روابط بین الملل اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

روابط بین ‏الملل اسلامى عنوان  سخنرانى است از استاد [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] که در روز دوشنبه 20 بهمن 1354 در سمینار دبیران دینى منطقه غرب تهران ایراد شده است.  

در این سخنرانی رابطه یك فرد مسلمان را با یك فرد غیر مسلمان  و نیز رابطه یك جامعه اسلامى با جامعه‏ غیر اسلامى تبیین شده است .  

مقصود از روابط بین‏ الملل اسلامى این است كه رابطه یك فرد مسلمان را با یك فرد غیر مسلمان مشخص كنیم و یا رابطه یك جامعه اسلامى با جامعه‏اى غیر اسلامى چگونه بایستى باشد؟

رابطه فرد مسلمان با فرد غیر مسلمان، و رابطه جامعه اسلامى با جامعه غیر اسلامى دو مسئله مختلف هستند و این دو را یكى نباید فرض كرد. این كه من به عنوان یك فرد مسلمان با یك فرد دیگرى كه او مسلمان نیست چه روابط و رفتارى باید داشته باشم و در مورد او چه تكالیفى دارم و چه حقوقى بین من و او برقرار است، مسئله‏‌اى است و این كه یك جامعه اسلامى كه حكومت آن اسلامى است، یك حكومت اسلامى رابطه‌‏اش با یك فرد غیر مسلمان و با یك جامعه غیر مسلمان چگونه باید باشد مسئله دیگر. اینها با یكدیگر متفاوت است، حساب‌هایش را نباید مخلوط كرد.  

در اینجا نظریات مختلفى مى‏تواند وجود داشته باشد. یك نظریه این است:

مسلك صلح كل و این كه دین یك امر وجدانى فردى است‏

اسلام به عنوان یك دین- و بلكه هر دینى، اختصاص به اسلام ندارد، به طور كلى یك دین- نباید كارى به روابط افراد با یكدیگر داشته باشد، خواه آن افراد پیرو آن دین باشند یا نباشند، چرا؟

براى اینكه به قول اینها دین امرى است مربوط به وجدان افراد، امرى است وجدانى، این امر وجدانى در روابط افراد نباید اثرى داشته باشد.

آقاى زید وجدانش این طور است كه در ضمیر و دلش مى‏خواهد آدم متدیّنى باشد، او مى‏تواند به حكم وجدان خود عمل كرده و متدیّن بوده باشد،

به قول آنها هفته‏اى یك بار و هر وقت احساس مى‏كند نیاز به عبادت دارد به كلیسا برود و عبادت و راز و نیاز كند، ولى در بیرون از كلیسا او با سایر مردم على‏السویّه است، زیرا دین امرى وجدانى است. فردى دینى دارد و فرد دیگرى مى‏خواهد دینى دیگر داشته باشد یا اصلًا دین نداشته باشد.  

پس لازمه دین داشتن این نیست كه اثرى روى روابط فردى و اجتماعى بگذارد.

حتى در مسئله زوجیت مى‏گویند شوهر مى‏تواند دینى داشته باشد و زن دین دیگرى داشته باشد یا اصلًا دین نداشته باشد، و یا زن دین داشته باشد و مرد دینى نداشته باشد.

این را مكتب «صلح كل» مى‏نامند، یعنى با همه باید در حال صلح بود.

تا حد زیادى مسیحیها این فكر را تبلیغ مى‏كنند ولى بدون اینكه عملًا پایبند به آن باشند، یعنى براى دیگران تبلیغ مى‏كنند نه براى خود و این هم یك حسابى است.

مثلًا اصلى به نام اصل روشنفكرى- كه در جامعه ما هم كم و بیش رسوخ كرده است- مى‏‌گوید: یك آدم روشنفكر تعصب ندارد. در منطق روزنامه‏‌ها كلمه «تدیّن» مرادف با «تعصب» شده است. من نمى‏‌دانم مقصود آنها از كلمه تعصب چیست.

اگر انسان ایده‏اى را منطقاً بپذیرد آیا باید نسبت به آن ایده بى ‏تفاوت باشد؟ اگر از طرفداران مكتب صلح كل سؤال كنیم كه آیا پسندیده است كه انسان مسلكى باشد؟

پس نتیجه این مى‏شود كه به نام اصل روشنفكرى و اصل صلح كل، مسیحیها و در واقع استعمارگرهاى مسیحى به دست مبشرین مسیحى این فكر را در دنیا تبلیغ كردند كه: یك آدم با ایمان بایستى تابع صلح كل باشد  

همچنان كه عیسی مسیح گفته است: اگر شخصى به طرف راست شما سیلى زد طرف چپ صورتتان را بگیرید تا سیلى دیگرى به شما بزند. به همه محبت بورزید.

==مسائل شخصى و سلیقه ‏اى‏==

مسائل شخصى و سلیقه ‏اى‏

در این نوع مسائل هركسى باید آزاد باشد یعنى «خوب» براى او همان است كه انتخاب كرده است. مثالى عرض مى‏كنم: آیا در مورد رنگ لباس، همه افراد یك نوع سلیقه دارند؟ مسلّماً نه، زیرا اگر همه افراد در انتخاب رنگ لباس یك جور سلیقه داشتند دیگر كارخانجات نساجى مجبور نبودند این‏قدر تنوع در رنگ منسوجات خود ایجاد نمایند بلكه فقط یك رنگ را انتخاب كرده و كلیه محصولاتشان را به همان رنگ تحویل بازار مى‏دادند.

مثالهاى دیگر: آیا همه مردم در انتخاب نوع غذا یك جور سلیقه دارند؟ آیا همه یك نوع خورش را با برنج دوست دارند؟ نه. آیا در مورد شعر و شعرا همه مردم یك ذوق و سلیقه دارند یعنى همه یك نوع شعر را مى‏پسندند و فقط یك شاعر را دوست دارند؟ در بین مردمِ شعردوست جستجو كنید و از هریك بپرسید شما كدام شعر و كدام شاعر را مى‏پسندید؟

در این‏جور مسائل خوب و بد واقعى وجود ندارد بلكه خوب و بد واقعى بستگى به وجدان و سلیقه شخصى هركسى دارد و لذا انسان نباید بچه‏هایش را وادار كند كه تو حتماً باید این نوع رنگ را براى لباست انتخاب كنى و فلان غذا را دوست داشته باشى و به فلان دختر عشق بورزى و او را به زنى انتخاب كنى. این نوع تحمیلها غلط است.

روش درمان و نوع پرهیز به پسند و سلیقه شما نیست، اینها مسائلى است كه به پسند شما مربوط نیست، مسائل سلیقه‏اى نیست بلكه مسائل واقعى است.  

همان گونه كه شخصى از موسیقى خوشش مى‏آید، شخص دیگرى هم از دین خوشش مى‏آید. یكى مى‏خواهد در اصفهان زندگى كند، شخص دیگرى در تهران و یكى در ده؛ هركسى هرچه بخواهد همان را انتخاب مى‏كند و انتخابش براى خودش «خوب» است.  

==ایدئولوژى ملازم است با مسئولیت‏==

اینجاست كه قبول این ایدئولوژى براى من مسئولیت به وجود مى‏آورد. اولین مسئولیتى كه به وجود مى‏آورد مسئولیت در مقابل وجود خودم است و بعد مسئولیت در مقابل خانواده‏ام و بعد مسئولیت در مقابل اقوامم و جامعه‏ام و بلكه مسئولیت در مقابل تمام اجتماع بشریت.

قبول یك حقیقت انسانى، ایجاد مسئولیت و محدودیت در روابط مى‏كند

مثلًا اگر معاشرت با فلان مسلول براى من احساس خطرى در سلامتى‏ام داشته باشد ناچار من بایستى در روابطم با آن شخص مسلول نوعى تجدیدنظر بنمایم؛ یعنى رابطه من از نظر بهداشتى با یك نفر سالم و رابطه من از نظر بهداشتى با یك فرد مریض و مسلول نمى‏تواند یك‏جور و یكسان باشد.  

اینجا از یك طرف من مسئول سلامت خود هستم و از طرف دیگر باید در راه مبارزه با این بیمارى در اجتماع كوشش كنم و سلامتى در جامعه ایجاد نمایم و احیاناً اگر لازم شود خودم را و سلامتم را فداى جامعه كنم و گاهى مریضى در مقابل فعالیتهاى بهداشتى من مقاومت مى‏كند ولى من نباید او را در انتخاب بیمارى آزاد بگذارم بلكه باید سلامتى را به او بدهم.

در اینجا ذكر این داستان لازم است:

این مرد حكیم كه این صحنه را دید مى‏دانست اگر این كرم مسموم در معده او زخمى ایجاد كند آن شخص مى‏میرد و مى‏دانست اگر او را بیدار كند و واقعه را برایش توضیح دهد دو خطر ممكن است پیش آید: یكى این كه بترسد و از ترس بمیرد یا این كه مقاومت كند و بگوید مهم نیست، اهمیت ندارد.

لذا با دَبّوس خود- كه چوبدستى او بود- محكم به او زد. از خواب پرید، گفت: چرا مى‏زنى؟ مرد حكیم دبّوس دیگرى به او زد و گفت: جلو اسب من با سرعت حركت كن.

مقاومت فایده نداشت؛ شروع به دویدن كرد و مرتب ناسزا مى‏گفت و فریاد مى‏زد: این چه سرنوشتى است كه من دارم، این جلاد كیست كه چنین به روز من مى‏آورد؟!

وقتى نگاه آن مرد به آن كرم افتاد كه چه حیوان وحشتناكى است به مرد حكیم گفت: تو چه فرشته‏اى هستى! و مرتب از او تعریف و تمجید مى‏كرد. در آنجا مسئله سلامت مطرح بود. در اینجا مسئله خیر و مصلحت براى فرد و جامعه مطرح است.

===مسئولیت و اعمال زور===

ممكن است خود فرد درك مصلحت خویش را نداشته باشد؛ در اینجا اگر مصلح تشخیصى به نفع فرد و اجتماع بدهد، چنانچه بتواند، باید به افراد، محاسن آن تشخیص را بفهماند و بعد، از آنها بخواهد به آن عمل كنند؛ ولى اگر آنها درك نمى‏كنند بایستى با توسل به زور سلامت را ایجاد كند.

تمام مردم انگلستان در مقابل واكسن آبله زدن مقاومت مى‏كردند و حاضر نبودند تسلیم شوند. ولى آیا فهمیده‏ها باید تابع این جهالت عمومى باشند؟

===دین و ضرورت محافظت از خطر===

حال مى‏آییم سراغ مسئله ایمان و دین. یك وقت است كه دین حقیقتى است مانند علم و بهداشت و سلامت و بلكه بالاتر، حقیقتى است كه بشر براى سلامت خود به آن نیازمند است.

اگر این‏جور است مسئله دیگرى است؛ من كه متدیّن هستم باید روابطى كه دینم را به خطر مى‏اندازد از زندگیم حذف كنم و نیز دین كسانى كه من مسئول آنها هستم، خانواده و خاندان و اجتماع و همه مردم عالم.

اگر براى بى‏دینها غصه‏دار باشیم و با توسل به زور به آنها دینى واقعى بدهیم این كار شایسته است با این تفاوت كه دین با علم و مخصوصاً با بهداشت این تفاوت را دارد كه بهداشت را مى‏توان به زور تحمیل كرد یعنى اگر فلان كس حاضر نیست آمپول براى بهبودى مرضش بزند به زور آن آمپول را به او مى‏زنند و یا به زور قرص را در حلق بچه مى‏گذارند تا فرو ببرد،

ولى دین طبیعتش یك طبیعتى است كه اكراه‏پذیر نیست؛ اگر اكراه‏پذیر بود قابل اجبار نمودن بود. اما باید یادآورى كنم كه بعضى امور دین اجبارپذیر است. از جمله اینكه بایستى با اجبار موانعى را كه در جهت نرسیدن حقایق به مردم است برطرف كرد.

این است كه در عین اینكه براى قبول دین داریم: لا اكْراهَ فِى الدِّینِ بقره/ 256.‏  یعنى دین اجباربردار نیست، ولى در عین حال بایستى خرطوم ابوجهل‏ها و ولید بن مغیره‏ها را زد. مگر مى‏شود با وجود آنها در مكه دین پیشروى كند، یا در ایران آن روز و روم آن زمان مگر مى‏شد با وجود آن‏گونه‏ خرطومها دین اشاعه پیدا نماید و جلو برود؟

جهاد مربوط به جامعه اسلامى است اما امر به معروف و نهى از منكر به فرد هم مربوط مى‏شود. امر به معروف و نهى از منكر رابطه یك مسلمان با افراد دیگر است.

حال در روابط، احتیاج به یك ضابطه‏هایى داریم؛ آن ضابطه‏ها تعیین‏كننده این است كه در چه حدودى روابط یك مسلمان با یك غیر مسلمان هیچ تفاوتى نسبت به روابط یك مسلمان با مسلمان دیگر ندارد. خیلى واضح است، تا حدودى كه تأثیر مثبت یا منفى در مورد دین اسلام ندارد.

مثلًا آیا براى من جایز است یا براى جامعه اسلامى صحیح است كه با فلان كشور مسیحى یا یهودى یا فلان كشورى كه مرام اصالت ماده را قائل است روابط برقرار كند، خرید و فروش كند؟

جواب این است كه بستگى دارد به مصالح دنیاى اسلام. اگر فلان كشور مسیحى مرام سازش با كشور اسلامى دارد و در حال جنگ با جامعه اسلامى نیست و بین دو كشور اسلامى و مسیحى احترام متقابل برقرار است روابط ایجاد كردن مانعى ندارد، تا آنجا كه كوچك‏ترین خطرى براى اسلام و جامعه اسلامى نداشته باشد.

بله، نه تنها حق داریم، این كارمان ثواب هم دارد. ولى یك وقت مى‏خواهید كارد به دست غیر مسلمان بدهید كه سینه مسلمانان را بدرد.

البته این كار جایز نیست و كارى است خطا و هیچ مسلمانى حق چنین كارى و چنین روابطى را با غیر مسلمان ندارد.

ولى ممكن است یك نفر یهودى در محله مسلمان‏نشین زندگى كند و گرسنه باشد و از جانب او خطرى براى فرد مسلمان و جامعه مسلمین نیست؛ در این صورت مى‏توانید او را سیر كنید و باید او را سیر كنید و كار پسندیده‏اى است و ثواب هم دارد.

پس حدود مطلب این است كه اگر اسلام مى‏گوید- مثلًا- در ازدواج دائم حتى زن غیر مسلمان نگیرید، از جهت خطرى است كه خواه ناخواه به دین شما لطمه مى‏زند و به ضرر دین شما تمام مى‏شود و به ضرر جامعه اسلامى خواهد بود.  

هرچند در روان‏شناسى مى‏گویند زن، خیلى زیاد تحت تأثیر عقیده و ایمان مرد قرار مى‏گیرد و مرد خیلى كم تحت تأثیر عقیده و ایمان زن قرار مى‏گیرد، ولى اسلام احتیاط مى‏كند؛ و این درست مانند یك عمل حفظ الصحّه و مانند یك پیشگیرى از بیمارى است.

اگر كسى تاریخ را به دقت مطالعه كند مى‏بیند از این مسئله به ظاهر شخصى- كه مى‏گویند ازدواج مسئله‏اى است شخصى- و به دنبال آن ازدواجها چه به ارمغان آمده است.

مثلًا اندلس را كه یكى از كشورهاى قدیمى و متمدن عظیم بود در نظر بگیرید. خیلى از حكما و ادبا و فلاسفه اسلامى از این سرزمین بوده‏اند و بعد مسیحیها آن را گرفتند و هنوز مسجدهاى تاریخى باعظمتى در آن وجود دارد.مسیحیت چگونه بر آنجا غلبه كرد؟ نقشه كشید و دو مسئله را در آنجا رایج نمود: یكى مسئله بى‏حجابى و دیگر مسئله مشروبخوارى. به این طریق اقدام نمودند كه دستور دادند دختران بسیار زیباى مسیحى به بهترین وجه آرایش كنند و در خیابانها گردش و رفت و آمد نمایند و در روابط با مردان آزاد باشند.  

درباره یكى از حاكمان آن كشور مى‏گویند روزى لب دریا نشسته بود و به آب مى‏نگریست.  

در این بین دخترى مسیحى آرایش‏كرده خرامان خرامان از مقابل او گذشت. آن شخص، دیگر طاقت نیاورد كه غلامان و خدمه‏اش را بفرستد تا آن دختر را براى او بیاورند بلكه خودش شخصاً دوید و او را بغل كرد و به بستر خویش برد. وقتى این جریان را به پاپ خبر دادند پاپ گفت: دیگر كارشان تمام شد، ما پیروز شدیم.

پس اینها مسائل جزئى نیست بلكه مسائلى است كه شالوده یك جامعه را عوض مى‏كند. این است كه قرآن مى‏گوید:

افراد مسلمان با مسلمانان دیگر مانند اعضاى یك پیكر هستند و با غیر مسلمانها مانند اعضاى دو پیكر. مقصود این نیست كه همیشه به غیر مسلمانان بدى كنیم؛ وقتى آنها خطرى براى جامعه اسلامى ندارند نباید نسبت به آنها بدى كرد ولى همیشه خطر آنها را در نظر داشته باشید.  

سوره ممتحنه در جزء 28 قرآن است و بعد از سوره حشر است كه با یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنوا شروع مى‏شود؛ مى‏گوید:

مردى است به نام «حاطب بن ابى بَلتَعَه» كه مهاجر و از فقراى مكه است و در مكه هیچ كس را ندارد، نه دوستى نه آشنایى و نه فامیلى. این شخص به مدینه آمده است و در همین موقع است كه پیغمبر اكرم تصمیم دارند به طرف مكه حركت كنند و آنجا را فتح نمایند و قرار بود این تصمیم و زمان حركت مخفى باشد كه اهل مكه از این تصمیم پیغمبر باخبر نشده و مكه بدون خونریزى فتح شود.

خلاصه زن حامل نامه در بیابان مشغول رفتن به طرف مكه بود كه پیغمبر اكرم از جریان آگاه شدند و ظاهراً آگاهى ایشان به صورت وحى الهى بود. ایشان سه نفر را كه عبارت بودند از مقداد و زبیر و حضرت على علیه السلام مأمور كردند زن را یافته نامه را از او بگیرند. زن را پیدا كردند ولى او انكار كرد كه حامل نامه‏اى است. تمام اسباب و لوازم او را جستجو كردند، نامه پیدا نشد. قسمها خورد كه من نامه‏اى با خود ندارم.

ولى على علیه السلام گفتند امكان ندارد كه او نامه‏اى با خود نداشته باشد زیرا پیغمبر صلى الله علیه و آله دروغ نمى‏گوید. پس شمشیر خود را كشید و دیگر زن فهمید كه با چه كسى روبروست، على علیه السلام اهل شوخى نیست و جدى شمشیر كشیده است.

شما چگونه در مدینه مى‏توانید با اینها رابطه دوستى برقرار كنید، مخفیانه با آنها دوست باشید؟! آیا نمى‏دانید من كه خداى شما هستم به همه چیز آگاهم؟ و كسى كه چنین كند از شاهراه دور افتاده است. اینها اگر امروز با شما دوستى مى‏كنند در مقابل شما نقطه ضعف دارند، اگر روزى قدرت پیدا كنند و شما را بیابند دشمن شما خواهند بود. آن وقت است كه زبان و دستشان را به سوى شما دراز مى‏كنند و تمام هدفشان این است كه شما را از

دینتان خارج كنند.

لَنْ تَنْفَعَكُمْ ارْحامُكُمْ وَ لا اوْلادُكُمْ یَوْمَ الْقِیمَةِ ممتحنه/ 3. . اشاره است به حاطب؛ مى‏گوید مگر در قیامت زن و بچه به درد انسان مى‏خورد؟! و بعد داستان ابراهیم علیه السلام را نقل مى‏كند. قرآن مى‏گوید كه این را از ابراهیم و پیروان او یاد بگیرید كه در مقابل اقوام خودشان ایستادند و گفتند: از همه شما و معبودهاى شما دورى مى‏جوییم و بین ما و شما براى همیشه دشمنى است مگر اینكه ایمان بیاورید. جز ایمان هیچ چیز دیگرى نمى‏تواند روابط ما را با یكدیگر نزدیك كند.