پان ترکیسم و تأثیر آن بر روابط ایران و جمهوری آذربایجان (مقاله)

پان ترکیسم یک ایدئولوژی متعلق به اواخر سده نوزدهم است که خاستگاه اولیه آن اروپاست و به طور تصادفی بر اثر فعل و انفعالات و الزامات سیاست جهانی مثل «بازی بزرگ» یا رقابت میان انگلستان و روسیه تزاری، واکنش مجارها به پیشروی پان اسلاویسم، تلاش پان­ژرمنیسم برای بهره­ برداری از امکانات امپراتوری عثمانی شکل گرفت و سرانجام موجب کشانده شدن آن حکومت به جنگ جهانی اول شد.

در آغاز پیدایش پان ترکیسم، تأکید عمده این ایدئولوژی بر زبان ترکی به مثابه اساسی­ترین و اصلی­ترین ویژگی و مشخصه هویتی ترکان بود. اما بعدها مشخص شد که اثبات وجود ملت واحد ترکی، میهن مشخص ترکی، اسطوره­های ویژه ترکان و سرنوشت تاریخی مشترک همه ترکان همه به اندازه زبان ترکی در تکوین و گسترش و تثبیت هویت ترکها دارای اهمیت است.

ساختن و خلق تاریخی غرورآمیز برای ترکان در همه دوره­های تاریخی به خصوص در ایران اهمیت جدی دارد، چرا که ترکها در شش کشوری که در دست دارند با مشکل خاصی روبرو نیستند اما برای پیوسته شدن این کشورها به همدیگر کشور ایران مانع بزرگی است، چرا که ایران با تاریخ پیشااسلامی پربار خود و نقشی کلیدی که در شکل­ گیری تمدن اسلامی بازی کرده است و به دلیل پایایی و ماندگاری­اش به عنوان یک واحد سیاسی و به رغم داشتن سلسله ­های رنگارنگ ترکی در عصر اسلامی هم از دید جغرافیایی، هم از منظر فرهنگی و هم از نگاه تاریخی مانع پیوستگی جهان ترکی است. یکپارچگی جهان ترکی و تبدیل سه چهارم دریای خزر به دریایی ترکی تنها از راه تجزیه ایران و متقاعد ساختن ترک زبان‌های این کشور برای جدایی از وطنشان و استفاده ابزاری از آنها و پیش کشیدن اتحاد آذربایجان جنوبی و شمالی در حقیقت این هدف را دنبال می­کند.