عثمان

عثمان

نام کامل	عثمان بن عفان بن ابی العاص بن امیة
کنیه	ابوعمرو • ابوعبدالله
زادروز	سال ۶ عام الفیل
زادگاه	مکه
درگذشت	سال ۳۵ قمری
آرامگاه	مدینه
محل زندگی	مکه • مدینه
نسب • قبیله	قریش • بنی امیه
دلیل شهرت	خلیفه سوم
حضور در جنگ‌ها	فتح مجدد آذربایجان، افریقیه (شمال غربی آفریقا)، فتح جزیره قبرس و فتح گرگان
جانشین	امام علی (ع)
مدت خلافت	۳۵-۲۳ هجری
نحوه درگذشت	در پی شورش علیه حکومتش

عثمان بن عفان سومین خلیفه از خلفای راشدین نزد اهل سنت و از اصحاب پیامبر اکرم(ص) است. عثمان بنابر شورایی که عمر بن خطاب پیش از مرگ خود برای انتخاب خلیفه تعیین کرد، به خلافت رسید و از سال ۲۳ قمری تا هنگام کشته شدنش در سال ۳۵ قمری حکومت کرد.

عثمان ۴۹ روز آخر عمر خود را در محاصره مخالفین و معترضین خود بود که نهایتاً به قتل او انجامید. عثمان همچنین نسخه‌ای رسمی از قرآن را جمع‌آوری و به ثبت رسانید. پس از قتل عثمان اختلافات گروه‌های مسلمانان و سرزمین‌های متحده اسلامی (مثل شام، عراق، حجاز و مصر) بیشتر شد، این ناسازگاری‌های سیاسی و دینی منجر به درگیری‌هایی موسوم به فتنه اول و دوم گردید. او در پی یک شورش علیه شیوه حکومتی‌اش در مدینه به دست شورشیان کشته شد. رویکردی را انتخاب کرد که برای صحابه و عموم مسلمانان قابل قبول نبود و همین موارد در نهایت سبب قتل او گردید.

معرفی عثمان

عثمان بن ابى العاص بن امیه بن عبد شمس بن عبد مناف بن قصىّ، مادرش اروى دختر کریز بن ربیعة بن حبیب بن عبد شمس بن عبد مناف بن قصى است و مادر مادرش بیضاء دختر عبد المطلب‌ بن هاشم بن عبد مناف است که کنیه‌اش ام حکیم است.

کنیه عثمان در جاهلیت ابو عمرو بود و چون اسلام آشکار شد از رقیه دختر رسول خدا (ص) داراى پسرى به نام عبدالله شد و کنیه ابو عبدالله را براى خود برگزید. تولد عثمان را به اختلاف، سال هفتم یا ششم عام الفیل نوشته‌اند.

گفته‌اند که عثمان به دعوت ابوبکر در مکه اسلام آورد. البته برخی اسلام او را در پی اسلام طلحه و زبیر دانسته اند.

عثمان قبل از خلافت

در زمان رسول خدا (ص)

وی از جمله مهاجرین به حبشه به همراه همسرش خویش بوده است. و در هنگام هجرت به مدینه به خانه اوس بن ثابت (برادر حسان بن ثابت) در محله بنى نجار وارد شد.

نوشته اند که به دلیل بیماری همسرش در جنگ بدر حضور نیافته است. اما پیامبر (ص) سهم عثمان را در غنایم بدر منظور فرمود. وی همراه مسلمانان در غزوه احد شرکت کرد، اما از جمله مسلمانانی بود که در حین جنگ و پس از سخت شدن اوضاع، فرار کرد. مورخین نوشته اند که وی سه روز فراری بوده است. و هنگامی که بازشگت رسول خدا (ص) به او فرمود: _{خیلى راه رفتی!}

همچنین رسول خدا(ص) در جریان صلح حدیبیه او را به عنوان سفیر به نزد قریش فرستادند تا به آنها بگوید که مسلمانان براى جنگ نیامده‌ اند، بلکه براى تعظیم خانه خدا آمده و پس از قربانى شتران شهر را ترک خواهند کرد.

عثمان در بلدح با قریش برخورد. پیام رسول خدا (ص) را به قریش رساند و از جمله آن که شما را نیز به ستوه آورده و برگزیدگانتان را از بین برده است. قریش گفتند که از همانجا بازگرد و به محمد (ص) بگو: آنان اجازه نخواهند داد تا او وارد مکه شود.

در این لحظه ابان بن سعید بن عاص از اشراف مکه بدو پناه داد و براى حفظ جان او، پشت سر وى سوار اسب شد و او را به مکه آورد. عثمان با تک تک اشراف مکه سخن گفت، اما اقدام عثمان نیز حاصلى در بر نداشت. گفته ‌اند که عثمان سه روز در مکه براى دعوت قریش به پذیرش صلح ماند. غیبت سه روز او موجب نگرانی مسلمان و بیعت رضوان بین مسلمانان شد.

عثمان در زمان ابوبکر و عمر

در زمان ابوبکر وی از افراد نزدیک به خلیفه بوده و کاتب وی به شمار می آمد. عثمان که در تمام دوره بیمارى ابوبکر ملازم او بود، از طرف وى مکلف به نوشتن عهدنامه جانشینى عمر شد. با نوشتن آغاز عهد، ابوبکر به حالت اغماء رفت و عثمان که تکلیف خود را مى‌دانست تا به آخر عهد را نوشته و نام عمر را در آن درج کرد. ابوبکر پس از به هوش آمدن از وى خواست تا آنچه را نوشته بخواند و او چنین کرد و ابوبکر نوشته او را تایید نمود.

در دوره عمر نیز از نفوذ قابل توجهی برخوردار بود و در آن شرایط، نماینده بنی امیه به شمار می آمد.

شورای خلافت

در سال ۲۳ هجری فیروز غلام ایرانی مغیرة بن شعبه، عمر بن خطاب را مضروب ساخت. عمر تنها چند روز پس از این ضربت زنده ماند، اما پیش از مرگ خود، شورایی شش نفره متشکل از امام علی (ع)، عثمان بن عفان، زبیر بن عوام، طلحة بن عبیدالله، عبدالرحمن بن عوف و سعد بن ابی وقاص تشکیل داد و به آنها دستور داد تا یک نفر را از بین خود به عنوان خلیفه انتخاب کنند. سعد از ابتدا رأی خود را به عبدالرحمان واگذار کرد. زبیر به طرفداری از علی (ع) از نامزدی خلافت انصراف داد. عبدالرحمان اعلام کرد که خواستار خلافت نیست. طلحه که پسرعموی ابوبکر و مخالف علی(ع) بود، به طرفداری از عثمان کنار رفت. بنابراین فقط علی (ع) و عثمان نامزد خلافت بودند و رأی و نظر عبدالرحمن بسیار حائز اهمیت شد.

عبدالرحمن‌ بن عوف پس از ۳ روز رایزنی با مردم، به‌ویژه اشراف و امرا، ابتدا از علی (ع) خواست تا متعهد شود که در صورت نیل به مقام خلافت، به کتاب خدا، سیره پیامبر (ص) و ابوبکر و عمر عمل کند. علی (ع) در جواب گفت: امید آن دارم که در محدوده دانش، توانایی و اجتهاد خود به کتاب خدا و سنت رسول خدا(ص) عمل کنم. سپس عبدالرحمن شرط خود را با عثمان در میان گذاشت و او بلافاصله پذیرفت. به همین جهت، ابن‌ عوف با عثمان بیعت کرد.

اهمیت ماجرای قتل عثمان در تاریخ اسلام

ماجراهای منتهی به قتل عثمان بن عفان به عنوان سومین خلیفه مسلمانان، از مهم‌ترین حوادث دوران بعد از پیامبر اسلام دانسته شده است. او حدود دوازده سال خلیفه مسلمانان بود.به گفته رسول جعفریان، تاریخ‌پٰژوه معاصر، عثمان در شش سال اول خلافت بسیار آرام عمل کرد و کوشید موقعیت خود را مستحکم کند. اما در شش سال دوم، بنی‌امیه را صاحب قدرت کرد، مناصب مهم حکومتی را به آن‌ها سپرد و عملا تمام قدرت در دست بنی‌امیه افتاد.

شیوه حاکمیت او اعتراض‌هایی را برانگیخت که منجر به محاصره خانه و سپس قتل او شد. ابن‌حجر عسقلانی مورخ اهل‌سنت معتقد است قتل عثمان سرآغاز فتنه‌ها در جهان اسلام گردید. اختلاف بین بنی‌امیه و بنی‌هاشم و طرفداران آن‌ها را دوباره برافروخت؛ بنی‌امیه خود را خونخواه عثمان دانسته و علی(ع) که خلیفه بعدی بود را مقصر قتل او می‌دانستند. بنی‌امیه قتل عثمان را وسیله‌ای برای احیای برتری و قدرت خود میان عرب قرار دادند.

پس از قتل عثمان تاریخ اسلامی وارد مرحله جدیدی شد. کشته‌شدن او زمینه‌ساز جنگ‌های داخلی در زمان حاکمیت امام علی(ع) شد که در یکی از آن‌ها افراد نامداری مانند طلحه، زبیر و عایشه در برابر او قرار داشتند و دیگری منجر به شکل‌گیری گروهی به نام خوارج گردید.

نحوه قتل عثمان

شورشیان با طلحه، زبیر و عمرو عاص خانه عثمان را محاصره کردند. آنها حتی آب را نیز بر روی او بستند. در انساب الاشراف بلاذری آمده:هیچ یک از اصحاب رسول خدا (ص)، از نظر مخالفت و ستیزه با عثمان، به پای طلحه نمی رسید! طلحه و زبیر زمام امور بدست گرفته بودند، و طلحه از رسیدن آب به خانه عثمان جلوگیری می کرد و نمی گذاشت آب آشامیدنی به آنجا برسد. این خبر چون به امام علی(ع) رسید، سه مشک پر آب به خانه عثمان فرستاد. غلامان بنی هاشم و بنی امیه مشک های پر آب را در میان گرفتند تا از آسیب شورشیان در امان بماند، با این حال تا آن آب به خانۀ عثمان رسید عده ای از ایشان زخمی شدند.

چون به امام علی(ع) گزارش دادند که مردم به کشتن عثمان کمر بسته و در این کار مصمم گشته اند به فرزندان خود، امام حسن و امام حسین (ع) چنین دستور داد: شمشیرهای خود را بردارید و بر در خانه عثمان بایستید و اجازه ندهید کسی به خلیفه دست یابد. مهاجمان و شورشیان عثمان چون محافظت از خانه عثمان توسط بنی هاشم را دیدند، سعی کردند تا از طریقی دیگر به عثمان دست یابند. به همین دلیل آنان از خانه همسایه عثمان استفاده کردند و مخفیانه وارد خانه عثمان شدند و او را به قتل رساندند.

جنازه عثمان سه روز بر زمین بود و سپس در حش کوکب به خاک سپرده شد، که این قبرستان مخصوص یهودیان بود.