سوره آل عمران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '[[محمد بن عبد‌الله (خاتم الأنبیاء)' به '[[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)')
(۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره آل عمران.jpg |جایگزین=سوره آل عمران]]
<div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره آل عمران.jpg |جایگزین=سوره آل عمران]]</div>
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
'''سوره آل عمران''' که ۲۰۰ آیه دارد و در سال سوم [[هجرت]] در [[مدینه]] نازل شده است از [[توحید]] و مقاومت در برابر دشمنان و مردم‌شناسی و در رابطه با [[جنگ بدر]] و [[احد]] و زندگی [[مسلمین]] در آن فراز و نشیب‌ها، سخن می‌‏گوید. در بخشی هم ولادت [[حضرت مریم]] و [[حضرت عیسی|حضرت عیسی]] و [[نصاری|نصاری]] و مجادله با [[اهل کتاب]] مطرح است و از شیوه‏‌های عمل مخالفان و مخالفت‏‌های [[یهودیان]] هم سخن به میان آمده است و در کل بشارتی برای [[اصحاب]] [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر]] است.
!نام
!سوره آل عمران
|-
|شماره سوره
|-
|جزء
و ۴
|-
|ترتیب نزول
|۸۹
|-
|مکی/مدنی
|مدنی
|-
|تعداد آیات
|۲۰۰
|-
|تعداد کلمات
|۳۵۰۸
|-
|تعداد حروف
|۱۴۹۸۴
|-
|}
</div>


[[سوره آل عمران]] که ۲۰۰ آیه دارد و در سال سوم [[هجرت]] در [[مدینه]] نازل شده است از [[توحید]] و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسى و در رابطه با [[جنگ بدر]] و [[احد]] و زندگى [[مسلمین]] در آن فراز و نشیب ها، سخن می ‏گوید. در بخشى هم ولادت [[حضرت مریم]] و [[حضرت عیسى]] و [[نصارى]] و مجادله با [[اهل کتاب]] مطرح است و از شیوه‏ هاى عمل مخالفان و مخالفت‏ هاى [[یهودیان]] هم سخن به میان آمده است و در کل، بشارتى براى [[اصحاب]] [[پیامبر]] است.  
== مفهوم کلی سوره ==
* سیری در زندگی [[مریم]] و [[حضرت عیسی|عیسی]]؛
* مبارزه‌ای منطقی با [[یهود]] و [[مسیحیت]]؛
* حقایقی در مورد جهان و عوامل انحراف از حق؛
* عبرت آموزی از شکست‌ها و پیروزی‌ها<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 3، ص 21.</ref>.


=مفهوم کلی سوره=
== اسامی دیگر سوره ==
# آل عمران،
# زهراء،
# طیبة،
# کنز،
# امان،
# مجادله،
# استغفار،
# معینه<ref>البحر المحیط فی التفسیر، ج3، ص9.</ref>.


سیرى در زندگى [[مریم]] و [[عیسى]]؛ مبارزه اى منطقى با [[یهود]] و [[مسیحیت]]؛ حقایقى در مورد جهان و عوامل انحراف از حق؛ عبرت آموزى از شكست ها و پیروزى ها<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 3، ص 21.</ref>.
== علت نام‌گذاری ==
 
*[[سوره آل عمران]]؛ منظور از [[عمران]] در این سوره پدر [[حضرت مریم|حضرت مریم(سلام الله علیه)]] می‌باشد زیرا که در این سوره از آیه سی و پنج تا پنجاه‌ و پنج در مورد قصه حضرت مریم(سلام الله علیه) و حضرت عیسی (علیه‌السلام) صحبت شده است و اسمی از [[حضرت موسی|حضرت موسی(علیه‌السلام)]] نیامده است<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور، ج 2، ص 4.</ref>.
=اسامی دیگر سوره=
*«سوره زهراء»؛ سوره آل عمران به همراه [[سوره بقره]] زهراوین نام‌گذاری شده‌اند<ref>الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج1، ص 18.</ref> یعنی دو سوره نورانی<ref>بصائر ذوی التمیز فی لطائف کتاب العزیز، ج1، ص 134.</ref>.
 
*«سوره طیبه»؛ [[سعید بن منصور]] در سنن خود از [[ابوعطاف]] نقل کرده است که اسم این سوره طیبه است<ref>سنن سعید بن منصور، جلد 3، ص 1138 (تفسیر سوره آل عمران).</ref>. تفسیر القاسمی علت این نام‌گذاری را به خاطر اینکه برخی اوصاف افراد پاکیزه را در آیه‌ای آورده است عنوان کرده است<ref>تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.</ref>. {{متن قرآن |الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ |سوره = آل عمران |آیه = 117 }}.
[[آل عمران]]، زهراء، طیبة، کنز، امان، مجادله، استغفار، معینه<ref>البحر المحیط فی التفسیر، ج3، ص9.</ref>.
*«سوره کنز»؛ به خاطر حدیثی از [[عبدالله بن مسعود|ابن‌مسعود]] که سوره آل عمران را گنج نامیده است. «نعم کنز الصعلوک سورة آل عمران یقوم بها فی آخر اللیل<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج 4، ص 2</ref>». یا به خاطر دربرداشتن اسرار عیسویه<ref>تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.</ref>.
 
*«سوره امان»؛ به خاطر اینکه هر کسی به آنچه که در سوره آل عمران است تمسک بجوید از اشتباه در موردش ایمن می‌ماند<ref>همان</ref>.
=علت نام‌گذاری=
*«سوره مجادله»؛ به خاطر نزول بیش از هشتاد آیه از سوره آل عمران در مورد مجادله پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با نصارای نجران<ref>همان</ref>.
 
*«سوره استغفار»؛ به خاطر آیۀ هفده سوره آل عمران که می‌فرماید: وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحار<ref>همان</ref>.
* «سوره آل عمران»؛ منظور از [[عمران]] در این سوره پدر [[حضرت مریم(س)]] میباشد زیرا که در این سوره از آیه سیوپنج تا پنجاه‌وپنج در مورد قصه حضرت مریم(س) و حضرت عیسی (ع) صحبت شده است و اسمی از [[حضرت موسی(ع)]] نیامده است<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور،ج 2، ص 4.</ref>.
*«سوره معینه»؛ این اسم را [[ابو‌حیان]] در تفسیرش آورده است اما علت خاصی برایش ذکر نشده است<ref>البحر المحیط فی التفسیر، ج3، ص 9</ref>.
* «سوره زهراء»؛ سوره آل عمران به همراه [[سوره بقره]] زهراوین نام‌گذاری شده‌اند<ref>الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج1، ص 18.</ref> یعنی دو سوره نورانی<ref>بصائر ذوی التمیز فی لطائف کتاب العزیز، ج1، ص 134.</ref>.
* «سوره طیبه»؛ سعید بن منصور در سنن خود از ابوعطاف نقل کرده است که اسم این سوره طیبه است<ref>سنن سعید بن منصور، جلد 3، ص 1138 (تفسیر سوره آل عمران).</ref>. تفسیر القاسمی علت این نام‌گذاری را به خاطر اینکه برخی اوصاف افراد پاکیزه را در آیه‌ای آورده است عنوان کرده است<ref>تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.</ref>. الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ<ref>آل عمران، آیه117</ref>.
* «سوره کنز»؛ به خاطر حدیثی از [[ابن‌مسعود]] که سوره آل عمران را گنج نامیده است. «نعم كنز الصعلوك سورة آل عمران یقوم بها فی آخر اللیل<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج 4، ص 2</ref>» . یا به خاطر دربرداشتن اسرار عیسویه<ref>تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.</ref>.
* «سوره امان»؛ به خاطر اینکه هر کسی به آنچه که در سوره آل عمران است تمسک بجوید از اشتباه در موردش ایمن میماند<ref>همان</ref>.
* «سوره مجادله»؛ به خاطر نزول بیش از هشتاد آیه از سوره آل عمران در مورد مجادله [[پیامبر(ص)]] با نصارای نجران<ref>همان</ref>.
* «سوره استغفار»؛ به خاطر آیۀ هفده سوره آل عمران که می فرماید: وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحار<ref>همان</ref>.
* «سوره معینه»؛ این اسم را ابو حیان در تفسیرش آورده است اما علت خاصی برایش ذکر نشده است<ref>البحر المحیط فی التفسیر، ج3، ص 9</ref>.
 
=اهداف و آموزه‌ها=


== اهداف و آموزه‌ها ==
مهمترین اهداف سوره آل عمران عبارتند از:
مهمترین اهداف سوره آل عمران عبارتند از:


* بیان حقیقت دربارۀ جهان بزرگ؛  
* بیان حقیقت دربارۀ جهان بزرگ؛
* بیان عوامل انحراف مردم از معرفت حق و عمل به آن؛  
* بیان عوامل انحراف مردم از معرفت حق و عمل به آن؛
* بیان گویایى از زندگى مریم و تولد عیسى(ع) و برخى پیامبران دیگر؛  
* بیان گویایی از زندگی مریم و تولد عیسی(علیه‌السلام) و برخی پیامبران دیگر؛
* مبارزۀ منطقى با [[یهودیان]]، [[مسیحیان]] و [[مشركان]]؛  
* مبارزۀ منطقی با [[یهودیان]]، [[مسیحیان]] و [[مشركان|مشرکان]]؛
* بیان آموزه هاى تربیتى پیروزى و شكست در جنگ بدر و احد<ref>تفسیر قرآن مهر، ج3، ص 24.</ref>.
* بیان آموزه‌های تربیتی پیروزی و شکست در [[غزوه بدر|جنگ بدر]] و [[غزوه احد|جنگ احد]]<ref>تفسیر قرآن مهر، ج3، ص 24.</ref>.


=محتوا و موضوعات=
== محتوا و موضوعات ==
محورهای اصلی بحث‌های سوره آل عمران، موارد زیر است:


محورهاى اصلى بحثهاى سوره آل عمران، موارد زیر است:
* بخش مهمی از آن از توحید و صفات [[خداوند]] و [[معاد]] و معارف اسلامی بحث می‌کند؛
 
* بخش دیگری پیرامون [[جهاد]] و دستورات مهم و ظریفی در این زمینه و هم‌چنین درس‌های عبرتی که در دو غزوه مهم اسلامی (بدر و احد) بود سخن می‌گوید، و هم‌چنین شرح امدادهای الهی نسبت به [[مؤمنان]] و حیات جاویدان شهیدان راه خدا؛
* بخش مهمى از آن از توحید و صفات [[خداوند]] و [[معاد]] و معارف اسلامى بحث مى كند؛
* در قسمتی از این سوره، به یک سلسله احکام اسلامی در زمینه لزوم [[وحدت]] صفوف [[مسلمین]] و [[کعبه|خانه کعبه]] و فریضه [[حج]] و [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف و نهی از منکر]] و [[تولی|تولی]] و [[تبرّی|تبری]] (دوستی با دوستان حق و دشمنی با دشمنان حق) و مساله امانت، و انفاق در راه خدا و ترک [[دروغ]] و مقاومت و پایمردی در مقابل دشمن و صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات و آزمایشهای مختلف الهی و ذکر خداوند در هر حال، اشارات پر معنایی شده است؛
* بخش دیگرى پیرامون [[جهاد]] و دستورات مهم و ظریفى در این زمینه و همچنین درسهاى عبرتى كه در دو غزوه مهم اسلامى (بدر و احد) بود سخن مى گوید، و همچنین شرح امدادهاى الهى نسبت به [[مؤمنان]] و حیات جاویدان شهیدان راه خدا؛
* برای تکمیل این بحث‌ها، بخشی از تاریخ انبیاء از جمله: [[آدم]] و [[نوح]] و [[ابراهیم]] و [[موسی|موسی]] و [[حضرت عیسی|عیسی]] و سایر انبیاء (علیهم‌السلام) و داستان مریم (علیهاالسلام) و مقامات این زن بزرگ و توطئه‌های پیروان متمرد حضرت موسی و عیسی (علیهماالسلام) در برابر [[اسلام]] نیز ذکر شده است.
* در قسمتى از این سوره، به یك سلسله احكام اسلامى در زمینه لزوم [[وحدت]] صفوف [[مسلمین]] و [[خانه كعبه]] و فریضه [[حج]] و [[امر به معروف و نهى از منكر]] و [[تولى و تبرى]] (دوستى با دوستان حق و دشمنى با دشمنان حق) و مساله امانت، و انفاق در راه خدا و ترك [[دروغ]] و مقاومت و پایمردى در مقابل دشمن و صبر و شكیبایى در مقابل مشكلات و آزمایشهاى مختلف الهى و ذكر خداوند در هر حال، اشارات پر معنایى شده است؛
* مطالب سوره آل عمران چنان به هم مربوط و هماهنگ است که گویی همۀ آنها یک جا نازل شده است<ref>تفسیر نمونه، ج2، ص 408</ref>.
* براى تكمیل این بحثها، بخشى از تاریخ انبیاء از جمله: [[آدم]] و [[نوح]] و [[ابراهیم]] و [[موسى]] و [[عیسى]] و سایر انبیاء علیهم‌السلام و داستان مریم علیهاالسلام و مقامات این زن بزرگ، و توطئه هاى پیروان متمرد حضرت موسى و عیسی علیهماالسلام در برابر [[اسلام]]، نیز ذكر شده است.
* مطالب سوره آل عمران چنان به هم مربوط و هماهنگ است كه گویى همۀ آنها یك جا نازل شده است<ref>تفسیر نمونه، ج2، ص 408</ref>.


=فضائل، خواص و ثواب قرائت=
=فضائل، خواص و ثواب قرائت=


==امان برای گذشتن از پل دوزخ==
=== امان برای گذشتن از پل دوزخ ===
 
[[ابی بن کعب|ابی بن‌کعب]] از رسول‌اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده است که فرمود: «هر کس سوره آل عمران را بخواند خداوند به هر آیه‌ای امانی برای گذشت از پل [[دوزخ]] به او عطا می‌کند».
[[ابیبن‌كعب]] از رسول‌اكرم(ص) نقل كرده است كه فرمود: «هر كس سوره آل عمران را بخواند خداوند به هر آیه اى امانى براى گذشت از پل [[دوزخ]] به او عطا میكند».
 
==درود فرشتگان==
 
[[ابن‌عباس]] میگوید: پیامبر(ص) فرمود: «هر كه سوره آل عمران را در [[روز جمعه]] بخواند تا وقتى كه خورشید غروب كند خدا و [[فرشتگان]] براى او درود مى فرستند».
 
==نور و سایه در قیامت==
 
بریده میگوید: [[نبى اكرم(ص)]] فرمود: «[[سوره بقره]] و سوره آل عمران را یاد بگیرید زیرا آنها دو نور هستند و در [[روز قیامت]] براى كسى كه آنها را بداند مانند دو ابر یا دو پرده یا دو صف از پرندگان بر او سایه مى اندازند<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج3، ص 222</ref>».
 
==تاثیر در باروری==
 
در روایتی پیامبر اكرم(ص) فرموده اند اگر سوره آل عمران به زعفران نوشته شود و زنى كه حمل بر نمیدارد با خود همراه كند به اذن خداوند حامله گردد و اگر آنرا بر درخت یا نخلى ببندند میوه آن درخت بسیار شود و اگر شخصى كه معیشت او به سختى میگذرد با زعفران بنویسد و همراه خود كند خداوند او را گشایشى دهد و روزى او را برساند<ref>تفسیر جامع، ج1، ص 406</ref>.


=محل و زمان نزول=
=== درود فرشتگان ===
[[ابن‌ عباس|ابن‌عباس]] می‌گوید: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر که سوره آل عمران را در [[روز جمعه]] بخواند تا وقتی که خورشید غروب کند خدا و [[فرشتگان]] برای او درود می‌فرستند».


سوره آل عمران در [[مدینه]] بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج3، ص 222</ref>.
=== نور و سایه در قیامت ===
از آن جا كه سوره آل عمران بعد از [[سوره انفال]] و قضایاى جنگ «بدر» و «احد» و «حمراءالاسد» و قبل از [[سوره احزاب]] (و [[جنگ احزاب]] كه در سال پنجم اتفاق افتاد<ref>ر. ك مقاصد و اهداف قرآن، ص 57</ref>) فرود آمده، مى توان گفت كه این سوره حدود سال چهارم هجرى نازل شده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج3، ص23</ref>.
بریده می‌گوید: [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)]] فرمود: «[[سوره بقره]] و سوره آل عمران را یاد بگیرید زیرا آنها دو نور هستند و در [[روز قیامت]] برای کسی که آنها را بداند مانند دو ابر یا دو پرده یا دو صف از پرندگان بر او سایه می‌اندازند<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج3، ص 222</ref>».


=فضای نزول=
=== تاثیر در باروری ===
در روایتی [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)]] فرموده‌اند اگر سوره آل عمران به زعفران نوشته شود و زنی که حمل بر نمی‌دارد با خود همراه کند به اذن [[خدا|خداوند]] حامله گردد و اگر آنرا بر درخت یا نخلی ببندند میوه آن درخت بسیار شود و اگر شخصی که معیشت او به سختی می‌گذرد با زعفران بنویسد و همراه خود کند خداوند او را گشایشی دهد و روزی او را برساند<ref>تفسیر جامع، ج1، ص 406</ref>.


نزول سوره آل‌عمران در سال چهارم هجری و پس از سوره انفال در هنگامی بود كه پیش از آن حكومت پیامبر(ص) به خاطر تشریع قوانین و مقررات جامعه اسلامی و پیروزی در جنگ بدر، تا حدودی استقرار یافته و مسلمانان را در موقعیت ممتازی قرار داده بود. همین امر هشداری جدی برای دشمنان اسلام به حساب میآمد<ref>الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج 5، ص 9</ref>.
== محل و زمان نزول ==
سوره آل عمران در [[مدینه]] بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج3، ص 222</ref>.
از آن جا که سوره آل عمران بعد از [[سوره انفال]] و قضایای جنگ «بدر» و «احد» و «حمراءالاسد» و قبل از [[سوره احزاب]] [[جنگ احزاب]] که در سال پنجم اتفاق افتاد<ref>ر. ك مقاصد و اهداف قرآن، ص 57</ref>) فرود آمده، می‌توان گفت که این سوره حدود سال چهارم هجری نازل شده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج3، ص23</ref>.


از سویی شکست مسلمانان در جنگ احد، دشمنان اسلام از یهودیان، مسیحیان و مشركان را نسبت به مقابله با اسلام بیباک‌تر کرد و هر كدام به گونه اى در صدد خاموش كردن نور اسلام برآمدند. پس از این شکست عبرت آموز، [[قریش]] و دیگر احزاب مشرك عرب به یك صف درآمدند تا ضربه نهایى را (در [[خندق]]) فرود آورند. اهل كتاب، از یهودیان متن جزیره گرفته تا مسیحیان حاشیه آن، هماهنگ شدند تا با احتجاج‌ها و جدال‌ها و تشكیك‌ها، ضربه‌ای فكرى و روحى به مسلمانان بزنند<ref>پرتوى از قرآن، ج 5، ص6</ref>، و از طرف دیگر دو امپراتورى بزرگِ آن زمان، یعنی [[ایران]] و [[روم]] نیز نسبت به حکومت نوپاى اسلام حساس شده بودند<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص6</ref>.
== فضای نزول ==
نزول سوره آل‌عمران در سال چهارم هجری و پس از [[سوره انفال]] در هنگامی بود که پیش از آن حکومت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به خاطر تشریع قوانین و مقررات جامعه اسلامی و پیروزی در [[غزوه بدر|جنگ بدر]]، تا حدودی استقرار یافته و مسلمانان را در موقعیت ممتازی قرار داده بود. همین امر هشداری جدی برای دشمنان اسلام به حساب می‌آمد<ref>الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج 5، ص 9</ref>.


این مطالب همگی بیانگر این معناست که این سوره در زمانی نازل شده است که مردم از یهودی و مسیحی و مشرك همه بر علیه اسلام قیام كرده بودند و مسلمانان به شدت در حال دفاع از حوزه دین بودند و لحظه اى امنیت نداشتند. از این رو باید همه توان خود را برای مقابله با آنان بسیج میکردند<ref>همان</ref>. در این هنگام سوره مبارکه آل‌عمران نازل شد و راه مقابله با دشمنان را به مؤمنان یادآور شد. با توجه به فضای نزول سوره آل‌عمران، میتوان «بیان راهکارهای ایجاد و تقویت انسجام درونی جامعه دینی و کسب آمادگی لازم برای مقابله با دشمنان نظامی و فرهنگی» را مقصود و غرض اصلی سوره دانست. این مقصود را بسیاری از مفسران برگزیده‌اند و آن را با عبارت‌های مختلف بیان کرده‌اند<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور، ج 2، ص23؛ مواهب‌الرحمان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص5 ؛ تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 2، ص3.</ref>.
از سویی شکست مسلمانان در جنگ احد، دشمنان اسلام از [[آیین یهودیت|یهودیان]]، [[مسیحیت|مسیحیان]] و [[شرک|مشرکان]] را نسبت به مقابله با اسلام بی‌باک‌تر کرد و هر کدام به گونه‌ای در صدد خاموش کردن نور اسلام برآمدند. پس از این شکست عبرت‌آموز، [[قریش]] و دیگر احزاب مشرک عرب به یک صف درآمدند تا ضربه نهایی را (در [[خندق]]) فرود آورند. اهل کتاب، از یهودیان متن جزیره گرفته تا مسیحیان حاشیه آن، هماهنگ شدند تا با احتجاج‌ها و جدال‌ها و تشکیک‌ها، ضربه‌ای فکری و روحی به مسلمانان بزنند<ref>پرتوی از قرآن، ج 5، ص6</ref>، و از طرف دیگر دو امپراتوری بزرگِ آن زمان، یعنی [[ایران]] و [[روم]] نیز نسبت به حکومت نوپای اسلام حساس شده بودند<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص6</ref>.


=ویژگى=
این مطالب همگی بیانگر این معناست که این سوره در زمانی نازل شده است که مردم از یهودی و مسیحی و مشرک همه بر علیه اسلام قیام کرده بودند و مسلمانان به شدت در حال دفاع از حوزه دین بودند و لحظه‌ای امنیت نداشتند. از این رو باید همه توان خود را برای مقابله با آنان بسیج می‌کردند<ref>همان</ref>. در این هنگام سوره مبارکه آل‌عمران نازل شد و راه مقابله با دشمنان را به مؤمنان یادآور شد. با توجه به فضای نزول سوره آل‌عمران، می‌توان «بیان راهکارهای ایجاد و تقویت انسجام درونی جامعه دینی و کسب آمادگی لازم برای مقابله با دشمنان نظامی و فرهنگی» را مقصود و غرض اصلی سوره دانست. این مقصود را بسیاری از مفسران برگزیده‌اند و آن را با عبارت‌های مختلف بیان کرده‌اند<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور، ج 2، ص23؛ مواهب‌الرحمان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص5؛ تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 2، ص3.</ref>.


سوره آل عمران با حروف مقطعه شروع شده است و یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می باشد)<ref>المحرر الوجیز فى تفسیر الكتاب العزیز، ج 3، ص 373 ، مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 34.</ref>
== ویژگی ==
سوره آل عمران با حروف مقطعه شروع شده است و یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد)<ref>المحرر الوجیز فی تفسیر الكتاب العزیز، ج 3، ص 373، مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 34.</ref>


روایت از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئین را به جاى انجیل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشید<ref>جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 34</ref>.  
روایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 34</ref>.  


این احتمال خیلى به ذهن نزدیك مى رسد كه سوره آل عمران همه اش یكباره نازل شده باشد، براى اینكه آیاتش كه دویست آیه است ظهورى روشن در بهم پیوستگى و انسجام دارد، و از اول تا به آخر متناسب با هم است، و پیداست كه همه اغراض آنها بهم مربوط است<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج 3، ص: 4</ref>.
این احتمال خیلی به ذهن نزدیک می‌رسد که سوره آل عمران همه اش یکباره نازل شده باشد، برای اینکه آیاتش که دویست آیه است ظهوری روشن در بهم پیوستگی و انسجام دارد، و از اول تا به آخر متناسب با هم است، و پیداست که همه اغراض آنها بهم مربوط است<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج 3، ص: 4</ref>.


=پانویس=
== پانویس ==
{{پانویس|3}}
{{پانویس}}


[[رده: قرآن شناسی]]
[[رده:قرآن]]  
[[رده:سوره های مکی]]
[[رده:سوره‌های قرآن]]
[[رده:سوره‌های طوال]]
[[رده:سوره‌های مدنی قرآن]]

نسخهٔ ‏۲۸ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۱۵

سوره آل عمران

سوره آل عمران که ۲۰۰ آیه دارد و در سال سوم هجرت در مدینه نازل شده است از توحید و مقاومت در برابر دشمنان و مردم‌شناسی و در رابطه با جنگ بدر و احد و زندگی مسلمین در آن فراز و نشیب‌ها، سخن می‌‏گوید. در بخشی هم ولادت حضرت مریم و حضرت عیسی و نصاری و مجادله با اهل کتاب مطرح است و از شیوه‏‌های عمل مخالفان و مخالفت‏‌های یهودیان هم سخن به میان آمده است و در کل بشارتی برای اصحاب پیامبر است.

مفهوم کلی سوره

  • سیری در زندگی مریم و عیسی؛
  • مبارزه‌ای منطقی با یهود و مسیحیت؛
  • حقایقی در مورد جهان و عوامل انحراف از حق؛
  • عبرت آموزی از شکست‌ها و پیروزی‌ها[۱].

اسامی دیگر سوره

  1. آل عمران،
  2. زهراء،
  3. طیبة،
  4. کنز،
  5. امان،
  6. مجادله،
  7. استغفار،
  8. معینه[۲].

علت نام‌گذاری

  • سوره آل عمران؛ منظور از عمران در این سوره پدر حضرت مریم(سلام الله علیه) می‌باشد زیرا که در این سوره از آیه سی و پنج تا پنجاه‌ و پنج در مورد قصه حضرت مریم(سلام الله علیه) و حضرت عیسی (علیه‌السلام) صحبت شده است و اسمی از حضرت موسی(علیه‌السلام) نیامده است[۳].
  • «سوره زهراء»؛ سوره آل عمران به همراه سوره بقره زهراوین نام‌گذاری شده‌اند[۴] یعنی دو سوره نورانی[۵].
  • «سوره طیبه»؛ سعید بن منصور در سنن خود از ابوعطاف نقل کرده است که اسم این سوره طیبه است[۶]. تفسیر القاسمی علت این نام‌گذاری را به خاطر اینکه برخی اوصاف افراد پاکیزه را در آیه‌ای آورده است عنوان کرده است[۷]. Ra bracket.png الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ [آل عمران–117] La bracket.png.
  • «سوره کنز»؛ به خاطر حدیثی از ابن‌مسعود که سوره آل عمران را گنج نامیده است. «نعم کنز الصعلوک سورة آل عمران یقوم بها فی آخر اللیل[۸]». یا به خاطر دربرداشتن اسرار عیسویه[۹].
  • «سوره امان»؛ به خاطر اینکه هر کسی به آنچه که در سوره آل عمران است تمسک بجوید از اشتباه در موردش ایمن می‌ماند[۱۰].
  • «سوره مجادله»؛ به خاطر نزول بیش از هشتاد آیه از سوره آل عمران در مورد مجادله پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) با نصارای نجران[۱۱].
  • «سوره استغفار»؛ به خاطر آیۀ هفده سوره آل عمران که می‌فرماید: وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحار[۱۲].
  • «سوره معینه»؛ این اسم را ابو‌حیان در تفسیرش آورده است اما علت خاصی برایش ذکر نشده است[۱۳].

اهداف و آموزه‌ها

مهمترین اهداف سوره آل عمران عبارتند از:

  • بیان حقیقت دربارۀ جهان بزرگ؛
  • بیان عوامل انحراف مردم از معرفت حق و عمل به آن؛
  • بیان گویایی از زندگی مریم و تولد عیسی(علیه‌السلام) و برخی پیامبران دیگر؛
  • مبارزۀ منطقی با یهودیان، مسیحیان و مشرکان؛
  • بیان آموزه‌های تربیتی پیروزی و شکست در جنگ بدر و جنگ احد[۱۴].

محتوا و موضوعات

محورهای اصلی بحث‌های سوره آل عمران، موارد زیر است:

  • بخش مهمی از آن از توحید و صفات خداوند و معاد و معارف اسلامی بحث می‌کند؛
  • بخش دیگری پیرامون جهاد و دستورات مهم و ظریفی در این زمینه و هم‌چنین درس‌های عبرتی که در دو غزوه مهم اسلامی (بدر و احد) بود سخن می‌گوید، و هم‌چنین شرح امدادهای الهی نسبت به مؤمنان و حیات جاویدان شهیدان راه خدا؛
  • در قسمتی از این سوره، به یک سلسله احکام اسلامی در زمینه لزوم وحدت صفوف مسلمین و خانه کعبه و فریضه حج و امر به معروف و نهی از منکر و تولی و تبری (دوستی با دوستان حق و دشمنی با دشمنان حق) و مساله امانت، و انفاق در راه خدا و ترک دروغ و مقاومت و پایمردی در مقابل دشمن و صبر و شکیبایی در مقابل مشکلات و آزمایشهای مختلف الهی و ذکر خداوند در هر حال، اشارات پر معنایی شده است؛
  • برای تکمیل این بحث‌ها، بخشی از تاریخ انبیاء از جمله: آدم و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و سایر انبیاء (علیهم‌السلام) و داستان مریم (علیهاالسلام) و مقامات این زن بزرگ و توطئه‌های پیروان متمرد حضرت موسی و عیسی (علیهماالسلام) در برابر اسلام نیز ذکر شده است.
  • مطالب سوره آل عمران چنان به هم مربوط و هماهنگ است که گویی همۀ آنها یک جا نازل شده است[۱۵].

فضائل، خواص و ثواب قرائت

امان برای گذشتن از پل دوزخ

ابی بن‌کعب از رسول‌اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده است که فرمود: «هر کس سوره آل عمران را بخواند خداوند به هر آیه‌ای امانی برای گذشت از پل دوزخ به او عطا می‌کند».

درود فرشتگان

ابن‌عباس می‌گوید: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر که سوره آل عمران را در روز جمعه بخواند تا وقتی که خورشید غروب کند خدا و فرشتگان برای او درود می‌فرستند».

نور و سایه در قیامت

بریده می‌گوید: نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «سوره بقره و سوره آل عمران را یاد بگیرید زیرا آنها دو نور هستند و در روز قیامت برای کسی که آنها را بداند مانند دو ابر یا دو پرده یا دو صف از پرندگان بر او سایه می‌اندازند[۱۶]».

تاثیر در باروری

در روایتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند اگر سوره آل عمران به زعفران نوشته شود و زنی که حمل بر نمی‌دارد با خود همراه کند به اذن خداوند حامله گردد و اگر آنرا بر درخت یا نخلی ببندند میوه آن درخت بسیار شود و اگر شخصی که معیشت او به سختی می‌گذرد با زعفران بنویسد و همراه خود کند خداوند او را گشایشی دهد و روزی او را برساند[۱۷].

محل و زمان نزول

سوره آل عمران در مدینه بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است[۱۸]. از آن جا که سوره آل عمران بعد از سوره انفال و قضایای جنگ «بدر» و «احد» و «حمراءالاسد» و قبل از سوره احزابجنگ احزاب که در سال پنجم اتفاق افتاد[۱۹]) فرود آمده، می‌توان گفت که این سوره حدود سال چهارم هجری نازل شده است[۲۰].

فضای نزول

نزول سوره آل‌عمران در سال چهارم هجری و پس از سوره انفال در هنگامی بود که پیش از آن حکومت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به خاطر تشریع قوانین و مقررات جامعه اسلامی و پیروزی در جنگ بدر، تا حدودی استقرار یافته و مسلمانان را در موقعیت ممتازی قرار داده بود. همین امر هشداری جدی برای دشمنان اسلام به حساب می‌آمد[۲۱].

از سویی شکست مسلمانان در جنگ احد، دشمنان اسلام از یهودیان، مسیحیان و مشرکان را نسبت به مقابله با اسلام بی‌باک‌تر کرد و هر کدام به گونه‌ای در صدد خاموش کردن نور اسلام برآمدند. پس از این شکست عبرت‌آموز، قریش و دیگر احزاب مشرک عرب به یک صف درآمدند تا ضربه نهایی را (در خندق) فرود آورند. اهل کتاب، از یهودیان متن جزیره گرفته تا مسیحیان حاشیه آن، هماهنگ شدند تا با احتجاج‌ها و جدال‌ها و تشکیک‌ها، ضربه‌ای فکری و روحی به مسلمانان بزنند[۲۲]، و از طرف دیگر دو امپراتوری بزرگِ آن زمان، یعنی ایران و روم نیز نسبت به حکومت نوپای اسلام حساس شده بودند[۲۳].

این مطالب همگی بیانگر این معناست که این سوره در زمانی نازل شده است که مردم از یهودی و مسیحی و مشرک همه بر علیه اسلام قیام کرده بودند و مسلمانان به شدت در حال دفاع از حوزه دین بودند و لحظه‌ای امنیت نداشتند. از این رو باید همه توان خود را برای مقابله با آنان بسیج می‌کردند[۲۴]. در این هنگام سوره مبارکه آل‌عمران نازل شد و راه مقابله با دشمنان را به مؤمنان یادآور شد. با توجه به فضای نزول سوره آل‌عمران، می‌توان «بیان راهکارهای ایجاد و تقویت انسجام درونی جامعه دینی و کسب آمادگی لازم برای مقابله با دشمنان نظامی و فرهنگی» را مقصود و غرض اصلی سوره دانست. این مقصود را بسیاری از مفسران برگزیده‌اند و آن را با عبارت‌های مختلف بیان کرده‌اند[۲۵].

ویژگی

سوره آل عمران با حروف مقطعه شروع شده است و یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد)[۲۶]

روایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۲۷].

این احتمال خیلی به ذهن نزدیک می‌رسد که سوره آل عمران همه اش یکباره نازل شده باشد، برای اینکه آیاتش که دویست آیه است ظهوری روشن در بهم پیوستگی و انسجام دارد، و از اول تا به آخر متناسب با هم است، و پیداست که همه اغراض آنها بهم مربوط است[۲۸].

پانویس

  1. تفسیر قرآن مهر، ج 3، ص 21.
  2. البحر المحیط فی التفسیر، ج3، ص9.
  3. الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور، ج 2، ص 4.
  4. الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج1، ص 18.
  5. بصائر ذوی التمیز فی لطائف کتاب العزیز، ج1، ص 134.
  6. سنن سعید بن منصور، جلد 3، ص 1138 (تفسیر سوره آل عمران).
  7. تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.
  8. الجامع لأحکام القرآن، ج 4، ص 2
  9. تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.
  10. همان
  11. همان
  12. همان
  13. البحر المحیط فی التفسیر، ج3، ص 9
  14. تفسیر قرآن مهر، ج3، ص 24.
  15. تفسیر نمونه، ج2، ص 408
  16. ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج3، ص 222
  17. تفسیر جامع، ج1، ص 406
  18. ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج3، ص 222
  19. ر. ك مقاصد و اهداف قرآن، ص 57
  20. تفسیر قرآن مهر، ج3، ص23
  21. الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج 5، ص 9
  22. پرتوی از قرآن، ج 5، ص6
  23. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص6
  24. همان
  25. الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور، ج 2، ص23؛ مواهب‌الرحمان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص5؛ تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 2، ص3.
  26. المحرر الوجیز فی تفسیر الكتاب العزیز، ج 3، ص 373، مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 34.
  27. جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 34
  28. ترجمه تفسیر المیزان، ج 3، ص: 4