مذهب شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مذهب شیعه''' یکی از دو مذهب بزرگ [[دین]] [[اسلام]] است. برپایه مذهب شیعه [[پیامبر اسلام (ص)|پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] به‌فرمان [[خداوند]]، [[علی بن ابی طالب|حضرت علی (علیه‌السلام)]] را به جانشینی بلافصل خود برگزیده است. [[امامت]] از اصول اعتقادی شیعیان و وجه تمایز آنان با [[اهل‌سنت]] است. طبق این اصل [[امام]] را خداوند تعیین و به‌واسطه پیامبر به مردم معرفی می‌کند. همه شیعیان به‌جز [[زیدیه]] امام را [[معصوم]] می‌دانند و بر این باورند که آخرین امام [[مهدی موعود]] است که در غیبت به‌سر می‌برد و روزی برای برقراری [[عدالت]] در جهان [[قیام]] خواهد کرد. برخی دیگر از باورهای کلامیِ متمایز شیعه عبارت‌است از: [[حسن و قبح عقلی]]، تنزیه [[صفات خدا]]، اَمرٌ بَینَ الاَمرَین، عدم عدالت [[صحابه]]، [[تقیه]]، [[توسل]] و [[شفاعت]]. برخی از فرقه‌های شیعه در شماری از این باورها دیدگاه دیگری دارند. در مذهب شیعه همچون مذهب اهل‌سنت منابع استنباط احکام فقهی [[قرآن]]، [[سنت]]، [[عقل]] و [[اجماع]] است. البته برخلاف اهل‌سنت علاوه‌بر سنت پیامبر سنت امامان یعنی رفتار و گفتارشان نیز حجت است.

شیعه در لغت پیروان و یاوران یک شخص است و جمع آن «شِیَع» و «اشیاع» است و گفته می‌شود: از او پیروی کرد همچنان که گفته می‌شود: با او موالات و همبستگى نمود<ref>. لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸، واژه «تشیّع».</ref>.<br>ابن فارس گفته است: شیعه دو معنای ریشه‌ای دارد، یکی بر یاری دلالت دارد و دیگری بر پخش و گسترش. اینکه می‌گویند فلانی وقتی بیرون رفت، دیگری او را مشایعت کرد، از معنای اوّل است<ref>مقاییس اللغه، ج۳، ص۲۳۵، واژه «شیع»</ref>.<br>شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می‌شود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی، و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر؛ ابن منظور در لسان العرب می‌گوید: «الشیعه القوم الذین تجتمعوا علی امر، و کل قوم اجتمعوا علی أمر فهم شیعه<ref>(ابن منظور، لسان العرب، ج۸، ص۱۸۸. طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج۱۷، ص۱۴۷)</ref>.

و در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود که به خلافت و امامت بلافصل علی (علیه‌السلام) معتقدند، و بر این عقیده‌اند که امام و جانشین پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم) از طریق نص شرعی تعیین می‌شود و امامت حضرت علی (علیه‌السلام) و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است<ref>شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۳۵. </ref>،<ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶. </ref>.

== واژه شیعه در قرآن کریم ==

در [[قرآن|قرآن کریم]] شیعه به معنای پیرو پیامبران و شخصیت‌های بزرگ به‌کار رفته است. خداوند در داستان [[حضرت موسی(ع)|موسی (علیه‌السلام)]] می‌فرماید: آنکه از پیروان او بود، بر ضد آنکه از دشمنانش بود از او یاری خواست:{{متن قرآن|فَاسْتَغاثَهُ الَّذِی مِنْ شِیعَتِهِ عَلَی الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ|سوره = قصص|آیه = 15}}. نیز می‌فرماید: و از جمله پیروان او ابراهیم است که با قلبی سلیم به پیشگاه پروردگارش آمد {{متن قرآن|وَ إِنَّ مِنْ شِیعَتِهِ لاَِبْراهِیمَ...|سوره = صافات|آیه = 83}}. شیع در آیه {{متن قرآن|مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَ کانُوا شِیَعاً|سوره = روم|آیه = 32}}. جمع" شیعه" و به معناى فرقه‏ ای است که در پیروى سنت و مذهبى متفق باشند<ref>(ترجمه تفسیر المیزان ج ‏12، ص 195)</ref>.

در تاریخ شیعه فرقه‌هایی پدید آمده است که بسیاری از آنها منقرض شده‌اند و بحث درباره‌ آنها فایده‌ چندانی ندارد. فرقه‌های اصلی شیعه که هم اکنون نیز موجودند عبارتند از: شیعه اثنا عشریه، شیعه زندیه، و شیعه اسماعیلیه.

اکثریت شیعه را شیعه امامیه یا اثنا عشریه تشکیل می‌دهد. ایشان به امامت ۱۲ [[امام]] پس از [[پیامبر اسلام]]، باور دارند و از آن‌جا که آنان جانشینان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را دوازده نفر می‌دانند، اثنا عشریه (دوازده امامی) نامیده شده‌اند.

این مذهب را شیعه جعفری یا شیعه دوازده‌امامی یا اثنی‌عشری نیز می‌نامند.<br>

شیخ مفید پس از تعریف شیعه به کسانی که به امامت بلافصل علی (علیه‌السلام) عقیده دارند درباره‌ شیعه گفته است: «این عنوان، مخصوص آن دسته از شیعه است که به وجود امام در هر زمان، و وجوب نص جلّی، و عصمت و کمال برای هر امامی معتقد است، و امامت را (غیر از سه امام نخست) منحصر در فرزندان امام حسین (علیه‌السلام) می‌داند...»<ref>شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۳۸. </ref>.

نام و خصوصیات امامان دوازده‌گانه شیعه در احادیثی که از [[پیامبر اکرم (صل‌ الله علیه وآله وسلم)|پیامبر اکرم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم)]] روایت شده، بیان گردیده است آنان عبارتند از:

۱۲ـ ‌[[حجة بن الحسن العسکری (مهدی)|حجة بن الحسن (علیه‌السلام)]]؛

گر چه در عصر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم) درباره‌ پاره‌ای از مسایل اختلاف نظرهایی میان مسلمانان پدید آمد<ref>امام شرف الدین، النص و الاجتهاد.</ref>، ولی فرقه‌ها و دسته‌بندی‌هایی که بعدها پیدا شد در آن زمان وجود نداشت. ولی پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم) اختلافاتی پدید آمد که سبب پیدایش فرقه‌های مختلف در میان مسلمانان گردید. مهمترین اختلافی که در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر اکرم پدید آمد، مربوط به مسئله‌ خلافت و امامت بود که مسلمانان را به دو دسته تقسیم کرد.

و دسته‌ دیگر ـ که در رأس آنها ابوبکر و عمر قرار داشتند ـ بر این عقیده بودند که پیامبر اکرم برای خود جانشین تعیین نکرده است و این کار را به مسلمانان واگذار کرده است. بر این اساس و با توجه به اهمیت مسئله‌ خلافت و امامت و نقش حیاتی آن در سرنوشت امت اسلامی، در یک اقدام شتاب‌زده - در شرایطی که حضرت علی (علیه‌السلام) و عده‌ای از بزرگان صحابه به تجهیز بدن پیامبر اکرم  مشغول بودند ـ عده‌ای از مهاجران و انصار در سقیفه‌ بنی ساعده گرد آمده و پس از گفتگوهایی که در مورد خلیفه‌ پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم) میان آنها مطرح شد، سرانجام با ابوبکر به عنوان خلیفه‌ پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم) بیعت کردند.

چون شرایط سیاسی و اجتماعی دنیای اسلام و جهان به گونه‌ای بود که امام علی (علیه‌السلام) و هواداران او برای اثبات عقیده خود و عملی ساختن آن به اقدامات عملی و خصمانه دست می‌زدند موجودیت اسلام از ناحیه دشمنان خارجی (امپراطوری ایران و روم) و دشمنان داخلی (منافقین) آسیب جدّی می‌دید، امام علی (علیه‌السلام) مصلحت اسلام و مسلمین را پیروی از روش صبر و مدارا دید و گرچه در مواقع مناسب دیدگاه خود را درباره نادرستی عمل آنان بیان می‌کرد ولی از درگیری‌های خصومت‌آمیز خودداری کرد و در هدایت و پیشبرد جامعه اسلامی از هیچ گونه کوشش و تلاشی خودداری نمی‌کرد.

و در حل مشکلات دستگاه خلافت را یاری می‌نمود. تا آن‌جا که از خلیفه دوم نقل شده که هفتاد بار گفته است «اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، ج۷،ص۴۲۴. </ref> و نیز گفته است: «خدایا مرا برای برخورد با مسئله‌ دشواری که علی بن ابی‌طالب حضور ندارند، باقی مگذار»<ref>امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۶،ص۲۴۷. </ref>.

در هر حال شیعه به عنوان پیروان علی بن ابی‌طالب و معتقدان به امامت بلافصل او در نخستین روزهای پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)پدید آمد. البته روایاتی نیز یافت می‌شود که لفظ شیعه در زمان حیات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر چهار تن از صحابه اطلاق می‌شد که عبارت بودند از: سلمان، مقداد، ابوذر و عمار یاسر<ref>نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، ص۱۷۱۸. </ref>،<ref>امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۱۸۱۹. </ref>. این افراد از جمله کسانی هستند که در مسئله‌ خلافت و امامت، علی (علیه‌السلام) را خلیفه‌ بلافصل پیامبر می‌دانستند با این وصف و با توجه به این که نظریه‌ ‌شیعه در مسئله‌ امامت به نصوص کتاب و سنت مستند گردیده است، می‌توان گفت: تشیع، در حقیقت، با اسلام همراه بوده است، هر چند به عنوان یک مذهب، پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) موجودیت یافت.

چون مکتب شیعه در طول دو قرن و نیم امامت را به طور کامل درک نمود به ناچار حوادث و بحران‌هائی بخصوص در مورد امامت و مهدویت بر شیعه وارد شد. به همین دلیل با انحراف افرادی از شیعه امامیه، فرق شیعی منحرفی بوجود آمدند که عمده این فرق عبارتند از: کیسانی، زیدی، اسماعیلی، فطحی و واقفی. به هرحال این فرق، منحرف از عقاید شیعه حقه هستند و حتی با روند تکاملی این فرق، لفظ شیعه بر ایشان اطلاق نمی‌شود و برای استعمال این لفظ حتما باید به مکتب خویش اضافه شوند؛ مانند شیعه اسماعیلی و شیعه زیدی و بقیه فرق منحرفه که منقرض شده‌اند.

زمینه غلو در مکتب شیعه برای عده‌ای از سود جویان و یا غافلان از حقائق اعتقادی شیعه به وادی کفر و شرک تبدیل شده بود و عده‌ای از افراد به کفر و غلو کشیده شدند. این کافران غلو کننده و گزافه گو به هیچ وجه ماهیت اعتقادات شیعی ندارند ولی عده‌ای از نویسندگان مانند شهرستانی و سمعانی سعی دارند تمام افراد و فرق منحرف شده از شیعه را شیعه بنامند و بلکه بطور کلی شیعه را اهل غلو و تشبیه و تقصیر معرفی کنند<ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۹۲. </ref>. این نویسندگان سعی دارند تمام فرق کیسانی و اسماعیلی و زیدی و غلات و دیگر منحرفین از شیعه را تماما شیعی معرفی کنند<ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶. </ref> و به خواننده القاء کنند که فرق شیعی بسیار زیاد است و در این پوشش از ذکر حق و عقائد حقه شیعه خودداری کنند و به طور طبیعی صورتی ناشایست از شیعه بسازند.

همان عده از دوستان و هواداران علی (علیه‌السّلام) که به نام شیعه شناخته می‌شدند پس از رحلت پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای احیای حقوق اهل بیت در خصوص خلافت و مرجعیت علمی به انتقاد و اعتراض پرداختند و از اکثریت منافقین و مردم که با زور و یا تطمیع و یا غفلت با ابوبکر بیعت نمودند، جدا شدند. سلمان، ابوذر، مقداد، عمار و حذیفة بن یمان و... از جمله یاران حقیقی امیرالمومنین علی (علیه‌السّلام) بودند که در صحنه‌های مختلف از حق آن حضرت دفاع نمودند<ref>کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، ۱ جلد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ هجری شمسی، ص۶ - ۷. </ref>.

در اوایل قرن ششم که حمله مغول آغاز شد شیعه شدن جمعی از سلاطین مغول در ایران و حکومت سلاطین مرعشی در مازندران، مرکزیت شیعه در قم و کوفه و نجف در قدرت و وسعت جمعیت شیعه کمک بسزایی نمود. این وضع تا اواخر قرن نهم هجری ادامه داشت و از حدود قرن دهم هجری در اثر ظهور سلطنت صفویه در ایران، مذهب شیعه رسمیت یافت و تاکنون که در قرن پانزدهم هجری می‌باشد به رسمیت خود باقی است و به علاوه در همه نقاط جهان، صدها میلیون شیعه زندگی می‌کنند.

امروزه مهمترین دشمنان شیعه را سران استکبار و کفر و هم‌پیمانان ایشان بخصوص وهابیت از خارج تشیع و بهائیت و صوفیه از داخل تشیع تشکیل می‌دهند. سران استکبار با سرمایه‌گذاری و حمایت بی دریغ از این سه فرقه ضاله نه تنها برای ضربه زدن به تشیع تلاش می‌کنند بلکه برای ضربه زدن به جهان اسلام نقشه می‌کشند. بر همه شیعیان لازم است که علاوه بر شناخت دشمنان اصلی تشیع با شناختی علمی و دقیق، ازعقاید تشیع دفاع کنند.