تصوف در صفویه: تفاوت میان نسخه‌ها

شیخ صفی‌الدین از مشایخ مشهور صوفیه در دوران الجایتو و ابوسعید ایلخانی و بنا بر کتاب صفوة الصفا<ref>ابن بزاز، صفوة الصفا، ج۱، ص۷۰، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تبریز ۱۳۷۳ ش.</ref> مرید شیخ زاهد گیلانی (متوفی ۷۰۰) و نیز داماد او بود.

شیخ صدرالدین فرزند شیخ صفی‌الدین خانقاه بزرگ و مجللی در اردبیل در کنار مزار پدرش ساخت که محل استقرار مریدانش شد. <ref>حمداللّه مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۷۵.</ref>

ششمین نواده شیخ صفی‌الدین شاه اسماعیل ( مؤسس حکومت صفوی ) بود که در عین حال جانشین معنوی شیخ صفی‌الدین نیز محسوب می‌گردید؛ ازین‌رو لشکریان صفوی که مؤسس این سلسله را مرشد خود می‌دانستند به نیروی ارادت معنوی شمشیر زدند و همین امر از لوازم اصلی استقرار حکومت صفوی (وسیع‌ترین حکومت واحد ایرانی پس از ساسانیان) شد.

گفته می‌شود که یکی از شواهد تاریخی ارتباط تصوف و تشیع این است که چون صفویه صوفی‌مسلک به قدرت رسیدند تشیع را ــ که عمدتاً تصوف زمینه رشد آن را در ایران بخصوص از اوایل قرن هفتم فراهم آورده بود ــ مذهب رسمی اعلام کردند.

قبل از صفویه نیز دیگر نهضت‌های صوفیه مثل سربداران و حروفیه و نوربخشیه و مشعشعیان همگی شیعی‌مذهب بودند.

تفرقه میان سران قزلباش در کسب قدرت نیز موجب تضعیف حکومت و از اسباب عمده انقراض صفویه گردید تا بدان حد که وقتی دوره پادشاهی به شاه عباس رسید دیگر از قدرت قزلباشان صوفی و‌ به‌طور کلی تصوف چندان چیزی باقی نمانده بود. <ref>عبدالحسین زرین کوب، دنباله جستجو در تصوف ایران، ج۱، ص۲۴۴، تهران ۱۳۶۲ ش،.</ref>

ابن کربلائی مورخ صوفی که در قرن دهم می‌زیست و تذکره‌اش از مهم‌ترین آثار در این دوره است از زاویه معمور یکی از مشایخ صوفیه در حوالی تبریز سخن رانده و گفته است که اکنون درویشی آن‌جا نیست بلکه هیچ جا نیست. <ref>ذبیح اللّه صفا، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی، ج۵، بخش ۱، ص۲۰۲، تهران، ج ۴، ج ۵، بخش ۱، ۱۳۷۸ ش.</ref>