فاطمه بنت موسی بن جعفر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (تمیزکاری) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات انبیا | |||
| عنوان = فاطمه بنت موسی بن جعفر | |||
| تصویر = فاطمه بنت موسی بن جعفر.jpg | |||
| نام = فاطمه بنت موسی بن جعفر | |||
| | | تاریخ تولد = ۱ [[ذی القعده|ذی‌القعده]]، ۱۷۳ق. | ||
| | | محل تولد = [[مدینه]] | ||
| | | تاریخ وفات = ۱۰ [[ماه ربیع الثانی|ربیع‌الثانی]]، ۲۰۱ق. | ||
| | | مدفن = [[ایران]]، [[قم]] | ||
| | | لقب = {{فهرست جعبه افقی |معصومه |کریمه اهل‌بیت |طاهره |حمیده |بَرَّه (نیکوکار) |رشیده |تقیه |نقیه |رضیه |مرضیه |سیده |اُخت الرضا }} | ||
| | | کنیه = | ||
| | | پدر = [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام موسی کاظم (علیه‌السلام)]] | ||
| | | مادر = نجمه خاتون | ||
|امام موسی کاظم ( | }} | ||
| | '''فاطمه بنت موسی بن جعفر'''، بانویی ممتاز در خاندان [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیهم‌السلام)]] بود. [[مذهب شیعه|شیعیان]] فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) را بسیار بزرگ می‌دارند و برای [[زیارت]] ایشان در [[قم]] اهمیت بسیاری قائل هستند. در روایاتی که درباره حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) نقل می‌کنند از [[شفاعت]] وی برای شیعیان سخن گفته شده و [[بهشت]] را پاداش زیارت او دانسته‌اند. | ||
پدرش [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام هفتم]] شیعیان [[موسی بن جعفر (کاظم)|حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام)]] و مادرش حضرت نجمه بود که به علت پاکی و طهارت نفس به او طاهره می‌گفتند. حضرت معصومه در 28 سالگی و در روز دوازدهم [[ماه ربیع الثانی|ربیع الثانی]] سال 201 [[سال قمری|هجری قمری]] در قم به [[شهید|شهادت]] رسید که امروز بارگاه ملکوتی و مرقد مطهرش همچون خورشیدی در قلب شهرستان قم می‌درخشد و همواره فیض بخش و نورافشان دلها و جانهای تشنه معارف حقانی است. | |||
آن حضرت در واقع بتول دوم و جلوه‌ای از وجود [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت زهرا (سلام‌الله علیها)]] بود. در طهارت نفس امتیازی خاص و بسیار والا داشت که امام هشتم برادر تنی آن حضرت او را (که نامش فاطمه بود) معصومه خواند. فرمود: «من زار المعصومة بقم کمن زارنی»: (کسی که حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) را در قم زیارت کند مانند آن است که مرا زیارت کرده است). | |||
مقام علم و عرفان او در مرحله‌ای است که در فرازی از زیارتنامه غیر معروف او چنین می‌خوانیم: «السلام علیک یا فاطمه بنت موسی بن جعفر و حجته و امینه» : (سلام بر تو‌ای فاطمه دختر موسی بن جعفر و حجت و امین از جانب موسی بن جعفر). و باز می‌خوانیم: <big>السلام علیک ایتها الطاهرة الحمیدة البرة الرشیدة التقیة الرضیة المرضیة</big>: (سلام بر تو ای بانو پسندیده نیک سرشت، ای بانوی رشد یافته، پاک طینت، پاک روش، شایسته و پسندیده). بدین لحاظ و مقامات عالی معنوی آن بانوست که [[علی بن موسی (رضا)|حضرت رضا (علیه‌السلام)]] در فرازی از زیارتنامه معروفش به ما آموخته که در کنار مرقدش خطاب به او بگوییم:<big>یا فاطمه اشفعی لی فی الجنة فان لک عندالله شانا من الشان</big>. | |||
| | |||
|[[ | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
</ | |||
== زندگی‌نامه == | |||
حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) در روز اول [[ذی القعده]] سال ۱۷۳ هجری، در شهر [[مدینه]] چشم به جهان گشود. پدر بزرگوار او حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) امام هفتم شیعیان- و مادر گرامی ایشان «نجمه» مادر بزرگوار امام رضا (علیه‌السلام) می باشد. نجمه از بانوان با فضیلت و از اسوه های تقوا و شرافت و از مخدرات کم‌نظیر تاریخ بشریت است. | |||
درباره تعداد فرزندان حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) و این که چند تن از آنها فاطمه نام داشته اند اختلاف است. [[محمد بن محمد بن نعمان|شیخ مفید]] تعداد آنان را سی و هفت تن ذکر کرده است؛ نوزده پسر و هجده دختر که دو تن از دختران، فاطمه نام داشتند. فاطمة‌الکبری و فاطمة الصغری. حضرت فاطمه معصومه بعد از امام رضا (علیه‌السلام) از دیگر فرزندان حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) فاضلتر و دارای مقامی شامختر می‌باشد<ref> زندگی‌نامه حضرت معصومه (سلام‌الله علیها)، مختار اصلانی</ref>. | |||
آن حضرت | در این سالها محل رشد آن حضرت خاندانی بود که او را با دریایی از علم و معرفت رو به رو ساخت. ولی بیش از ده بهار از عمر شریفش نگذشته بود که پدر بزرگوارش با زهر جفا در زندان [[هارون الرشید|هارون]] به [[شهید|شهادت]] رسید و دریایی از غم و اندوه بر قلب شریفش فرو ریخت که در این ایام غم و تنهایی، تنها مایه تسلی او برادرش امام رضا(علیه‌السلام) بود که ناگهان [[مأمون عباسی|مأمون]] وجود اقدس [[علی بن موسی (رضا)|امام هشتم]] را از کانون خانواده جدا نمود و به اجبار به [[خراسان]] جلب کرد و به اقامت اجباری در خراسان وادار نمود. حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) دوری یک ساله فراق برادر را تحمل کرد<ref> زندگی‌نامه حضرت معصومه (سلام‌الله علیها)، مختار اصلانی</ref>. | ||
ایشان در سال ۲۰۱ هـ. ق یک سال پس از ورود امام رضا (سلام‌الله علیها) به مرو، برای دیدار برادر به قصد مرو بیرون آمد. اما در بین راه و در شهر ساوه بیمار شد<ref>به باور برخی محققان، حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) در ساوه مسموم و شهید شده است</ref>. سپس پرسید بین ساوه و قم چقدر مسافت است؟ گفتند: ده فرسخ. خدمتکار خود را فرمود تا او را برداشته و به قم آورد و در خانه موسی بن جعفر خزرج بن سعد اشعری فرود آمدند. | |||
ایشان در سال ۲۰۱ هـ. ق یک سال پس از ورود امام رضا ( | |||
به روایت دیگر و به نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی در «تاریخ قم» به روایت صحیح چون شبانگاه خبر به آل سعد رسید، موسی بن خزرج به نمایندگی آنان در همان شب از قم به قصد ساوه بیرون آمد تا ایشان را به قم دعوت کند. پس از دیدار حضرت و پذیرفتن دعوت وی، خود افسار شتر ایشان را گرفت و به سمت قم و به منزل خویش آورد. حضرت پس از هفده روز اقامت در خانه موسی بن خزرج و در حال بیماری درگذشت. پیکر مطهرش پس از اقامه [[نماز]] توسط موسی بن خزرج، در باغ «بابلان» (مکان فعلی) مدفون گردید. | به روایت دیگر و به نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی در «تاریخ قم» به روایت صحیح چون شبانگاه خبر به آل سعد رسید، موسی بن خزرج به نمایندگی آنان در همان شب از قم به قصد ساوه بیرون آمد تا ایشان را به قم دعوت کند. پس از دیدار حضرت و پذیرفتن دعوت وی، خود افسار شتر ایشان را گرفت و به سمت قم و به منزل خویش آورد. حضرت پس از هفده روز اقامت در خانه موسی بن خزرج و در حال بیماری درگذشت. پیکر مطهرش پس از اقامه [[نماز]] توسط موسی بن خزرج، در باغ «بابلان» (مکان فعلی) مدفون گردید. | ||
درباره عمر حضرت معصومه ( | درباره عمر حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) نیز روایات متفاوت است. برخی سن ایشان را هیجده و بیشتر نیز نوشته‌اند. به گفته بعضی دیگر، نظر به این که پدرشان، امام موسی‌کاظم (علیه‌السلام) در سال ۱۷۹ قمری به دستور [[هارون الرشید]] دستگیر و زندانی شدند و چهار سال در زندان ماندند و همان جا به شهادت رسیدند و نیز حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) در سال ۲۰۱ از دنیا رفتند، سن ایشان حداقل ۲۲ سال بوده است<ref> معاونت پژوهش مرکز حوزه‌های علمیه خواهران, بانوان عالمه و آثار آنها</ref>. برخی نیز تاریخ ولادت حضرت معصومه را ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ قمری و تاریخ وفات او [[10 ربیع الثانی|۱۰ربیع الثانی]] سال ۲۰۱ قمری ذکر کرده‌اند<ref>نورالآفاق، جواد شاه‌عبدالعظیمی</ref>. | ||
== محدثه بودن حضرت معصومه == | |||
از ویژگیهای ایشان این بود که به علوم اسلام و آل محمد (صل الله عليه وسلم) آگاهی داشت و از جمله روایت کنندگان [[حدیث]] بود. چندین حدیث است که در سند آنها نام حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) ذکر شده است. [[عبدالحسین امینی|علامه امینی]] در [[الغدیر (کتاب)|کتاب شریف الغدیر]] به بعضی از آنها استناد میکند مانند: | |||
عن فاطمه بنت علی بن موسی الرضا حدثتنی... «من کنت مولاه فعلی مولاه<ref>علامه امینی، الغدیر، ج 1، ص 196</ref>.» | |||
نقل این احادیث حاکی از مقام علمی والای آن بانو می‌باشد. | نقل این احادیث حاکی از مقام علمی والای آن بانو می‌باشد. | ||
=مقام عصمت حضرت معصومه | == مقام عصمت حضرت معصومه == | ||
مقام عصمت که عالیترین مقام معنوی و پاکی است، درجاتی دارد، و در وهله اوّل بر دو گونه است: | مقام عصمت که عالیترین مقام معنوی و پاکی است، درجاتی دارد، و در وهله اوّل بر دو گونه است: | ||
# معصوم از خطاء؛ | |||
# معصوم از [[گناه]]. | |||
امام رضا (علیه‌السلام)در روایتی فرمودند: | |||
«من زار المعصومة بقم کمن زارنی<ref>ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35</ref>». کسی که معصومه را در قم زیارت بکند مانند آن است که مرا [[زیارت]] کرده است. | |||
امام رضا( | در مورد مقام عصمت حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) [[حدیث|روایات]] بسیاری وجود دارد اما این حدیث از امام رضا (علیه‌السلام) شاید اشارهای باشد که حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) دارای مقام [[عصمت]] بوده است، همچنین این لقب را ایشان به حضرت معصومه(سلام‌الله علیها) داده‌اند و گرنه نام آن حضرت، معصومه نمی‌باشد. | ||
حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) مانند [[زینب بنت علی|حضرت زینب(سلام‌الله علیها)]] در یکی از درجات عصمتند، گر‌چه در درجات [[معصوم|چهارده معصوم(علیه‌السلام)]] نباشد. | |||
== زیارتنامه مخصوص حضرت معصومه == | |||
یکی از شواهد عظمت استثنایی حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) زیارتنامهای است که امام رضا (علیه‌السلام) در شأن ایشان بیان فرموده‌اند. بعد از [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله علیها)]] تنها زیارتی که از امام معصوم برای یک زن نقل شده، زیارت حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) است و هیچ یک از بانوان خاندان عصمت و [[طهارت]] زیارت مخصوص از امام ندارند. | |||
روایاتی که از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السلام]])، [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام کاظم (علیه‌السلام)]] و [[محمد بن علی (جواد)|امام جواد(علیه‌السلام)]] نقل شده است: | |||
[[بهشت]]، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام کاظم (علیه‌السلام) را زیارت کند<ref>کامل الزیارات، 1356ش، ص536؛ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج99، ص265-268</ref>. | |||
== وفات حضرت معصومه == | |||
[[10 ربیع الثانی|دهم ماه ربیع الثانی]] سالروز رحلت حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) می‌باشد. حضرت معصومه یکسال پس از ورود برادرش حضرت امام رضا (علیه‌السلام) به ایران به همراه عده‌ای از برادران و خواهران و عده دیگری از خویشان به منظور دیدار امام رضا (علیه‌السلام) وارد ایران شدند<ref> قمی، حسن بن محمد بن حسن؛ تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی، تهران، طوس، 1361، ص 213</ref>. جعفر مرتضی عاملی می‌نویسد: | |||
«حضرت معصومه در رأس یک قافله 22 نفری متشکل از [[علویان]] و برادران امام رضا (علیه‌السلام) برای دیدار با آن امام همام رهسپار ایران گردید<ref>عاملی، جعفرمرتضی؛ الحیاة السیاسه للامام الرضا، بی‌جا، دارالتبلیغ الاسلامی، 1398، ص 428</ref>». | |||
البته برخی از پژوهشگران تعداد افراد این کاروان را حدود 400 نفر نوشته‌اند و قائلند 23 نفر از آنان در ساوه کشته شدند<ref>محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت معصومه فاطمه دوم، قم، علامه 1375، چاپ اول، ص 118</ref>. پس از آنکه حضرت معصومه و همراهیان ایشان به ساوه رسیدند، مأموران حکومتی با آنها درگیر شدند و بسیاری از افراد این قافله را به شهادت رساندند. در همین زمان حضرت معصومه بیمار شد. از خادمش پرسید: از اینجا تا قم چقدر فاصله است؟ خادم عرض کرد: 10 فرسخ. حضرت فرمود: مرا از اینجا به قم منتقل کن. در همین زمان موسی بن خررج که از بزرگان آل سعد و از شیعیان قم بود به خدمت حضرت معصومه مشرف شد و زمام ناقه او را گرفت و به سرای خویش فرود آورد<ref>قمی، حسن بن محمد؛ پیشین، ص 213</ref>. | |||
=== علت بیماری === | |||
برخی از محققان معتقدند که حضرت معصومه(سلام‌الله علیها) در ساوه مسموم شد و سپس با حالت بیماری وارد قم شد. و پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید<ref>عاملی، جعفرمرتضی؛ پیشین، ص 428</ref>. محمدی اشتهاردی می‌نویسد: | |||
«مطابق نقل بعضی مسموم نمودن حضرت توسط زنی در ساوه انجام شد<ref>محمدی اشتهاردی، پیشین، ص 123 به نقل از وسیله المعصومین، ص 68</ref>». | |||
= | |||
== | |||
برخی از محققان معتقدند که حضرت معصومه ( | |||
«مطابق نقل بعضی مسموم نمودن حضرت توسط زنی در ساوه انجام | |||
=== عده‌ای نیز قائلند === | |||
«وقتی حضرت معصومه بدن‌های پاره پاره برادران و برادر زادگان خویش را که 23 نفر بودند را دید، به شدت غمگین گشت و در اثر آن بیمار شد». | «وقتی حضرت معصومه بدن‌های پاره پاره برادران و برادر زادگان خویش را که 23 نفر بودند را دید، به شدت غمگین گشت و در اثر آن بیمار شد». | ||
پس از ورود حضرت معصومه ( | پس از ورود حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) به قم در روز 23 [[ربیع الاول|ماه ربیع الاول]]<ref>محمدی اشتهاردی، پیشین، ص 123 به نقل از وسیله المعصومین، ص 68</ref>، آن حضرت 17 <ref>قمی، حسن بن محمد بن حسین؛ پیشین، ص 213</ref> یا 19 <ref> مجلسی، محدباقر؛ بحارالانوار، تهران، مکتب الاسلامیه، بی‌تا، ج60، ص 219</ref> روز ساکن منزل موسی بن خررج بود. و در این مدت با حالت بیماری مشغول عبادت و راز و نیاز با خداوند بود. | ||
=== زمان رحلت === | |||
قول مشهور این است که حضرت معصومه پس از آنکه در 23 ماه[[ربیع‌الاول]] وارد قم شدند، 17 روز بیشتر زنده نبودند. بنابراین رحلت آن حضرت باید دهم ماه ربیع الثانی صورت گرفته باشد. علی اکبر مهدی‌پور می‌نویسند: | قول مشهور این است که حضرت معصومه پس از آنکه در 23 ماه[[ربیع‌الاول]] وارد قم شدند، 17 روز بیشتر زنده نبودند. بنابراین رحلت آن حضرت باید دهم ماه ربیع الثانی صورت گرفته باشد. علی اکبر مهدی‌پور می‌نویسند: | ||
«روز رحلت حضرت معصومه دهم ماه ربیع الثانی سال 201 هجری بوده است<ref>مهدی پور، علی اکبر؛ کریمه اهل بیت، قم، حاذق، بی‌تا، ص 109</ref>». | |||
برخی از محققان نیز دوازدهم ربیع الثانی<ref>منصوری، مهدی؛ حیات الست، قم، صحفی، 1339، ص 8</ref> را به عنوان روز رحلت ذکر کرده‌اند. [[محمدی اشتهاردی]] می‌نویسد: | |||
«همانگونه که برخی از بزرگان گفته‌اند، انصاف این است که برای جمع کردن بین قول اول و دوم، برای بزرگداشت مقام آن بانوی بزرگوار سه روز 10، 11، و 12 ماه ربیع الثانی را به عنوان سوگواری معصومیه، مراسم برگزار شود<ref>محمدی اشتهاردی، پیشین، ص 123 به نقل از وسیله المعصومین، ص 115-114</ref>». | |||
پس از رحلت حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) زنان آل سعد بی‌بی فاطمه معصومه را [[غسل]] دادند و [[کفن]] کردند<ref> فیض، عباس؛ گنجینه آثار قم، مهر، 1349، ج1، ص 390</ref> سپس جسم مطهر آن حضرت به باغ موسی بن خررج (محل فعلی حرم مطهر ایشان) برده شد. در آن هنگام میان [[اشعریان]] (آل سعد) بر سر اینکه چه کسی شایستگی دفن آن بدن مقدس را دارد اختلاف روی دارد... ناگهان دو سوار نقابدار از طرف رودخانه قم به پیش آمدند و وقتی نزدیک بدن مطهر رسیدند از اسب پیاده شدند. نخست بر آن [[نماز میت|نماز]] گزاردند و سپس وارد سردابی که برای تدفین وی مهیا شده بود، شدند و به کمک یکدیگر او را به خاک سپردند. و بدون اینکه با کسی سخن بگویند آن محل را ترک کردند. کسی نفهمید آنان چه کسانی بودند<ref>قمی، حسن بن محمد، پیشین، ص 214-213 با اندکی تفاوت</ref>. | |||
برخی از محققان احتمال داده‌اند که این دو سوار امام رضا (علیه‌السلام) و امام جواد (علیه‌السلام) بوده‌اند<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات، قم، زائر، 1384، ص 118 به نقل از گنجینه دانشمندان، ج1، ص 15-14</ref>. | |||
با توجه به اینکه ولادت حضرت معصومه اول [[ذی القعده]] سال 173 <ref> نمازی، شیخ علی؛ مستدرک سفینة البحار، مشهد، چاپخانه خراسان، ج8، ص 257</ref> هجری می‌باشد. و با توجه به زمان رحلت آن حضرت یعنی سال 201 هجری، بنابراین سن مبارک آن حضرت هنگام وفات 28 سال بوده است. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[حرم فاطمه بنت موسی بن جعفر]] | |||
* [[علی بن موسی (رضا)]] | |||
* [[محمد بن علی (جواد)]] | |||
=پانویس= | == پانویس == | ||
{{پانویس | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[ur:حضرت معصومہ سلام اللہ علیہا]] | ||
[[رده: | [[رده:شخصیت‌ها]] | ||
[[رده: | [[رده:ادیان و آیین‌ها]] | ||
[[رده:ایران]] | |||
نسخهٔ ۳۰ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۲۲
| فاطمه بنت موسی بن جعفر | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | فاطمه بنت موسی بن جعفر |
| پدر | امام موسی کاظم (علیه‌السلام) |
| مادر | نجمه خاتون |
| مدفن | ایران، قم |
فاطمه بنت موسی بن جعفر، بانویی ممتاز در خاندان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود. شیعیان فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) را بسیار بزرگ می‌دارند و برای زیارت ایشان در قم اهمیت بسیاری قائل هستند. در روایاتی که درباره حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) نقل می‌کنند از شفاعت وی برای شیعیان سخن گفته شده و بهشت را پاداش زیارت او دانسته‌اند. پدرش امام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) و مادرش حضرت نجمه بود که به علت پاکی و طهارت نفس به او طاهره می‌گفتند. حضرت معصومه در 28 سالگی و در روز دوازدهم ربیع الثانی سال 201 هجری قمری در قم به شهادت رسید که امروز بارگاه ملکوتی و مرقد مطهرش همچون خورشیدی در قلب شهرستان قم می‌درخشد و همواره فیض بخش و نورافشان دلها و جانهای تشنه معارف حقانی است. آن حضرت در واقع بتول دوم و جلوه‌ای از وجود حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) بود. در طهارت نفس امتیازی خاص و بسیار والا داشت که امام هشتم برادر تنی آن حضرت او را (که نامش فاطمه بود) معصومه خواند. فرمود: «من زار المعصومة بقم کمن زارنی»: (کسی که حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) را در قم زیارت کند مانند آن است که مرا زیارت کرده است). مقام علم و عرفان او در مرحله‌ای است که در فرازی از زیارتنامه غیر معروف او چنین می‌خوانیم: «السلام علیک یا فاطمه بنت موسی بن جعفر و حجته و امینه» : (سلام بر تو‌ای فاطمه دختر موسی بن جعفر و حجت و امین از جانب موسی بن جعفر). و باز می‌خوانیم: السلام علیک ایتها الطاهرة الحمیدة البرة الرشیدة التقیة الرضیة المرضیة: (سلام بر تو ای بانو پسندیده نیک سرشت، ای بانوی رشد یافته، پاک طینت، پاک روش، شایسته و پسندیده). بدین لحاظ و مقامات عالی معنوی آن بانوست که حضرت رضا (علیه‌السلام) در فرازی از زیارتنامه معروفش به ما آموخته که در کنار مرقدش خطاب به او بگوییم:یا فاطمه اشفعی لی فی الجنة فان لک عندالله شانا من الشان.
زندگی‌نامه
حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) در روز اول ذی القعده سال ۱۷۳ هجری، در شهر مدینه چشم به جهان گشود. پدر بزرگوار او حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) امام هفتم شیعیان- و مادر گرامی ایشان «نجمه» مادر بزرگوار امام رضا (علیه‌السلام) می باشد. نجمه از بانوان با فضیلت و از اسوه های تقوا و شرافت و از مخدرات کم‌نظیر تاریخ بشریت است.
درباره تعداد فرزندان حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) و این که چند تن از آنها فاطمه نام داشته اند اختلاف است. شیخ مفید تعداد آنان را سی و هفت تن ذکر کرده است؛ نوزده پسر و هجده دختر که دو تن از دختران، فاطمه نام داشتند. فاطمة‌الکبری و فاطمة الصغری. حضرت فاطمه معصومه بعد از امام رضا (علیه‌السلام) از دیگر فرزندان حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) فاضلتر و دارای مقامی شامختر می‌باشد[۱].
در این سالها محل رشد آن حضرت خاندانی بود که او را با دریایی از علم و معرفت رو به رو ساخت. ولی بیش از ده بهار از عمر شریفش نگذشته بود که پدر بزرگوارش با زهر جفا در زندان هارون به شهادت رسید و دریایی از غم و اندوه بر قلب شریفش فرو ریخت که در این ایام غم و تنهایی، تنها مایه تسلی او برادرش امام رضا(علیه‌السلام) بود که ناگهان مأمون وجود اقدس امام هشتم را از کانون خانواده جدا نمود و به اجبار به خراسان جلب کرد و به اقامت اجباری در خراسان وادار نمود. حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) دوری یک ساله فراق برادر را تحمل کرد[۲].
ایشان در سال ۲۰۱ هـ. ق یک سال پس از ورود امام رضا (سلام‌الله علیها) به مرو، برای دیدار برادر به قصد مرو بیرون آمد. اما در بین راه و در شهر ساوه بیمار شد[۳]. سپس پرسید بین ساوه و قم چقدر مسافت است؟ گفتند: ده فرسخ. خدمتکار خود را فرمود تا او را برداشته و به قم آورد و در خانه موسی بن جعفر خزرج بن سعد اشعری فرود آمدند.
به روایت دیگر و به نوشته حسن بن محمد بن حسن قمی در «تاریخ قم» به روایت صحیح چون شبانگاه خبر به آل سعد رسید، موسی بن خزرج به نمایندگی آنان در همان شب از قم به قصد ساوه بیرون آمد تا ایشان را به قم دعوت کند. پس از دیدار حضرت و پذیرفتن دعوت وی، خود افسار شتر ایشان را گرفت و به سمت قم و به منزل خویش آورد. حضرت پس از هفده روز اقامت در خانه موسی بن خزرج و در حال بیماری درگذشت. پیکر مطهرش پس از اقامه نماز توسط موسی بن خزرج، در باغ «بابلان» (مکان فعلی) مدفون گردید.
درباره عمر حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) نیز روایات متفاوت است. برخی سن ایشان را هیجده و بیشتر نیز نوشته‌اند. به گفته بعضی دیگر، نظر به این که پدرشان، امام موسی‌کاظم (علیه‌السلام) در سال ۱۷۹ قمری به دستور هارون الرشید دستگیر و زندانی شدند و چهار سال در زندان ماندند و همان جا به شهادت رسیدند و نیز حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) در سال ۲۰۱ از دنیا رفتند، سن ایشان حداقل ۲۲ سال بوده است[۴]. برخی نیز تاریخ ولادت حضرت معصومه را ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ قمری و تاریخ وفات او ۱۰ربیع الثانی سال ۲۰۱ قمری ذکر کرده‌اند[۵].
محدثه بودن حضرت معصومه
از ویژگیهای ایشان این بود که به علوم اسلام و آل محمد (صل الله عليه وسلم) آگاهی داشت و از جمله روایت کنندگان حدیث بود. چندین حدیث است که در سند آنها نام حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) ذکر شده است. علامه امینی در کتاب شریف الغدیر به بعضی از آنها استناد میکند مانند: عن فاطمه بنت علی بن موسی الرضا حدثتنی... «من کنت مولاه فعلی مولاه[۶].» نقل این احادیث حاکی از مقام علمی والای آن بانو می‌باشد.
مقام عصمت حضرت معصومه
مقام عصمت که عالیترین مقام معنوی و پاکی است، درجاتی دارد، و در وهله اوّل بر دو گونه است:
- معصوم از خطاء؛
- معصوم از گناه.
امام رضا (علیه‌السلام)در روایتی فرمودند: «من زار المعصومة بقم کمن زارنی[۷]». کسی که معصومه را در قم زیارت بکند مانند آن است که مرا زیارت کرده است.
در مورد مقام عصمت حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) روایات بسیاری وجود دارد اما این حدیث از امام رضا (علیه‌السلام) شاید اشارهای باشد که حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) دارای مقام عصمت بوده است، همچنین این لقب را ایشان به حضرت معصومه(سلام‌الله علیها) داده‌اند و گرنه نام آن حضرت، معصومه نمی‌باشد. حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) مانند حضرت زینب(سلام‌الله علیها) در یکی از درجات عصمتند، گر‌چه در درجات چهارده معصوم(علیه‌السلام) نباشد.
زیارتنامه مخصوص حضرت معصومه
یکی از شواهد عظمت استثنایی حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) زیارتنامهای است که امام رضا (علیه‌السلام) در شأن ایشان بیان فرموده‌اند. بعد از حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله علیها) تنها زیارتی که از امام معصوم برای یک زن نقل شده، زیارت حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) است و هیچ یک از بانوان خاندان عصمت و طهارت زیارت مخصوص از امام ندارند.
روایاتی که از امام صادق (علیه‌السلام)، امام کاظم (علیه‌السلام) و امام جواد(علیه‌السلام) نقل شده است: بهشت، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام کاظم (علیه‌السلام) را زیارت کند[۸].
وفات حضرت معصومه
دهم ماه ربیع الثانی سالروز رحلت حضرت فاطمه معصومه (سلام‌الله علیها) می‌باشد. حضرت معصومه یکسال پس از ورود برادرش حضرت امام رضا (علیه‌السلام) به ایران به همراه عده‌ای از برادران و خواهران و عده دیگری از خویشان به منظور دیدار امام رضا (علیه‌السلام) وارد ایران شدند[۹]. جعفر مرتضی عاملی می‌نویسد:
«حضرت معصومه در رأس یک قافله 22 نفری متشکل از علویان و برادران امام رضا (علیه‌السلام) برای دیدار با آن امام همام رهسپار ایران گردید[۱۰]».
البته برخی از پژوهشگران تعداد افراد این کاروان را حدود 400 نفر نوشته‌اند و قائلند 23 نفر از آنان در ساوه کشته شدند[۱۱]. پس از آنکه حضرت معصومه و همراهیان ایشان به ساوه رسیدند، مأموران حکومتی با آنها درگیر شدند و بسیاری از افراد این قافله را به شهادت رساندند. در همین زمان حضرت معصومه بیمار شد. از خادمش پرسید: از اینجا تا قم چقدر فاصله است؟ خادم عرض کرد: 10 فرسخ. حضرت فرمود: مرا از اینجا به قم منتقل کن. در همین زمان موسی بن خررج که از بزرگان آل سعد و از شیعیان قم بود به خدمت حضرت معصومه مشرف شد و زمام ناقه او را گرفت و به سرای خویش فرود آورد[۱۲].
علت بیماری
برخی از محققان معتقدند که حضرت معصومه(سلام‌الله علیها) در ساوه مسموم شد و سپس با حالت بیماری وارد قم شد. و پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید[۱۳]. محمدی اشتهاردی می‌نویسد: «مطابق نقل بعضی مسموم نمودن حضرت توسط زنی در ساوه انجام شد[۱۴]».
عده‌ای نیز قائلند
«وقتی حضرت معصومه بدن‌های پاره پاره برادران و برادر زادگان خویش را که 23 نفر بودند را دید، به شدت غمگین گشت و در اثر آن بیمار شد».
پس از ورود حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) به قم در روز 23 ماه ربیع الاول[۱۵]، آن حضرت 17 [۱۶] یا 19 [۱۷] روز ساکن منزل موسی بن خررج بود. و در این مدت با حالت بیماری مشغول عبادت و راز و نیاز با خداوند بود.
زمان رحلت
قول مشهور این است که حضرت معصومه پس از آنکه در 23 ماه‌ربیع‌الاول وارد قم شدند، 17 روز بیشتر زنده نبودند. بنابراین رحلت آن حضرت باید دهم ماه ربیع الثانی صورت گرفته باشد. علی اکبر مهدی‌پور می‌نویسند: «روز رحلت حضرت معصومه دهم ماه ربیع الثانی سال 201 هجری بوده است[۱۸]». برخی از محققان نیز دوازدهم ربیع الثانی[۱۹] را به عنوان روز رحلت ذکر کرده‌اند. محمدی اشتهاردی می‌نویسد:
«همانگونه که برخی از بزرگان گفته‌اند، انصاف این است که برای جمع کردن بین قول اول و دوم، برای بزرگداشت مقام آن بانوی بزرگوار سه روز 10، 11، و 12 ماه ربیع الثانی را به عنوان سوگواری معصومیه، مراسم برگزار شود[۲۰]».
پس از رحلت حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) زنان آل سعد بی‌بی فاطمه معصومه را غسل دادند و کفن کردند[۲۱] سپس جسم مطهر آن حضرت به باغ موسی بن خررج (محل فعلی حرم مطهر ایشان) برده شد. در آن هنگام میان اشعریان (آل سعد) بر سر اینکه چه کسی شایستگی دفن آن بدن مقدس را دارد اختلاف روی دارد... ناگهان دو سوار نقابدار از طرف رودخانه قم به پیش آمدند و وقتی نزدیک بدن مطهر رسیدند از اسب پیاده شدند. نخست بر آن نماز گزاردند و سپس وارد سردابی که برای تدفین وی مهیا شده بود، شدند و به کمک یکدیگر او را به خاک سپردند. و بدون اینکه با کسی سخن بگویند آن محل را ترک کردند. کسی نفهمید آنان چه کسانی بودند[۲۲].
برخی از محققان احتمال داده‌اند که این دو سوار امام رضا (علیه‌السلام) و امام جواد (علیه‌السلام) بوده‌اند[۲۳].
با توجه به اینکه ولادت حضرت معصومه اول ذی القعده سال 173 [۲۴] هجری می‌باشد. و با توجه به زمان رحلت آن حضرت یعنی سال 201 هجری، بنابراین سن مبارک آن حضرت هنگام وفات 28 سال بوده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ زندگی‌نامه حضرت معصومه (سلام‌الله علیها)، مختار اصلانی
- ↑ زندگی‌نامه حضرت معصومه (سلام‌الله علیها)، مختار اصلانی
- ↑ به باور برخی محققان، حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) در ساوه مسموم و شهید شده است
- ↑ معاونت پژوهش مرکز حوزه‌های علمیه خواهران, بانوان عالمه و آثار آنها
- ↑ نورالآفاق، جواد شاه‌عبدالعظیمی
- ↑ علامه امینی، الغدیر، ج 1، ص 196
- ↑ ریاحین الشریعه، ج 5، ص 35
- ↑ کامل الزیارات، 1356ش، ص536؛ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج99، ص265-268
- ↑ قمی، حسن بن محمد بن حسن؛ تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی، تهران، طوس، 1361، ص 213
- ↑ عاملی، جعفرمرتضی؛ الحیاة السیاسه للامام الرضا، بی‌جا، دارالتبلیغ الاسلامی، 1398، ص 428
- ↑ محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت معصومه فاطمه دوم، قم، علامه 1375، چاپ اول، ص 118
- ↑ قمی، حسن بن محمد؛ پیشین، ص 213
- ↑ عاملی، جعفرمرتضی؛ پیشین، ص 428
- ↑ محمدی اشتهاردی، پیشین، ص 123 به نقل از وسیله المعصومین، ص 68
- ↑ محمدی اشتهاردی، پیشین، ص 123 به نقل از وسیله المعصومین، ص 68
- ↑ قمی، حسن بن محمد بن حسین؛ پیشین، ص 213
- ↑ مجلسی، محدباقر؛ بحارالانوار، تهران، مکتب الاسلامیه، بی‌تا، ج60، ص 219
- ↑ مهدی پور، علی اکبر؛ کریمه اهل بیت، قم، حاذق، بی‌تا، ص 109
- ↑ منصوری، مهدی؛ حیات الست، قم، صحفی، 1339، ص 8
- ↑ محمدی اشتهاردی، پیشین، ص 123 به نقل از وسیله المعصومین، ص 115-114
- ↑ فیض، عباس؛ گنجینه آثار قم، مهر، 1349، ج1، ص 390
- ↑ قمی، حسن بن محمد، پیشین، ص 214-213 با اندکی تفاوت
- ↑ جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات، قم، زائر، 1384، ص 118 به نقل از گنجینه دانشمندان، ج1، ص 15-14
- ↑ نمازی، شیخ علی؛ مستدرک سفینة البحار، مشهد، چاپخانه خراسان، ج8، ص 257