خلق افعال عباد (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

وی در پاسخ به ادعای امامیه که می گویند اهل سنت مطابق با مبانی اعتقادی اشان که قایل به قدر و نیز توحید افعالی هستند، در این صورت خدا فاعل معاصی و قبایح است و در نتیجه انسان هیچ گونه مسئولیتی نسبت به افعالش ندارد؛ می گوید در واقع این گونه نیست، بلکه اهل سنت و جماعت در تفاسیری که از خود ارایه کردند، مثل امامیه در مسیر میان جبر و اختیار قرار دارند و مبنای اعتقادی اشان چیزی جز آن چه که آن ها به آن معتقدند نیست. می نویسد:« نقله عن الاکثر ان العبد لا تاثیر له فی الکفر و المعاصی نقل باطل بل جمهور اهل السنه المثبته للقدر من جمیع الطوایف یقولون ان العبد فاعل لفعله حقیقه و ان له قدره حقیقیه و استطاعه حقیقیه و هم لا ینکرون تاثیر الاسباب الطبیعیه بل یقرون بما دل علیه الشرع و العقل من ان الله یخلق السحاب با الریاح و ینزل الماء باالسحاب و ینبت النبات با الماء و لا یقولون ان القوی و الطبایع الموجوده فی المخلوقات لا تاثیر لها بل یقرون ان لها تاثیرا لفظا و معنا» همان، ص 12.

و اما در تایید مطالب پیش گفته به قسمت کوتاهی از کلمات ابن تیمیه اشاره می شود. می نویسد:«و اهل السنه یقولون .... ان العبد فاعل و الله خلقه فاعلا و العبد مریدا مختار و الله جعله مریدا مختارا» همان، ص 236

پس اعتقاد اهل سنت بر اقضای مشیت عبد بر فاعل با لاختیار بودن عبد است که البته این مشیت به مشیت پروردگار گره خورده است و حال آن که هر دو مشیت حق است.   

اعتراف صریح به امر بین الامرین در کلام ابن تیمیه

ابن تیمیه منکرین حقانیت این دو مشیت را منکر ضرورت اولیه می داند و می نویسد: «فمن قال ان العبد لا مشیه له و لا اختیار او قال انه لا قدره له او انه لا یفعل ذلک الفعل او لا اثر لقدرته فیه و لم یحدث تصرفاته؛ فقد انکر موجب الضروره الاولی» همان

اعتراف به عقیده وسط(امر بین الامرین) میان جبر و اختیار  

سخن دیگر ابن تیمیه در تشبیه اهل سنت به فرقه ناجیه است. امتی که میان سایر امم هستند و در مواجهه با افعال الهی میان جبر و اختیار قرار دارند. این ادعا ثابت می کند که آن ها به غیر از راهی میان دو راه که در نگاه ما امر بین الامرین است، معتقد نیستند.می نویسد:« فَإِنَّ الْفِرقْةَ النَّاجِيَةَ أَهْلَ السُّنَّةِ ... هُمُ الْوَسَطُ فِي فِرَقِ الأُمَّةِ؛ ... فَهُمْ وَسَطٌ فِي بَابِ صِفَاتِ اللهِ سبحَانَهُ وَتَعَالَى بین اهل التعطیل الجهیمه و بین اهل التمثیل المشبهه و هم وسط فی باب افعال الله بین القدریه و الجبریه» ابن تیمیه، العقیده الواسطیه، ص 112 و113  

ملاحظه می کنیم که این مطالب کاملا به معتقدات امامیه شباهت دارد خصوصا آن جا که می نویسد:«و هم وسط فی باب افعال  الله بین القدریه و الجبریه» همان

از چنین تصریحی بر می آید اهل سنتی که ابن تیمیه عقاید شان را باز گو می کند و مهم تر آن ها را فرقه ناجیه می خواند، همانند امامیه عقیده ای وسط داشتند و در تفسیر جبر و اختیار، امر راه وسط یعنی امر بین الامرین را انتخاب کردند. وی در ادامه بیان می کند که عباد بر مبنای اختیار، افعال شان را انجام می دهند و از  این رو، حقیقتا فاعل فعل خویش هستند همان گونه که خدای متعال نیز خالق افعال خویش است. عبد هم مومن است هم کافر، هم فاجر است هم نماز خوان و روزه دار. بندگان قادر اند که افعال را با اراده خویش انجام دهند، حال آن که خدا خالق قدرت و اراده آن ها است. می نویسد:«و العباد فاعلون حقیقه و الله خالق افعالهم  و العبد هو المومن و الکافر و البر و الفاجر و المصلی و الصائم و للعباد قدره علی اعمالهم و لهم اراده و الله خالقهم و خالق قدرتهم و ارادتهم » همان، ص 123

ابن تیمیه در ادامه به فرقه هایی کنایه یا تعریض می زند که قایل به جبر هستند و انسان را مسلوب الاختیار می دانند. همان.

نتیجه:

با توجه به عبارات گذشته، به دست می آوریم که اهل سنت در نحوه صدور فعل اختیاری انسان، تفسیری تقریبا مشابه هم دارند، زیرا  معتقدند هر گونه دخالتی در ایجاد یا صدور افعال از سوی فاعلی غیر از خدا، حریم توحید را نقض می کند چون معتقدند که اساسا غیر از خدا فاعل دیگری وجود ندارد که بتواند فعلی را خلق کند. با این حال بیان می کنند که افعال عباد به طور حقیقی به خودشان منتسب است. بنا بر این، در عبارات یاد شده به نوعی مشابهت و نوعی افتراق با دیدگاه امر بین الامرین امامیه دست می یابیم، با این توضیح که اهل سنت خلق را منحصر به خدای متعال می دانند و از امامیه  فاصله می گیرند، اما در مرحله نوع انتساب فعل به فاعل، چون امامیه فکر و فعل به معنای مفعول را واقعا به انسان منتسب می کنند. بنا بر این، انسان را فاعل یا عامل فعل آفریده شده می دانند تا گرفتار شبهات مربوط به فاعل فعل و جزای عمل در قیامت نشوند.