سوره قلم

سوره قلم یا نون و القلم سوره ۶۸ از قرآن است و ۵۲ آیه دارد. قلم، زبان وبیان، عقل ومعرفت انسانیت است. قلم بیان‌کننده فکر و اندیشه و شخصیت صاحب قلم است. قلم زبان دوم انسان‌ها است، بیان‌گر فرهنگ وهویت ملت‌ها است، ترسیم‌کننده خطوط فکری و سیاسی و حلقه وصل فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها است، انتقال‌دهنده فکر و فرهنگ به نسل‌های حاضر و آینده است و در نهایت هدایت‌گر عقل‌ها و مغزها است. محتوای سوره قلم دلداری پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در مقابل تهمت‌های مشرکان و دعوت به صبر و نهی او از پیروی مشرکان و یادآوری عذاب مشرکان در روز قیامت است. از آیات مشهور این سوره، آیه «و ان یکاد» و آیه خُلق عظیم است که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را دارای اخلاقی والا معرفی می‌کند. سوره قلم جزو سوره‌های مکی قرآن کریم است که دومین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است و در چینش کنونی مُصحَف، شصت و هشتمین سوره است و در جزء ۲۹ قرآن جای دارد و به دلیل اینکه خداوند در آیه اول این سوره به قلم سوگند یاد کرده است، این سوره مبارکه، قلم نامیده شده است.

قلم

وسیله‌ای برای نوشتن.

مفهوم کلی سوره

1. دفاع از قرآن و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)؛
2. صفات و اخلاق پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و دشمنان او؛
3. یاداشت قلم و نوشتار.

اسامی سوره

• قلم؛
• ن؛
• ن والقلم.

علت نام‌گذاری

1. «سوره قلم»؛ نام قلم از آیه اول این سوره گرفته شده است و خدا در این آیه به قلم سوگند یاد کرده است.
2. «سوره ن»؛ ن از حروف مقطعه است و این سوره همانند سوره ص و سوره ق به حرف مقطعه شروع‌کننده‌اش نامیده شده است.
3. «سوره ن والقلم»؛ شروع سوره با این عبارت می‌باشد و از طرفی هم بعضی روایاتی که در فضیلت این سوره آمده است نشانگر استفاده نام ن والقلم از طرف معصومین برای این سوره می‌باشد.

تعداد آیات و کلمات و حروف

• سوره قلم پنجاه‌ودو آیه دارد.
• سوره قلم سیصد کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
• سوره قلم هزارودویست‌وپنجاه‌وشش حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

اساسی‌ترین هدف سوره قلم عبارت است از:

• دفاع از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و قرآن؛
• هشدار به مشرکان.

محتوا و موضوعات

روی هم رفته مباحث سوره قلم را می‌توان در هفت‌ بخش خلاصه کرد:

1. نخست به ذکر قسمتی از صفات ویژه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مخصوصا اخلاق برجسته او می‌پردازد و آن را با قسمت‌های مؤکدی تاکید می‌کند؛
2. سپس قسمتی از صفات زشت و اخلاق نکوهیده دشمنان او را بازگو می‌نماید؛
3. در بخش دیگری داستان «أَصْحابَ الْجَنَّةِ» که در حقیقت هشداری است به مشرکان زشت‌سیرت بیان شده؛
4. در قسمت دیگری مطالب گوناگونی راجع به قیامت و عذاب کفار در آن روز آمده است؛
5. در بخش دیگری انذارها و تهدیدهایی نسبت به مشرکان بازگو شده؛
6. در بخش دیگری به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور می‌دهد که در برابر دشمنان سرسخت، استقامت و صبر نشان دهد؛
7. سرانجام در پایان سوره نیز سخن از عظمت قرآن و توطئه‌های مختلف دشمنان بر ضد پیامبر به میان آورده.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابی‌بن‌کعب گوید: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر کس سوره نون و القلم را قرائت کند خدا ثواب مردم خوش اخلاق را به او عطا فرماید».

علی‌بن‌میمون از امام صادق(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که فرمود: «هر که سوره نون و القلم را در نماز واجب یا نافله بخواند خداوند او را در زندگانیش از فقر و ناداری امان دهد و هر گاه مرد از فشار قبر ان شاء اللَّه پناهش دهد».

محل و زمان نزول

حسن و عکرمه و عطاء گویند که سوره قلم مکی است، ابن عباس و قتاده گفته‌اند از اولش تا آیه سَنَسِمُهُ عَلَی الْخُرْطُومِ مکّی است و ما بعدش تا آیه لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ مدنی است، و ما بعدش تا آیه (یکتبون) مکّی و ما بعدش تا آخر سوره مدنی است.

تاریخ نزول سوره قلم در اوائل دعوت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بوده است.

فضای نزول

سوره قلم رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) را به دنبال تهمت‌های ناروایی که مشرکین به وی زده و او را دیوانه خوانده بودند، تسلیت و دلداری می‌دهد و به وعده‌های جمیل و پاسداری از خلق عظیمش دلخوش می‌سازد و آن جناب را به شدیدترین وجهی از اطاعت مشرکین و مداهنه با آنان نهی نموده، امر اکید می‌کند که در برابر حکم پروردگارش صبر کند.

ترتیب در مصحف

سوره قلم شصت‌وهشتمین سوره در چینش کنونی قرآن به شمار می‌آید.

ترتیب بر اساس نزول

سوره قلم دومین سوره در ترتیب نزول می‌باشد و بعد از سوره علق نازل شده است.(لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره‌های قرآن مختلف است).

ارتباط با سوره قبلی

چون خداوند سبحان سوره ملک را به ذکر تکذیب کافران و وعید ایشان پایان داد، سوره قلم را به مانند آن افتتاح فرموده است.

ویژگی

1. سوره قلم تنها سوره‌ای است که با حرف مقطعه «ن» و قسم به قلم آغاز شده است. اولین تحدی قرآن با توجه به امّی بودن پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این سوره با عبارت «وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُون» آمده است.
2. آیه معروف «وَ إِنْ یَکادُ» در سوره قلم واقع شده است.
3. سوره قلم از سور مفصلات می‌باشد ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند.
4. روایتی است که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید.
5. سوره قلم همچنین جزو سور ممتحنات نیز آمده است.

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره قلم - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir