افزودن پیوند

    حج: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۱۰۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    [[پرونده:حج.jpg|بی‌قاب|چپ|]]
    '''حج'''، آهنگ [[خانه خدا]] کردن برای به جا آوردن مناسک ویژه در موسم خاص است و یکی از ارکان [[دین اسلام]] و از ضروریات آن به‌شمار می‌آید. ترک حج با اقرار به وجوب، یکی از [[گناهان کبیره]] و با انکار، موجب [[کفر]] است. این مراسم عبادی _ سیاسی، که نماد تمدن‌سازی است، موجب [[اتحاد]] [[جهان اسلام]] و انسجام [[امت اسلامی]] می‌شود. [[مسلمین]] با [[طواف]] گرد حریم حرم امن الهی و خواندن [[نماز]] به سوی [[کعبه]] بر مشترکات خود تاکید و بر [[وحدت]] بین [[فرق و مذاهب اسلامی]] می‌افزایند. حج، فریاد عدالت‌خواهی را در [[مسلمانان]] زنده می‌کند.


    حج، آهنگ خانه خدا كردن براى به جا آوردن مناسك ویژه در موسم خاص است و يكى از اركان دين و از ضروريات آن بشمار مى آيد. ترك حج با اقرار به وجوب، يكى از گناهان كبيره و با انكار، موجب كفر است.
    == معنای لغوی حج ==
     
    '''«حج»''' در لغت، به معنای قصد و در اصطلاح فقها، انجام اعمال و مناسک مخصوص در زمان خاص ([[ذی الحجه|ماه ذی الحجه‌]]) و در مکان معین ([[مکه]] و اطراف آن) به قصد تقرب به خداست<ref>آشنایی با ابواب فقه؛ ص 58.</ref>.
    <div class="wikiInfo">
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    !عنوان مقاله!! data-type="authorName" | |-حج
    |زبان مقاله
    | data-type="authorfatherName" |فارسی
    |}
     
    </div>
     
     
    == حج ==
     
    حج، آهنگ خانه خدا كردن براى به جا آوردن مناسك ویژه در موسم خاص است و يكى از اركان دين و از ضروريات آن بشمار مى آيد. ترك حج با اقرار به وجوب، يكى از گناهان كبيره و با انكار، موجب كفر است.
    == معناى لغوى حج ==
    1. «حج» در لغت، به معناى قصد و در اصطلاح فقها، انجام اعمال و مناسك مخصوص در زمان خاص (ماه ذی الحجه‌) و در مكان معين (مكه و اطراف آن) به قصد تقرب به خدا است.[۱] <ref>آشنايى با ابواب فقه، ص 58.</ref>


    == حج در قرآن ==
    == حج در قرآن ==
    *'''حج گزاردن، حق خداوند بر عهدۀ توانمندان'''؛ [[خداوند]] متعال در [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌ عَنِ الْعَالَمِینَ|سوره = آل‌عمران|آیه = 97}}؛ «و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن را دارند. و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بی‌نیاز است».
    از این آیه شریفه استفاده می‌شود که حق خداوند بر مردم این است: آنان که استطاعت و توان دارند، آهنگ زیارت خانه او نمایند؛ یعنی آنان که توان مالی و فکری و جسمی دارند و مسافرت لطمه‌ای به زندگی و امر معاش آنان نمی‌زند و پس از مراجعت از حج قدرت بر ادامه و ادارۀ زندگی را دارند و در مسیر راه، خطری آنان را تهدید نمی‌کند و راه به رویشان باز است (که همه اینها در کلمه استطاعت نهفته است)، حج به‎صورت یک بدهی الهی شمرده می‌شود و هر که این بدهی را نپردازد و از رفتن به حج سرباز زند، [[کافر]] محسوب می‌شود. چنانکه [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق ‌(علیه‌السلام)]] در این زمینه می‌فرماید: «هر کس از دنیا برود و [[حج تمتع|حَجة الإسلام]] را بجا نیاورد بدون این که او را حاجتی ضروری باشد یا آن که به جهت بیمار شدن از آن باز ماند یا آن که پادشاهی از رفتن آن جلوگیری نماید چنین کسی (مسلمان نخواهد مرد، بلکه) [[یهودی]] یا [[مسیحی]] از دنیا خواهد رفت<ref>ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ ص 282.</ref><ref>احکام بیماران، پزشکان و خانواده‌ها؛ ص 44.</ref>.
    *'''حج و مناسک آن، جلوۀ آشکار هدایت و راهنمایی خداوند''': {{متن قرآن|وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ... کَذَٰلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَیٰ مَا هَدَاکُمْ...|سوره = حج|آیه = 36}}.
    *'''حج و مناسک آن، از مقدسات و شعائر الهی''': {{متن قرآن|... لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا ...|سوره =  مائده|آیه = 2}}.
    *'''حج و منافع متعدد''': {{متن قرآن|وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ * لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ ... * ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ * ذَٰلِکَ وَمَنْ یُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ... |سوره =  حج|آیه = 30_27}}.
    *'''حج میدان انجام اعمال خیر و کسب توشه برای آخرت''': {{متن قرآن|لْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَیٰ...|سوره = بقره|آیه = 197}}.


    1. حج گزاردن، حق خداوند بر عهده توانمندان: خداوند متعال در قرآن كريم مى فرمايد: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ؛[۲] <ref>سوره آل عمران، آیه 97</ref>.و براى خدا بر مردم است كه آهنگ خانه (او) كنند، آن‌ها كه توانايى رفتن به سوى آن را دارند. و هر كس كفر ورزد (و حج را ترك كند، به خود زيان رسانده)، خداوند از همه جهانيان، بى‌نياز است».  
    ==حج در روایات==
    از اين آيه شريفه استفاده مى شود كه حق خداوند بر مردم اين است: آنان كه استطاعت و توان دارند، آهنگ زيارت خانه او نمايند؛ يعنى آنان كه توان مالى و فكرى و جسمى دارند و مسافرت لطمه اى به زندگى و امر معاش آنان نمى زند و پس از مراجعت از حج قدرت بر ادامه و اداره زندگى را دارند و در مسير راه، خطرى آنان را تهديد نمى كند و راه به رويشان باز است (كه همه اين‌ها در كلمه استطاعت نهفته است)، حج به صورت يك بدهى الهى شمرده مى شود و هر كه اين بدهى را نپردازد و از رفتن به حج سرباز زند، كافر محسوب مى شود.[۳] <ref>سوره آل عمران، آیه 97.</ref>
    # '''حج وسیله تقویت دین'''؛  [[علی بن ابی‌طالب|علی ‌(علیه‌السلام)]] فرمود: «وَالْحَجَّ تَقْوِیَةً لِلدِّینِ؛ خداوند حج را وسیله تقویت دین قرار داد»<ref>[[نهج‌البلاغه]]؛ خطبۀ 1.</ref> .
    چنان كه امام صادق علیه السلام در اين زمينه مى فرمايد: هر كس از دنيا برود و حَجة الاسلام را بجا نياورد بدون اين كه او را حاجتى ضرورى باشد يا آن كه به جهت بيمار شدن از آن باز ماند يا آن كه پادشاهى از رفتن آن جلوگيرى نمايد چنين كسى (مسلمان نخواهد مرد بلكه) يهودى يا مسيحى از دنيا خواهد رفت.[۴] <ref>ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شيخ صدوق، ص 282.</ref>
    # '''اهمیت حج'''؛ علی ‌(علیه‌السلام) فرمود: «الله الله فی بیت ربکم لاتخلوه مابقیتم فانه ان ترک لم تناظروا؛ خدا را! درباره خانۀ پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید؛ زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت خدا از شما قطع خواهد شد»<ref>بحارالانوار؛ ج 16، ص 96.</ref>.
    [۵]
    # '''حج و توجه به سوی خدا'''؛ [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام باقر ‌(علیه‌السلام)]] دربارۀ کلام خداوند تبارک و تعالی فرمود: «ففروا الی الله انی لکم منه نذیر مبین. قال: حجوا الی الله؛ منظور از آیۀ شریفه، فرار به سوی خدا؛ آن است که آهنگ حج کنید»<ref>معانی الاخبار؛ ص 222.</ref>.
    <ref>احكام بيماران، پزشكان و خانواده ها، ص 44.</ref>  
    # '''لبیک و قربانی؛''' علی ‌(علیه‌السلام) فرمود: «نزل جبرئیل عی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد مر اصحابک بالحج والثلج، فالحج رفع الاصوات بالتلبیة و الثلج نحر البدن؛ [[جبرئیل]] بر پیامبر فرود آمد و گفت: ای محمد یارانت را به عج و ثج فرمان ده. عج یعنی فریاد و لبیک برآوردن و ثج یعنی قربانی کردن شتران»<ref>همان؛ ص 224.</ref>.
    2. حج و مناسک آن، جلوه آشکار هدایت و راهنمایی خداوند: «وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ... كَذَٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ...». (سوره حج، آیه 36)
    # '''حج اکبر و اصغر'''؛ معاویة بن عمار، می‌گوید از [[جعفر بن محمد (صادق)|جعفر بن محمد (صادق‌)]] سوال کردم: «عن یوم الحج الاکبر فقال: هو یوم النحر والاصغر العمرة؛  روز حج اکبر چه روزی است؟ حضرت فرمود: روز حج اکبر روز [[عید قربان]] است و حج اصغر [[عمره مفرده|عمره]] است<ref>همان؛ ص 295.</ref>.
    3. حج و مناسک آن، از مقدسات و شعائر الهی: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا...». (سوره مائده، آیه 2)  
    # '''آثار حج'''؛  [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا ‌(علیه‌السلام)]] فرمود: «ما رایت شیئا اسرع غنا ولا انفی للفق من ادمان الحج»؛ از امام رضا ‌علیه‌السلام نقل شده که فرمود: هیچ چیزی را بیشتر از حج مداوم، در بی‌نیازی و فقرزدائی مؤثر ندیدم»<ref>بحارالانوار؛ ج 74، ص 318.</ref>.
    «وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ × لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ ...ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ ×ذَٰلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ...». (سوره حج، 30ـ27)
    # '''مرگ در راه حج'''؛ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «من مات فی طریق مکة ذاهبا اوجائیا امن من الفزغ الاکبر یوم القیامة؛ هر کس در راه رفت و برگشت مکه بمیرد از اندوه بزرگ روز قیامت ایمن خواهد بود»<ref>ملاذ الأخيار فی فهم تهذيب الأخبار؛ ج 22، ص 37.</ref>.
    4. حج میدان انجام اعمال خیر و کسب توشه برای آخرت: «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ...». (سوره بقره، آیه 197)
    # '''حرمت مهمانان خدا'''؛ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «الحاج والمعتمر و فدالله ان سالوه اعطاهم و ان دعؤه اجابهم و ان شفعوا شفعهم و ان سکتوا ابتداهم و یعوضون بالدرهم الف الف درهم؛ حاجی و عمره‌گزار مهمان خدایند. اگر چیزی بخواهند به ایشان دهد. اگر او را بخوانند، پاسخ می‌گوید. اگر [[شفاعت]] کنند. شفاعت ایشان را می‌پذیرد، اگر سکوت کنند، با آنان آغاز سخن می‌کند و در برابر هر درهمی که خرج کرده‌اند، یک میلیون درهم به آنان می‌پردازد»<ref>همان؛ ج 22، ص 67.</ref>.
     
    # '''آمادگی برای احرام'''؛ عن حماد بن عیسی قال: سئلت ابا عبدالله ‌علیه‌السلام عن التهیؤء اللاحرام، فقال تقلیم الاظفار و اخذ الشارب و حلق العانة؛ حماد بن عیسی گوید: از امام صادق ‌(علیه‌السلام) پرسیدم. برای احرام چگونه باید آماده شد؟ فرمود: با گرفتن ناخن‌ها، کوتاه‌کردن شارب و تراشیدن موی بالای شرمگاه»<ref>همان؛ ج 30، 87.</ref>.
     
    # '''نظر به کعبه'''؛ [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام باقر ‌(علیه‌السلام)]] فرمود:«من نظر الی الکعبة لم یزل یکتب له حسنة و یمحی عنه سیئة حتی یصرف بصره عنها؛ هر کس به [[کعبه]] نگاه کند. تا وقتی به آن می‌نگرد مدام کار نیک برایش نوشته می‌شود و گناهش پاک می‌شود تا وقتی دیده از آن برگرداند»<ref>بحارالانوار؛ ج 65، ص 96.</ref>.
    == حج در روایات ==
    # '''نیت حج'''؛ [[جعفر بن محمد (صادق)|جعفر بن محمد (صادق‌)]] فرمود: «الحج حجان، حج لله و حج للناس، فمن حج لله کان ثوابه علی الله والجنه و من حج للناس کان ثوابه علی الناس یوم القیامة؛ حج دو گونه است: حجی برای خدا و حجی برای خلق، هر کس برای خدا حج گزارد، پاداشش آنست که خدا وی را به بهشت درآورد و هر کس برای مردم حج گزارد، پاداش وی روز قیامت بر عهدۀ مردم خواهد بود»<ref>همان؛ ص 24.</ref>.
     
    # '''روزۀ ایام تشریق در منا'''؛ «سئل الصادق ‌علیه‌السلام لم کره الصیام فی ایام التشریق؟ فقال: لان القوم زوار الله و هم فی ضیافته ولاینبغی للضیف ان یصوم عند من زاره و اضافه؛ از امام صادق ‌(علیه‌السلام) سئوال شد: چرا روزه ایام تشریق (11، 12 و13 [[ذی الحجه]]) نامطلوب است. حضرت فرمود: زیرا مردم، زائران خدا، مهمان وی هستند. و شایسته نیست که مهمان در نزد میزبان و کسی که به دیدارش رفته روزه بگیرد»<ref>همان؛ ص 34.</ref>.
    1. حج وسيله تقويت دين:قال علي عليه السلام: «وَالْحَجَّ تَقْوِيَةً لِلدِّينِ؛ خداوند حج را وسيله تقويت دين قرار داد».[۶]     <ref>نهج البلاغه: خ 1.</ref>  
    # '''حج یا جهاد'''؛ امام صادق ‌(علیه‌السلام) فرمود: «ما سبیل من سبیل الله افضل من الحج الا رجل یخرج بسیفه فیجاهد فی سبیل الله حتی یستشهد؛ هیچ راهی از راه‌های خدا برتر از حج نیست مگر این که مردی شمشیر بردارد و در راه خدا [[جهاد]] کند تا [[شهید]] گردد»<ref>همان؛ ص 49.</ref>.
    2. اهمیت حج: قال على علیه السلام: «الله الله فى بیت ربكم لاتخلوه مابقیتم فانه ان ترك لم تناظروا؛ امام على علیه السلام فرمود: خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالى نگذارید. زیرا اگر حج متروك شود نظر رحمت خدا از شما قطع خواهد شد».[۷] <ref>بحارالانوار، ج 16ص 96.</ref>
    # '''ثواب طواف'''؛ [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] فرمود: «من طاف بهذا البیت اسبوعا و احسن صلاة رکعتیه غفرله؛ هر کس هفت بار به دور این خانه [[طواف]] کند و دو رکعت نماز طواف را به خوبی انجام دهد. گناهش آمرزیده شود»<ref>همان.</ref>.
    3. حج و توجه به سوى خدا: عن ابى جعفر الباقر علیه السلام فى قول الله تبارك و تعالى: «ففروا الى الله انى لكم منه نذیر مبین . قال: حجوا الى الله؛ امام باقر علیه السلام درباره آیه شریفه «ففروا الى الله انى لكم منه نذیر مبین » فرموده است: منظور از فرار به سوى خدا آن است كه آهنگ حج كنید».[۸] <ref>معانى الاخبار، ص 222.</ref>
    # '''حج و تجدید میثاق'''؛ امام باقر ‌(علیه‌السلام) والحجر کالمیثاق و استلامه کالبیعة و کان اذا استلمه قال: اللهم امانتی ادیتها و میثاقی تعاهدته لیشهدلی عندک بالبلاغ؛ [[حجرالاسود]] مثل یک پیمان است و دست کشیدن بر آن چون بیعت (با خدا) است وقتی حضرت دست بر [[حجرالاسود]] می‌کشید می‌فرمود: خدایا! امانتم را ادا کردم. میثاق خود را تجدید کردم، تو گواه باش که من وظیفه‌ام را به پایان رساند»<ref>همان؛ ص 48.</ref>.
    4. لبیك و قربانى: عن على علیه السلام قال: «نزل جبرئیل عى النبى صلى الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد مر اصحابك بالحج والثلج، فالحج رفع الاصوات بالتلبیة و الثلج نحر البدن؛ امام على علیه السلام فرمود: جبرئیل بر پیامبر فرود آمد و گفت: اى محمد یارانت را به عج و ثج فرمان ده. عج یعنى فریاد و لبیك برآوردن و ثج یعنى قربانى كردن شتران».[۹] <ref>معانى الاخبار، ص 224.</ref>
    # '''اهمیت حج'''؛ امام صادق ‌(علیه‌السلام) فرمود: «لایزال الدین قائما ما قامت الکعبة؛ تا کعبه برپاست، دین برپاست»<ref>همان؛ ص 57.
    5. حج اكبر و اصغر: عن معاویة بن عمار، قال: سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن یوم الحج الاكبر فقال: هو یوم النحر والاصغر العمرة؛ معاویة بن عمار گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: روز حج اكبر چه روزى است؟ حضرت فرمود: روز حج اكبر روز عید قربان است و حج اصغر عمره است.[۱۰] <ref>معانى الاخبار، ص 295.</ref>
    </ref>.
    6. آثار حج: «عن الرضا علیه السلام قال: ما رایت شیئا اسرع غنا ولا انفى للفق<ref>ر من ادمان الحج؛ از امام رضا علیه السلام نقل شده كه فرمود: هیچ چیزى را بیشتر از حج مداوم، در بى نیازى و فقرزدائى مؤثر ندیدم».[۱۱] بحارالانوار، ج 74ص 318.</ref>
    7. مرگ در راه حج: عن ابى عبدالله علیه السلام قال: من مات فى طریق مكة ذاهبا اوجائیا امن من الفزغ الاكبر یوم القیامة؛ هر كس در راه رفت و برگشت مكه بمیرد از اندوه بزرگ روز قیامت ایمن خواهد بود».[۱۲] <ref>ملاذ الاخیار، ج 22، 37.</ref>
    8. حرمت مهمانان خدا: عن ابى عبدالله علیه السلام قال: الحاج والمعتمر و فدالله ان سالوه اعطاهم و ان دعؤه اجابهم و ان شفعوا شفعهم و ان سكتوا ابتداهم و یعوضون بالدرهم الف الف درهم؛ حاجى و عمره گزار مهمان خدایند. اگر چیزى بخواهند به ایشان دهد. اگر او را بخوانند، پاسخ مى گوید. اگر شفاعت كنند. شفاعت ایشان را مى پذیرد، اگر سكوت كنند، با آنان آغاز سخن مى كند و در برابر هر درهمى كه خرج كرده اند، یك میلیون درهم به آنان مى پردازد.[۱۳] <ref>ملاذ الاخبار، ج 22ص 67.</ref>
    9. آمادگى براى احرام: عن حماد بن عیسى قال: سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن التهیؤء اللاحرام، فقال تقلیم الاظفار و اخذ الشارب و حلق العانة؛ حماد بن عیسى گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم. براى احرام چگونه باید آماده شد؟ فرمود: با گرفتن ناخن ها، كوتاه‌كردن شارب و تراشیدن موى بالاى شرمگاه.[۱۴] <ref>ملاذ الاخیار، ج 30، 87.</ref>
    10. نظر به كعبه: عن الباقر علیه السلام من نظر الى الكعبة لم یزل یكتب له حسنة و یمحى عنه سیئة حتى یصرف بصره عنها؛ هر كس به كعبه نگاه كند. تا وقتى به آن مى نگرد مدام كار نیك برایش نوشته مى شود و گناهش پاك مى شود تا وقتى دیده از آن برگرداند.[۱۵] <ref>بحارالانوار، ج 65، 96.</ref>
    11. نیت حج: عن ابى عبدالله علیه السلام قال: الحج حجان، حج لله و حج للناس، فمن حج لله كان ثوابه على الله والجنه و من حج للناس كان ثوابه على الناس یوم القیامة؛ حج دو گونه است: حجى براى خدا و حجى براى خلق، هر كس براى خدا حج گزارد، پاداشش آنست كه خدا كه وى را به بهشت درآورد و هر كس براى مردم حج گزارد، پاداش وى روز قیامت بر عهده مردم خواهد بود.[۱۶] <ref>بحارالانوار، ج 96، 24.</ref>
    12. روزه ایام تشریق در منى: سئل الصادق علیه السلام لم كره الصیام فى ایام التشریق؟ فقال: لان القوم زوار الله و هم فى ضیافته ولاینبغى للضیف ان یصوم عند من زاره و اضافه؛ از امام صادق علیه السلام سئوال شد: چرا روزه ایام تشریق «11، 12، 13 ذی الحجه » نامطلوب است. حضرت فرمود: زیرا مردم، زائران خدا و مهمان وى هستند. و شایسته نیست كه مهمان در نزد میزبان و كسى كه به دیدارش رفته روزه بگیرد.[۱۷] <ref>بحارالانوار، ج 96، 34.</ref>
    13. حج یا جهاد: عن الصادق علیه السلام انه قال: ما سبیل من سبیل الله افضل من الحج الا رجل یخرج بسیفه فیجاهد فى سبیل الله حتى یستشهد؛ هیچ راهى از راه‌هاى خدا برتر از حج نیست مگر این كه مردى شمشیر بردارد و در راه خدا جهاد كند تا شهید گردد.[۱۸] <ref>بحارالانوار، ج 96، 49.</ref>
    14. ثواب طواف: عن النبى صلى الله علیه و آله و سلم انه قال: من طاف بهذا البیت اسبوعا و احسن صلاة ركعتیه غفرله؛ هر كس هفت بار به دور این خانه طواف كند و دو ركعت نماز طواف را به خوبى انجام دهد. گناهش آمرزیده شود.[۱۹] <ref>بحارالانوار، ج 96، 49.</ref>
    15. حج و تجدید میثاق: قال ابوجعفر علیه السلام والحجر كالمیثاق و استلامه كالبیعة و كان اذا استلمه قال: اللهم امانتى ادیتها و میثاقى تعاهدته لیشهدلى عندك بالبلاغ؛ حجرالاسود مثل یك پیمان است و دست كشیدن بر آن چون بیعت (با خدا) است وقتى حضرت دست بر حجرالاسود مى كشید مى فرمود: خدایا! امانتم را ادا كردم. میثاق خود را تجدید كردم، تو گواه باش كه من وظیفه ام را به پایان رساند.[۲۰] <ref>بحارالانوار، ج 96، 48.</ref>
    16. اهمیت حج: عن ابى عبدالله علیه السلام قال: «لایزال الدین قائما ما قامت الكعبة؛ تا كعبه برپاست، دین برپاست».[۲۱] <ref>بحارالانوار، ج 96، 57.
    </ref>
     
    == احکام حج ==
     
    حج از اركان اسلام است و بر هر مكلفى در طول عمر با دارا بودن شرایط آن، یك بار واجب مى‌شود. به حج واجب به اصل شرع - و نه با نذر و مانند آن - از این جهت كه از اركان دین است (حَجة الاسلام) گویند.[۲۲] <ref>جواهرالكلام، ج17، ص 220-223..</ref>
    وجوب حج فورى است؛ بدین معنا كه در نخستین سال استطاعت باید انجام گیرد و در صورت عدم امكان، در سال بعد به جا آورده مى‌شود و تأخیر آن از سال استطاعت بدون عذر، گناه كبیره است.[۲۳] <ref>همان، 223-225.</ref>
    حج گاه با نذر، عهد، قسم، بطلان حج پیشین و اجیر شدن جهت نیابت، واجب‌ مى‌شود. بدون فراهم آمدن یكى از اسباب وجوب، گزاردن حج مستحب است؛ چنان كه تكرار آن در هر سال و نیز به حج بردن خانواده استحباب دارد.[۲۴] <ref>همان، 216 و 228.</ref>
    چنانچه به جا آوردن حج پس از وجوب آن، نیازمند مقدماتى از قبیل سفر و فراهم كردن اسباب آن باشد، مبادرت به آن‌ها واجب است.[۲۵] <ref>مهذب الاحكام، ج12، ص 8.</ref>
     
     
    == شرایط وجوب ==
     
    عقل، بلوغ،[۲۶] <ref>جواهرالكلام، ج17، ص 29.</ref>  حریت[۲۷] <ref>همان، 241.</ref> و استطاعت،[۲۸] <ref>همان، 248.</ref> شرایط وجوب حج‌اند. بنابراین، حج بر دیوانه، نابالغ، برده (بردگى) و غیرمستطیع واجب نیست؛ بلكه این افراد اگر هم حج بگزارند، كفایت از حجة الاسلام نمى‌كند.[۲۹] <ref>همان، 229، 241، 248 و 275.</ref>  البته اگر كودك ممیز یا دیوانه در اثناى حج مستحبى بالغ و عاقل گردد و وقوف به مشعر را پس از بلوغ یا عقل درك كند، بنابر مشهور از حجة الإسلام كفایت مى‌كند. در این صورت در وجوب تجدید نیت احرام براى حجة الاسلام، اختلاف است.[۳۰] <ref>همان، 229-234.</ref>
    بر كسى كه به اندازه گزاردن حج مال دارد، لیكن به همان اندازه هم بدهى حال دارد، حج واجب نمى‌شود.[۳۱] <ref>همان، 258-259.</ref> برخى گفته‌اند: تفاوتى بین حال و مدت‌دار بودن بدهى نیست و در هر دو صورت وجوب حج ساقط است.[۳۲] <ref>منتهى المطلب، ج10، ص 80.</ref> قرض كردن براى حج واجب نیست.[۳۳] <ref>جواهرالكلام، ج17، ص 60.</ref>
    اگر هزینه حج را به كسى بذل كنند، با فراهم آمدن دیگر شرایط حج بر او‌ واجب مى‌گردد.[۳۴] <ref>همان، 261.</ref> (حج بذلى)؛ لیكن بنابر قول برخى اگر هبه نمایند، قبول آن واجب نیست.[۳۵] <ref>همان، 268.</ref>  در وجوب حج بر زن، همراه داشتن مَحرَم شرط نیست، مگر آن كه حج وى به جهت خوف متوقف بر آن باشد.[۳۶] <ref>همان، 330-331.</ref>
    كسى كه پس از احرام و دخول در حرم بمیرد، ذمه‌اش از حج برى مى‌شود.[۳۷] <ref>همان، 295.</ref>
    بر كسى كه پس از وجوب حج بر او آن را نگزارده، حج مستقر مى‌گردد و بر او واجب است آن را به جا آورد، هر چند شرایط وجوب از بین برود و چنانچه در حیاتش حج نگزارد، واجب است پس از مرگش از طرف او حج به جا آورند.
    استقرار حج، بنابر مشهور با در اختیار داشتن زمان لازم براى انجام دادن اختیارى مناسك حج و فراهم بودن شرایط وجوب در آن مدت، تحقق مى‌یابد.[۳۸] <ref>همان، 298-301.</ref> هزینه حج مستقر از اصل تركه - و نه ثلث آن - برداشته مى‌شود.[۳۹] <ref>همان، 314.</ref> در این كه باید از طرف او حج بلدى به جا آورند یا حج میقاتى، اختلاف است.
     
     
    == شرایط صحت ==
     
    مسلمان بودن، مؤمن (دوازده امامى) بودن،[۴۰] <ref>همان، 306.</ref>  مباشرت در اعمال و در خصوص زن، اذن شوهر در حج استحبابى،[۴۱] <ref>همان، 332</ref>. وقوع احرام در ماه‌هاى حج، شرایط صحت حج‌اند. در مراد از ماه‌هاى حج اقوال مختلف است. شوال، ذی القعده و ذی الحجه‌؛ شوال، ذی القعده و دهه نخست ذی الحجه؛ شوال، ذی القعده و نُه روز نخست ذی الحجه و شوال، ذی القعده و ذی الحجه تا طلوع فجر روز عید قربان از جمله این اقوال است. كسى كه مى‌خواهد حج تمتع به جا آورد، باید عمره آن را در ماه‌هاى حج انجام دهد و به جا آوردن عمره تمتع در غیر ماه‌هاى حج صحیح نیست؛ چنان كه احرام عمره تمتع و نیز احرام حج پس از دهم ذی الحجه صحیح نیست؛ حتى به قول كسانى كه تمامى ذی الحجه را از ماه‌هاى حج مى‌دانند.[۴۲] •  • <ref>همان، 18/ 12-13؛ الحدائق الناضرة 14/ 352-354.</ref>
    حج هر چند بر كافر واجب است، لیكن از او در حال كفر صحیح نیست.[۴۳] <ref>جواهرالكلام، ج17، ص 301.</ref>
    بر بطلان عبادات غیرمؤمن (ایمان) ادعاى اجماع شده است؛[۴۴] <ref>همان،‌ ج15، ص 63.</ref>  لیكن در صورتى كه مستبصر شود، بنابر مشهور‌ لازم نیست حجى را كه مطابق مذهب خود انجام داده، در صورت عدم اخلال به ركن آن، اعاده كند؛[۴۵] <ref>همان، ج17، ص 304.</ref> هر چند اعاده آن مستحب است.[۴۶] <ref>همان،‌ 396.</ref> (استبصار)
    كسى كه حج بر او واجب شده، خود باید انجام دهد و به جا آوردن دیگرى از طرف او كفایت نمى‌كند. <ref>همان، 275.</ref> [۴۷]
    حج واجب با نذر
    حج با نذر و مانند آن (عهد و قسم) واجب مى‌شود. عقل، بلوغ و حریت و در زوجه، اذن زوج از شرایط صحت نذر، عهد و قسم است. برده نیز با اجازه مولا مى‌تواند نذر كند. در این صورت، حج بر او واجب مى‌شود.[۴۸] <ref>همان، 336-338.</ref>
     
     
    == نیابت در حج ==
    نایب گرفتن در حج استحبابى، خواه براى مرده یا براى زنده مستحب است. نایب گرفتن در حج واجب براى مرده‌اى كه حج بر او استقرار یافته، بر ورثه واجب است و نیز بنابر مشهور براى زنده‌اى كه حج بر او استقرار یافته لیكن به دلیل بیمارى یا پیرى و مانند آن توانایى جسمى خود را براى همیشه از دست داده، واجب است؛ بلكه بنابر قول برخى در صورت استطاعت و عدم استقرار نیز به شرط متمكن بودن براى نایب گرفتن، حكم چنین است. در این كه وجوب نیابت اختصاص به حجة‌الاسلام دارد یا شامل حج واجب با نذر یا به سبب باطل شدن حج پیشین هم مى‌شود، اختلاف است.[۴۹](حج نیابتى) <ref>همان، 281-286؛ العروة الوثقىٰ 4/ 434-435.</ref>
     
     
    == اقسام ==
    حج بر سه قسم است: حج تمتع، حج قِران و حج افراد. حج تمتع وظیفه آفاقى است كه در فاصله شانزده یا دوازده فرسخى مكه - بنابر اختلاف اقوال در مسئله - یا دورتر سكونت دارد.[۵۰] <ref>جواهرالكلام، 18/ 5-10.</ref> حج قران و افراد وظیفه اهالى مكه و نیز كسانى است كه فاصله محل سكونت آنان تا مكه كمتر از مسافت یاد شده است.[۵۱] <ref>همان،‌ 44-47.</ref>
     
    == مناسك حج ==
    اعمال و مناسك حج عبارتند از: احرام بستن، وقوف به عرفات، وقوف به مشعرالحرام، رفتن به منىٰ و به جا آوردن اعمال آن در روز عید قربان (رمى، قربانى و حلق یا تقصیر)، طواف زیارت و نماز طواف آن، سعى بین صفا و مروه، طواف نساء و نماز طواف آن، بیتوته در منىٰ در شب‌هاى یازدهم و دوازدهم و براى برخى سیزدهم و رمى جمرات سه‌گانه در روزهاى یاد شده.[۵۲] <ref>همان، 136.</ref>
    قربانى در منىٰ در حج تمتع، واجب و در حج قِران و افراد مستحب است.[۵۳] <ref>همان، 19/ 114-115.</ref> تفصیل مناسك هر یك از اقسام حج در همان قسم آمده است.  
     


    == مستحبات پس از اتمام مناسك ==
    ==احکام حج==
    '''حج''' از ارکان [[اسلام]] است و بر هر مکلفی در طول عمر با دارا بودن شرایط آن، یک بار [[واجب]] می‌شود. به حج واجب به اصل شرع - و نه با [[نذر]] و مانند آن - از این جهت که از ارکان دین است '''«حَجة الإسلام»''' گویند<ref>جواهرالکلام؛ ج 17، ص 220 - 223.</ref>. وجوب حج فوری است؛ بدین معنا که در نخستین سال استطاعت باید انجام گیرد و در صورت عدم امکان، در سال بعد به جا آورده می‌شود و تأخیر آن از سال استطاعت بدون عذر، گناه کبیره است<ref>همان؛ ص 223 - 225.</ref>. حج گاه با [[نذر]]، عهد، [[قسم]]، بطلان حج پیشین و اجیرشدن جهت نیابت، واجب‌ می‌شود. بدون فراهم آمدن یکی از اسباب وجوب، گزاردن حج [[مستحب]] است؛ چنان که تکرار آن در هر سال و نیز به حج بردن خانواده استحباب دارد<ref>همان؛ ص 216 و 228.</ref>. چنانچه به جا آوردن حج پس از وجوب آن، نیازمند مقدماتی از قبیل سفر و فراهم کردن اسباب آن باشد، مبادرت به آنها واجب است<ref>مهذب الاحکام؛ ج 12، ص 8.</ref>.


    بازگشت به مكه از منىٰ براى طواف وداع؛[۵۴] <ref>همان،‌ ج20، ص 53.</ref> خواندن شش ركعت نماز در مسجد خیف در مدت اقامت در منىٰ؛[۵۵] <ref>همان،‌ 54.</ref> فرود آمدن در وادى مُحَصَّب (ابطح) و به پشت دراز كشیدن، هنگام كوچ از منىٰ در روز سیزدهم ذی الحجه[۵۶] <ref>همان، 57.</ref> (تحصیب)؛ داخل شدن در كعبه بدون كفش، به ویژه براى كسى كه نخستین بار حج مى‌گزارد و غسل و دعاكردن هنگام دخول و نیز خواندن دو ركعت نماز بین دو ستون بر سنگ سرخ، همچنین چهار گوشه بیت در هر گوشه دو ركعت و سپس خواندن دعاى مأثور و استلام اركان كعبه، به ویژه ركن یمانى؛[۵۷] <ref>همان،‌ 60-65.</ref> طواف كردن براى خویشان و همشهریان[۵۸] <ref>همان، 68.</ref> و سپس طواف وداع و استلام اركان و مستجار و دعاكردن به آنچه مى‌خواهد و آمدن نزد چاه زمزم و نوشیدن از آب آن و خواندن دعاى مأثور هنگام خارج شدن[۵۹] <ref>همان،‌ 65.</ref> (آب زمزم)؛ به سجده افتادن و رو به قبله قرار گرفتن و دعاكردن قبل از ترك مسجدالحرام؛ خروج از مسجد از باب حناطین[۶۰]؛ <ref>همان، 66-67.</ref> عزم بازگشت به مكه براى حج در سال‌هاى بعد؛ بنابر تصریح برخى، حضور در محل ولادت رسول خدا صلى الله علیه و آله و نیز منزل حضرت خدیجه (مولد حضرت زهرا) علیهماالسلام و زیارت قبر ایشان در قبرستان حجون؛ رفتن به مسجد ارْقَم (خانه ارقم بن ابى ارقم كه رسول خدا صلى الله علیه و آله در آغاز دعوت مدتى در آن جا مخفى بود. بعدها در محل این خانه مسجدى ساختند كه به مسجد خیزران معروف بود. با توسعه مسجدالحرام، این محل هم اكنون ضمیمه مسجد شده است) و صعود به غار حِرا و غار ثور.[۶۱] <ref>همان، 69.</ref>
    ==شرایط وجوب==
    عقل، بلوغ<ref>جواهرالکلام؛ ج 17، ص 29.</ref> حریت<ref>همان؛ ص 241.</ref> و استطاعت<ref>همان، ص 248.</ref> شرایط وجوب حج‌اند؛ بنابراین، حج بر دیوانه، نابالغ، برده و غیرمستطیع واجب نیست؛ بلکه این افراد اگر هم حج بگزارند، کفایت از حَجة الإسلام نمی‌کند<ref>همان؛ ص 229، 241، 248 و 275.</ref>. البته اگر کودک ممیز یا دیوانه در اثنای حج مستحبی بالغ و عاقل گردد و وقوف به مشعر را پس از بلوغ یا عقل درک کند، بنابر مشهور از حَجة الإسلام کفایت می‌کند. در این صورت در وجوب تجدید نیت احرام برای حَجة الإسلام، اختلاف است<ref>همان؛ ص 229-234.</ref>. بر کسی که به اندازه گزاردن حج مال دارد، لیکن به همان اندازه هم بدهی حال دارد، حج واجب نمی‌شود<ref>همان؛ ص 258 - 259.</ref>. برخی گفته‌اند: تفاوتی بین حال و مدت‌دار بودن بدهی نیست و در هر دو صورت وجوب حج ساقط است<ref>منتهی المطلب؛ ج 10، ص 80.</ref>. قرض کردن برای حج واجب نیست<ref>جواهرالکلام؛ ج 17، ص 60.</ref>. اگر هزینه حج را به کسی بذل کنند، با فراهم آمدن دیگر شرایط حج بر او‌ واجب می‌گردد<ref>همان؛ ص 261.</ref>. (حج بذلی)؛ لیکن بنابر قول برخی اگر هبه نمایند، قبول آن واجب نیست<ref>همان؛ ص 268.</ref>. در وجوب حج بر زن، همراه داشتن مَحرَم شرط نیست، مگر آن که حج وی به جهت خوف متوقف بر آن باشد<ref>همان؛ ص 330 - 331.</ref>. کسی که پس از احرام و دخول در حرم بمیرد، ذمه‌اش از حج بری می‌شود<ref>همان؛ ص 295.</ref>. بر کسی که پس از وجوب حج بر او آن را نگزارده، حج مستقر می‌گردد و بر او واجب است آن را به جا آورد، هر چند شرایط وجوب از بین برود و چنانچه در حیاتش حج نگزارد، واجب است پس از مرگش از طرف او حج به جا آورند. استقرار حج، بنابر مشهور با در اختیار داشتن زمان لازم برای انجام دادن اختیاری مناسک حج و فراهم بودن شرایط وجوب در آن مدت، تحقق می‌یابد<ref>همان؛ ص 298 - 301    .</ref>. هزینۀ حج مستقر از اصل ترکه - و نه ثلث آن - برداشته می‌شود<ref>همان؛ ص 314.</ref>. در این که باید از طرف او حج بلدی به جا آورند یا حج میقاتی، اختلاف است.


    ==شرایط صحت==
    مسلمان بودن، مؤمن (دوازده امامی) بودن<ref>همان؛ ص 306.</ref>، مباشرت در اعمال و در خصوص زن، اذن شوهر در حج استحبابی<ref>همان؛ ص 332</ref>. وقوع احرام در ماه‌های حج، شرایط صحت حج‌اند. در مراد از ماه‌های حج، اقوال مختلف است. [[شوال]]، [[ذی القعده]] و [[ذی الحجه|ذی الحجه‌]]؛ شوال، ذی القعده و دهۀ نخست ذی الحجه؛ شوال، ذی القعده و نُه روز نخست ذی الحجه و شوال، ذی القعده و ذی الحجه تا طلوع فجر روز عید قربان از جمله این اقوال است. کسی که می‌خواهد حج تمتع به جا آورد، باید عمره آن را در ماه‌های حج انجام دهد و به‌جا آوردن عمره تمتع در غیر ماه‌های حج صحیح نیست؛ چنان که احرام عمره تمتع و نیز احرام حج پس از دهم ذی الحجه صحیح نیست؛ حتی به قول کسانی که تمامی ذی الحجه را از ماه‌های حج می‌دانند<ref>همان؛  ج 18، ص 12 - 13؛ الحدائق الناضرة؛ ج 14، ص 352 - 354.</ref>. حج هر چند بر [[کافر]] واجب است؛ لیکن از او در حال کفر صحیح نیست<ref>جواهرالکلام؛ ج 17، ص 301.</ref>. بر بطلان عبادات غیرمؤمن  ادعای اجماع شده است<ref>همان، ج 15، ص 63.</ref>؛ لیکن در صورتی که مستبصر شود، بنابر مشهور‌ لازم نیست حجی را که مطابق مذهب خود انجام داده، در صورت عدم اخلال به رکن آن، اعاده کند<ref>همان؛ ج 17، ص 304.</ref>؛ هر چند اعاده آن مستحب است<ref>همان؛ ‌ص 396.</ref>. (استبصار) کسی که حج بر او واجب شده، خود باید انجام دهد و به جا آوردن دیگری از طرف او کفایت نمی‌کند<ref>همان؛ ص 275.</ref>. حج واجب با نذر، حج با نذر و مانند آن (عهد و قسم) واجب می‌شود. عقل، بلوغ و حریت و برای زوجه، اذن زوج از شرایط صحت نذر، عهد و قسم است. برده نیز با اجازۀ مولا می‌تواند نذر کند. در این صورت، حج بر او واجب می‌شود<ref>همان؛ ص 336 - 338.</ref>.


    == فوت شدن حج ==
    ==نیابت در حج==
    كسى كه حجش فوت شده با انجام دادن عمره مفرده از احرام خارج مى‌شود. در این كه در این صورت لازم است براى عمره نیت كند یا نیازى نیست، بلكه عمل او به صورت قهرى تبدیل به عمره مى‌شود، اختلاف است. در صورت واجب بودن حج بر چنین شخصى، سال دیگر باید آن را به جا آورد. در صورت مستحب بودن، به جا آوردن آن در آینده استحباب دارد.[۶۲] <ref>همان،‌ 19/ 86-89.</ref>
    نایب گرفتن در حج استحبابی، خواه برای مرده یا برای زنده مستحب است. نایب گرفتن در حج واجب برای مرده‌ای که حج بر او استقرار یافته، بر ورثه واجب است و نیز بنابر مشهور برای زنده‌ای که حج بر او استقرار یافته؛ لیکن به دلیل بیماری یا پیری و مانند آن توانایی جسمی خود را برای همیشه از دست داده، واجب است؛ بلکه بنابر قول برخی در صورت استطاعت و عدم استقرار نیز به شرط متمکن بودن برای نایب گرفتن، حکم چنین است. در این که وجوب نیابت اختصاص به حَجة الإسلام دارد یا شامل حج واجب با نذر یا به سبب باطل شدن حج پیشین هم می‌شود، اختلاف است<ref>العروة الوثقی؛ ج 4، ص 434 - 435.</ref>.
    كسى كه حجش فوت شده، مستحب است تا پایان ایام تشریق در منىٰ بماند و اعمال عمره مفرده را پس از این ایام انجام دهد.[۶۳] <ref>همان، 91.</ref>


    ==اقسام==
    حج بر سه قسم است: حج تمتع، حج قِران و حج افراد. حج تمتع وظیفۀ آفاقی است که در فاصلۀ شانزده یا دوازده فرسخی [[مکه]] - بنابر اختلاف اقوال در مسأله - یا دورتر سکونت دارد<ref>جواهرالکلام؛ ج 18، ص 5 - 10.</ref>. حج قِران و افراد وظیفۀ اهالی مکه و نیز کسانی است که فاصلۀ محل سکونت آنان تا مکه کمتر از مسافت یاد شده است<ref>همان؛ ‌ص 44 - 47.</ref>.


    == پانویس ==
    ==مناسک حج==
    اعمال و مناسک حج عبارتند از: [[احرام]] بستن، وقوف به [[عرفات]]، وقوف به [[مشعر|مشعرالحرام]]، رفتن به [[مناسک حج|منا]] و به جا آوردن اعمال آن در روز عید قربان (رمی، قربانی و حلق یا تقصیر)، طواف زیارت و نماز طواف آن، سعی بین صفا و مروه، طواف نساء و نماز طواف آن، بیتوته در منا در شب‌های یازدهم و دوازدهم و برای برخی سیزدهم و رمی جمرات سه‌گانه در روزهای یاد شده<ref>همان؛ ص 136.</ref>. قربانی در منا در حج تمتع، واجب و در حج قِران و افراد مستحب است<ref>همان؛ ج 19، ص 114 - 115.</ref>. تفصیل مناسک هر یک از اقسام حج در همان قسم آمده است.
    == منابع ==


    آشنايى با ابواب فقه، محمد اسماعيل نورى
    ==مستحبات پس از اتمام مناسک==
    بازگشت به مکه از منا برای طواف وداع<ref>همان؛ ج 20، ص 53.</ref> خواندن شش رکعت نماز در مسجد خیف در مدت اقامت در منا<ref>همان؛ ‌ص 54.</ref> فرود آمدن در وادی مُحَصَّب (ابطح) و به پشت دراز کشیدن، هنگام کوچ از منا در روز سیزدهم ذی الحجه<ref>همان؛ ص 57.</ref> (تحصیب)؛ داخل شدن در کعبه بدون کفش، به‌ویژه برای کسی که نخستین بار حج می‌گزارد و غسل و دعاکردن هنگام دخول و نیز خواندن دو رکعت نماز بین دو ستون بر سنگ سرخ، همچنین چهار گوشه بیت در هر گوشه دو رکعت و سپس خواندن دعای مأثور و استلام ارکان کعبه، به ویژه رکن یمانی<ref>همان؛ ‌ص 60 - 65.</ref> طواف کردن برای خویشان و همشهریان<ref>همان؛ ص 68.</ref> و سپس طواف وداع و استلام ارکان و مستجار و دعاکردن به آنچه می‌خواهد و آمدن نزد [[چاه زمزم]] و نوشیدن از آب آن و خواندن دعای مأثور هنگام خارج شدن<ref>همان؛ ص 65.</ref> (آب زمزم)؛ به سجده افتادن و رو به [[قبله]] قرار گرفتن و دعاکردن قبل از ترک [[مسجد‌ الحرام|مسجدالحرام]]؛ خروج از مسجد از باب حناطین<ref>همان؛ ص 66 - 67.</ref> عزم بازگشت به مکه برای حج در سال‌های بعد؛ بنابر تصریح برخی، حضور در محل ولادت [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] و نیز منزل [[خدیجه بنت خویلد|خدیجه]] (مادر [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت زهرا]]) و زیارت قبر ایشان در قبرستان حجون؛ رفتن به مسجد ارْقَم (خانه ارقم بن ابی ارقم که پیامبر در آغاز دعوت مدتی در آنجا مخفی بود. بعدها در محل این خانه مسجدی ساختند که به مسجد خیزران معروف بود. با توسعه مسجدالحرام، این محل هم‌اکنون ضمیمه مسجد شده است) و صعود به [[غار حرا]] و غار ثور<ref>همان؛ ص 69.</ref>.


    ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شيخ صدوق
    ==فوت شدن حج==
    کسی که حجش فوت شده با انجام دادن عمره مفرده از احرام خارج می‌شود. حال در این صورت لازم است برای عمره نیت کند یا نیازی نیست؛ بلکه عمل او به صورت قهری تبدیل به عمره می‌شود، اختلاف است. در صورت واجب بودن حج بر چنین شخصی، سال دیگر باید آن را به جا آورد. در صورت مستحب بودن، به جا آوردن آن در آینده استحباب دارد<ref>همان؛ ج 19، ص 86 - 89.</ref>. کسی که حجش فوت شده، مستحب است تا پایان ایام تشریق در منا بماند و اعمال عمره مفرده را پس از این ایام انجام دهد<ref>همان؛ ص 91.</ref>.


    احكام بيماران، پزشكان و خانواده ها
    ==جستارهای وابسته==


    معانى الاخبار، شیخ صدوق
    *[[مکه]]
    *[[امت اسلامی]]
    *[[مناسک حج]]
    *[[فرق و مذاهب اسلامی]]


    بحارالانوار، علامه مجلسی
    ==پانویس==
    {{پانویس}}


    فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، جلد ‌3، عنوان"حج"
    ==منابع==
    *ر. ک: کتاب آشنایی با ابواب فقه، نوشتۀ: ''محمد اسماعیل نوری''.
    *ر. ک: کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ''شیخ صدوق''.
    *ر. ک: کتاب معانی الاخبار، ''شیخ صدوق''.
    *ر. ک: کتاب بحارالانوار، ''علامه مجلسی''.
    *ر. ک: کتاب فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، جمعی از پژوهشگران زیر نظر ''سید محمود هاشمی شاهرودی''، ج ‌3.


    منبع : دانشنامه اسلامی
    [[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
    [[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۶ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۱۷

    حج.jpg

    حج، آهنگ خانه خدا کردن برای به جا آوردن مناسک ویژه در موسم خاص است و یکی از ارکان دین اسلام و از ضروریات آن به‌شمار می‌آید. ترک حج با اقرار به وجوب، یکی از گناهان کبیره و با انکار، موجب کفر است. این مراسم عبادی _ سیاسی، که نماد تمدن‌سازی است، موجب اتحاد جهان اسلام و انسجام امت اسلامی می‌شود. مسلمین با طواف گرد حریم حرم امن الهی و خواندن نماز به سوی کعبه بر مشترکات خود تاکید و بر وحدت بین فرق و مذاهب اسلامی می‌افزایند. حج، فریاد عدالت‌خواهی را در مسلمانان زنده می‌کند.

    معنای لغوی حج

    «حج» در لغت، به معنای قصد و در اصطلاح فقها، انجام اعمال و مناسک مخصوص در زمان خاص (ماه ذی الحجه‌) و در مکان معین (مکه و اطراف آن) به قصد تقرب به خداست[۱].

    حج در قرآن

    • حج گزاردن، حق خداوند بر عهدۀ توانمندان؛ خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: Ra bracket.png وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌ عَنِ الْعَالَمِینَ [آل‌عمران–97] La bracket.png‎؛ «و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن را دارند. و هر کس کفر ورزد (و حج را ترک کند، به خود زیان رسانده)، خداوند از همه جهانیان، بی‌نیاز است».

    از این آیه شریفه استفاده می‌شود که حق خداوند بر مردم این است: آنان که استطاعت و توان دارند، آهنگ زیارت خانه او نمایند؛ یعنی آنان که توان مالی و فکری و جسمی دارند و مسافرت لطمه‌ای به زندگی و امر معاش آنان نمی‌زند و پس از مراجعت از حج قدرت بر ادامه و ادارۀ زندگی را دارند و در مسیر راه، خطری آنان را تهدید نمی‌کند و راه به رویشان باز است (که همه اینها در کلمه استطاعت نهفته است)، حج به‎صورت یک بدهی الهی شمرده می‌شود و هر که این بدهی را نپردازد و از رفتن به حج سرباز زند، کافر محسوب می‌شود. چنانکه امام صادق ‌(علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «هر کس از دنیا برود و حَجة الإسلام را بجا نیاورد بدون این که او را حاجتی ضروری باشد یا آن که به جهت بیمار شدن از آن باز ماند یا آن که پادشاهی از رفتن آن جلوگیری نماید چنین کسی (مسلمان نخواهد مرد، بلکه) یهودی یا مسیحی از دنیا خواهد رفت[۲][۳].

    • حج و مناسک آن، جلوۀ آشکار هدایت و راهنمایی خداوند: Ra bracket.png وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ... کَذَٰلِکَ سَخَّرَهَا لَکُمْ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَیٰ مَا هَدَاکُمْ... [حج–36] La bracket.png‎.
    • حج و مناسک آن، از مقدسات و شعائر الهی: Ra bracket.png ... لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْيَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْوَانًا ... [مائده–2] La bracket.png‎.
    • حج و منافع متعدد: Ra bracket.png وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَىٰ كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ * لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ ... * ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ * ذَٰلِکَ وَمَنْ یُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ... [حج–30_27] La bracket.png‎.
    • حج میدان انجام اعمال خیر و کسب توشه برای آخرت: Ra bracket.png لْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَیٰ... [بقره–197] La bracket.png‎.

    حج در روایات

    1. حج وسیله تقویت دین؛ علی ‌(علیه‌السلام) فرمود: «وَالْحَجَّ تَقْوِیَةً لِلدِّینِ؛ خداوند حج را وسیله تقویت دین قرار داد»[۴] .
    2. اهمیت حج؛ علی ‌(علیه‌السلام) فرمود: «الله الله فی بیت ربکم لاتخلوه مابقیتم فانه ان ترک لم تناظروا؛ خدا را! درباره خانۀ پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالی نگذارید؛ زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت خدا از شما قطع خواهد شد»[۵].
    3. حج و توجه به سوی خدا؛ امام باقر ‌(علیه‌السلام) دربارۀ کلام خداوند تبارک و تعالی فرمود: «ففروا الی الله انی لکم منه نذیر مبین. قال: حجوا الی الله؛ منظور از آیۀ شریفه، فرار به سوی خدا؛ آن است که آهنگ حج کنید»[۶].
    4. لبیک و قربانی؛ علی ‌(علیه‌السلام) فرمود: «نزل جبرئیل عی النبی صلی الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد مر اصحابک بالحج والثلج، فالحج رفع الاصوات بالتلبیة و الثلج نحر البدن؛ جبرئیل بر پیامبر فرود آمد و گفت: ای محمد یارانت را به عج و ثج فرمان ده. عج یعنی فریاد و لبیک برآوردن و ثج یعنی قربانی کردن شتران»[۷].
    5. حج اکبر و اصغر؛ معاویة بن عمار، می‌گوید از جعفر بن محمد (صادق‌) سوال کردم: «عن یوم الحج الاکبر فقال: هو یوم النحر والاصغر العمرة؛ روز حج اکبر چه روزی است؟ حضرت فرمود: روز حج اکبر روز عید قربان است و حج اصغر عمره است[۸].
    6. آثار حج؛ امام رضا ‌(علیه‌السلام) فرمود: «ما رایت شیئا اسرع غنا ولا انفی للفق من ادمان الحج»؛ از امام رضا ‌علیه‌السلام نقل شده که فرمود: هیچ چیزی را بیشتر از حج مداوم، در بی‌نیازی و فقرزدائی مؤثر ندیدم»[۹].
    7. مرگ در راه حج؛ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «من مات فی طریق مکة ذاهبا اوجائیا امن من الفزغ الاکبر یوم القیامة؛ هر کس در راه رفت و برگشت مکه بمیرد از اندوه بزرگ روز قیامت ایمن خواهد بود»[۱۰].
    8. حرمت مهمانان خدا؛ امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «الحاج والمعتمر و فدالله ان سالوه اعطاهم و ان دعؤه اجابهم و ان شفعوا شفعهم و ان سکتوا ابتداهم و یعوضون بالدرهم الف الف درهم؛ حاجی و عمره‌گزار مهمان خدایند. اگر چیزی بخواهند به ایشان دهد. اگر او را بخوانند، پاسخ می‌گوید. اگر شفاعت کنند. شفاعت ایشان را می‌پذیرد، اگر سکوت کنند، با آنان آغاز سخن می‌کند و در برابر هر درهمی که خرج کرده‌اند، یک میلیون درهم به آنان می‌پردازد»[۱۱].
    9. آمادگی برای احرام؛ عن حماد بن عیسی قال: سئلت ابا عبدالله ‌علیه‌السلام عن التهیؤء اللاحرام، فقال تقلیم الاظفار و اخذ الشارب و حلق العانة؛ حماد بن عیسی گوید: از امام صادق ‌(علیه‌السلام) پرسیدم. برای احرام چگونه باید آماده شد؟ فرمود: با گرفتن ناخن‌ها، کوتاه‌کردن شارب و تراشیدن موی بالای شرمگاه»[۱۲].
    10. نظر به کعبه؛ امام باقر ‌(علیه‌السلام) فرمود:«من نظر الی الکعبة لم یزل یکتب له حسنة و یمحی عنه سیئة حتی یصرف بصره عنها؛ هر کس به کعبه نگاه کند. تا وقتی به آن می‌نگرد مدام کار نیک برایش نوشته می‌شود و گناهش پاک می‌شود تا وقتی دیده از آن برگرداند»[۱۳].
    11. نیت حج؛ جعفر بن محمد (صادق‌) فرمود: «الحج حجان، حج لله و حج للناس، فمن حج لله کان ثوابه علی الله والجنه و من حج للناس کان ثوابه علی الناس یوم القیامة؛ حج دو گونه است: حجی برای خدا و حجی برای خلق، هر کس برای خدا حج گزارد، پاداشش آنست که خدا وی را به بهشت درآورد و هر کس برای مردم حج گزارد، پاداش وی روز قیامت بر عهدۀ مردم خواهد بود»[۱۴].
    12. روزۀ ایام تشریق در منا؛ «سئل الصادق ‌علیه‌السلام لم کره الصیام فی ایام التشریق؟ فقال: لان القوم زوار الله و هم فی ضیافته ولاینبغی للضیف ان یصوم عند من زاره و اضافه؛ از امام صادق ‌(علیه‌السلام) سئوال شد: چرا روزه ایام تشریق (11، 12 و13 ذی الحجه) نامطلوب است. حضرت فرمود: زیرا مردم، زائران خدا، مهمان وی هستند. و شایسته نیست که مهمان در نزد میزبان و کسی که به دیدارش رفته روزه بگیرد»[۱۵].
    13. حج یا جهاد؛ امام صادق ‌(علیه‌السلام) فرمود: «ما سبیل من سبیل الله افضل من الحج الا رجل یخرج بسیفه فیجاهد فی سبیل الله حتی یستشهد؛ هیچ راهی از راه‌های خدا برتر از حج نیست مگر این که مردی شمشیر بردارد و در راه خدا جهاد کند تا شهید گردد»[۱۶].
    14. ثواب طواف؛ پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم) فرمود: «من طاف بهذا البیت اسبوعا و احسن صلاة رکعتیه غفرله؛ هر کس هفت بار به دور این خانه طواف کند و دو رکعت نماز طواف را به خوبی انجام دهد. گناهش آمرزیده شود»[۱۷].
    15. حج و تجدید میثاق؛ امام باقر ‌(علیه‌السلام) والحجر کالمیثاق و استلامه کالبیعة و کان اذا استلمه قال: اللهم امانتی ادیتها و میثاقی تعاهدته لیشهدلی عندک بالبلاغ؛ حجرالاسود مثل یک پیمان است و دست کشیدن بر آن چون بیعت (با خدا) است وقتی حضرت دست بر حجرالاسود می‌کشید می‌فرمود: خدایا! امانتم را ادا کردم. میثاق خود را تجدید کردم، تو گواه باش که من وظیفه‌ام را به پایان رساند»[۱۸].
    16. اهمیت حج؛ امام صادق ‌(علیه‌السلام) فرمود: «لایزال الدین قائما ما قامت الکعبة؛ تا کعبه برپاست، دین برپاست»[۱۹].

    احکام حج

    حج از ارکان اسلام است و بر هر مکلفی در طول عمر با دارا بودن شرایط آن، یک بار واجب می‌شود. به حج واجب به اصل شرع - و نه با نذر و مانند آن - از این جهت که از ارکان دین است «حَجة الإسلام» گویند[۲۰]. وجوب حج فوری است؛ بدین معنا که در نخستین سال استطاعت باید انجام گیرد و در صورت عدم امکان، در سال بعد به جا آورده می‌شود و تأخیر آن از سال استطاعت بدون عذر، گناه کبیره است[۲۱]. حج گاه با نذر، عهد، قسم، بطلان حج پیشین و اجیرشدن جهت نیابت، واجب‌ می‌شود. بدون فراهم آمدن یکی از اسباب وجوب، گزاردن حج مستحب است؛ چنان که تکرار آن در هر سال و نیز به حج بردن خانواده استحباب دارد[۲۲]. چنانچه به جا آوردن حج پس از وجوب آن، نیازمند مقدماتی از قبیل سفر و فراهم کردن اسباب آن باشد، مبادرت به آنها واجب است[۲۳].

    شرایط وجوب

    عقل، بلوغ[۲۴] حریت[۲۵] و استطاعت[۲۶] شرایط وجوب حج‌اند؛ بنابراین، حج بر دیوانه، نابالغ، برده و غیرمستطیع واجب نیست؛ بلکه این افراد اگر هم حج بگزارند، کفایت از حَجة الإسلام نمی‌کند[۲۷]. البته اگر کودک ممیز یا دیوانه در اثنای حج مستحبی بالغ و عاقل گردد و وقوف به مشعر را پس از بلوغ یا عقل درک کند، بنابر مشهور از حَجة الإسلام کفایت می‌کند. در این صورت در وجوب تجدید نیت احرام برای حَجة الإسلام، اختلاف است[۲۸]. بر کسی که به اندازه گزاردن حج مال دارد، لیکن به همان اندازه هم بدهی حال دارد، حج واجب نمی‌شود[۲۹]. برخی گفته‌اند: تفاوتی بین حال و مدت‌دار بودن بدهی نیست و در هر دو صورت وجوب حج ساقط است[۳۰]. قرض کردن برای حج واجب نیست[۳۱]. اگر هزینه حج را به کسی بذل کنند، با فراهم آمدن دیگر شرایط حج بر او‌ واجب می‌گردد[۳۲]. (حج بذلی)؛ لیکن بنابر قول برخی اگر هبه نمایند، قبول آن واجب نیست[۳۳]. در وجوب حج بر زن، همراه داشتن مَحرَم شرط نیست، مگر آن که حج وی به جهت خوف متوقف بر آن باشد[۳۴]. کسی که پس از احرام و دخول در حرم بمیرد، ذمه‌اش از حج بری می‌شود[۳۵]. بر کسی که پس از وجوب حج بر او آن را نگزارده، حج مستقر می‌گردد و بر او واجب است آن را به جا آورد، هر چند شرایط وجوب از بین برود و چنانچه در حیاتش حج نگزارد، واجب است پس از مرگش از طرف او حج به جا آورند. استقرار حج، بنابر مشهور با در اختیار داشتن زمان لازم برای انجام دادن اختیاری مناسک حج و فراهم بودن شرایط وجوب در آن مدت، تحقق می‌یابد[۳۶]. هزینۀ حج مستقر از اصل ترکه - و نه ثلث آن - برداشته می‌شود[۳۷]. در این که باید از طرف او حج بلدی به جا آورند یا حج میقاتی، اختلاف است.

    شرایط صحت

    مسلمان بودن، مؤمن (دوازده امامی) بودن[۳۸]، مباشرت در اعمال و در خصوص زن، اذن شوهر در حج استحبابی[۳۹]. وقوع احرام در ماه‌های حج، شرایط صحت حج‌اند. در مراد از ماه‌های حج، اقوال مختلف است. شوال، ذی القعده و ذی الحجه‌؛ شوال، ذی القعده و دهۀ نخست ذی الحجه؛ شوال، ذی القعده و نُه روز نخست ذی الحجه و شوال، ذی القعده و ذی الحجه تا طلوع فجر روز عید قربان از جمله این اقوال است. کسی که می‌خواهد حج تمتع به جا آورد، باید عمره آن را در ماه‌های حج انجام دهد و به‌جا آوردن عمره تمتع در غیر ماه‌های حج صحیح نیست؛ چنان که احرام عمره تمتع و نیز احرام حج پس از دهم ذی الحجه صحیح نیست؛ حتی به قول کسانی که تمامی ذی الحجه را از ماه‌های حج می‌دانند[۴۰]. حج هر چند بر کافر واجب است؛ لیکن از او در حال کفر صحیح نیست[۴۱]. بر بطلان عبادات غیرمؤمن ادعای اجماع شده است[۴۲]؛ لیکن در صورتی که مستبصر شود، بنابر مشهور‌ لازم نیست حجی را که مطابق مذهب خود انجام داده، در صورت عدم اخلال به رکن آن، اعاده کند[۴۳]؛ هر چند اعاده آن مستحب است[۴۴]. (استبصار) کسی که حج بر او واجب شده، خود باید انجام دهد و به جا آوردن دیگری از طرف او کفایت نمی‌کند[۴۵]. حج واجب با نذر، حج با نذر و مانند آن (عهد و قسم) واجب می‌شود. عقل، بلوغ و حریت و برای زوجه، اذن زوج از شرایط صحت نذر، عهد و قسم است. برده نیز با اجازۀ مولا می‌تواند نذر کند. در این صورت، حج بر او واجب می‌شود[۴۶].

    نیابت در حج

    نایب گرفتن در حج استحبابی، خواه برای مرده یا برای زنده مستحب است. نایب گرفتن در حج واجب برای مرده‌ای که حج بر او استقرار یافته، بر ورثه واجب است و نیز بنابر مشهور برای زنده‌ای که حج بر او استقرار یافته؛ لیکن به دلیل بیماری یا پیری و مانند آن توانایی جسمی خود را برای همیشه از دست داده، واجب است؛ بلکه بنابر قول برخی در صورت استطاعت و عدم استقرار نیز به شرط متمکن بودن برای نایب گرفتن، حکم چنین است. در این که وجوب نیابت اختصاص به حَجة الإسلام دارد یا شامل حج واجب با نذر یا به سبب باطل شدن حج پیشین هم می‌شود، اختلاف است[۴۷].

    اقسام

    حج بر سه قسم است: حج تمتع، حج قِران و حج افراد. حج تمتع وظیفۀ آفاقی است که در فاصلۀ شانزده یا دوازده فرسخی مکه - بنابر اختلاف اقوال در مسأله - یا دورتر سکونت دارد[۴۸]. حج قِران و افراد وظیفۀ اهالی مکه و نیز کسانی است که فاصلۀ محل سکونت آنان تا مکه کمتر از مسافت یاد شده است[۴۹].

    مناسک حج

    اعمال و مناسک حج عبارتند از: احرام بستن، وقوف به عرفات، وقوف به مشعرالحرام، رفتن به منا و به جا آوردن اعمال آن در روز عید قربان (رمی، قربانی و حلق یا تقصیر)، طواف زیارت و نماز طواف آن، سعی بین صفا و مروه، طواف نساء و نماز طواف آن، بیتوته در منا در شب‌های یازدهم و دوازدهم و برای برخی سیزدهم و رمی جمرات سه‌گانه در روزهای یاد شده[۵۰]. قربانی در منا در حج تمتع، واجب و در حج قِران و افراد مستحب است[۵۱]. تفصیل مناسک هر یک از اقسام حج در همان قسم آمده است.

    مستحبات پس از اتمام مناسک

    بازگشت به مکه از منا برای طواف وداع[۵۲] خواندن شش رکعت نماز در مسجد خیف در مدت اقامت در منا[۵۳] فرود آمدن در وادی مُحَصَّب (ابطح) و به پشت دراز کشیدن، هنگام کوچ از منا در روز سیزدهم ذی الحجه[۵۴] (تحصیب)؛ داخل شدن در کعبه بدون کفش، به‌ویژه برای کسی که نخستین بار حج می‌گزارد و غسل و دعاکردن هنگام دخول و نیز خواندن دو رکعت نماز بین دو ستون بر سنگ سرخ، همچنین چهار گوشه بیت در هر گوشه دو رکعت و سپس خواندن دعای مأثور و استلام ارکان کعبه، به ویژه رکن یمانی[۵۵] طواف کردن برای خویشان و همشهریان[۵۶] و سپس طواف وداع و استلام ارکان و مستجار و دعاکردن به آنچه می‌خواهد و آمدن نزد چاه زمزم و نوشیدن از آب آن و خواندن دعای مأثور هنگام خارج شدن[۵۷] (آب زمزم)؛ به سجده افتادن و رو به قبله قرار گرفتن و دعاکردن قبل از ترک مسجدالحرام؛ خروج از مسجد از باب حناطین[۵۸] عزم بازگشت به مکه برای حج در سال‌های بعد؛ بنابر تصریح برخی، حضور در محل ولادت رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم) و نیز منزل خدیجه (مادر حضرت زهرا) و زیارت قبر ایشان در قبرستان حجون؛ رفتن به مسجد ارْقَم (خانه ارقم بن ابی ارقم که پیامبر در آغاز دعوت مدتی در آنجا مخفی بود. بعدها در محل این خانه مسجدی ساختند که به مسجد خیزران معروف بود. با توسعه مسجدالحرام، این محل هم‌اکنون ضمیمه مسجد شده است) و صعود به غار حرا و غار ثور[۵۹].

    فوت شدن حج

    کسی که حجش فوت شده با انجام دادن عمره مفرده از احرام خارج می‌شود. حال در این صورت لازم است برای عمره نیت کند یا نیازی نیست؛ بلکه عمل او به صورت قهری تبدیل به عمره می‌شود، اختلاف است. در صورت واجب بودن حج بر چنین شخصی، سال دیگر باید آن را به جا آورد. در صورت مستحب بودن، به جا آوردن آن در آینده استحباب دارد[۶۰]. کسی که حجش فوت شده، مستحب است تا پایان ایام تشریق در منا بماند و اعمال عمره مفرده را پس از این ایام انجام دهد[۶۱].

    جستارهای وابسته

    پانویس

    1. ↑ آشنایی با ابواب فقه؛ ص 58.
    2. ↑ ثواب الاعمال و عقاب الاعمال؛ ص 282.
    3. ↑ احکام بیماران، پزشکان و خانواده‌ها؛ ص 44.
    4. ↑ نهج‌البلاغه؛ خطبۀ 1.
    5. ↑ بحارالانوار؛ ج 16، ص 96.
    6. ↑ معانی الاخبار؛ ص 222.
    7. ↑ همان؛ ص 224.
    8. ↑ همان؛ ص 295.
    9. ↑ بحارالانوار؛ ج 74، ص 318.
    10. ↑ ملاذ الأخيار فی فهم تهذيب الأخبار؛ ج 22، ص 37.
    11. ↑ همان؛ ج 22، ص 67.
    12. ↑ همان؛ ج 30، 87.
    13. ↑ بحارالانوار؛ ج 65، ص 96.
    14. ↑ همان؛ ص 24.
    15. ↑ همان؛ ص 34.
    16. ↑ همان؛ ص 49.
    17. ↑ همان.
    18. ↑ همان؛ ص 48.
    19. ↑ همان؛ ص 57.
    20. ↑ جواهرالکلام؛ ج 17، ص 220 - 223.
    21. ↑ همان؛ ص 223 - 225.
    22. ↑ همان؛ ص 216 و 228.
    23. ↑ مهذب الاحکام؛ ج 12، ص 8.
    24. ↑ جواهرالکلام؛ ج 17، ص 29.
    25. ↑ همان؛ ص 241.
    26. ↑ همان، ص 248.
    27. ↑ همان؛ ص 229، 241، 248 و 275.
    28. ↑ همان؛ ص 229-234.
    29. ↑ همان؛ ص 258 - 259.
    30. ↑ منتهی المطلب؛ ج 10، ص 80.
    31. ↑ جواهرالکلام؛ ج 17، ص 60.
    32. ↑ همان؛ ص 261.
    33. ↑ همان؛ ص 268.
    34. ↑ همان؛ ص 330 - 331.
    35. ↑ همان؛ ص 295.
    36. ↑ همان؛ ص 298 - 301 .
    37. ↑ همان؛ ص 314.
    38. ↑ همان؛ ص 306.
    39. ↑ همان؛ ص 332
    40. ↑ همان؛ ج 18، ص 12 - 13؛ الحدائق الناضرة؛ ج 14، ص 352 - 354.
    41. ↑ جواهرالکلام؛ ج 17، ص 301.
    42. ↑ همان، ج 15، ص 63.
    43. ↑ همان؛ ج 17، ص 304.
    44. ↑ همان؛ ‌ص 396.
    45. ↑ همان؛ ص 275.
    46. ↑ همان؛ ص 336 - 338.
    47. ↑ العروة الوثقی؛ ج 4، ص 434 - 435.
    48. ↑ جواهرالکلام؛ ج 18، ص 5 - 10.
    49. ↑ همان؛ ‌ص 44 - 47.
    50. ↑ همان؛ ص 136.
    51. ↑ همان؛ ج 19، ص 114 - 115.
    52. ↑ همان؛ ج 20، ص 53.
    53. ↑ همان؛ ‌ص 54.
    54. ↑ همان؛ ص 57.
    55. ↑ همان؛ ‌ص 60 - 65.
    56. ↑ همان؛ ص 68.
    57. ↑ همان؛ ص 65.
    58. ↑ همان؛ ص 66 - 67.
    59. ↑ همان؛ ص 69.
    60. ↑ همان؛ ج 19، ص 86 - 89.
    61. ↑ همان؛ ص 91.

    منابع

    • ر. ک: کتاب آشنایی با ابواب فقه، نوشتۀ: محمد اسماعیل نوری.
    • ر. ک: کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق.
    • ر. ک: کتاب معانی الاخبار، شیخ صدوق.
    • ر. ک: کتاب بحارالانوار، علامه مجلسی.
    • ر. ک: کتاب فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، ج ‌3.
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=حج&oldid=211259»