منیره گرجی

منیره گرجی
نام کامل	منیره گرجی فرد
نام‌های دیگر	منیره علی بانو گرجی فرد
اطلاعات شخصی
سال تولد	1308 ش، ۱۹۳۰ م، ۱۳۴۸ ق
محل تولد	ایران تهران
سال درگذشت	1403 ش، ۲۰۲۵ م، ۱۴۴۶ ق
دین	اسلام، شیعه

منیره گرجی، قرآن‌پژوه و تنها زنی که توانست به مجلس خبرگان قانون اساسی راه پیدا کند. او همچنین در زمینۀ آموزش و ترویج ارزش‌های اسلامی فعال بود و زندگی ساده و معنوی او همواره مورد توجه قرار داشت. ایشان مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان را تأسیس کرد.

زندگی‌نامه

منیره گرجی، متولد سال ۱۳۰۸ در تهران، یکی ازبانوان قرآن‌پژوه ایران است که نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب اسلامی ایفا کرد. او به‌عنوان تنها بانوی عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، جایگاه ویژه‌ای در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران داشت. حضور او در این مجلس نماد مشارکت زنان در ساختارهای سیاسی نوین ایران بود. گرجی تلاش کرد حقوق زنان را در چهارچوب آموزه‌های اسلامی در قانون اساسی بگنجاند و به مسائل مرتبط با جایگاه خانواده و زنان در جامعه توجه ویژه‌ای داشت.

درگذشت

سرانجام منیره گرجی در ۹۵ سالگی به تاریخ ۲۳ دی‌ماه 1403 ش، درگذشت.

پیام‌ها

متن پیام رئیس‌جمهور به شرح زیر است؛

بسم الله الرحمن الرحیم «انا لله و انا الیه راجعون» درگذشت بانوی فرهیخته، استاد منیره گرجی قرآن‌پژوه برجستۀ کشور و صاحب «نشان ارزشمند مهر»، موجب تأثر خاطر شد. این چهره مردمی و متعهد که اولین زن عضو مجلس خبرگان بود، با حضور مؤثر در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از جمله تدریس، تبیین و گسترش مفاهیم قرآنی و ارزش‌های اسلامی، پایه‌گذاری نخستین مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان، نگاه ویژه به جایگاه زنان و خانواده در ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور، نامی ماندگار در تاریخ این مرز و بوم از خود برجای گذاشت. اینجانب این ضایعه را به جامعه فرهنگی و قرآنی کشور به‌ویژه بیت مکرم آن مرحومه تسلیت می‌گویم و از درگاه خداوند منان برای ایشان رحمت و رضوان الهی و همجواری با صالحان و برای عموم بازماندگان معزز صبر و اجر خواستارم. مسعود پزشکیان.

جستارهای وابسته

• قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

یادداشت

«نشان مهر»، از نشان‌های افتخار در ایران است. بر اساس ماده ۱۸ آیین‌نامه اعطای نشان‌های دولتی، «نشان مهر» به زنانی اعطا می‌شود که در یکی از زمینه‌های زیر منشأ آثار ارزنده باشند:

1. ارائه عملی الگوی مادر یا همسر نمونه به‌ویژه در میان مادران و همسران شهدا، جانبازان و آزادگانی که با فداکاری در حفظ و تحکیم خانواده، در زمینه‌های فرهنگی، آموزشی یا پژوهشی خدمات برجسته‌ای را ارائه نموده باشند؛
2. ابراز شایستگی در عرصه‌های بین‌المللی به نحوی که موجب افتخار برای کشور و معرف شخصیت زن در جمهوری اسلامی ایران باشد؛
3. معرفی الگوی زن مسلمان در جامعه و تلاش برای تبیین و ترویج مبانی عقیدتی و اجتماعی آن؛
4. مشارکت سازنده و فعال در امور اجتماعی، اقتصادی و سیاسی.

زندگی‌نامه

منیره علی گرجی در سال ۱۳۰۸ش، در محله عین‌الدوله تهران، در خانواده‌ای پرجمعیت با هشت خواهر و برادر بزرگ، متولد شد. پدرش، محمدآقا، در زمین‌های سرخه‌حصار در شرق تهران به فعالیت کشاورزی اشتغال داشت. وی در سن ۱۵ سالگی با مردی کفاش و مذهبی که اجداد گرجستانی داشت، ازدواج کرد.

تحصیلات

او، تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در مدارس تهران به پایان رساند و سپس به دلیل علاقه شدید به علوم دینی، وارد حوزه‌های آموزشی اسلامی شد و در محضر اساتید بزرگی مانند آیت‌الله طالقانی و دیگر علمای برجسته آن زمان به تحصیل فقه، اصول و تفسیر قرآن پرداخت. بر اساس روایت خود او از زندگی‌اش قرآن را در دوران ابتدایی به صورت پراکنده و با مطالعه خود فراگرفته و متون دیگر را نیز به صورت خودخوان آموخته است. او در شهریور سال ۱۳۷۱ ش، در مصاحبه‌ای با نشریه پیام زن در این خصوص می‌گوید: «مطالبی که تاکنون خوانده‌ام نه به روش کلاسیک و دانشگاهی بوده و نه به روش معمول حوزه‌ها، بلکه دروسی که لازم می‌دیدم بخوانم، به صورت تک درس نزد استاد می‌خواندم، از قبیل منطق، فلسفه، اصول، فقه و غیره. این روش به خاطر این بود که ضرورتی برای آن احساس نمی‌کردم».

مبارزات انقلابی

بعد از مدتی، جلسات قرآنی و اعتقادی بانو گرجی رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت . طوری که در سال‌های 1356 ش و 1357 ش، این جلسات در تهران معروف شد و به کانونی برای آماده‌سازی زنان و خانواده‌ها برای انقلاب تبدیل شد و حتی شهید محبوبه دانش آشتیانی که در تظاهرات ۱۷ شهریور 1357 ش، از شاگردان او به شهادت رسید. بانو گرجی خاطره‌ای از دوران انقلاب نقل می‌کند که نشان از روحیه مقاومت و استقامت او دارد: «در هفته‌ای که قرار بود امام خمینی به ایران بازگردند، در فرودگاه تحصن کردیم و تهدید به تیراندازی شدیم. دخترم با خشم به من گفت که اگر قرار است تیر بخورم، من باید اول باشم! این روحیه را باید حفظ کنیم!».

نمایندگی در مجلس خبرگان قانون اساسی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در اوایل سال ۱۳۵۸، شورای انقلاب تصمیم به تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی گرفت. امام خمینی دستور دادند که تدوین قانون اساسی ابتدا توسط نمایندگان منتخب مردم صورت گیرد. در این زمان، بانو گرجی تصمیم گرفت در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی کاندیدا شود. منیره گرجی در مورد انگیزه‌اش برای کاندیداتوری مجلس خبرگان قانون اساسی می‌گوید: درمورد راه یافتن به مجلس، من هیچ وقت برای خودم قدمی بر نداشتم. الان هم نه با کسی آشنا هستم و نه در خانه‌ای رفت و آمد دارم، بلکه سعی دارم بنده خدا باشم و اگر مسؤولیتی احساس کنم حاضرم انجام وظیفه نمایم. وقتی جریان مجلس خبرگان مطرح شد، چند نفر از آقایان مرتب تلفن می‌زدند و اصرار داشتند که من در انتخابات شرکت کنم. من هم خودم تعجب می‌کردم، چون نه همسرم در این جریانات حضور داشت و نه پسر یا دامادی داشتم و نه خودم اهل این بودم و هستم که بخواهم خودم را مطرح کنم... من اول نمی‌پذیرفتم، چون مریض بودم. یک روز از رادیو یا تلویزیون شنیدم که خانم‌هایی از مجاهدین (منافقین) و فدائیان آن زمان مصاحبه می‌کردند و می‌خواستند با آن نظرات غیر اسلامی به مجلس بروند. من با خودم گفتم اگر بناست مجلس تشکیل شود و این ها بخواهند کاندید شوند، من باید بروم و لااقل جلوی یکی از این‌ها را بگیرم. وی درادامه گفت: وقتی دیدم پیشنهاد زیاد است و این مسایل نیز در جامعه وجود دارد، بعد از مدتی به این برادران جواب مثبت دادم. البته این برادران از جمله آقای خزعلی، آن موقع در جلساتی مرا آزمایش کردند.

بانو گرجی به عنوان تنها زن منتخب تهران در مجلس خبرگان انتخاب شد و با ۱۳۰۶۵۶۲ رأی به این مجلس راه یافت. او در این مجلس به شدت پیگیر مسائل مربوط به حقوق زنان و خانواده بود و سخنرانی‌های زیادی در مورد حقوق زن در اسلام و در مکتب تشیع ایراد کرد. اما این فعالیت‌ها با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو شد، از جمله اعتراضات برخی از متحجرین که در ابتدا به حضور یک زن در چنین مجلسی انتقاد کردند. بانو گرجی در پاسخ به این اعتراضات گفت: «من مطمئن هستم که در این مجلس گناه نمی‌کنم، هر کس که فکر می‌کند این مجلس گناه است، می‌تواند آنجا را ترک کند»

حضور این بانوی محقق در مجلس، نه تنها به عنوان نمادی از مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور، بلکه نشان‌دهنده دیدگاه پیشروانه انقلاب اسلامی در توجه به نقش بانوان بود. در مجلس خبرگان قانون اساسی، گرجی با تأکید بر حقوق و جایگاه زنان در اسلام، نقش مؤثری در تدوین اصولی داشت که به تأمین حقوق زنان در چارچوب اسلامی می‌پردازد. او از مدافعان سرسخت اصل برابری در کرامت انسانی و تأکید بر مسئولیت‌های اجتماعی و خانوادگی زنان بود. تلاش‌های او موجب شد بسیاری از اصول قانون اساسی ایران به شکل خاصی به مسائل زنان و خانواده توجه کند.

پایان فعالیت سیاسی و بازگشت به تدریس

پس از پایان دوره مجلس خبرگان قانون اساسی، بانو گرجی از فعالیت‌های سیاسی کنار رفت و به تدریس علوم دینی و قرآنی پرداخت. او به تأسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان پرداخت و در حوزه علمیه خدیجه کبری (س) و مرکز تربیت معلم شهید رجایی به تدریس ادامه داد. با وجود فعالیت‌های علمی و دینی فراوان، نام او همچنان در بسیاری از منابع و دانشنامه‌ها نادیده گرفته شده است.

آثار و تألیفات

از منیره گرجی چندین کتاب و مقاله علمی به جا مانده است که بیشتر آن‌ها به موضوعات تربیتی، دینی و حقوق زنان می‌پردازد. آثار او نه تنها به عنوان منابع ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به مسائل زنان محسوب می‌شود، بلکه برای عموم مردم نیز الهام‌بخش است. برخی از مهم‌ترین آثار او عبارتند از:

• نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیا؛
• حقوق زنان در قانون اساسی ایران؛
• جایگاه تربیت در معارف قرآنی؛
• زن و خانواده در اسلام؛

دیدگاه‌های فکری و دینی

یکی از ویژگی‌های برجسته منیره گرجی، دیدگاه‌های نوگرایانه او در حوزه دینی بود، به طوری که تلاش می‌کرد اسلام را به عنوان دینی پویا و جامع معرفی کند که توانایی پاسخ به نیازهای زمانه را دارد. او بر این باور بود که آموزه‌های اسلامی به ویژه در زمینه حقوق زنان، به درستی تبیین نشده‌اند و تلاش کرد با بهره‌گیری از منابع اصیل اسلامی، تصویری روشن‌تر و عادلانه‌تر از این حقوق ارائه دهد.

در کنار فعالیت‌های داخلی، در عرصه‌های بین‌المللی نیز به عنوان نماینده‌ای از زنان مسلمان ایرانی شناخته شد. او در کنفرانس‌ها و نشست‌های متعدد بین‌المللی شرکت کرد و دیدگاه‌های انقلاب اسلامی درباره زنان و خانواده را به جهانیان معرفی نمود. سخنرانی‌های او در این نشست‌ها، به ویژه در موضوعاتی مانند جایگاه زن در اسلام، حقوق بشر و خانواده اسلامی، با استقبال گسترده‌ای مواجه می‌شد.

تأثیرات و میراث او

فعالیت‌های منیره گرجی تأثیرات عمیقی بر جامعه ایرانی گذاشت. او با نقش‌آفرینی در تدوین قانون اساسی، الگویی از حضور مؤثر زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ارائه کرد. تلاش‌های او برای ارتقای آگاهی دینی و تربیتی زنان، نسل‌هایی از بانوان آگاه و متعهد به ارزش‌های اسلامی و انقلابی را تربیت کرد. یکی از جنبه‌های مهم میراث او، تأکید بر تعامل میان سنت و مدرنیته در چارچوب اسلام بود. او نشان داد که می‌توان در عین پایبندی به ارزش‌های دینی، نگاهی پیشرو به مسائل داشت و برای حل مشکلات جامعه از ظرفیت‌های موجود بهره برد. گرجی به عنوان یک بانوی مسلمان ایرانی، الگویی الهام‌بخش برای زنان در ایران و جهان است. زندگی و فعالیت‌های او نشان‌دهنده توانایی زنان در ایفای نقش‌های کلیدی در جامعه است. تلاش‌های او برای ارتقای آگاهی دینی و تربیتی، و همچنین حضور مؤثر در عرصه سیاست، میراثی ماندگار است که تا نسل‌ها به یاد خواهد ماند. او در طول زندگی خود ثابت کرد که زنان می‌توانند در کنار نقش‌های خانوادگی، در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نیز تأثیرگذار باشند. به این ترتیب نه تنها به عنوان یک چهره برجسته تاریخی، بلکه به عنوان یک الگوی عملی برای زنان امروز شناخته می‌شود که خواهان تغییر، پیشرفت و خدمت به جامعه خود هستند.