ابوالخطاب: تفاوت میان نسخه‌ها

|}

</div>

'''محمدبن ابی زینب مقلاص اسدی''' ملقب به ابوالخطاب است که فرقه غالی [[خطابیه]] به وی منسوب است. از وی به عنوان یکی از پایه‌گذاران [[اسماعیلیه]] و نیز در شمار مرتبه ابواب در سلسله مراتب مقدس [[نصیریه]] نام برده اند. در بعضی از منابع از وی با کنیه ابواسماعیل یاد شده که برخی را بر آن داشته است تا وی را پدر معنوی اسماعیل بن جعفر بدانند. او از قبیله بنی اسد و ساکن [[کوفه]] بود. به نقل [[ثقة الاسلام کلینی|ثقة الاسلام کلینی]] در فروع کافی، ابوالخطاب قبل از گرایش به غلو از یاران مهم [[امام صادق]] بوده و سؤالات اصحاب امام صادق(ع) را از کوفه به [[مدینه]] برده و پاسخ دریافتی از امام را برای اصحاب ارسال می‌داشته است.  

افکار غلوآمیز ابوالخطاب از سوی [[امام صادق]] شدیداً رد شد و در مواضع گوناگون به لعن و نفرین ابوالخطاب پرداخت و از او با عناوین [[کافر]]، [[مشرک]] و دشمن خدا یاد شده است. در روایاتی آمده است که ابوالخطاب به امام صادق دروغ می‌بست و در کتب اصحاب امام صادق دست برده و احادیثی را به نام امام صادق از خود ساخته و در این کتاب‌ها قرار می‌داد و برای همین علت بعضی از اصحاب کتاب‌های خود را به امام عرضه می‌کردند تا صحت [[احادیث]] آنها به رویت امام برسد و شاید از اینجا عرضه کتب و عقاید به امام به عنوان [[سنت]] مطرح شد تا امام، سره را از ناسره جدا کرده و به تنقیح عقاید بپردازد.

نام ابوالخطاب، محمد بن مقلاص بن ابی زینب اسدی کوفی (از موالی بنی اسد) است. [[علامه حلی|علّامه حلّی]] در خلاصه الاقوال، نام او را مقلاص ذکر کرده است. <ref>حلی، 1417ق، ص 429</ref> همان گونه که [[آیت‌الله خویی]] و [[آیت‌الله سبحانی]] تذکر داده‌اند، نام او مقلاص نیست، بلکه نام پدرش مقلاص و نام خودش محمد است. <ref>خوئی،1413ق، ج 15، ص 272؛ سبحانی، 1414ق، ص 441</ref>

بسیاری از منابع نام پدر وی را مقلاص با صاد ثبت کرده‌اند، ولی در رجال طوسی با سین آمده است. <ref>طوسی، 1415ق، ص 296</ref> ابن داود هم در رجالش به همین مطلب اشاره دارد.<ref>حلی، 1392ق، ص 276</ref> در برخی از منابع، القابی همچون اَجدَع، بزّاز (پارچه فروش) زرّاد(سازنده زره) و برّاد(فروشنده بُرد) را پس از نام وی ذکر کرده‌اند. این القاب عمدتاً نشان از شغل و جایگاه اجتماعی او دارد. علاوه بر کنیه ابوالخطاب، از دیگر کنیه‌های او به ابواسماعیل <ref>طوسی، 1348، ص290</ref> و ابوالظبیان <ref>مجلسی، 1363، ج‏75، ص290؛ خوئی، 1413ق، ج15، ص256</ref> ‏نیز می‌توان اشاره کرد.

ابوالخطاب در ابتدا از اصحاب امام صادق (ع) بود <ref>برقی، 1342، ج1، ص10؛ طوسی، 1415ق، ص296</ref> و از جایگاه و اعتبار بالایی برخوردار بود، <ref>مجلسی، 1363 ج66، ص220</ref> تا جایی که حتی در مواقعی ائمه اطهار ‌علیه‌السلام از وی تمجید کرده‌اند. از گفتار ابن غضائری، که می‌گوید:... حدثنا ابوالخطاب فی ایام استقامته، پیداست که ابوالخطاب مدتی بر مسیر هدایت بوده است. <ref>ابن غضائری، 1422ق، ص88</ref> در احادیث [[ائمه معصوم ‌علیه‌السلام]] نیز به [[ایمان]] عاریه‌ای او اشاره شده، که نشان‌دهنده منحرف نبودن وی در مراحل ابتدایی است. <ref>کلینی، 1362، ج2، ص418؛ طوسی، 1348، ص296؛ طبری، 1413ق، ص330</ref> در منابع اشاره شده، او پیش از بیان عقاید غالیانه اش، سؤالات برخی از [[شیعیان]] را (از کوفه) برای امام صادق ‌علیه‌السلام می‌برد و جواب‌های حضرت را برای ایشان (به کوفه) می‌آورد. علی بن عقبه می‌گوید: کان ابوالخطاب قبل أن یفسد، هو یحمل المسائل لاصحابنا و یجیی بجواباتها. <ref>کلینی، 1362، ج5، ص150؛ طوسی، 1365، ج1، ص4</ref>

در این‌که روایات ابوالخطاب پیش از انحرافش پذیرفتنی باشد، بحثی نیست، اما به نظر می‌رسد تعیین اینکه کدام یک از روایات وی قبل از انحرافش صادر شده، مشکل است. برخی گفته‏‌اند: مرز میان دوره استقامت و انحراف او دقیقاً معلوم نیست. <ref>کاوند، 1382، ص109</ref> بدون شک، او در دوره [[امام باقر ‌علیه‌السلام]] و اوایل دوره امام صادق ‌علیه‌السلام منحرف نبوده است. بنابراین، اگر روایتی را در دوره امام باقر ‌علیه‌السلام و یا اوایل دوره امام صادق ‌علیه‌السلام نقل کرده است و یا تصریح شود که فلان روایت در دوره استقامت او نقل شده، پذیرفتنی است.

بر اساس نقل منابع، ابوالخطاب خود را به امام صادق ‌علیه‌السلام و یاران آن حضرت پیوند داده بود. <ref>شهرستانی، 1364، ج1، ص210</ref> وی پیش از آشکار‌سازی عقاید غالیانه‌اش، با حضور در محضر امام صادق ‌علیه‌السلام تلاش می‌کرد این‌گونه وانمود کند که امام صادق ‌علیه‌السلام برخی از اسرار را از یارانش مخفی می‌کند، اما ابوالخطاب را از این امور آگاه می سازد. [[ابن اثیر]] پس از اشاره به ابوالخطاب و سخنان غالیانه او و دیگر فریب کاران، می‌نویسد: آنها خود را [[شیعه]] آل محمد دانستند تا به واسطه [[تشیع]]، بتوانند کار خود را انجام دهند و عوام را به خود جلب و اهالی بلاد را تسخیر کنند. آنها به زهد و [[تقوا]] و [[عبادت]] هم تظاهر کردند تا مردم را فریب دهند، و حال آنکه خود مخالف آن بودند. <ref>ابن اثیر، 1385ق، ‏ج 8، ص28</ref>

بدون شک انحرافِ ابوالخطاب از زمان امام صادق ‌علیه‌السلام آغاز شده است. بنابراین روایتی که صفار و [[کلینی|کلینی]] درباره انحراف ابوالخطاب در زمان امام باقر ‌علیه‌السلام دارند نادرست است. امام باقر ‌علیه‌السلام در این روایت علت هلاکت ابوالخطاب را ناآگاهی از تأویل محدّث و نبی دانسته‌اند. <ref>صفار، 1404ق، ص320؛ کلینی، 1362، ج‏1، ص270</ref>

هر چند برخی از نویسندگان، [[اسماعیلیه]] را همان خطابیه دانسته‌اند، <ref>نوبختی، 1404ق، ص 69؛ اشعری قمی، 1360، ص 81</ref> اما برخی از محققان احتمال پیوستگی شدید ابوالخطاب و اسماعیل بن جعفر صادق ‌علیه‌السلام و تأثیر گذاری ابوالخطاب بر اسماعیل را انکار کرده‌اند. <ref>موسوی بجنوردی، 1372، ج5، ص435</ref> برخی دیگر از منابع به ارتباط فرقه اسماعیلیه با عبدالله بن میمون، معروف به قداح سخن گفته‏‌اند. به گفته [[ابن ندیم]]، وی که مؤسس فرقه اسماعیلیه خوانده شده، به همراه پدرش از پیروان ابوالخطاب بودند. <ref>ابن ندیم، 1350، ص264</ref> هرچند بر اساس نقل کشّی، امام باقر ‌علیه‌السلام از وی تجلیل کرده است. <ref>طوسی، 1348، ص246</ref> اما برخی از پژوهشگران به نقش فعال وی در نشر افکار خطابیه اشاره دارند و او را حلقه وصل بین خطابیه و اسماعیلیه شمرده <ref>سبحانی، بی تا، ج 8، ص54</ref> و اصولاً ریشه‌های اسماعیلیه را مربوط به خطابیه دانسته و از نقش میمون بن دیصان و پسرش عبدالله بن میمون و شاگردش مشهور به دندان سخن گفته‏‌اند. <ref>همان، ج‏8، ص55</ref>

== منابع ==

[http://tarikh.nashriyat.ir/node/697 برگرفته از سایت شخصیت غالیانه ابوالخطاب و واکاوی مواضع ائمه اطهار ‌علیه‌السلام...]

[[رده:فرق و مذاهب]]