‌ تبیین نقش علما و نخبگان عالم اسلامی در پاسخ‌دهی به شبهات (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

موضوع :‌  تبیین نقش علما و نخبگان عالم اسلامی در پاسخ‌دهی به شبهات، هدایت مسلمانان و تقویت پایبندی آنها به مناسک دینی در شرایط کرونایی و پسا کرونایی؛

سيد مصطفي حسيني                                                     سطح چهار حوزه علميه قم  

چكيده  

مقدمه :‌  

ويروسي كه در حال حاضر دامنگير بشريت گرديده و تاثيرات شگرفي در زندگي مردم و سياستهاي حاكم بر جهان گذاشته است در حوزه دين نيز منشا سوالات و شبهات فراواني گرديده است بگونه اي كه حيات ديني مردم را بشدت تحت تاثير قرار داده و سبب تحولي شگرف در بخش هاي گوناگون زندگي از جمله تحول در شكل دينداري گرديده است. از اينرو بر عالمان و نخبگان ديني  فرض است به رسالت خويش در اين برهه خاص عنايت فراوان مبذول داشته و از حريم دين و دينداري محافظت نمايند.  

الف – رسالت عالمان و نخبگان ديني :  

اسلام بر خلاف مسيحيت و ساير اديان منظومه اي جامع از قوانين احكام و معارفي است كه در جهت شكوفائي استعدادهاي بشري و تامين نيازهاي مادي و معنوي اش تشريع گرديده است .آثار عيني و تكاملي آن تنها در صورتي ميسر است كه مجموعه آموزه ها و معارفش بصورت پيوسته به يكديگر نگريسته و اجرا گردد . جزئي نگري به اين منظومه معرفتي آفتي بس بزرگ به پيكره دين بوده و سبب تحجر و سطحي نگري نسبت به آن خواهد شد . از اينرو عالمان دين  موظفند دين را در قالب يك طرح جامع و نظام واره به ديگران معرفي كنند .  

از آنجا كه دين امري ثابت و بسياري از نيازهاي جوامع بشري اموري است متغير، از اينرو بر عالمان دين فرض است كه با شناخت اين نوع نيازها و سوالات كه به تناسب مقتضيات زمان در هر عصر بگونه اي مطرح مي گردد -بر اساس قواعد كلي دين- در مقام پاسخ بر آيند . تنها در اين صورت است كه سيماي واقعي دين بصورت قوانيني زنده كه تامين كننده نيازهاي واقعي انسانهاست بروز و ظهور خواهد كرد.  

‌ در جهان معاصر كه بعنوان عصر ارتباطات شناخته شده است مرزهاي جغرافيائي و سياسي و فرهنگي برداشته و زمينه ارتباط ميلياردها انسان با يكديگر گرديده است. رسانه ها اعم از صوتي  تصويري و مكتوب و نيز رسانه هاي الكترونيكي و اينترنتي در جهان معاصر عامل اصلي انتقال فرهنگها بوده و فاصله بين رويدادها و مردم را بسيار كاهش داده اند .  گسترش فضاي رسانه و شبكه هاي اجتماعي در عصر كنوني بگونه اي است كه هيچ حوزه علمي فرهنگي اقتصادي سياسي  قادر نيست پيامش را بدون  توجه به  آنها به  ديگران انتقال دهد.ازطرفي نظام استكبار با سلطه برفضاي رسانه توانسته است انديشه هاي منحط غربي را كه مبتني بر اومانيسم سكولاريزم و ليبراليسم مي باشد به جوامع ديگر انتقال داده و باورهاي بسياري از انسانها را درسبك زندگي و نوع نگاه به جهان و انسان تغيير دهد. دراين راستا برعالمان دين فرض است كه درمعرفي دين و ابلاغ رسالتشان  از اين ابزارهاي جديد بهره گرفته و آموزه هاي معرفتي شان را به كمك آنها در اختيار مردم قرار دهند. ابزارهاي جديد رسانه اي با كمترين هزينه و بيشترين سرعت در انتقال پيام به دورترين نقطه جهان عالم ديني را قادر خواهد ساخت كه پيام دين را به بهترين شكل در معرض افكار عمومي قرار دهد.عالمان ديني قادرند بسياري از آموزشهاي معرفتي شان را به سهولت در اختيار ميليونها انسان تشنه حقيقت در دنيا قرار دهند . برغم اينكه ويروس كرونا سبب تعطيلي بسياري از مناسك و شعائر ديني شده است اما عالمان ديني و متوليان فرهنگي نظام قادرند بكمك فضاي مجازي و ابزارهاي ديگر رسانه اي اين خلا را با ارائه معارف ديني در قالبهاي گوناگون جذاب به جوامع عرضه نموده و در تحكيم عقائد مردم تاثير گذار باشند.     

ب- تاثيرات كرونا در عقائد مذهبي مردم (القاء‌ شبهات علمي و عملي)

شبهه ديگر اينكه مي گويند :‌ دينداران مدعي اند كه بلاها و بيماريها ناشي از عملكرد بد (گناهان) انسانها بوده و عقوبتي است كه خالق هستي آنرا بر گنهكاران نازل نموده تا آنها را نسبت به اعمال زشت شان متنبه نمايد. در اينصورت بر دينداران لازم است از حالت غفلت خارج شده و با التجا به درگاه الهي از گناهانشان بسوي خداوند توبه نمايند و دفع اين بلا و عذاب را از او مسئلت نمايند در حالي كه مي بينيم دينداران و نيز همه كساني  كه حتي معتقد به ديني نيستند در برابر بحران پيش آمده موضعي واحد داشته و منتظرند تا كانونهاي علمي كشور و جهان واكسن ضد اين بيماري را كشف نمايند تا بشريت از اين بحران رهائي يابد .  

شهيد مطهري درتبيين اين اصل  تحت عنوان :‌ "توجه به روح و معنى و بى‏تفاوتى نسبت به قالب و شكل‏" در شريعت اسلام مي نويسد :‌

  تحقيقاً شما هيچ دينى و هيچ كتاب آسمانى را پيدا نمى‏كنيد كه به اندازه اسلام براى عقل ارزش و اصالت قائل شده باشد. متأسفانه ما نمى‏توانيم مبلّغ خوبى براى دين خودمان اسلام باشيم.آيا اين شوخى است كه شما وقتى كه به كتب فقهى مراجعه مى‏كنيد مى‏بينيد آنگاه كه مى‏خواهند منابع اجتهاد و استنباط را به دست بدهند، مى‏گويند: كتاب، سنت، اجماع، عقل. عقل را به عنوان منبعى در عرض كتاب و سنت و اجماع قرار مى‏دهند كه اجماع هم خودش يك بحث خاصى است و به يك معنا عين كتاب و سنت است و جدا نيست.

[قاعده‏] «كل ما حكم به الشرع حكم به العقل» مى‏خواهد بگويد اسلام يك دين منطقى است؛ فرضاً فلسفه يك حكمش الآن براى عقل روشن نيست ولى يك امر مرموزِ مربوط به عالم مجهولات هم نيست كه اصلًا بكلى ضد عقل باشد، مثل حرفهايى كه مسيحيت در باب تثليث مى‏گويد كه ايمان غير از عقل است. ايمان غير از عقل نيست. حساب اينكه ايمان از عقل جداست در اسلام وجود ندارد و همين امر قدرتى به فقه اسلامى بخشيده است. (اصول دين اسلامى كه اساساً منطقه انحصارى عقل است، به عكس مسيحيت كه اصول دين براى عقل منطقه ممنوعه است.) اين مسئله سبب شده است كه به علماى اسلام يك ميدان باز بدهد كه در مسائل، عقل را دخالت بدهند و خود همين يكى از اسباب پيروزيهاى فقه اسلامى در ادوار گذشته است.( مطهري ،  )   

بكار گيري هر يك از اصول مذكور- در بخش راهكارهاي دين – توسط فقيهان و عالمان ديني به آنان اين امكان را خواهد داد كه  از ساحت قدسي دين در برابر شبهاتي كه در اثر كرونا مطرح گرديده است دفاع نمايند . بايد گفت بوسيله اين اصول حتي مي توان احكام شريعت را در همه زمانها از جمله بعد از كرونا بدون اينكه به حقيقت دين لطمه اي وارد شود اجرا نمود .  

علم به ما روشنايى و توانايى مى‏بخشد و ايمانْ عشق و اميد و گرمى؛ علم ابزار مى‏سازد و ايمان مقصد؛ علم سرعت مى‏دهد و ايمان جهت؛ علم توانستن است و ايمانْ خوب خواستن؛ علم مى‏نماياند كه چه هست و ايمان الهام مى‏بخشد كه چه بايد كرد؛ علم انقلاب برون است و ايمان انقلاب درون؛ علم جهان را جهان آدمى مى‏كند و ايمان روان را روان آدميت مى‏سازد؛ علم وجود انسان را به صورت افقى گسترش مى‏دهد و ايمان به شكل عمودى بالا مى‏برد؛ علم طبيعت‏ساز است و ايمان انسان‏ساز. هم علم به انسان نيرو مى‏دهد، هم ايمان؛ اما علم نيروى منفصل مى‏دهد و ايمان نيروى متصل. علم زيبايى است و ايمان هم زيبايى است؛ علم زيبايى عقل است و ايمان زيبايى روح؛ علم زيبايى انديشه است و ايمان زيبايى احساس. هم علم به انسان امنيت مى‏بخشد و هم ايمان؛ علم امنيت برونى مى‏دهد و ايمان امنيت درونى. علم در مقابل هجوم بيماريها، سيلها، زلزله‏ها، طوفانها ايمنى مى‏دهد و ايمان در مقابل اضطرابها، تنهاييها، احساس بى‏پناهيها، پوچ‏انگاريها. علم جهان را با انسان سازگار مى‏كند و ايمان انسان را با خودش. (مطهري ،  )