پرش به محتوا

طریقه بکریه: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۰۷ بایت حذف‌شده ،  ‏۵ دسامبر ۲۰۲۲
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ی' به 'ه')
جز (تمیزکاری)
خط ۷: خط ۷:
|محل فعالیت||بیشتر شهر بصره
|محل فعالیت||بیشتر شهر بصره
|-
|-
|شخصیت‌های برجسته||بکر بن‌ اخت‌ عبدالواحد ، عبدالله‌ بن‌ عیسی‌،ابوعبید محمد بن‌ شریک‌ المسمعی‌
|شخصیت‌های برجسته||بکر بن‌ اخت‌ عبدالواحد، عبدالله‌ بن‌ عیسی‌،ابوعبید محمد بن‌ شریک‌ المسمعی‌
|}
|}
</div>
</div>


‌'''بَکْریّه‌'''، عنوانی‌ که‌ هم‌ به‌ پیروان‌ بکر بن‌ اخت‌ عبدالواحد - [[صوفی|صوفی‌]] زهدگرای‌ بصری‌ سده ۲ق‌ که‌ دستی‌ نیز در علم‌ [[کلام|کلام‌]] داشت‌ - اطلاق‌ می‌شود.[۱][۲] و هم‌ به‌ جماعتی‌ که‌ معتقدند امامت‌ [[ابوبکر]] بر اساس‌ «نص‌» [[پیامبر]] (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) بوده‌ است‌. [۳][۴][۵][۶][۷][۸] البته‌ برخی‌ برآنند که‌ این‌ هر دو فرقه‌ یک‌ گروهند.
‌'''بَکْریّه‌'''، عنوانی‌ که‌ هم‌ به‌ پیروان‌ بکر بن‌ اخت‌ عبدالواحد - [[صوفی|صوفی‌]] زهدگرای‌ بصری‌ سده ۲ق‌ که‌ دستی‌ نیز در علم‌ [[کلام|کلام‌]] داشت‌ - اطلاق‌ می‌شود. [۱][۲] و هم‌ به‌ جماعتی‌ که‌ معتقدند امامت‌ [[ابوبکر]] بر اساس‌ «نص‌» [[پیامبر]] (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) بوده‌ است‌. [۳][۴][۵][۶][۷][۸] البته‌ برخی‌ برآنند که‌ این‌ هر دو فرقه‌ یک‌ گروهند.


=اشتباه فرقه نگاران=
=اشتباه فرقه نگاران=
خط ۲۱: خط ۲۱:
شرح‌ حالی‌ از بکر در دست‌ نیست‌. با توجه‌ به‌ گزارش‌ جاحظ [۱۳][۱۴] درباره مناظره بکر و بشر بن‌ معتمر (د ۱۰ق‌/۲۵م‌) و نیز سال‌ درگذشت‌ عبدالواحدبن‌زید (ه م)، دایی‌ بکر پس‌ از ۱۵۰ق‌ [۱۵][۱۶] می‌توان‌ دریافت‌ که‌ وی‌ در سده ۲ق‌ می‌زیسته‌ است‌.
شرح‌ حالی‌ از بکر در دست‌ نیست‌. با توجه‌ به‌ گزارش‌ جاحظ [۱۳][۱۴] درباره مناظره بکر و بشر بن‌ معتمر (د ۱۰ق‌/۲۵م‌) و نیز سال‌ درگذشت‌ عبدالواحدبن‌زید (ه م)، دایی‌ بکر پس‌ از ۱۵۰ق‌ [۱۵][۱۶] می‌توان‌ دریافت‌ که‌ وی‌ در سده ۲ق‌ می‌زیسته‌ است‌.
ظاهراً نام‌ پدر بکر، عبدربه‌ بوده‌ است‌. [۱۷][۱۸] اینکه‌ چرا بکر، برخلاف‌ رسم‌ رایج‌ عرب‌ نه‌ به‌ نام‌ پدر، بلکه‌ به‌ نام‌ دایی‌اش‌ - که‌ در روزگار خود در زمره مشایخ‌ [[صوفیه]] [[بصره|بصره‌]] بوده‌ - معروف‌ شده‌، قابل‌ تأمل‌ است‌. فان‌ اس‌ سبب‌ آن‌ را شهرت‌ عبدالواحد دانسته‌ است. ‌ [۱۹] اما به‌ نظر می‌رسد که‌ این‌ قرابت‌ در اسم‌ احتمالاً حاکی‌ از انس‌ و ارادت‌ بکر به‌ عبدالواحد بوده‌ که‌ مشی‌ و مشربی‌ همچون‌ دایی‌ خود داشته‌ است‌. عبدالواحد از شاگردان‌ حسن‌ بصری‌ (ه م‌) بود و بیش‌تر به‌ عبادت‌ و ارشاد می‌پرداخت‌ و هم‌نشینی‌ با متکلمان‌ و بحث‌های‌ کلامی‌ را خوش‌ نمی‌داشت‌. [۲۰] بدین‌سان‌، شاید نتوان‌ بکر و پیروانش‌ را دنباله‌رو یک‌ مکتب‌ صرفاً کلامی‌ به‌ حساب‌ آورد، بلکه‌ چنین‌ می‌نماید که‌ وی‌ از زاهدان‌ صوفی‌ مشربی‌ بوده‌ که‌ به‌ تأسی‌ از [[حسن بصری|حسن‌ بصری‌]] برای‌ پیروان‌ خود مجالسی‌ برای‌ بیان‌ آموزه‌های‌ معنوی‌ برگذار می‌کرده‌ که‌ گاه‌ به‌ فراخور حال‌ وارد مباحث‌ کلامی‌ نیز می‌شده‌ است‌. شاید به‌ همین‌ دلیل‌ است‌ که‌ سخنان‌ او از لحاظ کلامی‌ نه‌ تنها فاقد انسجام‌، بلکه‌ حاوی‌ تناقض‌ است‌ و گاه‌ با اصول‌ اولیه عقل‌ نیز در تعارض‌ می‌افتد.
ظاهراً نام‌ پدر بکر، عبدربه‌ بوده‌ است‌. [۱۷][۱۸] اینکه‌ چرا بکر، برخلاف‌ رسم‌ رایج‌ عرب‌ نه‌ به‌ نام‌ پدر، بلکه‌ به‌ نام‌ دایی‌اش‌ - که‌ در روزگار خود در زمره مشایخ‌ [[صوفیه]] [[بصره|بصره‌]] بوده‌ - معروف‌ شده‌، قابل‌ تأمل‌ است‌. فان‌ اس‌ سبب‌ آن‌ را شهرت‌ عبدالواحد دانسته‌ است. ‌ [۱۹] اما به‌ نظر می‌رسد که‌ این‌ قرابت‌ در اسم‌ احتمالاً حاکی‌ از انس‌ و ارادت‌ بکر به‌ عبدالواحد بوده‌ که‌ مشی‌ و مشربی‌ همچون‌ دایی‌ خود داشته‌ است‌. عبدالواحد از شاگردان‌ حسن‌ بصری‌ (ه م‌) بود و بیش‌تر به‌ عبادت‌ و ارشاد می‌پرداخت‌ و هم‌نشینی‌ با متکلمان‌ و بحث‌های‌ کلامی‌ را خوش‌ نمی‌داشت‌. [۲۰] بدین‌سان‌، شاید نتوان‌ بکر و پیروانش‌ را دنباله‌رو یک‌ مکتب‌ صرفاً کلامی‌ به‌ حساب‌ آورد، بلکه‌ چنین‌ می‌نماید که‌ وی‌ از زاهدان‌ صوفی‌ مشربی‌ بوده‌ که‌ به‌ تأسی‌ از [[حسن بصری|حسن‌ بصری‌]] برای‌ پیروان‌ خود مجالسی‌ برای‌ بیان‌ آموزه‌های‌ معنوی‌ برگذار می‌کرده‌ که‌ گاه‌ به‌ فراخور حال‌ وارد مباحث‌ کلامی‌ نیز می‌شده‌ است‌. شاید به‌ همین‌ دلیل‌ است‌ که‌ سخنان‌ او از لحاظ کلامی‌ نه‌ تنها فاقد انسجام‌، بلکه‌ حاوی‌ تناقض‌ است‌ و گاه‌ با اصول‌ اولیه عقل‌ نیز در تعارض‌ می‌افتد.
در دوره‌ای پیروان بکر رشد کردند و فعالیت‌های فراوانی انجام دادند به طوری که آنها را به صورت فرقه‌ای مستقل شناختند. ردیه‌ها و واکنش‌های فرق دیگر علیه آنان نشان از فعالیت و تلاش این فرقه است ولی بعد از مدتی از رونق آنها کاسته شد به طوری که بغدادی در الفرق بین الفرق آنها را فرقه‌ای با پیروان اندک می‌شمارد.[۲۱]
در دوره‌ای پیروان بکر رشد کردند و فعالیت‌های فراوانی انجام دادند به طوری که آنها را به صورت فرقه‌ای مستقل شناختند. ردیه‌ها و واکنش‌های فرق دیگر علیه آنان نشان از فعالیت و تلاش این فرقه است ولی بعد از مدتی از رونق آنها کاسته شد به طوری که بغدادی در الفرق بین الفرق آنها را فرقه‌ای با پیروان اندک می‌شمارد. [۲۱]


=اوج فعالیت بکریه=
=اوج فعالیت بکریه=
خط ۳۲: خط ۳۲:
در اینجا به برخی از عقاید بکر اشاره می‌کنیم:
در اینجا به برخی از عقاید بکر اشاره می‌کنیم:


==رؤیت خداوند==
== رؤیت خداوند ==


بکر معتقد بود که‌ [[خداوند]] در همه‌ جا هست‌. [۳۵] در باب‌ «رؤیت‌» بر آن‌ بود که‌ خداوند در قیامت‌ صورتی‌ را خلق‌ می‌کند و بندگانش‌ او را با آن‌ صورت‌ می‌بینند و با وی‌ سخن‌ می‌گویند. [۳۶][۳۷][۳۸][۳۹] وی‌ انسان‌ را روح‌ می‌دانست‌. [۴۰] و در این‌ امر با نظّام‌ معتزلی‌ هم‌رأی‌ بود. قاضی‌ عبدالجبار که‌ به‌ رد این‌ نظریه‌ پرداخته‌، به‌ عقاید بکر در این‌ زمینه‌ اشاره‌ای‌ نکرده‌ است. ‌ [۴۱] او درباره حیوانات‌ نیز همین‌ نظر را داشت‌، ولی‌ جایز نمی‌دانست‌ که‌ خداوند در جامدات‌، حیات‌، علم‌ و قدرت‌ خلق‌ کند. [۴۲]
بکر معتقد بود که‌ [[خداوند]] در همه‌ جا هست‌. [۳۵] در باب‌ «رؤیت‌» بر آن‌ بود که‌ خداوند در قیامت‌ صورتی‌ را خلق‌ می‌کند و بندگانش‌ او را با آن‌ صورت‌ می‌بینند و با وی‌ سخن‌ می‌گویند. [۳۶][۳۷][۳۸][۳۹] وی‌ انسان‌ را روح‌ می‌دانست‌. [۴۰] و در این‌ امر با نظّام‌ معتزلی‌ هم‌رأی‌ بود. قاضی‌ عبدالجبار که‌ به‌ رد این‌ نظریه‌ پرداخته‌، به‌ عقاید بکر در این‌ زمینه‌ اشاره‌ای‌ نکرده‌ است. ‌ [۴۱] او درباره حیوانات‌ نیز همین‌ نظر را داشت‌، ولی‌ جایز نمی‌دانست‌ که‌ خداوند در جامدات‌، حیات‌، علم‌ و قدرت‌ خلق‌ کند. [۴۲]


==امامت==
== امامت ==


بکر در مورد امامت معتقد بود که [[امام]] با نص تعیین می‌شود ولی چون با [[شیعیان]] مخالف بود با انکار تاریخ و نصوص وارد شده از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد [[امامت]] و جانشینی [[حضرت علی]] (علیه‌السّلام) معتقد بود که ابوبکر با نص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جانشین وی شد. (عده دیگری نیز ابوبکر را با نص جانشین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دانند که بکریه نامیده می‌شوند ولی آنها فقط در اسم با بکریه مورد بحث ما اشتراک دارند.)
بکر در مورد امامت معتقد بود که [[امام]] با نص تعیین می‌شود ولی چون با [[شیعیان]] مخالف بود با انکار تاریخ و نصوص وارد شده از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد [[امامت]] و جانشینی [[حضرت علی]] (علیه‌السّلام) معتقد بود که ابوبکر با نص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جانشین وی شد. (عده دیگری نیز ابوبکر را با نص جانشین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دانند که بکریه نامیده می‌شوند ولی آنها فقط در اسم با بکریه مورد بحث ما اشتراک دارند.)
او حضرت علی (علیه‌السلام) و طلحه و زبیر را به سبب گناه جنگیدن با یکدیگر، کافر و مشرک مى‌دانست، اما بنابر حدیثی که خداوند مسلمانان حاضر در جنگ بدر را، به رغم هرکاری که انجام دهند، بخشیده است معتقد بود که خداوند از گناهان ایشان در گذشته است.
او حضرت علی (علیه‌السلام) و طلحه و زبیر را به سبب گناه جنگیدن با یکدیگر، کافر و مشرک مى‌دانست، اما بنابر حدیثی که خداوند مسلمانان حاضر در جنگ بدر را، به رغم هرکاری که انجام دهند، بخشیده است معتقد بود که خداوند از گناهان ایشان در گذشته است.
همچنین بکریه [[عایشه]] را برتر از [[فاطمه]] (سلام‌الله‌علیها) می‌دانست و [[ابن ابی الحدید]] آنها را متهم می‌کند که احادیثی به نفع ابوبکر و به زیان علی (علیه‌السّلام) جعل کرده‌اند.[۴۳]
همچنین بکریه [[عایشه]] را برتر از [[فاطمه]] (سلام‌الله‌علیها) می‌دانست و [[ابن ابی الحدید]] آنها را متهم می‌کند که احادیثی به نفع ابوبکر و به زیان علی (علیه‌السّلام) جعل کرده‌اند. [۴۳]


==گناهان==
== گناهان ==


بکر مرتکب‌ گناه‌ کبیره‌ را منافق‌ می‌داند و بر آن‌ است‌ که‌ منافق‌ شیطان‌ را عبادت‌ می‌کند و منکر خداوند است‌ و از این‌رو، جایش‌ تا ابد در دوزخ‌ است‌. این‌ سخن‌ برگرفته‌ از آراء حسن‌ بصری‌ است‌. پافشاری‌ بر گناه‌ صغیره‌ نیز گناه‌ کبیره‌ شمرده‌ می‌شود. [۴۴] درباره گناهکار نظر دیگری‌ را نیز به‌ بکر نسبت‌ داده‌اند. او بر آن‌ بود که‌ هر کس‌ کوچک‌ترین‌ گناهی‌ مرتکب‌ شود - حتی‌ به‌ اندازه دانه خردلی‌ - جایگاهش‌ دوزخ‌ است. ‌ [۴۵][۴۶][۴۷] به‌ نظر می‌رسد که‌ همین‌ رأی‌ سبب‌ شده‌ است‌ که‌ وی‌ را از خوارج‌ بدانند. [۴۸][۴۹] ابن‌ قتیبه‌ بر این‌ حکم‌ بکر اعتراض‌ کرده‌ است‌. [۵۰] البته‌ بکر معتقد است‌ که‌ اگر شخص‌ گناهکار توبه‌ کند، از عذاب‌ در امان‌ است‌. [۵۱] در واقع‌ گناهکار با شرمنده‌شدن‌ و توبه‌کردن‌، به‌ گناه‌ خود پی‌ می‌برد. [۵۲]
بکر مرتکب‌ گناه‌ کبیره‌ را منافق‌ می‌داند و بر آن‌ است‌ که‌ منافق‌ شیطان‌ را عبادت‌ می‌کند و منکر خداوند است‌ و از این‌رو، جایش‌ تا ابد در دوزخ‌ است‌. این‌ سخن‌ برگرفته‌ از آراء حسن‌ بصری‌ است‌. پافشاری‌ بر گناه‌ صغیره‌ نیز گناه‌ کبیره‌ شمرده‌ می‌شود. [۴۴] درباره گناهکار نظر دیگری‌ را نیز به‌ بکر نسبت‌ داده‌اند. او بر آن‌ بود که‌ هر کس‌ کوچک‌ترین‌ گناهی‌ مرتکب‌ شود - حتی‌ به‌ اندازه دانه خردلی‌ - جایگاهش‌ دوزخ‌ است. ‌ [۴۵][۴۶][۴۷] به‌ نظر می‌رسد که‌ همین‌ رأی‌ سبب‌ شده‌ است‌ که‌ وی‌ را از خوارج‌ بدانند. [۴۸][۴۹] ابن‌ قتیبه‌ بر این‌ حکم‌ بکر اعتراض‌ کرده‌ است‌. [۵۰] البته‌ بکر معتقد است‌ که‌ اگر شخص‌ گناهکار توبه‌ کند، از عذاب‌ در امان‌ است‌. [۵۱] در واقع‌ گناهکار با شرمنده‌شدن‌ و توبه‌کردن‌، به‌ گناه‌ خود پی‌ می‌برد. [۵۲]
خط ۴۸: خط ۴۸:
به عقیده او «اخلاص» کسی که خداوند بر قلبش «مُهر» زده، بی فایده است، اما او باز مأمور به اخلاص است، و این مهر که میان او و اخلاص، و نیز میان او و «ایمان» حائل شده، عقوبت و کیفر اوست. [۵۵] [۵۶]
به عقیده او «اخلاص» کسی که خداوند بر قلبش «مُهر» زده، بی فایده است، اما او باز مأمور به اخلاص است، و این مهر که میان او و اخلاص، و نیز میان او و «ایمان» حائل شده، عقوبت و کیفر اوست. [۵۵] [۵۶]


===مناظره بشر معتزلی و بکر===
=== مناظره بشر معتزلی و بکر ===


بشر بن‌ معتمر، متکلم‌ معتزلی‌ در خلال‌ مناظره‌ای‌ با بکر کوشید تا نظر او را درباره گناهکار و منافق‌، رد کند. بشر داستان‌ هدهد و [[سلیمان|سلیمان‌]] را پیش‌ کشید و این‌ پرسش‌ را مطرح‌ کرد که‌ چرا سلیمان‌ هدهد را با آنکه‌ گناه‌ کرده‌ بود و به‌ نظر بکر منافق‌ بود، عقاب‌ نکرد. [۵۷] البته‌ جاحظ پاسخ‌ بکر را نیاورده‌ است. با این‌همه‌، بکر بر آن‌ است‌ که‌ اگر اهل‌ بدر (ه م) ‌ بعداً مرتکب‌ گناه‌ شوند و از این‌ رهگذر سزاوار دوزخ‌ باشند، خداوند آنان‌ را می‌بخشد، زیرا در حدیثی‌ قدسی‌ خطاب‌ به‌ آنان‌ آمده‌ است‌ که‌ «هر چه‌ خواهید، انجام‌ دهید، شما را بخشوده‌ام‌». بدین‌قرار، بکر با اینکه‌ علی‌ (علیه‌السلام)، [[طلحه|طلحه‌]] و [[زبیر]] را منافق‌ و مشرک‌ قلمداد کرده‌ است‌، آنان‌ را مستوجب‌ عقاب‌ نمی‌داند. [۵۸][۵۹][۶۰] [۶۱][۶۲]
بشر بن‌ معتمر، متکلم‌ معتزلی‌ در خلال‌ مناظره‌ای‌ با بکر کوشید تا نظر او را درباره گناهکار و منافق‌، رد کند. بشر داستان‌ هدهد و [[سلیمان|سلیمان‌]] را پیش‌ کشید و این‌ پرسش‌ را مطرح‌ کرد که‌ چرا سلیمان‌ هدهد را با آنکه‌ گناه‌ کرده‌ بود و به‌ نظر بکر منافق‌ بود، عقاب‌ نکرد. [۵۷] البته‌ جاحظ پاسخ‌ بکر را نیاورده‌ است. با این‌همه‌، بکر بر آن‌ است‌ که‌ اگر اهل‌ بدر (ه م) ‌ بعداً مرتکب‌ گناه‌ شوند و از این‌ رهگذر سزاوار دوزخ‌ باشند، خداوند آنان‌ را می‌بخشد، زیرا در حدیثی‌ قدسی‌ خطاب‌ به‌ آنان‌ آمده‌ است‌ که‌ «هر چه‌ خواهید، انجام‌ دهید، شما را بخشوده‌ام‌». بدین‌قرار، بکر با اینکه‌ علی‌ (علیه‌السلام)، [[طلحه|طلحه‌]] و [[زبیر]] را منافق‌ و مشرک‌ قلمداد کرده‌ است‌، آنان‌ را مستوجب‌ عقاب‌ نمی‌داند. [۵۸][۵۹][۶۰] [۶۱][۶۲]


==آلام==
== آلام ==


بکر درباره آلام بر این اعتقاد بود که خداوند به هنگام ضرب و جرح یا قطع عضو درد را می آفریند. پس ممکن است که ضرب و جرح یا قطع عضو صورت بگیرد، اما دردی نباشد، یعنی خداوند ایجاد درد نکند. او در این امر با [[اشاعره]] موافق است. احتمالاً بنابر همین اعتقاد بوده که بکر انسان را «روح » تنها دانسته است، زیرا به اعتقاد او «جسد» از آلام متأثر نمی‌شود، و این خداوند است که به اراده خود گاهی درد را در موضعی از بدن می آفریند یا نمی آفریند.[۶۳] [۶۴] گذشته از این، به گفته قاضی عبدالجبار، بعضی معتقدند که آلام و به عبارت دیگر ایجاد درد و رنج از خداوند قبیح است، مگر در حق کسی که در نتیجه گناه یا اخلال در واجبات مستحق آن باشد؛ در این صورت، ایجاد درد مستحسن و پسندیده است.
بکر درباره آلام بر این اعتقاد بود که خداوند به هنگام ضرب و جرح یا قطع عضو درد را می آفریند. پس ممکن است که ضرب و جرح یا قطع عضو صورت بگیرد، اما دردی نباشد، یعنی خداوند ایجاد درد نکند. او در این امر با [[اشاعره]] موافق است. احتمالاً بنابر همین اعتقاد بوده که بکر انسان را «روح» تنها دانسته است، زیرا به اعتقاد او «جسد» از آلام متأثر نمی‌شود، و این خداوند است که به اراده خود گاهی درد را در موضعی از بدن می آفریند یا نمی آفریند. [۶۳] [۶۴] گذشته از این، به گفته قاضی عبدالجبار، بعضی معتقدند که آلام و به عبارت دیگر ایجاد درد و رنج از خداوند قبیح است، مگر در حق کسی که در نتیجه گناه یا اخلال در واجبات مستحق آن باشد؛ در این صورت، ایجاد درد مستحسن و پسندیده است.
اما درباره رنج کودکان و حیوانات که مرتکب گناه نمی‌شوند، در میان اینان دو قول پدید آمد: بنابه قولی، این کودکان و حیوانات نخست در قالبی (جسدی ) دیگر بوده‌اند، چون در آن قالب به خدا عصیان کرده اند، خداوند ایشان را به این قالب (کودک یا حیوان ) منتقل ساخته است تا با این دردها و رنج‌ها آنان را کیفر دهد. صاحبان این قول معتقد به تناسخ‌اند و انسان را فقط [[روح]] می‌دانند، نه «مجموع حیّ و حسّاس » (مرکب از روح و جسم ). صاحبان قول دیگر، منکر محسوسات شدند و گفتند که کودکان و حیوانات این دردها را حس نمی‌کنند. [۶۵][۶۶][۶۷][۶۸] [۶۹] و با وجود گریه و شیون، خداوند در ایشان لذت ایجاد می کند [۷۰]؛ ایشان بکریّه اند. به این ترتیب، از نظر قاضی عبدالجباربن احمد، بکریه منکر ضروریات و مشاهدات و معلوماتِ بدیهی شده‌اند، و ازاینرو برای بحث با ایشان راهی باقی نمانده است [۷۱]
اما درباره رنج کودکان و حیوانات که مرتکب گناه نمی‌شوند، در میان اینان دو قول پدید آمد: بنابه قولی، این کودکان و حیوانات نخست در قالبی (جسدی) دیگر بوده‌اند، چون در آن قالب به خدا عصیان کرده اند، خداوند ایشان را به این قالب (کودک یا حیوان) منتقل ساخته است تا با این دردها و رنج‌ها آنان را کیفر دهد. صاحبان این قول معتقد به تناسخ‌اند و انسان را فقط [[روح]] می‌دانند، نه «مجموع حیّ و حسّاس» (مرکب از روح و جسم). صاحبان قول دیگر، منکر محسوسات شدند و گفتند که کودکان و حیوانات این دردها را حس نمی‌کنند. [۶۵][۶۶][۶۷][۶۸] [۶۹] و با وجود گریه و شیون، خداوند در ایشان لذت ایجاد می کند [۷۰]؛ ایشان بکریّه اند. به این ترتیب، از نظر قاضی عبدالجباربن احمد، بکریه منکر ضروریات و مشاهدات و معلوماتِ بدیهی شده‌اند، و ازاینرو برای بحث با ایشان راهی باقی نمانده است [۷۱]


==فقه==
== فقه ==


در مسائل فقهی، بکر خوردن سیر و پیاز را [[حرام]] می‌دانست. چون حرام است که کسی که این دو را خورده وارد [[مسجد]] شود. بکر قرقره شکم (قار و قور کردن شکم) را مبطل [[وضو]] می‌دانست. وی مسح بر کفش را جایز و جزء [[سنت]] می‌دانست.[۷۲][۷۳]
در مسائل فقهی، بکر خوردن سیر و پیاز را [[حرام]] می‌دانست. چون حرام است که کسی که این دو را خورده وارد [[مسجد]] شود. بکر قرقره شکم (قار و قور کردن شکم) را مبطل [[وضو]] می‌دانست. وی مسح بر کفش را جایز و جزء [[سنت]] می‌دانست. [۷۲][۷۳]
برای‌ برخی‌ احکام‌ فقهی‌ بکر، به اشعری‌ و بغدادی‌، [۷۴][۷۵] مقریزی‌، [۷۶] بخاری،[۷۷][۷۸] مسلم‌، [۷۹]مراجعه کنید.
برای‌ برخی‌ احکام‌ فقهی‌ بکر، به اشعری‌ و بغدادی‌، [۷۴][۷۵] مقریزی‌، [۷۶] بخاری، [۷۷][۷۸] مسلم‌، [۷۹]مراجعه کنید.
از شاگردان‌ وی‌ تنها دو تن‌ را نام‌ برده‌اند: نخست‌ عبدالله‌ بن‌ عیسی‌ [۸۰] و دیگری‌ ابوعبید محمد بن‌ شریک‌ ؟ المسمعی‌.
از شاگردان‌ وی‌ تنها دو تن‌ را نام‌ برده‌اند: نخست‌ عبدالله‌ بن‌ عیسی‌ [۸۰] و دیگری‌ ابوعبید محمد بن‌ شریک‌؟ المسمعی‌.


=جبرگرایی در عقاید بکر=
=جبرگرایی در عقاید بکر=
خط ۱۳۱: خط ۱۳۱:
=منابع=
=منابع=
   
   
۱. ↑ محمدبن عمربن الحسین فخررازی، اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، دار الکتب العلمیة بیروت، ۱۴۰۲ق، تحقیق:علی سامی النشار، ج۱ ص۶۹.
۱. ↑ محمدبن عمربن الحسین فخررازی، اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، دار الکتب العلمیة بیروت، ۱۴۰۲ق، تحقیق:علی سامی النشار، ج۱ ص۶۹.  
    
    
۲. ↑ طاهربن محمد اسفرائینی، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، عالم الکتب بیروت، چاپ اول، ۱۹۸۳تحقیق:کمال یوسف الحوت، ج۱ ص۱۰۹.  
۲. ↑ طاهربن محمد اسفرائینی، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، عالم الکتب بیروت، چاپ اول، ۱۹۸۳تحقیق:کمال یوسف الحوت، ج۱ ص۱۰۹.  
 
 
۳. ↑ علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، ج۱، ص۳۳۷، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۸۹۳م‌.
۳. ↑ علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، ج۱، ص۳۳۷، به‌ کوشش‌ دخویه‌، لیدن‌، ۸۹۳م‌.


خط ۱۴۸: خط ۱۴۸:


۹. ↑ محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ج۷، ص۱۸۰.  
۹. ↑ محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و علی ابوزید، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲، ج۷، ص۱۸۰.  
 
 
۱۰. ↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/ ۱۹۷۱، ج۲، ص۶۰ ۶۱.  
۱۰. ↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/ ۱۹۷۱، ج۲، ص۶۰ ۶۱.  
 
 
۱۱. ↑ ا بن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/ ۱۹۷۱، ج۴، ص۸۰.  
۱۱. ↑ ا بن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/ ۱۹۷۱، ج۴، ص۸۰.  
 
 
۱۲. ↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/ ۱۹۷۱، ج۹، ص۷.
۱۲. ↑ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/ ۱۹۷۱، ج۹، ص۷.


۱۳. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۴۸۲، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.  
۱۳. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۴۸۲، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.  
 
 
۱۴. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۱۹، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.
۱۴. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۱۹، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.


۱۵. ↑ محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۵۱۳، حوادث‌ ۴۱-۶۰ق‌، به‌ کوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمری‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۱۵. ↑ محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۵۱۳، حوادث‌ ۴۱-۶۰ق‌، به‌ کوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمری‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.


۱۶. ↑ محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۷، ص۱۸۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و علی‌ ابوزید، بیروت‌، ۴۰۶ق‌/۹۸۶م‌.  
۱۶. ↑ محمد ذهبی‌، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۷، ص۱۸۰، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و علی‌ ابوزید، بیروت‌، ۴۰۶ق‌/۹۸۶م‌.  
   
   
۱۷. ↑ میمون‌ نسفی‌، تبصرة الادله، ج۲، ص۷۵۷، به‌ کوشش‌ کلود سلامه‌، دمشق‌، ۹۹۳م‌.
۱۷. ↑ میمون‌ نسفی‌، تبصرة الادله، ج۲، ص۷۵۷، به‌ کوشش‌ کلود سلامه‌، دمشق‌، ۹۹۳م‌.
خط ۱۷۱: خط ۱۷۱:
۲۰. ↑ محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۵۱۱، حوادث‌ ۴۱-۶۰ق‌، به‌ کوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمری‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.
۲۰. ↑ محمد ذهبی‌، تاریخ‌ الاسلام‌، ج۱، ص۵۱۱، حوادث‌ ۴۱-۶۰ق‌، به‌ کوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمری‌، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.


۲۱. ↑ عبدالقاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، دار الآفاق الجدیدة بیروت، چاپ دوم، ۱۹۷۷، ج۱ ص۱۹.  
۲۱. ↑ عبدالقاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، دار الآفاق الجدیدة بیروت، چاپ دوم، ۱۹۷۷، ج۱ ص۱۹.  
   
   
۲۲. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۶-۲۸۷.  
۲۲. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۶-۲۸۷.  


۲۳. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۱۹.  
۲۳. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۱۹.  
 
 
۲۴. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۴۸۲، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.  
۲۴. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۴۸۲، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.  
   
   
۲۵. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۱۹-۳۲۰، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.
۲۵. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۱۹-۳۲۰، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.
خط ۱۸۳: خط ۱۸۳:
۲۶. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۶-۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.
۲۶. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۶-۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.


۲۷. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۱۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۲۷. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۱۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
   
   
۲۸. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۲۸. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
 
 
۲۹. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۴۵۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۲۹. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۴۵۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
   
   
۳۰. ↑ قاضی‌ عیاض‌، ترتیب‌ المدارک‌، ج۴، ص۲۰۷، به‌ کوشش‌ عبدالقادر صحراوی‌ و دیگران‌، رباط، ۴۰۱-۴۰۳ق‌/۹۸۱-۹۸۳م‌.  
۳۰. ↑ قاضی‌ عیاض‌، ترتیب‌ المدارک‌، ج۴، ص۲۰۷، به‌ کوشش‌ عبدالقادر صحراوی‌ و دیگران‌، رباط، ۴۰۱-۴۰۳ق‌/۹۸۱-۹۸۳م‌.  
 
 
۳۱. ↑ قاضی‌ عیاض‌، ترتیب‌ المدارک‌، ج۶، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ عبدالقادر صحراوی‌ و دیگران‌، رباط، ۴۰۱-۴۰۳ق‌/۹۸۱-۹۸۳م‌.
۳۱. ↑ قاضی‌ عیاض‌، ترتیب‌ المدارک‌، ج۶، ص۲۱۸، به‌ کوشش‌ عبدالقادر صحراوی‌ و دیگران‌، رباط، ۴۰۱-۴۰۳ق‌/۹۸۱-۹۸۳م‌.


۳۲. ↑ ابراهیم‌ ابن‌ فرحون‌، الدیباج‌ المذهب‌، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد احمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۳۹۴ق‌/۹۷۴م‌.
۳۲. ↑ ابراهیم‌ ابن‌ فرحون‌، الدیباج‌ المذهب‌، ج۲، ص۱۷۱، به‌ کوشش‌ محمد احمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۳۹۴ق‌/۹۷۴م‌.


۳۳. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.
۳۳. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  
    
    
۳۴. ↑ Jahrhundert Hidschra, Berlin, ۱۹۹۲Van Ess, J, Theologie und Gesellschaft im ۲ und ۳. ج۲، ص۱۰۹.
۳۴. ↑ Jahrhundert Hidschra, Berlin, ۱۹۹۲Van Ess, J, Theologie und Gesellschaft im ۲ und ۳. ج۲، ص۱۰۹.


۳۵. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۳۵. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۳۶. ↑ عبدالرحیم‌ خیاط، الانتصار، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌، ۹۵۷م‌.
۳۶. ↑ عبدالرحیم‌ خیاط، الانتصار، ج۱، ص۱۰۵، بیروت‌، ۹۵۷م‌.


۳۷. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۱۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۳۷. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۱۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
 
 
۳۸. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.
۳۸. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.
   
 
۳۹. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.
۳۹. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.


۴۰. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۴۰. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
 
 
۴۱. ↑ قاضی‌ عبدالجبار، المغنی‌، ج۱۱، ص۳۳۹-۳۴۴، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۳۸۲- ۳۸۵ق‌.
۴۱. ↑ قاضی‌ عبدالجبار، المغنی‌، ج۱۱، ص۳۳۹-۳۴۴، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۳۸۲- ۳۸۵ق‌.


۴۲. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۴۲. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
 
 
۴۳. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ دوم، ۱۳۸۷ ق ۱۹۶۱ م، تحقیق:محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱ص ۴۹.  
۴۳. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ دوم، ۱۳۸۷ ق ۱۹۶۱ م، تحقیق:محمد ابوالفضل ابراهیم، ج۱۱ص ۴۹.  
 
 
۴۴. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.
۴۴. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.
   
 
۴۵. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۶، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.
۴۵. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۶، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.


خط ۲۲۷: خط ۲۲۷:
۴۸. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۵، ص۵۶، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.
۴۸. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۵، ص۵۶، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.


۴۹. ↑ محمد ابن‌ ابی‌ یعلی‌، طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ محمد حامد فقی‌، قاهره‌، ۳۷۱ق‌/۹۵۲م‌.  
۴۹. ↑ محمد ابن‌ ابی‌ یعلی‌، طبقات‌ الحنابله، ج۱، ص۳۴، به‌ کوشش‌ محمد حامد فقی‌، قاهره‌، ۳۷۱ق‌/۹۵۲م‌.  


۵۰. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص‌۴۶-۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.
۵۰. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص‌۴۶-۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.
خط ۲۳۵: خط ۲۳۵:
۵۲. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۲۰، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.
۵۲. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۲۰، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.


۵۳. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۶-۲۸۷.  
۵۳. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۶-۲۸۷.  


۵۴. ↑ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۲۱۳
۵۴. ↑ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۲۱۳
خط ۲۴۱: خط ۲۴۱:
۵۵. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۲۱۲-۲۱۳.
۵۵. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۲۱۲-۲۱۳.


۵۶. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۶-۲۸۷.  
۵۶. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۶-۲۸۷.  


۵۷. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۱۹-۳۲۰، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.  
۵۷. ↑ عمرو جاحظ، الحیوان‌، ج۶، ص۳۱۹-۳۲۰، به‌ کوشش‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌، قاهره‌، ۳۸۸ق‌/۹۶۹م‌.  


۵۸. ↑ حسن‌ نوبختی‌، فرق‌ الشیعة، ج۱، ص۱۳، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، استانبول‌، ۹۳۱م‌.
۵۸. ↑ حسن‌ نوبختی‌، فرق‌ الشیعة، ج۱، ص۱۳، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، استانبول‌، ۹۳۱م‌.


۵۹. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۵۹. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۶۰. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۴۵۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۶۰. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۴۵۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۶۱. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۴، ص۷۹، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.
۶۱. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۴، ص۷۹، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.
خط ۲۵۵: خط ۲۵۵:
۶۲. ↑ میمون‌ نسفی‌، تبصرة الادلة، ج۲، ص۸۸۷، به‌ کوشش‌ کلود سلامه‌، دمشق‌، ۹۹۳م‌.
۶۲. ↑ میمون‌ نسفی‌، تبصرة الادلة، ج۲، ص۸۸۷، به‌ کوشش‌ کلود سلامه‌، دمشق‌، ۹۹۳م‌.


۶۳. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۷.  
۶۳. ↑ علی بن اسماعیل اشعری، مقالات الاسلامییّن و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ص۲۸۷.  


۶۴. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیه، بیروت، بیتا، ص۲۱۲.  
۶۴. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیه، بیروت، بیتا، ص۲۱۲.  


۶۵. ↑ قاضی عبدالجباربن احمد، شرح الاصول الخمسه، چاپ عبدالکریم عثمان، قاهره ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸، ج۱۳، ص۲۲۶،
۶۵. ↑ قاضی عبدالجباربن احمد، شرح الاصول الخمسه، چاپ عبدالکریم عثمان، قاهره ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸، ج۱۳، ص۲۲۶،
خط ۲۶۹: خط ۲۶۹:
۶۹. ↑ ابن حزم، الفصل فی الملل والاهواء والنّحل، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیرة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵، ج۳، ص۱۵۷.
۶۹. ↑ ابن حزم، الفصل فی الملل والاهواء والنّحل، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیرة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵، ج۳، ص۱۵۷.


۷۰. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۲۱۳.  
۷۰. ↑ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق وبیان الفرقة الناجیة، بیروت، بیتا، ص۲۱۳.  


۷۱. ↑ قاضی عبدالجبار بن احمد، شرح الاصول الخمسه، چاپ عبدالکریم عثمان، قاهره ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸، ص۴۸۸.
۷۱. ↑ قاضی عبدالجبار بن احمد، شرح الاصول الخمسه، چاپ عبدالکریم عثمان، قاهره ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸، ص۴۸۸.


۷۲. ↑ علی بن اسماعیل ابوالحسن اشعری، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، دار النشر:دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، تحقیق:هلموت ریتر، ج۱، ص۲۸۷.
۷۲. ↑ علی بن اسماعیل ابوالحسن اشعری، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، دار النشر:دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، تحقیق:هلموت ریتر، ج۱، ص۲۸۷.  
    
    
۷۳. ↑ طاهربن محمد اسفرائینی، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، عالم الکتب بیروت، چاپ اول، ۱۹۸۳تحقیق:کمال یوسف الحوت، ج۱ ص۱۰۹-۱۱۰.
۷۳. ↑ طاهربن محمد اسفرائینی، التبصیر فی الدین وتمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، عالم الکتب بیروت، چاپ اول، ۱۹۸۳تحقیق:کمال یوسف الحوت، ج۱ ص۱۰۹-۱۱۰.  
    
    
۷۴. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۷۴. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۷۵. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۱۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  
۷۵. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۱۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  


۷۶. ↑ احمد مقریزی‌، الخطط، ج۳، ص۲۹۸، شیاح‌، ۹۵۹م‌.
۷۶. ↑ احمد مقریزی‌، الخطط، ج۳، ص۲۹۸، شیاح‌، ۹۵۹م‌.
خط ۲۸۹: خط ۲۸۹:
۷۹. ↑ مسلم‌ ابن‌ حجاج‌، صحیح‌، ج۱، ص۳۹۳-۳۹۷، به‌ کوشش‌ محمد فؤاد عبدالباقی‌، قاهره‌، ۳۷۶ق‌/۹۵۶م‌.
۷۹. ↑ مسلم‌ ابن‌ حجاج‌، صحیح‌، ج۱، ص۳۹۳-۳۹۷، به‌ کوشش‌ محمد فؤاد عبدالباقی‌، قاهره‌، ۳۷۶ق‌/۹۵۶م‌.


۸۰. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۴، ص۱۴۶، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.  
۸۰. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۴، ص۱۴۶، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.  


۸۱. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۸۱. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۸۲. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰۱، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  
۸۲. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰۱، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  


۸۳. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۸۳. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۸۴. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۸۴. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۸۵. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۸۵. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۸۶. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰۰، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  
۸۶. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰۰، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  


۸۷. ↑ احمد مقریزی‌، الخطط، ج۳، ص۲۹۷-۲۹۸، شیاح‌، ۹۵۹م‌.
۸۷. ↑ احمد مقریزی‌، الخطط، ج۳، ص۲۹۷-۲۹۸، شیاح‌، ۹۵۹م‌.


۸۸. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۸۸. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


۸۹. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰۱، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  
۸۹. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۲۰۱، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.  


۹۰. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.
۹۰. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.


۹۱. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۹۱. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۶-۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
 
 
۹۲. ↑ قاضی‌ عبدالجبار، المغنی‌، ج۱۳، ص۲۲۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۳۸۲- ۳۸۵ق‌.
۹۲. ↑ قاضی‌ عبدالجبار، المغنی‌، ج۱۳، ص۲۲۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۳۸۲- ۳۸۵ق‌.


خط ۳۱۸: خط ۳۱۸:


۹۴. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۱۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.
۹۴. ↑ عبدالقاهر بغدادی‌، الفرق‌ بین‌ الفرق‌، ج۱، ص۱۲۹، به‌ کوشش‌ محمد زاهد کوثری‌، قاهره‌، ۳۶۷ق‌/۹۴۸م‌.
   
 
۹۵. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۳، ص۶۸، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.  
۹۵. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۳، ص۶۸، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.  
 
 
۹۶. ↑ میمون‌ نسفی‌، تبصرة الادله، ج۲، ص۷۵۷، به‌ کوشش‌ کلود سلامه‌، دمشق‌، ۹۹۳م‌.
۹۶. ↑ میمون‌ نسفی‌، تبصرة الادله، ج۲، ص۷۵۷، به‌ کوشش‌ کلود سلامه‌، دمشق‌، ۹۹۳م‌.


خط ۳۲۷: خط ۳۲۷:
۹۸. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.
۹۸. ↑ عبدالله‌ ابن‌ قتیبه‌، تأویل‌ مختلف‌ الحدیث‌، ج۱، ص۴۷، به‌ کوشش‌ محمد زهری‌ نجار، بیروت‌، دارالجیل‌.


۹۹. ↑ ابراهیم‌ نوبختی‌، الیاقوت‌، ج۱، ص۴۸، به‌ کوشش‌ علی‌ اکبر ضیایی‌، قم‌، ۴۱۲ق‌.  
۹۹. ↑ ابراهیم‌ نوبختی‌، الیاقوت‌، ج۱، ص۴۸، به‌ کوشش‌ علی‌ اکبر ضیایی‌، قم‌، ۴۱۲ق‌.  


۱۰۰. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۳، ص۶۸، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.  
۱۰۰. ↑ علی‌ ابن‌ حزم‌، الفصل‌، ج۳، ص۶۸، به‌ کوشش‌ محمد ابراهیم‌ نصر و عبدالرحمان‌ عمیره‌، جده‌، ۴۰۲ق‌/۹۸۲م‌.  
 
 
۱۰۱. ↑ ابراهیم‌ نوبختی‌، الیاقوت‌، ج۱، ص۴۸، به‌ کوشش‌ علی‌ اکبر ضیایی‌، قم‌، ۴۱۲ق‌.  
۱۰۱. ↑ ابراهیم‌ نوبختی‌، الیاقوت‌، ج۱، ص۴۸، به‌ کوشش‌ علی‌ اکبر ضیایی‌، قم‌، ۴۱۲ق‌.  


۱۰۲. ↑ قاضی‌ عبدالجبار، المغنی‌، ج۱۳، ص۳۸۲-۳۸۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۳۸۲- ۳۸۵ق‌.
۱۰۲. ↑ قاضی‌ عبدالجبار، المغنی‌، ج۱۳، ص۳۸۲-۳۸۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۳۸۲- ۳۸۵ق‌.
خط ۳۳۷: خط ۳۳۷:
۱۰۳. ↑ احمد مانکدیم‌، تعلیق‌ شرح‌ الاصول‌ الخمسة، ج۱، ص۴۸۳، به‌ کوشش‌ عبدالکریم‌ عثمان‌، نجف‌، ۳۸۳ق‌/ ۹۶۳م‌.
۱۰۳. ↑ احمد مانکدیم‌، تعلیق‌ شرح‌ الاصول‌ الخمسة، ج۱، ص۴۸۳، به‌ کوشش‌ عبدالکریم‌ عثمان‌، نجف‌، ۳۸۳ق‌/ ۹۶۳م‌.


۱۰۴. ↑ علامه حلی‌، انوار الملکوت‌، ج۱، ص۱۲۵، به‌ کوشش‌ محمد نجمی‌ زنجانی‌، تهران‌، ۳۳۸ش‌.  
۱۰۴. ↑ علامه حلی‌، انوار الملکوت‌، ج۱، ص۱۲۵، به‌ کوشش‌ محمد نجمی‌ زنجانی‌، تهران‌، ۳۳۸ش‌.  


۱۰۵. ↑ علامه حلی‌، کشف‌ المراد، ج۱، ص۳۰۸، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.  
۱۰۵. ↑ علامه حلی‌، کشف‌ المراد، ج۱، ص۳۰۸، بیروت‌، ۴۰۸ق‌/۹۸۸م‌.  


۱۰۶. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  
۱۰۶. ↑ علی‌ اشعری‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، ج۱، ص۲۸۷، به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ویسبادن‌، ۴۰۰ق‌/۹۸۰م‌.  


=منبع=
=منبع=


[[رده: تصوف]]  
[[رده:تصوف]]  
[[رده: طریقت های صوفیه]]
[[رده:طریقت های صوفیه]]
۴٬۹۳۳

ویرایش