پرش به محتوا

بررسی روایات و آرای بزرگان شیعه و اهل سنت درباره شفاعت (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - '=پانویس=↵{{پانویس رنگی}}' به '== پانویس == {{پانویس}}')
جز (تمیزکاری)
خط ۳۵: خط ۳۵:
مقام شفاعت در روز قیامت در پیشگاه خداوند موقعیتی نیست که هر کسی صاحب آن شود بلکه این مقام در شأن کسانی است که در نزد خداوند عزت و آبروی خاصی داشته باشند. این نوع شفاعت است که مورد بدفهمی مردم قرار گرفته و گاهی هم آن را وسیله‌ای برای فرار از انجام واجبات می‌دانند. شفاعت معلول عملکرد انسان است؛ یعنی باید طوری عمل کند تا خود را مستحق شفاعت نماید، مانند آن‌که از خدا غافل نباشد و شفاعت رسول و اولیای خدا را وسیله گناه کردن قرار ندهد. <br>
مقام شفاعت در روز قیامت در پیشگاه خداوند موقعیتی نیست که هر کسی صاحب آن شود بلکه این مقام در شأن کسانی است که در نزد خداوند عزت و آبروی خاصی داشته باشند. این نوع شفاعت است که مورد بدفهمی مردم قرار گرفته و گاهی هم آن را وسیله‌ای برای فرار از انجام واجبات می‌دانند. شفاعت معلول عملکرد انسان است؛ یعنی باید طوری عمل کند تا خود را مستحق شفاعت نماید، مانند آن‌که از خدا غافل نباشد و شفاعت رسول و اولیای خدا را وسیله گناه کردن قرار ندهد. <br>


==الف) روایات مشترك شیعه و اهل‌سنت درباره لزوم پذیرش اصل شفاعت==
== الف) روایات مشترك شیعه و اهل‌سنت درباره لزوم پذیرش اصل شفاعت ==
در روضة‌الواعظین آمده است: القطان، عن السكری، عن الجوهری، ‌عن محمد بن عماره، ‌عن ابیه قال‌: قال الصادق جعفر بن محمد(علیه‌السلام): ‌«مَنْ أنكَرَ ثلاثه أشیاء فلیس من شیعتنا: المعراج، و المسألة فی القبر، ‌و ‌الشفاعة؛ امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: هر كس سه چیز را انكار كند از شیعیان ما نیست: معراج، سؤال قبر، شفاعت» (‌فتال ‌نیشابوری، بی‌تا، ‌ج2‌، ‌ص501؛ ‌صدوق‌، 1370، ص294 و مجلسی، 1403ق، ج8، ص37). <br>
در روضة‌الواعظین آمده است: القطان، عن السكری، عن الجوهری، ‌عن محمد بن عماره، ‌عن ابیه قال‌: قال الصادق جعفر بن محمد(علیه‌السلام): ‌«مَنْ أنكَرَ ثلاثه أشیاء فلیس من شیعتنا: المعراج، و المسألة فی القبر، ‌و ‌الشفاعة؛ امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: هر كس سه چیز را انكار كند از شیعیان ما نیست: معراج، سؤال قبر، شفاعت» (‌فتال ‌نیشابوری، بی‌تا، ‌ج2‌، ‌ص501؛ ‌صدوق‌، 1370، ص294 و مجلسی، 1403ق، ج8، ص37). <br>
عن زید بن ارقم و بضعه عشر من الصحابه قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «شفاعتی یوم القیامة حق ٌ، فَمَن لَمْ یؤ من بها لم یكن من أهلها؛ شفاعت من در روز قیامت حق است پس كسی كه به آن ایمان نیاورد در زمره شفاعت شدگان قرار نمی‌گیرد». (هندی، 1985م، ج14، ص399). <br>
عن زید بن ارقم و بضعه عشر من الصحابه قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «شفاعتی یوم القیامة حق ٌ، فَمَن لَمْ یؤ من بها لم یكن من أهلها؛ شفاعت من در روز قیامت حق است پس كسی كه به آن ایمان نیاورد در زمره شفاعت شدگان قرار نمی‌گیرد». (هندی، 1985م، ج14، ص399). <br>


==ب) روایات مشترك شیعه و سنی درباره شفاعت‌كنندگان ==
== ب) روایات مشترك شیعه و سنی درباره شفاعت‌كنندگان ==
در سنن ترمذی آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «إنَّ سوره من القرآن ثلاثین آیه شفعت لرجل حتی غفرله و هی (تبارك الذی بیده الملك)؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: سوره تبارك كه سی آیه دارد برای‌كسی (كه او را خوانده) شفاعت می‌كند تا اینكه آمرزیده شود» (ترمذی، 1403ق، ج4، ص238). <br>
در سنن ترمذی آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «إنَّ سوره من القرآن ثلاثین آیه شفعت لرجل حتی غفرله و هی (تبارك الذی بیده الملك)؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: سوره تبارك كه سی آیه دارد برای‌كسی (كه او را خوانده) شفاعت می‌كند تا اینكه آمرزیده شود» (ترمذی، 1403ق، ج4، ص238). <br>
قال علی(علیه‌السلام): «وَاعْلَمُوا أنَّهُ شافِعٌ مُشَفَّعٌ، وَ قائِلٌ مُصَدَّقٌ، وَ أنَّهُ مَنْ شَفَعَ لَهُ الْقرآن یوْمَ الْقِیامَه شُفِّعَ فِیهِ؛ حضرت علی(علیه‌السلام) فرمود: آگاه باشید كه شفاعت قرآن پذیرفته و سخنش تصدیق می‌گردد. آن كه در قیامت، قرآن شفاعتش كند شفاعت درباره‌اش پذیرفته می‌شود»(نهج البلاغه، خطبه 176). <br>
قال علی(علیه‌السلام): «وَاعْلَمُوا أنَّهُ شافِعٌ مُشَفَّعٌ، وَ قائِلٌ مُصَدَّقٌ، وَ أنَّهُ مَنْ شَفَعَ لَهُ الْقرآن یوْمَ الْقِیامَه شُفِّعَ فِیهِ؛ حضرت علی(علیه‌السلام) فرمود: آگاه باشید كه شفاعت قرآن پذیرفته و سخنش تصدیق می‌گردد. آن كه در قیامت، قرآن شفاعتش كند شفاعت درباره‌اش پذیرفته می‌شود»(نهج البلاغه، خطبه 176). <br>


===1 ـ پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله)===
===1 ـ پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) ===
در محاسن برقی آمده است: أبی، عن القاسم بن محمد، عن علی بن أبی همزه قال: «قال الصادق(علیه‌السلام): ما احد من الاولین و الاخرین الا و هو یحتاج الی شفاعه محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) یوم القیامه؛ امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: از اولین و آخرین، كسی نیست كه در روز قیامت محتاج به شفاعت محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نباشد» (برقی، 1371ق، ج1، ص184 و مجلسی، پیشین، ص42). <br>
در محاسن برقی آمده است: أبی، عن القاسم بن محمد، عن علی بن أبی همزه قال: «قال الصادق(علیه‌السلام): ما احد من الاولین و الاخرین الا و هو یحتاج الی شفاعه محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) یوم القیامه؛ امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: از اولین و آخرین، كسی نیست كه در روز قیامت محتاج به شفاعت محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نباشد» (برقی، 1371ق، ج1، ص184 و مجلسی، پیشین، ص42). <br>
درسنن دارمی آمده است: اخبرنا حكم بن نافع اخبرنا شعیب عن الزهری، قال حدثنی ابو سلمه بن عبد الرحمن اخبرنا ابا هریره: قال النبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لكل نبی دعوه و ارید إن شاءالله تعالی أن اختبأ دعوتی شفاعه لِاُمتی یوم القیامه؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: برای هر پیامبری دعایی است. اگر خدا بخواهد می‌خواهم دعایم را برای شفاعت كردن امت خود در روز قیامت نگه دارم» (دارمی، 1349 ق، ج2، ص328). <br>
درسنن دارمی آمده است: اخبرنا حكم بن نافع اخبرنا شعیب عن الزهری، قال حدثنی ابو سلمه بن عبد الرحمن اخبرنا ابا هریره: قال النبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لكل نبی دعوه و ارید إن شاءالله تعالی أن اختبأ دعوتی شفاعه لِاُمتی یوم القیامه؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: برای هر پیامبری دعایی است. اگر خدا بخواهد می‌خواهم دعایم را برای شفاعت كردن امت خود در روز قیامت نگه دارم» (دارمی، 1349 ق، ج2، ص328). <br>
خط ۵۲: خط ۵۲:
===3 ـ ملائك ===
===3 ـ ملائك ===
قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «و الشفاعه للانبیاء و الاوصیاء و المؤمنین و الملائكه و فی المؤمنین مَن یشفَع مثل ربیعه و مضر و اقل المؤمنین شفاعه من یشفع لثلاثین انساناً و الشفاعه لا تكون لأهل الشك و الشرك و لا لأهل الكفر و الجهود بل یكون للمؤمنین من اهل التوحید؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: پیامبران، اوصیاء، مؤمنین و ملائكه صاحب مقام شفاعت‌اند. از مؤمنان كسانی هستند كه به اندازه قبیله ربیعه و مضر شفاعت می‌كنند. كمترین تعدادی كه مؤمنین شفاعت می‌كنند سی نفر است و برای مشركین و اهل شك و كفار و یهود شفاعتی نیست بلكه شفاعت برای مؤمنین اهل توحید است» (مجلسی، پیشین، ص58). <br>
قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «و الشفاعه للانبیاء و الاوصیاء و المؤمنین و الملائكه و فی المؤمنین مَن یشفَع مثل ربیعه و مضر و اقل المؤمنین شفاعه من یشفع لثلاثین انساناً و الشفاعه لا تكون لأهل الشك و الشرك و لا لأهل الكفر و الجهود بل یكون للمؤمنین من اهل التوحید؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: پیامبران، اوصیاء، مؤمنین و ملائكه صاحب مقام شفاعت‌اند. از مؤمنان كسانی هستند كه به اندازه قبیله ربیعه و مضر شفاعت می‌كنند. كمترین تعدادی كه مؤمنین شفاعت می‌كنند سی نفر است و برای مشركین و اهل شك و كفار و یهود شفاعتی نیست بلكه شفاعت برای مؤمنین اهل توحید است» (مجلسی، پیشین، ص58). <br>
در سنن نسایی آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «فإذا فرغ الله عزوجل من القضاء بین خلقه و أخرج من النار من یرید أن یخرج امر الله الملائكه و الرسل أن تشفع فیعرفّون بعلاماتهم ان النار تأكل كل شیءٍ و مِن ابن آدم إلا موضع السجود...؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: هنگامی كه خداوند از داوری میان بندگان فراغت یافت و آنان را كه می‌خواست از آتش در آورد، ‌امر می‌كند كه فرشتگان و پیامبران شفاعت كنند و كسانی كه باید شفاعت شوند نشانه‌ای دارند كه با آن شناخته می‌شوند و آن این است كه چون اهل سجده و نماز بوده‌اند آتش دوزخ پیشانی آنها را نمی‌سوزاند‌» (نسایی، 1348، ج2، ص181). <br>
در سنن نسایی آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «فإذا فرغ الله عزوجل من القضاء بین خلقه و أخرج من النار من یرید أن یخرج امر الله الملائكه و الرسل أن تشفع فیعرفّون بعلاماتهم ان النار تأكل كل شیءٍ و مِن ابن آدم إلا موضع السجود... ؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: هنگامی كه خداوند از داوری میان بندگان فراغت یافت و آنان را كه می‌خواست از آتش در آورد، ‌امر می‌كند كه فرشتگان و پیامبران شفاعت كنند و كسانی كه باید شفاعت شوند نشانه‌ای دارند كه با آن شناخته می‌شوند و آن این است كه چون اهل سجده و نماز بوده‌اند آتش دوزخ پیشانی آنها را نمی‌سوزاند‌» (نسایی، 1348، ج2، ص181). <br>


===4 ـ پیامبران ===
===4 ـ پیامبران ===
خط ۶۷: خط ۶۷:


===7 ـ عالمان ===
===7 ـ عالمان ===
احمد بن محمد عن ابیه عن... ابی عبد الله(علیه‌السلام) قال: «إذا كان یوم القیامه بعث الله العالم و العابد فإذا وقفا بین یدی الله عزوجل قیل للعابد: انطلق إلی الجنه، و قیل للعالم: قف تشفع للناس بحسن تأدیبكَ لهم؛‌ امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: روز قیامت كه عالم و عابد محشور می‌شوند هنگامی كه در پیشگاه الهی می‌ایستند به عابد گفته می‌شود برو به سوی بهشت و به عالم گفته می‌شود بایست و آنها را كه تعلیم و تربیت كرده‌ای شفاعت كن» (صدوق، بی‌تا، ج2، ص394 و مجلسی، پیشین، ص56). <br>
احمد بن محمد عن ابیه عن... ابی عبد الله(علیه‌السلام) قال: «إذا كان یوم القیامه بعث الله العالم و العابد فإذا وقفا بین یدی الله عزوجل قیل للعابد: انطلق إلی الجنه، و قیل للعالم: قف تشفع للناس بحسن تأدیبكَ لهم؛ ‌ امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: روز قیامت كه عالم و عابد محشور می‌شوند هنگامی كه در پیشگاه الهی می‌ایستند به عابد گفته می‌شود برو به سوی بهشت و به عالم گفته می‌شود بایست و آنها را كه تعلیم و تربیت كرده‌ای شفاعت كن» (صدوق، بی‌تا، ج2، ص394 و مجلسی، پیشین، ص56). <br>
از ابن ماجه روایت شده است كه: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «یشفع یوم القیامه الأنبیاء ثم العلماء ثم الشهداء؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: روز قیامت، پیامبران و دانشمندان دینی و شهیدان راه خدا شفاعت می‌كنند». (قزوینی، 1421ق، ص737). <br>
از ابن ماجه روایت شده است كه: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «یشفع یوم القیامه الأنبیاء ثم العلماء ثم الشهداء؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: روز قیامت، پیامبران و دانشمندان دینی و شهیدان راه خدا شفاعت می‌كنند». (قزوینی، 1421ق، ص737). <br>


خط ۷۷: خط ۷۷:
در سنن ترمذی آمده است: عن علی عن رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «من تعلم القرآن فاستظهره فأحل حلاله و حرمه حرامه أدخله الله به الجنه و شفعه فی عشره من أهل بیته كلهم قد وجبت له النار؛ كسی كه قرآن را یاد بگیرد و آن را حفظ كند و حلال آن را حلال و حرام آن را حرام بداند خداوند او را به واسطه اهل قرآن بودن، اهل بهشت قرار می‌دهد و شفاعت او را درباره ده نفر از خویشاوندانش كه همه مستحق آتش باشند می‌پذیرد». (ترمذی، پیشین، ص245). <br>
در سنن ترمذی آمده است: عن علی عن رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «من تعلم القرآن فاستظهره فأحل حلاله و حرمه حرامه أدخله الله به الجنه و شفعه فی عشره من أهل بیته كلهم قد وجبت له النار؛ كسی كه قرآن را یاد بگیرد و آن را حفظ كند و حلال آن را حلال و حرام آن را حرام بداند خداوند او را به واسطه اهل قرآن بودن، اهل بهشت قرار می‌دهد و شفاعت او را درباره ده نفر از خویشاوندانش كه همه مستحق آتش باشند می‌پذیرد». (ترمذی، پیشین، ص245). <br>


==ج) روایات مشترك شیعه و سنی درباره شفاعت شوندگان ==
== ج) روایات مشترك شیعه و سنی درباره شفاعت شوندگان ==
در منابع دینی مشخص شده كه به طور قطع چه كسانی مورد شفاعت قرار می‌گیرند، زیرا قرآن كریم می‌فرماید‌: «یعْلَمُ مَا بَینَ أَیدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْیتِهِ مُشْفِقُونَ»(انبیاء/28). بنابراین شفاعت مخصوص كسانی است كه خدا از دین آنها راضی باشد، هم‌چنان كه در آیه دیگری می‌فرماید‌: «یوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِی لَهُ قَوْلًا» (طه/109) از این دو آیه كه خشنودی خدا را مطلق بیان فرموده و به عمل خاصی مقید نكرده می‌توان نتیجه گرفت كه این خشنودی از دین آنهاست و با كمك آیه دیگری كه می‌فرماید: <br>
در منابع دینی مشخص شده كه به طور قطع چه كسانی مورد شفاعت قرار می‌گیرند، زیرا قرآن كریم می‌فرماید‌: «یعْلَمُ مَا بَینَ أَیدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْیتِهِ مُشْفِقُونَ»(انبیاء/28). بنابراین شفاعت مخصوص كسانی است كه خدا از دین آنها راضی باشد، هم‌چنان كه در آیه دیگری می‌فرماید‌: «یوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِی لَهُ قَوْلًا» (طه/109) از این دو آیه كه خشنودی خدا را مطلق بیان فرموده و به عمل خاصی مقید نكرده می‌توان نتیجه گرفت كه این خشنودی از دین آنهاست و با كمك آیه دیگری كه می‌فرماید: <br>
«یوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَى الرَّحْمَنِ وَفْدًا * وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِینَ إِلَى جَهَنَّمَ وِرْدًا * لَا یمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا؛ [یاد كن] روزى را كه پرهیزگاران را به سوى [خداى] رحمان گروه گروه محشور مى‏كنیم و مجرمان را با حال تشنگى به سوى دوزخ مى‏رانیم[آنان] اختیار شفاعت را ندارند جز آن كس كه از جانب [خداى] رحمان پیمانى گرفته است». (مریم/85 ـ 87). مشخص می‌شود که مجرمی به شفاعت خواهد رسید كه نزد خدا عهدی داشته باشد. این عهد همان دین آنهاست. <br>
«یوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَى الرَّحْمَنِ وَفْدًا * وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِینَ إِلَى جَهَنَّمَ وِرْدًا * لَا یمْلِكُونَ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا؛ [یاد كن] روزى را كه پرهیزگاران را به سوى [خداى] رحمان گروه گروه محشور مى‏كنیم و مجرمان را با حال تشنگى به سوى دوزخ مى‏رانیم[آنان] اختیار شفاعت را ندارند جز آن كس كه از جانب [خداى] رحمان پیمانى گرفته است». (مریم/85 ـ 87). مشخص می‌شود که مجرمی به شفاعت خواهد رسید كه نزد خدا عهدی داشته باشد. این عهد همان دین آنهاست. <br>
خط ۸۶: خط ۸۶:


===2 ـ گویندگان لاإله إلا الله ===
===2 ـ گویندگان لاإله إلا الله ===
در امالی شیخ طوسی آمده است: أخبرنا أبو عمر، قال: أخبرنا أحمد قال: حدثنا أحمد بن یحیی، قال: حدثنا عبدالرحمن، عن ابی اسحاق، عن العباس بن معبد بن العباس، عن بعض أهله، عن العباس بن عبد المطلب، أنه قال: لما حضرت ابا طالب الوفاه قال له نبی الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «یا عمّ، قل كلمه واحده واشفع لك بها یوم القیامه؛ لاإله إلا الله؛ هنگامی كه ابوطالب در حال فوت بود، پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به او فرمود: ای عمو! كلمه واحده را بگو و به وسیله آن در روز قیامت بر تو شفاعت خواهم كرد ؛ لاإله إلا الله» (طوسی، 1414ق، ص265). <br>
در امالی شیخ طوسی آمده است: أخبرنا أبو عمر، قال: أخبرنا أحمد قال: حدثنا أحمد بن یحیی، قال: حدثنا عبدالرحمن، عن ابی اسحاق، عن العباس بن معبد بن العباس، عن بعض أهله، عن العباس بن عبد المطلب، أنه قال: لما حضرت ابا طالب الوفاه قال له نبی الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «یا عمّ، قل كلمه واحده واشفع لك بها یوم القیامه؛ لاإله إلا الله؛ هنگامی كه ابوطالب در حال فوت بود، پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به او فرمود: ای عمو! كلمه واحده را بگو و به وسیله آن در روز قیامت بر تو شفاعت خواهم كرد؛ لاإله إلا الله» (طوسی، 1414ق، ص265). <br>
در مسند احمد آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «یشفع الأنبیا فی كل من كان یشهد أن لاإله إلا الله مخلصاً فیخرجونهم منها؛ پیامبران برای كسانی كه از روی اخلاص به یگانگی خدا گواهی می‌داده‌اند شفاعت می‌كنند و آنان را از جهنم خارج می‌نمایند». (ابن حنبل، پیشین، ج 3، ص12). <br>
در مسند احمد آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «یشفع الأنبیا فی كل من كان یشهد أن لاإله إلا الله مخلصاً فیخرجونهم منها؛ پیامبران برای كسانی كه از روی اخلاص به یگانگی خدا گواهی می‌داده‌اند شفاعت می‌كنند و آنان را از جهنم خارج می‌نمایند». (ابن حنبل، پیشین، ج 3، ص12). <br>


==د) روایات مشترك شیعه و سنی درباره محرومان از شفاعت ==
== د) روایات مشترك شیعه و سنی درباره محرومان از شفاعت ==
بنابر روایات، كسانی هستند كه از شفاعت محروم شناخته شده‌اند كه عبارت‌اند از: <br>
بنابر روایات، كسانی هستند كه از شفاعت محروم شناخته شده‌اند كه عبارت‌اند از: <br>
===1 ـ مشرك ===
===1 ـ مشرك ===
در سنن ابن ماجه آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لكل نبی دعوه مستجابه. فتجعل كل نبی دعوتهُ و إنی اختبأتُ دعوتی شفاعهً لِاُمتی. فهی نائلهٌ مَن مات منهم لایشرك بالله شیئاً» (قزوینی، پیشین، ص735). <br>
در سنن ابن ماجه آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لكل نبی دعوه مستجابه. فتجعل كل نبی دعوتهُ و إنی اختبأتُ دعوتی شفاعهً لِاُمتی. فهی نائلهٌ مَن مات منهم لایشرك بالله شیئاً» (قزوینی، پیشین، ص735). <br>
در خصال صدوق آمده كه امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) فرمود: ‌«إن النبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قال فی جواب نفر من الیهود سألوه عن مسائلَ و اما شفاعتی ففی اصحاب الكبائر ما خلا اهل الشرك و الظلم؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در جواب فردی یهودی كه از برخی مسائل سؤال كرده بود، فرمود: شفاعت من برای كسانی است كه مرتكب گناهان بزرگ شده باشند جز شرك به خدا و ستمگری» (صدوق، 1403ق، ص355). <br>
در خصال صدوق آمده كه امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) فرمود: ‌«إن النبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قال فی جواب نفر من الیهود سألوه عن مسائلَ و اما شفاعتی ففی اصحاب الكبائر ما خلا اهل الشرك و الظلم؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در جواب فردی یهودی كه از برخی مسائل سؤال كرده بود، فرمود: شفاعت من برای كسانی است كه مرتكب گناهان بزرگ شده باشند جز شرك به خدا و ستمگری» (صدوق، 1403ق، ص355). <br>
===2 ـ فریب‌كار ===
===2 ـ فریب‌كار ===
در مسند احمد بن حنبل‌ آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «من غش العرب لم یدخل فی شفاعتی...؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: هر كس به عرب‌ها خیانت كند از شفاعت من بی‌بهره خواهد بود». (ابن حنبل، پیشین، ج1، ص72). <br>
در مسند احمد بن حنبل‌ آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «من غش العرب لم یدخل فی شفاعتی... ؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: هر كس به عرب‌ها خیانت كند از شفاعت من بی‌بهره خواهد بود». (ابن حنبل، پیشین، ج1، ص72). <br>
در وسائل‌الشیعه آمده است: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «وَ مَن غش مسلماً فی شراءٍ أو بیعٍ فلیس منا و یحشرهُ یوم القیامهِ مَعَ الیهودِ لأنهم اغشُ الخلق للمسلمین؛ كسی كه با مسلمانی در خرید و فروش فریب به كار ببرد از ما نیست و در روز قیامت با یهود محشور می‌شود، زیرا آنان بیش از هر كس مسلمانان را فریب می‌دهند». (حر عاملی، پیشین، ج 12، ص210). <br>
در وسائل‌الشیعه آمده است: امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «وَ مَن غش مسلماً فی شراءٍ أو بیعٍ فلیس منا و یحشرهُ یوم القیامهِ مَعَ الیهودِ لأنهم اغشُ الخلق للمسلمین؛ كسی كه با مسلمانی در خرید و فروش فریب به كار ببرد از ما نیست و در روز قیامت با یهود محشور می‌شود، زیرا آنان بیش از هر كس مسلمانان را فریب می‌دهند». (حر عاملی، پیشین، ج 12، ص210). <br>


===3 ـ منكران شفاعت ===
===3 ـ منكران شفاعت ===
خط ۱۰۲: خط ۱۰۲:
در كنزالعمال آمده است: عن زید بن ارقم و بضعه عشر من الصحابه قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «شفاعتی یوم القیامه حقٌ، فَمَن لَمْ یؤمن بها لم یكن مِن أهلها» (هندی، پیشین، ص399). <br>
در كنزالعمال آمده است: عن زید بن ارقم و بضعه عشر من الصحابه قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «شفاعتی یوم القیامه حقٌ، فَمَن لَمْ یؤمن بها لم یكن مِن أهلها» (هندی، پیشین، ص399). <br>


==هـ) روایات مختص شیعه درباره شفاعت‌كنندگان ==
== هـ) روایات مختص شیعه درباره شفاعت‌كنندگان ==
===1 ـ امیرالمؤمنین===
===1 ـ امیرالمؤمنین ===
درمناقب آل ابی طالب(علیه‌السلام) آمده: «الباقر(علیه‌السلام) فی قوله» تری كل امهٍ جاثیه «قال ذاك النبی صلی‌اللهُ علیه‌وآله و علی یقوم علی كَومٍ قَد علا علی الخلائقِ فیشفَعُ ثُمَّ یقولُ یا علی‌اشفع...؛ از امام باقر(علیه‌السلام) درباره سخن خداوند «تری كُلَ اُمهٍ جاثیه» روایت شده كه فرمود: این پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و علی(علیه‌السلام) می‌باشند كه بر جایگاه بلندی كه بر خلائق اشراف دارد قرار می‌گیرند پس پیامبر شفاعت می‌كند سپس می‌گوید یا علی شفاعت كن...» (سروی مازندرانی، 1379ق، ج2، ص165 و مجلسی، پیشین، ص43). <br>
درمناقب آل ابی طالب(علیه‌السلام) آمده: «الباقر(علیه‌السلام) فی قوله» تری كل امهٍ جاثیه «قال ذاك النبی صلی‌اللهُ علیه‌وآله و علی یقوم علی كَومٍ قَد علا علی الخلائقِ فیشفَعُ ثُمَّ یقولُ یا علی‌اشفع... ؛ از امام باقر(علیه‌السلام) درباره سخن خداوند «تری كُلَ اُمهٍ جاثیه» روایت شده كه فرمود: این پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و علی(علیه‌السلام) می‌باشند كه بر جایگاه بلندی كه بر خلائق اشراف دارد قرار می‌گیرند پس پیامبر شفاعت می‌كند سپس می‌گوید یا علی شفاعت كن...» (سروی مازندرانی، 1379ق، ج2، ص165 و مجلسی، پیشین، ص43). <br>


===2 ـ حضرت فاطمه زهرا(علیها‌السلام) ===
===2 ـ حضرت فاطمه زهرا(علیها‌السلام) ===
در بشاره المصطفی آمده است: حدثنا احمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی... عن سعید بن المصیب عن ابن عباس عن النبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قال: فأیما إمرأه صلت فی الیوم و اللیله خمس صلوات و صامت شهر رمضان و حجة بیت‌ الله الحرام و زكت مالها و أطاعت زوجها و والت علیاً بعدی دخلت الجنة بشفاعه ابنتی فاطمة....؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: پس هر زنی كه نمازهای پنج‌گانه‌اش را بخواند و روزه ماه رمضان را بگیرد و در صورت استطاعت به زیارت خانه خدا برود و زكات مالش را بدهد و از همسرش اطاعت كند و پس از من علی را به امامت قبول داشته باشد چنین زنی به شفاعت دخترم فاطمه وارد بهشت خواهد شد». (طبری، 1383ق، ص177؛ صدوق، 1414ق، ص486 و مجلسی، پیشین، ص58). <br>
در بشاره المصطفی آمده است: حدثنا احمد بن زیاد بن جعفر الهمدانی... عن سعید بن المصیب عن ابن عباس عن النبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قال: فأیما إمرأه صلت فی الیوم و اللیله خمس صلوات و صامت شهر رمضان و حجة بیت‌ الله الحرام و زكت مالها و أطاعت زوجها و والت علیاً بعدی دخلت الجنة بشفاعه ابنتی فاطمة.... ؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: پس هر زنی كه نمازهای پنج‌گانه‌اش را بخواند و روزه ماه رمضان را بگیرد و در صورت استطاعت به زیارت خانه خدا برود و زكات مالش را بدهد و از همسرش اطاعت كند و پس از من علی را به امامت قبول داشته باشد چنین زنی به شفاعت دخترم فاطمه وارد بهشت خواهد شد». (طبری، 1383ق، ص177؛ صدوق، 1414ق، ص486 و مجلسی، پیشین، ص58). <br>


===3 ـ اهل‌بیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)===  
===3 ـ اهل‌بیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) ===  
أبی، عن إبن محبوب، عن أبی اُسامه، عن أبی عبدالله و أبی جعفر علیهما السلام قالا: «واللهِ لنشفعن و الله لنشفعن فی المذنبین من شیعتنا حتی تقول اعداءنا اذا رأوا ذلك: «فَمَا لَنَا مِنْ شَافِعِینَ * وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»(شعراء/101 ـ 100) فلو أنَّ لنا كره فنكون منه المؤمنین؛ از امام صادق و امام باقر(علیه‌السلام) روایت شده است كه فرمودند: به خدا سوگند محققاً ما شفاعت می‌كنیم به خدا سوگند محققاً ما درباره گناهكاران از شیعیان‌مان شفاعت می‌كنیم به گونه‌ای كه دشمنانمان وقتی ببینند خواهند گفت برای ما شفاعت كنندگان و دوست دلسوزی نیست. ای كاش برای ما بازگشتی بود تا از مؤمنان باشیم». (قمی، 1367، ج2، ص123 و مجلسی، پیشین، ج7، ص37).<br>
أبی، عن إبن محبوب، عن أبی اُسامه، عن أبی عبدالله و أبی جعفر علیهما السلام قالا: «واللهِ لنشفعن و الله لنشفعن فی المذنبین من شیعتنا حتی تقول اعداءنا اذا رأوا ذلك: «فَمَا لَنَا مِنْ شَافِعِینَ * وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ»(شعراء/101 ـ 100) فلو أنَّ لنا كره فنكون منه المؤمنین؛ از امام صادق و امام باقر(علیه‌السلام) روایت شده است كه فرمودند: به خدا سوگند محققاً ما شفاعت می‌كنیم به خدا سوگند محققاً ما درباره گناهكاران از شیعیان‌مان شفاعت می‌كنیم به گونه‌ای كه دشمنانمان وقتی ببینند خواهند گفت برای ما شفاعت كنندگان و دوست دلسوزی نیست. ای كاش برای ما بازگشتی بود تا از مؤمنان باشیم». (قمی، 1367، ج2، ص123 و مجلسی، پیشین، ج7، ص37).<br>  


===4 ـ شیعه علی(علیه‌السلام) ===
===4 ـ شیعه علی(علیه‌السلام) ===
قال احمد بن عبدون قال: اخبرنا علی بن محمد زبیر قال: اخبرنا علی بن حسن بن فضل قال: حدثنا عباس بن عامر قال: حدثنا احمد بن رزق عن محمد بن عبد الرحمان، عن ابی عبدالله(علیه‌السلام) قال: قال رسولُ الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لا تستخفوا شیعه علی فإنَّ الرجل منهم لیشفع فی مثل ربیعه و مضر؛ امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: شیعیان علی را كوچك نشمارید حقیقت آن است كه یك نفر از آنها مانند دو قبیله ربیعه و مضر را شفاعت می‌كند». (صدوق، پیشین، ص307). <br>
قال احمد بن عبدون قال: اخبرنا علی بن محمد زبیر قال: اخبرنا علی بن حسن بن فضل قال: حدثنا عباس بن عامر قال: حدثنا احمد بن رزق عن محمد بن عبد الرحمان، عن ابی عبدالله(علیه‌السلام) قال: قال رسولُ الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لا تستخفوا شیعه علی فإنَّ الرجل منهم لیشفع فی مثل ربیعه و مضر؛ امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: شیعیان علی را كوچك نشمارید حقیقت آن است كه یك نفر از آنها مانند دو قبیله ربیعه و مضر را شفاعت می‌كند». (صدوق، پیشین، ص307). <br>


===5 ـ همسایه و خویشاوند ===
===5 ـ همسایه و خویشاوند ===
محمد بن خالد برقی، عن حمزه بن عبدالله، عن إسحاق بن عمار، عن علی الخدمی قال: قال الصادق(علیه‌السلام): «ان الجار یشفع لجاره و الحمیم لحمیمه، و لو انَّ الملائكه المقربین و الانبیاء المرسلین شفعوا فی ناصب ما شفعوا؛ امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: همسایه، همسایه را و خویشاوند، خویشاوند خود را شفاعت می‌كنند. ولی اگر فرشتگان مقرب الهی و پیامبران مرسل برای ناصبی و كسی كه دشمن اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) است شفاعت كنند، شفاعت آنان پذیرفته نمی‌شود» (مجلسی، پیشین، ج8، ص42). <br>
محمد بن خالد برقی، عن حمزه بن عبدالله، عن إسحاق بن عمار، عن علی الخدمی قال: قال الصادق(علیه‌السلام): «ان الجار یشفع لجاره و الحمیم لحمیمه، و لو انَّ الملائكه المقربین و الانبیاء المرسلین شفعوا فی ناصب ما شفعوا؛ امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: همسایه، همسایه را و خویشاوند، خویشاوند خود را شفاعت می‌كنند. ولی اگر فرشتگان مقرب الهی و پیامبران مرسل برای ناصبی و كسی كه دشمن اهل‌بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) است شفاعت كنند، شفاعت آنان پذیرفته نمی‌شود» (مجلسی، پیشین، ج8، ص42). <br>


=== 6 ـ صله رحم و امانت‌داری ===
=== 6 ـ صله رحم و امانت‌داری ===
فردوس دیلمی: عن أبو هریره قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «الشفعاء خمسه: القرآن و الرحم و الأمانه و نبیكم و اهل‌بیت نبیكم؛ ‌پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: شفاعت‌كنندگان پنج چیز (یا پنج شخص) می‌باشد: 1 ـ قرآن؛ 2 ـ خویشاوندان؛ 3 ـ امانت‌داری؛ 4 ـ رسول اكرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله)؛ 5 ـ اهل‌بیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)» (سروی مازندرانی، 1379ق، ج2، ص164 و مجلسی، پیشین، ص43). <br>
فردوس دیلمی: عن أبو هریره قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «الشفعاء خمسه: القرآن و الرحم و الأمانه و نبیكم و اهل‌بیت نبیكم؛ ‌پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: شفاعت‌كنندگان پنج چیز (یا پنج شخص) می‌باشد: 1 ـ قرآن؛ 2 ـ خویشاوندان؛ 3 ـ امانت‌داری؛ 4 ـ رسول اكرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله)؛ 5 ـ اهل‌بیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)» (سروی مازندرانی، 1379ق، ج2، ص164 و مجلسی، پیشین، ص43). <br>
===7 ـ درود فرستادن بر محمد و آل او ===
===7 ـ درود فرستادن بر محمد و آل او ===
در صحیفه سجادیه آمده است: «و صل علی محمد و آله صلاه تشفع لنا یوم القیامه و یوم الفاقه إلیك؛ و بر محمد و خاندانش درود فرست، درودی كه روز رستاخیز و روز نیازمندی به تو، ما را شفاعت كند» (صحیفه سجادیه، دعای 31). <br>  
در صحیفه سجادیه آمده است: «و صل علی محمد و آله صلاه تشفع لنا یوم القیامه و یوم الفاقه إلیك؛ و بر محمد و خاندانش درود فرست، درودی كه روز رستاخیز و روز نیازمندی به تو، ما را شفاعت كند» (صحیفه سجادیه، دعای 31). <br>  


==و) روایات مختص شیعه درباره شفاعت شوندگان ==
== و) روایات مختص شیعه درباره شفاعت شوندگان ==
* 1 ـ كسی كه ولایت امیرالمؤمنین و ائمه(علیهم‌السلام) را بپذیرد: <br>
* 1 ـ كسی كه ولایت امیرالمؤمنین و ائمه(علیهم‌السلام) را بپذیرد: <br>
قال الصادق(علیه‌السلام) فی تفسیر آیه الشریفه «لَا یمْلِكُونَ الشَّفَاعَهَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا» لا یشفع و لا یشفع لهم و لا یشفعون إلا من اذن له بولایه امیرالمؤمنین و الائمه من بعده فهو العهد عندالله؛ ...كسی شفاعت نمی‌كند و برای كسی شفاعت نمی‌شود و از كسی شفاعت پذیرفته نمی‌شود مگر آن‌كه ولایت امیر‌المؤمنان و فرزندان معصوم او را داشته باشد و آن است عهد نزد پروردگار». <br>
قال الصادق(علیه‌السلام) فی تفسیر آیه الشریفه «لَا یمْلِكُونَ الشَّفَاعَهَ إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا» لا یشفع و لا یشفع لهم و لا یشفعون إلا من اذن له بولایه امیرالمؤمنین و الائمه من بعده فهو العهد عندالله؛ ...كسی شفاعت نمی‌كند و برای كسی شفاعت نمی‌شود و از كسی شفاعت پذیرفته نمی‌شود مگر آن‌كه ولایت امیر‌المؤمنان و فرزندان معصوم او را داشته باشد و آن است عهد نزد پروردگار». <br>
* 2 ـ كسانی كه خدا رضایت دهد: <br>
* 2 ـ كسانی كه خدا رضایت دهد: <br>
«یعْلَمُ مَا بَینَ أَیدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْیتِهِ مُشْفِقُونَ» (انبیا/28). <br>
«یعْلَمُ مَا بَینَ أَیدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا یشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْیتِهِ مُشْفِقُونَ» (انبیا/28). <br>
در تفسیر آیه بالا روایتی از امام رضا(علیه‌السلام) وارد شده است كه: قال الحسین بن خالد قلت للرضا(علیه‌السلام): یابن رسول الله فما معنی قول الله عزوجل: و لا یشفعون إلا لمن ارتضی ؟ قال: «لا یشفعون إلا لمن ارتضی الله دینه؛ حسین بن خالد می‌گوید به امام رضا(علیه‌السلام) عرض كردم معنی قول خدا كه می‌فرماید: شفاعت نمی‌كنند مگر برای كسی كه مورد رضایت خدا باشد چیست؟ حضرت فرمود: معنایش این است كه شفاعت نمی‌كنند جز برای كسی كه دین او مورد رضایت و پسند خدا باشد» (صدوق، پیشین، ص7 و مجلسی، پیشین، ص51). <br>
در تفسیر آیه بالا روایتی از امام رضا(علیه‌السلام) وارد شده است كه: قال الحسین بن خالد قلت للرضا(علیه‌السلام): یابن رسول الله فما معنی قول الله عزوجل: و لا یشفعون إلا لمن ارتضی؟ قال: «لا یشفعون إلا لمن ارتضی الله دینه؛ حسین بن خالد می‌گوید به امام رضا(علیه‌السلام) عرض كردم معنی قول خدا كه می‌فرماید: شفاعت نمی‌كنند مگر برای كسی كه مورد رضایت خدا باشد چیست؟ حضرت فرمود: معنایش این است كه شفاعت نمی‌كنند جز برای كسی كه دین او مورد رضایت و پسند خدا باشد» (صدوق، پیشین، ص7 و مجلسی، پیشین، ص51). <br>
* 3 ـ كسی كه ذریه پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را احترام نموده و دركارها آنها را یاری دهد: <br>
* 3 ـ كسی كه ذریه پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را احترام نموده و دركارها آنها را یاری دهد: <br>
قال امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) عن رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «إنی شافع یوم القیامه لأربعه اصناف و لو جاءوا بذنوب اهل الدنیا: رجلٌ نصر ذریتی و رجلٌ بذل ماله لذریتی عندالضیق و رجلٌ احب ذریتی بالسان و القلب و رجلٌ سعی فی حوائج ذریتی إذا طردوا و شردوا؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: من در روز قیامت چهار صنف و گروه را شفاعت می‌كنم هر چند كه با گناهان زیادی آمده باشند: مردی كه فرزندان مرا یاری كند و مردی كه در هنگام تنگی مالش را به فرزندانم ببخشد و مردی كه فرزندان مرا با زبان و قلب دوست داشته باشد و مردی كه در برآورده شدن حاجات فرزندانم تلاش كند هرگاه كه آنها رانده و تنها شدند» (طوسی، 1413ق، ج 4 و صدوق، 1992م، ج2، ص48). <br>
قال امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) عن رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «إنی شافع یوم القیامه لأربعه اصناف و لو جاءوا بذنوب اهل الدنیا: رجلٌ نصر ذریتی و رجلٌ بذل ماله لذریتی عندالضیق و رجلٌ احب ذریتی بالسان و القلب و رجلٌ سعی فی حوائج ذریتی إذا طردوا و شردوا؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: من در روز قیامت چهار صنف و گروه را شفاعت می‌كنم هر چند كه با گناهان زیادی آمده باشند: مردی كه فرزندان مرا یاری كند و مردی كه در هنگام تنگی مالش را به فرزندانم ببخشد و مردی كه فرزندان مرا با زبان و قلب دوست داشته باشد و مردی كه در برآورده شدن حاجات فرزندانم تلاش كند هرگاه كه آنها رانده و تنها شدند» (طوسی، 1413ق، ج 4 و صدوق، 1992م، ج2، ص48). <br>
* 4 ـ پدر ومادر و عمو و برادر پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در زمان جاهلیت: <br>
* 4 ـ پدر ومادر و عمو و برادر پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در زمان جاهلیت: <br>
علی بن ابراهیم، عن ابی، عن محمد بن أبی عمیر، عن معاویه و هشام، عن أبی عبدالله(علیه‌السلام) قال: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لو قد قمتُ علی المقام المحمود لشفعت فی أبی وأمی و عمی و اخ كان لی منی الجاهلیه؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: اگر بر مقام محمود قیام كنم قسم به خدا كه برای پدرم و مادرم و عمویم و برادرم كه در زمان جاهلیت داشتم شفاعت می‌كنم». (صدوق، پیشین، ج4، ص322). <br>
علی بن ابراهیم، عن ابی، عن محمد بن أبی عمیر، عن معاویه و هشام، عن أبی عبدالله(علیه‌السلام) قال: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «لو قد قمتُ علی المقام المحمود لشفعت فی أبی وأمی و عمی و اخ كان لی منی الجاهلیه؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: اگر بر مقام محمود قیام كنم قسم به خدا كه برای پدرم و مادرم و عمویم و برادرم كه در زمان جاهلیت داشتم شفاعت می‌كنم». (صدوق، پیشین، ج4، ص322). <br>


==ز) روایات مختص شیعه درباره محرومان از شفاعت ==
== ز) روایات مختص شیعه درباره محرومان از شفاعت ==
===1 ـ ناصبی ===
===1 ـ ناصبی ===
گروهی كه به بغض علی بن ابی طالب(علیه‌السلام) متدین‌اند و او را دشمن خود می‌دارند. (دهخدا، 1377، ج14، ص22160).<br>  
گروهی كه به بغض علی بن ابی طالب(علیه‌السلام) متدین‌اند و او را دشمن خود می‌دارند. (دهخدا، 1377، ج14، ص22160).<br>  
محمد بن علی بن بابویه، عن أبی، عن سعد،... عن علی الصائغ از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده كه فرمود: «إنَّ المؤمن لیشفع لحمیمه إلا أن یكون ناصباً و لو أنَّ ناصباً شفع له كل نبی مرسل و ملك مقرب ماشفعوا؛ مؤمن برای دوست خود شفاعت می‌كند مگر آن‌كه دوستش ناصبی باشد و اگر تمام پیامبران مرسل و ملك مقرب برای ناصبی شفاعت كنند شفاعت درباره او پذیرفته نمی‌گردد». (برقی، 1371ق، ج1، ص186 و مجلسی، پیشین، ص41). <br>
محمد بن علی بن بابویه، عن أبی، عن سعد،... عن علی الصائغ از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده كه فرمود: «إنَّ المؤمن لیشفع لحمیمه إلا أن یكون ناصباً و لو أنَّ ناصباً شفع له كل نبی مرسل و ملك مقرب ماشفعوا؛ مؤمن برای دوست خود شفاعت می‌كند مگر آن‌كه دوستش ناصبی باشد و اگر تمام پیامبران مرسل و ملك مقرب برای ناصبی شفاعت كنند شفاعت درباره او پذیرفته نمی‌گردد». (برقی، 1371ق، ج1، ص186 و مجلسی، پیشین، ص41). <br>


===2 ـ كافر ===
===2 ـ كافر ===
قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «و الشفاعه لا تكون لاهل الشك و الشرك و لا لاهل الكفر و الجهود بل یكون للمؤمنین من اهل التوحید؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: و برای مشركین و اهل شك و كفار و یهود شفاعتی نیست بلكه شفاعت برای مؤمنین اهل توحید است» (مجلسی، پیشین، ص58). <br>
قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «و الشفاعه لا تكون لاهل الشك و الشرك و لا لاهل الكفر و الجهود بل یكون للمؤمنین من اهل التوحید؛ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: و برای مشركین و اهل شك و كفار و یهود شفاعتی نیست بلكه شفاعت برای مؤمنین اهل توحید است» (مجلسی، پیشین، ص58). <br>


===3 ـ ظالم و ستمگر===  
===3 ـ ظالم و ستمگر ===  
در روایتی آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «أما شفاعتی ففی اصحاب الكبائر ما خلا اهل الشرك و الظلم»‌ (محمدی ری شهری، 1362ش، ج5، ص355؛ صدوق، 1403ق، ص355 و 1370، ص195). <br>
در روایتی آمده است: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «أما شفاعتی ففی اصحاب الكبائر ما خلا اهل الشرك و الظلم» ‌ (محمدی ری شهری، 1362ش، ج5، ص355؛ صدوق، 1403ق، ص355 و 1370، ص195). <br>


===4 ـ آزاردهنده ذریه پیامبر اكرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) ===
===4 ـ آزاردهنده ذریه پیامبر اكرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) ===
خط ۱۵۲: خط ۱۵۲:


===6 ـ غالی در دین ===
===6 ـ غالی در دین ===
هارون، عن ابی صدقه، عن جعفر، عن أبیه(علیه‌السلام) قال: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «صنفان لا تنالهما شفاعتی: سلطان غشوم، و غال فی الدین مارق منه غیر تائب و لانازع؛ رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: شفاعت من به دو گروه نمی‌رسد: پادشاه ظالم و كسی كه در دین غلو ورزد و بدین جهت بدون توبه از دین بیرون رود» (مجلسی، پیشین، ج72، ص336).
هارون، عن ابی صدقه، عن جعفر، عن أبیه(علیه‌السلام) قال: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «صنفان لا تنالهما شفاعتی: سلطان غشوم، و غال فی الدین مارق منه غیر تائب و لانازع؛ رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: شفاعت من به دو گروه نمی‌رسد: پادشاه ظالم و كسی كه در دین غلو ورزد و بدین جهت بدون توبه از دین بیرون رود» (مجلسی، پیشین، ج72، ص336).  


= گفتاردوم =
= گفتاردوم =
در اصل مسئله شفاعت هیچ فرقه‌ای از فرقه‌های اسلامی شكی ندارد و فی‌الجمله شفاعت مورد اتفاق و پذیرش همه‌ فرقه‌های اسلامی است. تنها چیزی كه باعث اختلاف است مسائل جزئی آن می‌باشد، مثل این‌كه مشفوع‌له چه كسانی هستند. در ادامه به بررسی نظریات‌ موجود دراین‌باره می‌پردازیم: <br>
در اصل مسئله شفاعت هیچ فرقه‌ای از فرقه‌های اسلامی شكی ندارد و فی‌الجمله شفاعت مورد اتفاق و پذیرش همه‌ فرقه‌های اسلامی است. تنها چیزی كه باعث اختلاف است مسائل جزئی آن می‌باشد، مثل این‌كه مشفوع‌له چه كسانی هستند. در ادامه به بررسی نظریات‌ موجود دراین‌باره می‌پردازیم: <br>


==الف: اهل‌سنت ==
== الف: اهل‌سنت ==
نووی شارح صحیح مسلم می‌گوید: «مذهب اهل‌سنت و جماعت، عقیده‌شان بر این است كه شفاعت از نظر عقل ممكن و خالی از اشكال است و از نظر قرآن و گفتار پیشوایان اسلام نیز حتمی و مسلّم است، زیرا اولاً: قرآن مجید این حقیقت را می‌پذیرد و ثانیاً: اخبار و روایات در این زمینه آن‌چنان فراوان است كه به حد تواتر رسیده و موجب قطع و یقین می‌باشد و از طرف دیگر، گذشتگان و هم‌چنین معاصرین ما اتفاق دارند كه در روز جزا برای گناهکارانی از اهل ایمان شفاعت خواهد بود». (هاشم‌زاده‌ ‌هریسی، ‌1399‌‌ق، ‌ص‌135 وحسینی صدر، 1428‌ق، ص 45).<br>  
نووی شارح صحیح مسلم می‌گوید: «مذهب اهل‌سنت و جماعت، عقیده‌شان بر این است كه شفاعت از نظر عقل ممكن و خالی از اشكال است و از نظر قرآن و گفتار پیشوایان اسلام نیز حتمی و مسلّم است، زیرا اولاً: قرآن مجید این حقیقت را می‌پذیرد و ثانیاً: اخبار و روایات در این زمینه آن‌چنان فراوان است كه به حد تواتر رسیده و موجب قطع و یقین می‌باشد و از طرف دیگر، گذشتگان و هم‌چنین معاصرین ما اتفاق دارند كه در روز جزا برای گناهکارانی از اهل ایمان شفاعت خواهد بود». (هاشم‌زاده‌ ‌هریسی، ‌1399‌‌ق، ‌ص‌135 وحسینی صدر، 1428‌ق، ص 45).<br>  
قاضی عبدالجبار (از صاحب نظران معتزلی) می‌گوید: <br>
قاضی عبدالجبار (از صاحب نظران معتزلی) می‌گوید: <br>
خط ۱۷۵: خط ۱۷۵:
«ما شفاعت را ثابت می‌دانیم، به این صورت كه بگوییم: خدایا! پیامبر ما محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را در روز قیامت شفیع ما قرار بده، یا بگوییم: خدایا! بندگان صالح یا ملائكه‌ات را شفیع ما قرار بده، به طوری كه از خداوند خواسته شود نه از آنان. پس نباید گفت: ای رسول خدا! یا ای ولی خدا! من از تو طلب شفاعت می‌كنم. پس اگر چنین حاجتی را از كسی كه در برزخ است طلب كنی یكی از اقسام شرك است». (طاهری‌ خرم‌آبادی، 1386‌ش‌، ص13).  
«ما شفاعت را ثابت می‌دانیم، به این صورت كه بگوییم: خدایا! پیامبر ما محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را در روز قیامت شفیع ما قرار بده، یا بگوییم: خدایا! بندگان صالح یا ملائكه‌ات را شفیع ما قرار بده، به طوری كه از خداوند خواسته شود نه از آنان. پس نباید گفت: ای رسول خدا! یا ای ولی خدا! من از تو طلب شفاعت می‌كنم. پس اگر چنین حاجتی را از كسی كه در برزخ است طلب كنی یكی از اقسام شرك است». (طاهری‌ خرم‌آبادی، 1386‌ش‌، ص13).  
و نیز می‌گوید: «از امور مسلّم در آخرت شفاعت است و بر هر مسلمانی لازم است كه به شفاعت پیامبر و دیگر شیعیان ایمان داشته باشد و... ولی وظیفه ما این است چشم امید به خداوند بدوزیم و از خداوند بخواهیم كه شفاعت پیامبر خود را در حق ما بپذیرد». (امین حسینی عاملی‌، بی‌تا، ص240‌).  
و نیز می‌گوید: «از امور مسلّم در آخرت شفاعت است و بر هر مسلمانی لازم است كه به شفاعت پیامبر و دیگر شیعیان ایمان داشته باشد و... ولی وظیفه ما این است چشم امید به خداوند بدوزیم و از خداوند بخواهیم كه شفاعت پیامبر خود را در حق ما بپذیرد». (امین حسینی عاملی‌، بی‌تا، ص240‌).  
طرفداران عبدالوهاب دانسته یا ندانسته مسائل اسلامی را در مبارزه كردن با چند مسئله همانند موضوع شفاعت خلاصه كرده و در عمل، مردم را از مباحث اجتماعی اسلام دور نگه داشته‌اند. در هر صورت آنان در مورد مسئله شفاعت چنین می‌گویند: «هیچ كس حق ندارد از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) شفاعت بطلبد و مثلاً بگوید: یا محمداً اشفع لی عندالله» (سید علوی، ‌1367‌ش‌، ص255)، زیرا خداوند می‌فرماید: «وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا؛ و مساجد ویژه خداست پس هیچ كس را با خدا نخوانید»(جن/18).
طرفداران عبدالوهاب دانسته یا ندانسته مسائل اسلامی را در مبارزه كردن با چند مسئله همانند موضوع شفاعت خلاصه كرده و در عمل، مردم را از مباحث اجتماعی اسلام دور نگه داشته‌اند. در هر صورت آنان در مورد مسئله شفاعت چنین می‌گویند: «هیچ كس حق ندارد از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) شفاعت بطلبد و مثلاً بگوید: یا محمداً اشفع لی عندالله» (سید علوی، ‌1367‌ش‌، ص255)، زیرا خداوند می‌فرماید: «وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا؛ و مساجد ویژه خداست پس هیچ كس را با خدا نخوانید»(جن/18).  
رشید رضا (از مفسران معاصر اهل‌سنت) می‌گوید:  
رشید رضا (از مفسران معاصر اهل‌سنت) می‌گوید:  
«روش گذشتگان چنین بوده كه شفاعت را دعایی می‌دانستند كه خدا آن را اجابت می‌كند. احادیثی كه در مورد شفاعت آمده نیز بر این مطلب دلالت می‌کند به طوری كه در روایت صحیحین و دیگر كتب آمده است پیامبر در روز قیامت به روشی كه به او الهام می‌شود خدا را ثنا می‌گوید پس به او گفته می‌شود سرت را بلند كن و بخواه داده می‌شوی و شفاعت كن كه شفاعت تو پذیرفته می‌شود و چنین نیست كه خدا از اراده‌ای كه برای شافع كرده بود برگردد بلكه اظهار كرامت برای شافع است با تنفیذ اراده ازلی بعد از دعایش و هم‌چنین باعث تقویت‌ غرور مغروران نمی‌شود كه اوامر و نواهی دین را به خاطر اعتماد به شفاعت شافعان سبك بگیرند و بی‌اعتنا شوند بلكه شفاعت كلاً برای خداوند است‌» (رشید رضا، بی‌تا، ص308). <br>
«روش گذشتگان چنین بوده كه شفاعت را دعایی می‌دانستند كه خدا آن را اجابت می‌كند. احادیثی كه در مورد شفاعت آمده نیز بر این مطلب دلالت می‌کند به طوری كه در روایت صحیحین و دیگر كتب آمده است پیامبر در روز قیامت به روشی كه به او الهام می‌شود خدا را ثنا می‌گوید پس به او گفته می‌شود سرت را بلند كن و بخواه داده می‌شوی و شفاعت كن كه شفاعت تو پذیرفته می‌شود و چنین نیست كه خدا از اراده‌ای كه برای شافع كرده بود برگردد بلكه اظهار كرامت برای شافع است با تنفیذ اراده ازلی بعد از دعایش و هم‌چنین باعث تقویت‌ غرور مغروران نمی‌شود كه اوامر و نواهی دین را به خاطر اعتماد به شفاعت شافعان سبك بگیرند و بی‌اعتنا شوند بلكه شفاعت كلاً برای خداوند است‌» (رشید رضا، بی‌تا، ص308). <br>
خط ۱۸۲: خط ۱۸۲:
محمد فقی از اساتید الازهر می‌نویسد: <br>
محمد فقی از اساتید الازهر می‌نویسد: <br>
«خداوند شفاعت را برای پیامبرش و سایر پیامبران و مرسلین و بندگان صالحش و بسیاری از بندگان مؤمنش قرار داده است، زیرا شفاعت برای خداوند است جز این‌كه خداوند جایز می‌داند كه به وسیله شفاعت بر خلق و بندگان برگزیده‌اش تفضل كند، همان‌گونه‌ كه به فرشتگانش آن‌چه بخواهد اعطا كند ‌جایز می‌داند (الفقی، 1388‌ق، ص‌206‌). <br>
«خداوند شفاعت را برای پیامبرش و سایر پیامبران و مرسلین و بندگان صالحش و بسیاری از بندگان مؤمنش قرار داده است، زیرا شفاعت برای خداوند است جز این‌كه خداوند جایز می‌داند كه به وسیله شفاعت بر خلق و بندگان برگزیده‌اش تفضل كند، همان‌گونه‌ كه به فرشتگانش آن‌چه بخواهد اعطا كند ‌جایز می‌داند (الفقی، 1388‌ق، ص‌206‌). <br>
==ب: شیعه==
== ب: شیعه ==
شیخ مفید (از دانشمندان بزرگ شیعه) می‌گوید: <br>
شیخ مفید (از دانشمندان بزرگ شیعه) می‌گوید: <br>
«امامیه اتفاق نظر دارند كه پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در روز رستاخیز مرتكبان گناه كبیره را شفاعت می‌كند، نه تنها پیامبر بلكه امیر مؤمنان و پیشوایان معصوم(علیهم‌السلام) پس از وی نیز در حق شیعیان گنهكار خود شفاعت می‌كنند و بر اثر شفاعت آنان گروه زیادی از شیعیان خطاكار نجات پیدا می‌كنند. ولی گروه خاصی مانند (معتزله) از اهل تسنن با ما (‌امامیه) به مخالفت برخواسته و تصور كرده‌اند كه شفاعت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مربوط به افراد مطیع و فرمانبردار است نه گروه گناهكار و پیامبر هرگز درباره كسانی كه محكوم به عذاب هستند شفاعت نمی‌كند. به عقیده این گروه شفاعت باعث افزایش پاداش است نه بخشش گناه» (عكبری بغدادی‌، 1413هـ ق، ص‌29). <br>
«امامیه اتفاق نظر دارند كه پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در روز رستاخیز مرتكبان گناه كبیره را شفاعت می‌كند، نه تنها پیامبر بلكه امیر مؤمنان و پیشوایان معصوم(علیهم‌السلام) پس از وی نیز در حق شیعیان گنهكار خود شفاعت می‌كنند و بر اثر شفاعت آنان گروه زیادی از شیعیان خطاكار نجات پیدا می‌كنند. ولی گروه خاصی مانند (معتزله) از اهل تسنن با ما (‌امامیه) به مخالفت برخواسته و تصور كرده‌اند كه شفاعت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مربوط به افراد مطیع و فرمانبردار است نه گروه گناهكار و پیامبر هرگز درباره كسانی كه محكوم به عذاب هستند شفاعت نمی‌كند. به عقیده این گروه شفاعت باعث افزایش پاداش است نه بخشش گناه» (عكبری بغدادی‌، 1413هـ ق، ص‌29). <br>
خط ۲۵۶: خط ۲۵۶:
{{پانویس}}  
{{پانویس}}  


[[رده: فصلنامه اندیشه تقریب]]
[[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]]
[[رده: مقالات]]
[[رده:مقالات]]
[[رده: منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]
[[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]
۴٬۹۳۳

ویرایش