اخوان المسلمین تاجیکستان

نام جریان	اخوان المسلمین اردن
سال تاسیس	1972 میلادی
موسس	سید عبدالله نوری
افراد موثر	محی الدین کبیری. محمودجان فیض‌الرحمان‌اف. رحمان نبی اف.

حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در سال 1972 تاسیس شد. زمانی که سید عبدالله نوری سازمان زیرزمینی جوانان را تاسیس کرد که تاحدی تحت تاثیر آموزه های حسن البنا و ابو الاعلی مودودی قرار داشت.سید عبدالله نوری بعدها رهبر نهضت اسلامی تاجیکستان شد. در سال ۲۰۰۰ با پیشنهاد سید عبدالله نوری جانشین رئیس حزب نهضت اسلامی تاجیکستان می‌شود. در ماه آگوست سال ۲۰۰۶ سید عبدالله نوری فوت می‌کند و در ماه سپتامبر همان سال، محی الدین کبیری در انجمن داخلی حزب به عنوان رئیس حزب انتخاب گردید. حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در 4 دسامبر سال 1991 به عنوان یک حزب سیاسی معرفی شد.

تاریخچه

حزب نهضت اسلامی تاجیکستان 4 دسامبر سال 1991 تشکیل شده سال‌های 1992تا 1997 در قلمرو جمهوری اسلامی افغانستان فعالیت کرده‌اند. پس از امضای توافق‌نامه استقرار صلح و رضایت ملی مجددا فعالیت آن در تاجیکستان آغاز و 28 سپتامبر سال 1999 و 15 اکتبر سال 2003 به عنوان یک حزب سیاسی در وزارت دادگستری ثبت شد.

جنگ داخلی تاجیکستان

پس از انتخابات سال 1991 و انتخاب رحمان نبی اف رئیس پیشین حزب کمونیست تاجیکستان اعتراضها و تظاهرات مردمی گسترش یافت.در نتیجه ی این اعتراضات نبی اف سعی کرد دولت آشتی ملی تشکیل دهد که در آن نمایندگان احزاب مخالف نیز حضور داشته باشند و به این ترتیب هشت وزیر از نیروهای مخالف را وارد کابینه کرد که از جمله می توان به (دولت عثمان) معاون حزب نهضت اسلامی تاجیکستان اشاره کرد که معاون نخست وزیر شد.

وی هم چنین پارلمان موقت با نام شورای مردمی به وجود آورد که جایگزین شورای عالی شد و قرار شد به زودی انتخابات برای تشکیل پارلمان دائم برگزار شود.در نتیجه این اقدام کمونیست‌های کولاب به شدت با این قضیه مخالفت کرده و در سال 1992 علیه تاجیک های منطقه ی گرمی دست به خشونت زدند.سرانجام شورای مردمی که تازه تاسیس شده بود تشکیل جلسه داد و اکبر شاه اسکندروف را به عنوان رئیس پارلمان و کفیل ریاست جمهوری انتخاب کرده و رای به برکناری رحمان نبی اف داد.

"نبی اف" نیز مدتی مخفی بود تا این که سرانجام دستگیر شد. البته اسکندروف نیز در پایان دادن به درگیری‌ها نتوانست بهتر از نبی اف عمل کند و در نتیجه ی این روند وی نیز مجبور به استغفا همراه با کل کابینه ی خود شد و پارلمان تحت سلطه کمونیست‌ها امام علی رحمان را به عنوان رئیس جدید دولت برگزید.سرانجام در دسامبر 1992 دولت جدید کنترل تاجیکستان را دست گرفت و تمامی احزاب مخالف از جمله حزب نهضت اسلامی تاجیکستان را ممنوع اعلام کرد.

به این ترتیب دامنه نزاع بین دولت تاجیکستان و نیرو های مخالف گسترده شد و به مناطق روستایی اطراف دوشنبه رسید. هم چنین نیروهای مخالف مانند حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، حزب دموکراتیک متمایل به غرب، جنبش ناسیونالیستی رستاخیز و گروه جدایی طلب لعل بدخشان متحد شده و اپوزیسیون متحد تاجیک را به وجود آوردند که در پی خاتمه جنگ که با وساطت سازمان ملل و مشارکت فعال و میانجی‌گری جمهوری اسلامی ایران و روسیه صورت پذیرفت حدود 30 درصد سمت های ارشد دولتی به این گروه رسید که سهم نهضت اسلامی تاجیکستان از همه بیشتر بود و به طور مثال حاجی اکبر تورجان زاده از اعضای برجسته نهضت اسلامی معاون نخست وزیر شد.

پایان جنگ و سرانجام حزب نهضت اسلامی تاجیکستان

عده ای معتقدند که با بررسی دقیق جنگ داخلی در تاجیکستان متوجه می شویم که نمی توان این جنگ را به طور کامل جنگ اسلام و سکولاریسم تفسیر کرد زیرا برخی از رهبران مسلمان علی رغم مشی سکولار و البته کمونیستی دولت تاجیکستان به آن وفادار ماندند و از آن طرف نیز گروه هایی مانند حزب دموکراتیک با مشی سکولاریستی و خواهان نزدیکی به غرب با نهضت اسلامی تاجیکستان متحد شدند و علیه نیروهای دولتی جنگیدند، اما در واقع این استدلال تا حدی مخدوش بوده و ماهیت اعتقادی در این جنگ نقش عمده ای داشته. در واقع بسیاری از کمونیست های تندرو برای ریشه کن کردن اسلام از حیات عمومی جامعه می جنگیدند و بسیاری از اسلام گراهای تاجیک حاضر در جنگ نیز هوای برپایی دولت اسلامی در سر داشتند.

به طور کلی هرچند در سال های ابتدایی پس از جنگ امامعلی رحمان سعی می کرد که طوری رفتار کند که این گونه برداشت نشود که وی به دنبال انتقام گیری از اسلام گرایان است اما اقدام وی در سال 1998 تا حدی حامل همین پیام و سعی او برای کنترل اسلام گراها براورد شد.در این سال دولت تاجیکستان موسسه ی سرخطیب که شامل سران مساجد نواحی بود را منحل کرد و شورای علما مشتمل بر علمای اسلامی برجسته را تاسیس کرد که شورا تحت اداره ی کمیته‌ی دولتی امور دینی قرار گرفت و به نوعی با از دست دادن استقلال خود به مرکزی کاملا دولتی تبدیل شد. هم چنین امامعلی رحمان رئیس جمهور در جشن یازدهمین سالگرد استقلال کشور اعلام کرد «جنگ علیه تروریسم و افراط گرایی مذهبی یکی از اولویت های مهم در تاجیکستان است.»

در سال های اخیر میدان جدید تقابل دولت با نهضت اسلامی در نواحی شمالی کشور که نهضت در آن طرفداران بسیاری دارد در حال رخ نمایی است.به طور مثال در انتخابات پارلمانی سال 2000 در روستایی در این منطقه به نام چارکو حزب نهضت اسلامی 93 در صد آرا را به خود اختصاص داد.این اتفاق که موجبات نگرانی دولتمردان تاجیک از این نواحی شده بود جبهه جدیدی علیه سرکوب اسلام گرایان به ویژه بعد از سال 2002 پدید آورد.

در مورد سرنوشت حزب نهضت اسلامی تاجیکستان نیز باید گفت این حزب با توجه به محبوبیتی که در بین مردم داشت در انتخابات پارلمانی فوریه ی سال 2000 توانست حدود دو سوم کرسی های مجلس نمایندگان را تصاحب کند.

این حزب هم چنین در انتخابات سال 2005 نیز یک بار دیگر موفقیت خود را تکرار کرد که این موارد موجب وحشت دولت تاجیکستان و تلاش برای محدود کردن نهضت شد و فشارها بر این جریان فزونی یافت و نهایتا دادگاه عالی تاجیکستان در سال 2015 با ادعای (تلاش برای اقدامات تروریستی) فعالیت این حزب را غیرقانونی اعلام کرد.

نهضت اسلامی و حکومت تاجیکستان

دولت تاجیکستان در اعلامیه ای که بر علیه این حزب در سال 2015 منتشر کرد تصریح کرد اگرچه در آیین‌نامه حزب نهضت اسلامی از حفظ استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، حمایت از تمامیت ارضی تاجیکستان، حمایت از استقرار صلح، تامین وحدت ملی در کشور گفته شده است، اما در سال‌های اخیر اعضای این حزب دست به اقداماتی خلاف قانون تاجیکستان از جمله اعمال حرکات تروریستی و افراطی و تهدید امنیت تاجیکستان را در برنامه خود داشته‌اند. این اتفاق در حالی می افتد که یکی از انتقاداتی که به محی الدین کبیری رهبر نهضت اسلامی تاجیکستان توسط برخی از افراد وارد می شد این نکته بود که وی اهل مماشات بیش از حد با دولت است و وی در پاسخ می گفت مردم خاطره ی بدی از جنگ داخلی دارند و نباید گذاشت آن فضا مجددا در ذهن مردم ایجاد شود و گفت و گو و منطق بهترین شیوه است.

البته این اتهامات با توجه به سابقه نهضت اسلامی تاجیکستان در بین مردم که به انجام کارهای عام المنفعه شناخته می شود به هیچ وجه برای مردم تاجیکستان باور پذیر نبوده و نمی توانند قبول کنند افرادی مانند محی الدین کبیری رهبر حزب و یا سید عمر حسینی معاون اول او دست به اقدامات تروریستی زده باشند و این نمایش دولت تاجیکستان برای خود مردم این کشور نیز باور پذیر نمی باشد.

پس از این فشارها، در دوره‌ای که محدودیت‌های اسلامی به حداکثر میزان ممکن در تاجیکستان رسیده و درحقیقت هیچ گروه اسلامی و یا اسلام‌گرایی در این کشور وجود نداشت، مجددا شاهد افزایش حساسیت‌ها نسبت به اخوان المسلمین بودیم. در این راستا، به تناوب عده‌ای به دلیل عضویت و یا حتی گرایش به اخوان المسلمین در تاجیکستان بازداشت شدند. به عنوان مثال در سال 2016 شماری از خطیب‌های مساجد به اتهام عضویت در اخوان المسلمین بازداشت شدند که گفته می‌شود شمار آن‌ها بیش از 20 نفر بوده است. در سال 2017 نیز مجددا شمار دیگری از روحانیون به اتهام گرایش به اخوان المسلمین و یا عضویت در این گروه، بازداشت و زندانی شدند.

دسامبر 2019 و ماه‌های نخستین سال 2020 اما شدیدترین سخت‌گیری‌ها نسبت به اخوان المسلمین در تاجیکستان صورت گرفت. به گفته عبدالستار بابایف، «دولت بیش از هزار نفر را در این دوره به اتهام علاقه‌مندی به اخوان المسلمین دستگیر کرد. بیش از 1000 نفر دیگر را نیز بازپرسی نمود. افراد بازپرسی شده یا برای بازپرسی دعوت شده بودند یا افرادی بودند که در خارج از کشور تحصیلات اسلامی داشتند. دوم کسانی بودند که در تاجیکستان حلقه‌های آموزشی داشتند». وی همچنین می‌افزاید: «افرادی که در صحبت‌های ایشان افکار اخوانی دیده می‌شد هم به مراجع امنیتی دعوت شدند و پس از آن بعضی زندانی و بعضی نیز مرخص شدند. بعضی از نزدیکان این افراد هم بعضا برای بازپرسی دعوت شدند. اما بخش زیادی از آن‌ها به دلیل فقدان مدرک کافی آزاد شدند و طبق اطلاع دادستان کل، جرم 113 نفر گویا اثبات شد و پرونده آن‌ها هنوز در حال بررسی است». پس از این فشارها، در دوره‌ای که محدودیت‌های اسلامی به حداکثر میزان ممکن در تاجیکستان رسیده و درحقیقت هیچ گروه اسلامی و یا اسلام‌گرایی در این کشور وجود نداشت، مجددا شاهد افزایش حساسیت‌ها نسبت به اخوان المسلمین بودیم. در این راستا، به تناوب عده‌ای به دلیل عضویت و یا حتی گرایش به اخوان المسلمین در تاجیکستان بازداشت شدند. به عنوان مثال در سال 2016 شماری از خطیب‌های مساجد به اتهام عضویت در اخوان المسلمین بازداشت شدند که گفته می‌شود شمار آن‌ها بیش از 20 نفر بوده است. در سال 2017 نیز مجددا شمار دیگری از روحانیون به اتهام گرایش به اخوان المسلمین و یا عضویت در این گروه، بازداشت و زندانی شدند.

دسامبر 2019 و ماه‌های نخستین سال 2020 اما شدیدترین سخت‌گیری‌ها نسبت به اخوان المسلمین در تاجیکستان صورت گرفت. به گفته عبدالستار بابایف، «دولت بیش از هزار نفر را در این دوره به اتهام علاقه‌مندی به اخوان المسلمین دستگیر کرد. بیش از 1000 نفر دیگر را نیز بازپرسی نمود. افراد بازپرسی شده یا برای بازپرسی دعوت شده بودند یا افرادی بودند که در خارج از کشور تحصیلات اسلامی داشتند. دوم کسانی بودند که در تاجیکستان حلقه‌های آموزشی داشتند». وی همچنین می‌افزاید: «افرادی که در صحبت‌های ایشان افکار اخوانی دیده می‌شد هم به مراجع امنیتی دعوت شدند و پس از آن بعضی زندانی و بعضی نیز مرخص شدند. بعضی از نزدیکان این افراد هم بعضا برای بازپرسی دعوت شدند. اما بخش زیادی از آن‌ها به دلیل فقدان مدرک کافی آزاد شدند و طبق اطلاع دادستان کل، جرم 113 نفر گویا اثبات شد و پرونده آن‌ها هنوز در حال بررسی است».

علل مخالفت با دولت

در واقع علت اصلی محکومیت حزب و ممنوعیت فعالیت کردن آن و هم چنین تحت تعقیب قرار گرفتن اعضای حزب را می توان در محبوبیت روز افزون حزب جست جو کرد.همچنین باید در نظر داشت در کشوری مانند تاجیکستان که دولت کوچکترین انتقادی را برنمی تابد افرادی مانند محی الدین کبیری و سید عمر حسینی انتقادات صریح و بی پرده ای را در پارلمان نسبت به حکومت انجام می دادند.

به طور خاص یکی از مواردی که حزب نهضت اسلامی تاجیکستان به آن معترض بود و با بی توجهی دولت تاجیکستان مواجه می شد این مساله بود که دولت به توافق مبنی بر تقسیم دولت بعد از جنگ داخلی پایبند نمانده است.

روابط با اخوان المسلمین

اخوان المسلمین اما از سال 2006 نیم نگاهی به تحولات تاجیکستان و به ویژه حزب نهضت اسلامی داشته است. در آگوست 2006، چند ماه پس از آن که اخوان المسلمین در تاجیکستان ممنوعه اعلام می‌شود محمدمهدی عاکف، رهبر وقت اخوان المسلمین پیام تسلیتی به مناسبت درگذشت سیدعبدالله نوری، رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان ارسال می‌کند. در سال‌های پس از آن نیز شاهد موضع‌گیری‌های تندی از سوی اخوان در خصوص روابط تاجیکستان با رژیم صهیونیستی و یا محدودیت‌های دولت تاجیکستان برای ورود جوانان به مساجد در تاجیکستان منتشر می‌کند.

فیض‌الرحمان‌اف اما مواضع نهضت پس از بیداری اسلامی و همچنین رویکرد اخوان‌المسلمین در پیام تسلیت برای فوت سیدعبدالله‌ نوری را طبیعی قلمداد کرده و می‌گوید: «اینکه نهضت اسلامی از سرکوب شدن اخوان المسلمین صدا بلند کرد یا اینکه اخوان المسلمین به مناسبت وفات سید عبدالله نوری پیام تسلیت گفت و غیره برای یک حزب سیاسی اعمالی طبیعی است. در وفات استاد نوری اخوانی‌ها تنها طرفی نبودند که پیام تسلیت بفرستد؛ بلکه احزاب، گروه‌ها و جریان‌های مختلف در داخل و خارج از تاجیکستان و دیپلمات‌ها و کشورها نیز چنین کردند».

سقوط دولت محمد مرسی در مصر اما به هر ترتیب این دوره پارادوکسیکال را متوقف کرد. پس از سقوط مرسی فشارها با محوریت روابط با اخوان المسلمین بر حزب نهضت اسلامی افزایش یافت. روزنامه دولتی جمهوریت در آن زمان در مقاله‌ای به محی‌الدین کبیری هشدار می‌دهد که راه محمد مرسی، رئیس حزب عدالت و آزادی مصر را پیروی نکند. در همین بازه نیز فشارها بر حزب نهضت اسلامی به مرور افزایش یافت تا در سال 2015 منجر به بسته شدن کامل حزب، دستگیری شمار زیادی از رهبران و اعضای آن و ممنوعیت فعالیت آن در تاجیکستان شد.

گرچه نهضت اسلامی از ابتدا در ارتباط با جریان اخوانی دارای فراز و فرود های فراوانی بوده است اما در دوره بیداری اسلامی از آن حمایت کرده بود تا آنجا که محی‌الدین کبیری در جولای 2012 بنا بر دعوت حزب «عدالت و آزادی» که وابسته به اخوان المسلمین بوده و ریاست آن را محمد مرسی بر عهده داشت، به قاهره سفر کرد. این دیدار را می‌توان نقطه عطف مناسبات حزب نهضت اسلامی و اخوان المسلمین در نظر گرفت.

رابطه حزب و جمهوری اسلامی

جریان حزب نهضت اسلامی تاجیکستان ارتباط معنوی نزدیکی با انقلاب اسلامی ایران داشته که این عامل نیز در ترس دولت تاجیکستان و در نتیجه اقدام برای سرکوب حزب موثر بوده است.در همین راستا محی الدین کبیری رهبر حزب معتقد است که حوادث سال‌های اخیر جهان اسلام و به طور خاص تحولات مصر، تونس، لیبی، یمن و سوریه نشان داد که انقلاب‌های مردمی نمی‌توانند تنها با مدیریت به نتیجه برسند، بلکه نیاز به رهبری دارند. من معتقدم که اگر جهان اسلام رهبری مثل امام راحل(ره) می‌داشت، خیلی از قضایای کشورهای مسلمان و از جمله مصر، سوریه و افغانستان تا به این میزان بحرانی نمی‌شد. به این دلیل است که می‌خواهم روی این نکته باز هم تاکید داشته باشم که هر مقداری فاصله ما با انقلاب اسلامی ایران و زمان زندگی امام خمینی(ره) بیشتر می‌شود، همان مقدار بر اهمیت موضوع پی می‌بریم و درک می‌کنیم که همواره مسلمانان نیازمند شخصیتی نظیر ایشان می‌باشند.محی الدین کبیری هم چنین در جریان اجلاس جهانی بیداری اسلامی در سال 1394 به ایران سفر کرده و همراه با سایر مهمانان این همایش به دیدار رهبر انقلاب رفته بود.