confirmed، مدیران
۳۷٬۲۱۳
ویرایش
قفقاز: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
یک مطالعه ژنتیکی اخیر که در «ژورنال اروپایی ژنتیک بشر» در طبیعت (۲۰۱۹) منتشر شد، نشان داد که جمعیت در غرب آسیا (اعراب)، اروپایی‌ها، آفریقای شمالی، آسیای جنوبی (هندی‌ها) و برخی از آسیایی‌های مرکزی رابطه نزدیکی دارند. آنها بسیار متفاوت از آفریقایی‌های زیر صحرایی یا جمعیت آسیای شرقی هستند.<ref>Pakstis, Andrew J.; Gurkan, Cemal; Dogan, Mustafa; Balkaya, Hasan Emin; Dogan, Serkan; Neophytou, Pavlos I.; Cherni, Lotfi; Boussetta, Sami; Khodjet-El-Khil, Houssein (2019-12). "Genetic relationships of European, Mediterranean, and SW Asian populations using a panel of 55 AISNPs". European Journal of Human Genetics. 27 (12): 1885–1893. doi:10.1038/s41431-019-0466-6. ISSN 1018-4813. PMC 6871633 Check |pmc= value (help). PMID 31285530. Check date values in: |date= (help)</ref> | یک مطالعه ژنتیکی اخیر که در «ژورنال اروپایی ژنتیک بشر» در طبیعت (۲۰۱۹) منتشر شد، نشان داد که جمعیت در غرب آسیا (اعراب)، اروپایی‌ها، آفریقای شمالی، آسیای جنوبی (هندی‌ها) و برخی از آسیایی‌های مرکزی رابطه نزدیکی دارند. آنها بسیار متفاوت از آفریقایی‌های زیر صحرایی یا جمعیت آسیای شرقی هستند.<ref>Pakstis, Andrew J.; Gurkan, Cemal; Dogan, Mustafa; Balkaya, Hasan Emin; Dogan, Serkan; Neophytou, Pavlos I.; Cherni, Lotfi; Boussetta, Sami; Khodjet-El-Khil, Houssein (2019-12). "Genetic relationships of European, Mediterranean, and SW Asian populations using a panel of 55 AISNPs". European Journal of Human Genetics. 27 (12): 1885–1893. doi:10.1038/s41431-019-0466-6. ISSN 1018-4813. PMC 6871633 Check |pmc= value (help). PMID 31285530. Check date values in: |date= (help)</ref> | ||
=پیشینه فرهنگ دینی قفقاز= | |||
==دین در قفقاز== | |||
اسناد و شواهد تاریخی به روشنی دلالت دارد بر اینكه بیشتر مردم قفقاز قبل از ظهور اسلام، مانند دیگر مردمان ایران، پیرو آیین زردشتی بوده و در بخش هایی نیز دین مسیحیت داشته اند. پس از ورود اسلام به ایران در سال 22ق به تدریج به اسلام گرویدن و به جز بومیان گرجستان (مسیحی) و ارمنیان مهاجر از [[هند]] و اروپا كه از سده هفتم میلادی به این سرزمین كوچیده بودند، عمده مردم قفقاز، به ویژه قفقاز شرقی (ارّان، شروان و مغان) به اسلام روی آورده و هماهنگ با دیگر نقاط ایران دین واحد داشتند. | |||
==حضور امامزادگان و سادات== | |||
یكی از عوامل مهم ترویج و تبلیغ معارف اسلامی در سرزین های فتح شده توسط مسلمانان، به ویژه ایران، مهاجرت و حضور امامزادگان و سادات علوی بوده كه تاكنون توجه بایسته به این موضوع نشده است و جای پژوهش و بررسی فراوان دارد. امامزادگان و سادات كه در واقع حاملان پیام قرآن و اهل بیت(ع) و نماد اسلام ناب محمدی(ص) بودند، به موازات حضور در جای جای ایران، در قفقاز نیز حضور داشته اند كه نام بسیاری از آنان در كتاب های تبارشناسی وجود دارد، مانند: | |||
1. جناب حسین بن علی بن محمدبن علی بن اسماعیل بن جعفر صادق(ع) كه در قرن سوم هجری در تفلیس زیسته و همانجا توسط صفاریه به شهادت رسید.<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص555</ref> | |||
2. ابو اسماعیل طباطبا در كتاب معروف خود منتقلةالطالبیه اسامی جمعی از فرزندان امام حسین(ع) و حضرت اباالفضل العبّاس(ع) را آورده كه به شهر بردعه (مركز وقت قفقاز شرقی) وارد شده و در آنجا اقامت گزیده اند. از آن جمله از فرزندان حسن بن علی بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب و از فرزندان عمر بن حسن افطس بن علی بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب و حمزة بن حسن بن عبیدالله بن عباس بن علی بن ابی طالب(ع).<ref>منتقلة الطالبیه، ابواسماعیل طباطبا، ص88</ref> | |||
3. فاطمه صغرا، مشهور به بی بی هیبت، امامزاده مشهوری كه مرقدش در ورودی شهر بادكوبه قرار دارد و از قرن سوم هجری توجه ویژه عموم اهالی منطقه را به خود جلب كرده است. از ایشان در منابع متعددی یاد شده و در ادوار مختلف تاریخی، به ویژه در دوران پادشاهان صفوی، عنایت خاصی در مرمّت و تولیت بقعه او مبذول شده است.<ref>علی‌اکبر مهدی‌پور، آستانه مبارکه بی بی هیبت، در: محمد ملکی، سفیران رستگاری(سی مقاله درباره امام زادگان)، ص27-33</ref> | |||
علاوه بر مواردی كه ذكر شد در جای جای قفقاز، مراقد امامزادگان و سادات، همچون امامزاده ابراهیم در شهر گنجه، بی بی حكمیه در نارداران و امامزاده شهر شاماخی و... و نیز خاندان های فراوان سادات وجود دارند و كاركرد مهم فرهنگی، در اشاعه و استمرار باورهای دینی، به خصوص در دوران حاكمیت ملحدان كمونیسم داشته اند. | |||
==راویان حدیث و عالمان دینی== | |||
به موازات گسترش اسلام و حضور امام زادگان و سادات، از قرن دوم هجری راویان حدیث و عالمان دینی بی شماری از جای جای قفقاز برخاسته اند، به گونه ای كه هیچ كتاب تاریخ، تراجم و رجالی را نمی توان یافت كه در آن دانشمندانی با نسبت بادكوبه ای و لنكرانی و گنجوی و دربندی و ایروانی و ... در آن نباشد و این خود، نشان دهنده عمق نفوذ اسلام در روح و جان با استعداد و آرمان خواه و پاك طینت مردم منطقه است.<ref>در مجموعه‌ای با عنوان «فرزانگان قفقاز» از این قلم در معرّفی این بعد از فرهنگ دینی قفقاز تلاش شده است</ref> در اینجا تنها نام چند تن از آنان را یاد آور می شویم: | |||
1. مفضل(الفضل) بن ابی قرّه تمیمی. وی در اصل آذربایجانی بوده و از آنجا به تفلیس كوچ كرده است. او از اصحاب امام جعفر صادق(ع) است كه در نیمه دوم قرن هجری می زیسته و كسانی چون احمد بن محمد بن یساری و ابراهیم بن سلیمان سهمی و از تفلیسیان شریف بن سابق از او روایت كرده اند.<ref>نجاشی، رجال، ص308؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص166 و 253</ref> | |||
2. بیان بن حمران تفلیسی امامی كه از اصحاب امام صادق(ع) است. | |||
3. عبدالله بن حمّاد تفلیسی (اواخر سده دوم).<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج2 ص451</ref> | |||
4. محمد بن عبدالكریم تفلیسی.<ref>درباره برخی از اصحاب ائمه(ع) که اهل تفلیس بوده‌اند ر.ک: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج16، ص14-15</ref> | |||
==عارفان و صوفیان== | |||
صرف نظر از نقد و نظر درباره عرفان و تصوّف و عارفان و صوفیان، تأثیر آنان در گسترش فرهنگ دینی غیر قابل انكار است، از این رو، نمی توان نقش آنان را در بررسی پیشینه و زمینه رشد و تعالی فرهنگ دینی از نظر دور داشت. قفقاز نیز به مثابه دیگر مناطق ایران در امتداد تاریخی خویش شاهد نشو و نمای عارفان و صوفیان در بستر جریان فرهنگی خود بوده است كه تنی چند از این مقوله ذكر می شود: | |||
1. شیخ حسن باكوی یا شیخ حسن باكو، از عرفای قرن چهارم هجری كه مكرر از او در اسرار التّوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، یاد شده است. وی در خراسان زیسته و همانجا رحلت كرده است. | |||
2. شاگردان شیخ زاهد گیلانی (م700 ق). | |||
3. فضل الله نعیمی و عمادالدین نسیمی (مقتول در 810ق) سردسته حروفیان كه در قرن هشتم و نهم نهضتی عرفانی و فلسفی را به وجود آورده اند. | |||
4. سید جلال الدین باكوی یا سیدیحیی شیروانی (813ـ867ق) از عرفای نامدار قرن نهم هجری قفقاز كه مریدان بسیار داشته و صاحب آثار متعددی در عرفان است. او در عصر خویش در ایران و برخی سرزمین های اسلامی آوازه داشته است. قبر او در مجموعه كاخ شیروان شاهان شهر قدیمی باكو موسوم به <sub>ایچری شهر</sub> قرار دارد. | |||
با توجه به موارد یاد شده، علاوه بر روشن شدن پیشینه فرهنگ دینی مردمان قفقاز، دلایل گرایش به مذهب تشیع هم زمان با روی كار آمدن دولت صفوی نیز آشكار شود؛ چرا كه هر كدام از موارد یاد شده، نقش اساسی در بسترسازی برای پذیرش و اعلام مذهب رسمی شیعه ایفا كردند. | |||
حیات فرهنگ دینی منطقه قفقاز بدین منوال ادامه یافت تا آنكه گاهِ فراق در رسید. ضعف و آشفتگی دولت قاجار، دشمنان دیرینه و همسایگان زیاده خواه و آزمند ایران را گستاخ كرد و آنان را جرأت تجاوز داد. جنگ های ایران و روس آغاز شد و فرجام تلخ و غم انگیز را رقم زد. قفقاز در پی عهدنامه ها یا به عبارت بهتر، ستم نامه های تحمیل شده در تاریخ های مذكور (گلستان 29 شوال 1228 ق/1813م و تركمن چای 5 شعبان 1243 ق/1828م) از ایران جدا و دستخوش طوفان سهمگین ظلم و كفر تزاری و سپس بلشویكی شد.<ref>دو قرن مقاومت عالمان دینی قفقاز در برابر كفر و الحاد و ... | |||
http://tarikh.nashriyat.ir › node</ref> | |||
=مذاهب موجود در قفقاز= | =مذاهب موجود در قفقاز= | ||
| خط ۱۵۹: | خط ۲۰۷: | ||
در آن زمان، منطقه لنكران قفقاز از لحاظ دینی جایگاه قم را در ایران زمانِِِ ما داشت. خاندان های متعدد سادات وعلم و فضیلت در این سامان زیسته و شخصیت های علمی و معنوی بسیار از آن جا برخاسته اند. از جمله خاندان های علم و جهاد و اجتهاد، خاندان آیت الله شیخ عبدالله لنكرانی است كه در بحث پیشیین به آنها پرداخته شد. فرزندان ایشان حضرات آیات شیخ جعفر و شیخ محمد نیز از علمای اعلام و روحانیان عالی مقام منطقه بودند. محل سكونت آنان روستای «كلوَز» از توابع شهرستان «لریك» لنكران بود. این خاندان از نفوذ كلمه و استطاعت مالی فراوانی بهره مند بوده و سری نترس در برخورد با متجاوزان روس و سپس بلشویك داشتند. شیخ محمد مقدمات را نزد پدر و برادر آموخت، سپس در نجف اشرف سالیان متمادی حضور بزرگان علمی جهان تشیع را درك و به مقامات عالی دست یافت. پدرش در اواخر قرن سیزدهم بدرود حیات گفت و وی با برادرش شیخ جعفر عهده دار وظایف روحانیت گردید. همواره برخوردهای متعدد و تندی میان این خاندان و سربازان روس تزاری رخ می داد تا آنكه نغمه های انقلاب بلشویكی از سال 1905م به گوش رسید. این برادران از همان آغاز، انحطاط و مقاصد شوم كمونیست ها را شناخته و به جهاد برخاستند. شیخ در سال 1331 ق/1913م بدرود حیات گفت و برادرش آیت الله شیخ جفعر نیز چند سالی پیشتر وفات كرد. اینان علم و اجتهاد را برای فرزندان خود به ارث گذاشتند. فرزند شیخ محمد، آیت الله میرزا عبدالحسین لنكرانی بود كه بعدها نام واعظی لنكرانی را برای خود برگزید و پس از پدر، بزرگ خاندان شد و صراط مستقیم پدر و اجدادش را پیمود. پس از برقراری رژیم الحادی، به جهاد بی امان برخاست و در این راه، بسیاری از بستگانش به شهادت رسیده و عده ای نیز اسیر و تبعید شدند و دیگر كسی از سرنوشتشان باخبر نشد. میرزا عبدالحسین تا آنجا كه یارای جهاد داشت، ایستاد و به جنگ مسلحانه ادامه داد. | در آن زمان، منطقه لنكران قفقاز از لحاظ دینی جایگاه قم را در ایران زمانِِِ ما داشت. خاندان های متعدد سادات وعلم و فضیلت در این سامان زیسته و شخصیت های علمی و معنوی بسیار از آن جا برخاسته اند. از جمله خاندان های علم و جهاد و اجتهاد، خاندان آیت الله شیخ عبدالله لنكرانی است كه در بحث پیشیین به آنها پرداخته شد. فرزندان ایشان حضرات آیات شیخ جعفر و شیخ محمد نیز از علمای اعلام و روحانیان عالی مقام منطقه بودند. محل سكونت آنان روستای «كلوَز» از توابع شهرستان «لریك» لنكران بود. این خاندان از نفوذ كلمه و استطاعت مالی فراوانی بهره مند بوده و سری نترس در برخورد با متجاوزان روس و سپس بلشویك داشتند. شیخ محمد مقدمات را نزد پدر و برادر آموخت، سپس در نجف اشرف سالیان متمادی حضور بزرگان علمی جهان تشیع را درك و به مقامات عالی دست یافت. پدرش در اواخر قرن سیزدهم بدرود حیات گفت و وی با برادرش شیخ جعفر عهده دار وظایف روحانیت گردید. همواره برخوردهای متعدد و تندی میان این خاندان و سربازان روس تزاری رخ می داد تا آنكه نغمه های انقلاب بلشویكی از سال 1905م به گوش رسید. این برادران از همان آغاز، انحطاط و مقاصد شوم كمونیست ها را شناخته و به جهاد برخاستند. شیخ در سال 1331 ق/1913م بدرود حیات گفت و برادرش آیت الله شیخ جفعر نیز چند سالی پیشتر وفات كرد. اینان علم و اجتهاد را برای فرزندان خود به ارث گذاشتند. فرزند شیخ محمد، آیت الله میرزا عبدالحسین لنكرانی بود كه بعدها نام واعظی لنكرانی را برای خود برگزید و پس از پدر، بزرگ خاندان شد و صراط مستقیم پدر و اجدادش را پیمود. پس از برقراری رژیم الحادی، به جهاد بی امان برخاست و در این راه، بسیاری از بستگانش به شهادت رسیده و عده ای نیز اسیر و تبعید شدند و دیگر كسی از سرنوشتشان باخبر نشد. میرزا عبدالحسین تا آنجا كه یارای جهاد داشت، ایستاد و به جنگ مسلحانه ادامه داد. | ||
پس از روی كار آمدن استالین در سال 1924م و تنگ تر شدن حلقه محاصره، طی درگیری شدیدی با جمعی از یاران خود از سرحدات ایران گذشته و در روستای «سر خانلو» از توابع اردبیل سكنا گزیدند. علما و مردم اردبیل از او درخواست كردند كه در شهر اقامت كند تا از محضرش بهره ببرند، اما میرزا پس از اندكی توقف در شهر، به سرخانلو بازگشت و همانجا را وطن خویش قرار داد و تا واپسین لحظات مسدود شدن مرزهای شوروی سابق، جهادگران آن سوی مرز را تدارك نمود و از مبارزه باز نایستاد. سرانجام در پنجم شوال سال 1386/دسامبر 1966 بدرود حیات گفت و در قبرستان روستای سرخانلو به خاك سپرده شد. <ref>دو قرن مقاومت عالمان | پس از روی كار آمدن استالین در سال 1924م و تنگ تر شدن حلقه محاصره، طی درگیری شدیدی با جمعی از یاران خود از سرحدات ایران گذشته و در روستای «سر خانلو» از توابع اردبیل سكنا گزیدند. علما و مردم اردبیل از او درخواست كردند كه در شهر اقامت كند تا از محضرش بهره ببرند، اما میرزا پس از اندكی توقف در شهر، به سرخانلو بازگشت و همانجا را وطن خویش قرار داد و تا واپسین لحظات مسدود شدن مرزهای شوروی سابق، جهادگران آن سوی مرز را تدارك نمود و از مبارزه باز نایستاد. سرانجام در پنجم شوال سال 1386/دسامبر 1966 بدرود حیات گفت و در قبرستان روستای سرخانلو به خاك سپرده شد. <ref>دو قرن مقاومت عالمان دینی قفقاز در برابر كفر و الحاد و ... | ||
http://tarikh.nashriyat.ir › node | http://tarikh.nashriyat.ir › node | ||
</ref> | </ref> | ||