آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها
(←پانویس) |
|||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:آستان قدس رضوی.png|بی‌قاب|چپ]] | |||
'''آستان قدس رضوی''' در لغت به معنی بارگاه پاک و مطهر [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا (علیه السلام)]] است. ولی در اصطلاح و به طور عموم به مجموعه حرم مطهر، دستگاه‌ها، نهادها، ادارات فرهنگی، صنعتی، کشاورزی، درمانی و... گفته می‌شود که منتسب به [[علی بن موسی | '''آستان قدس رضوی''' در لغت به معنی بارگاه پاک و مطهر [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا (علیه السلام)]] است. ولی در اصطلاح و به طور عموم به مجموعه حرم مطهر، دستگاه‌ها، نهادها، ادارات فرهنگی، صنعتی، کشاورزی، درمانی و... گفته می‌شود که منتسب به [[علی بن موسی (رضا)|حضرت رضا (علیه السلام)]] است. تولیت این سازمان توسط [[رهبر جمهوری اسلامی ایران|رهبر جمهوری اسلامی]] منصوب می‌شود. | ||
== پیشینه آستان قدس رضوی == | == پیشینه آستان قدس رضوی == | ||
پس از شهادت حضرت علی بن موسی | پس از شهادت حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) پیکرش را در سمت بالاسر قبر [[هارون الرشید|هارون]] دفن کردند. پیش از دفن علی بن موسی الرّضا در سناباد بر مزار [[هارون الرشید|هارون]]، بقعه‌ای به دستور [[مأمون عباسی|مأمون]] ساخته شده بود و آن منطقه به <big>قُبّهٔ هارونی</big> مشهور بود<ref> سجادی، رضایی و پات، «آستان قدس رضوی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</ref>. پس از دفن حضرت علی بن موسی (علیه السلام) آبادانی آنجا شتاب گرفت و [[سامانیان]] اقدام به ساخت بناهایی در آنجا کردند<ref>حسینی کازرونی، پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیایی تاریخ بیهقی</ref>. | ||
تا آنجا که در دورهٔ [[غزنویان|غَزنَویان]] ساختمان و قُبّهٔ جدیدی بر آن مقبره ساخته شد<ref>پطروشفسکی، اسلام در ایران، ۲۱۷.</ref> و این ساخت و سازها تا دوره [[صفویه]] ادامه داشت و در حکومت صفویان به اوج خود رسید. توسعهٔ آرامگاه در عصر [[افشاریان]] با طلاکاری ایوان صحن ادامه داشت تا آنکه در دورهٔ [[قاجار|قاجاریان]] ضریح جدیدی برای بقعه ساخته شد. در دوران [[سلطنت پهلوی]] بیشتر تلاش‌ها معطوف به بازسازی، ترمیم و تغییر کاربری‌های بخش‌های مختلف حرم شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ [[ایران]]، طرح‌های مختلفی در توسعهٔ حرم اجرا شد و بیشترین حجم توسعه مربوط به این دوران بوده‌است<ref>عالم‌زاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۳۴–۳۵.</ref>. | تا آنجا که در دورهٔ [[غزنویان|غَزنَویان]] ساختمان و قُبّهٔ جدیدی بر آن مقبره ساخته شد<ref>پطروشفسکی، اسلام در ایران، ۲۱۷.</ref> و این ساخت و سازها تا دوره [[صفویه]] ادامه داشت و در حکومت صفویان به اوج خود رسید. توسعهٔ آرامگاه در عصر [[افشاریان]] با طلاکاری ایوان صحن ادامه داشت تا آنکه در دورهٔ [[قاجار|قاجاریان]] ضریح جدیدی برای بقعه ساخته شد. در دوران [[سلطنت پهلوی]] بیشتر تلاش‌ها معطوف به بازسازی، ترمیم و تغییر کاربری‌های بخش‌های مختلف حرم شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ [[ایران]]، طرح‌های مختلفی در توسعهٔ حرم اجرا شد و بیشترین حجم توسعه مربوط به این دوران بوده‌است<ref>عالم‌زاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۳۴–۳۵.</ref>. | ||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
== تولیت آستان قدس رضوی == | == تولیت آستان قدس رضوی == | ||
حرم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در مشهد، یکی از اماکن مقدس اسلامی است که مورد توجه [[مذهب شیعه|شیعیان]] است. این مکان مقدس با توجه به موقوفات بسیار آن، در ابتدا از جانب [[سادات]] رضوی و موسوی که اصطلاحاً <big>نقیب</big> شناخته می‌شدند، اداره می‌شد<ref>محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.</ref>. | حرم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در مشهد، یکی از اماکن مقدس اسلامی است که مورد توجه [[مذهب شیعه|شیعیان]] است. این مکان مقدس با توجه به موقوفات بسیار آن، در ابتدا از جانب [[سادات]] رضوی و موسوی که اصطلاحاً <big>نقیب</big> شناخته می‌شدند، اداره می‌شد<ref>محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.</ref>. | ||
در دوران پادشاهی صفویه، دو منصب از جانب شاه به [[فقها]] محول می‌شد. یکی از این مناصب، نیابت شاهنشاه در امور روضه منوره بود. این منصب برای انجام امور مربوط به دو آرامگاه علی بن موسی الرضا و [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی|شیخ صفی‌الدین]] به عالمان دینی سپرده می‌شد. این منصب در دوره صفوی با عنوان «متولی سر کار فیض آثار روضه منوره» و در عصر قاجار با عنوان «متولی باشی» یا «نائب التولیه» تعبیر می‌شد<ref>ولایی، «نواب پیشین»، نامه آستان قدس.</ref>. | در دوران پادشاهی صفویه، دو منصب از جانب شاه به [[فقیه|فقها]] محول می‌شد. یکی از این مناصب، نیابت شاهنشاه در امور روضه منوره بود. این منصب برای انجام امور مربوط به دو آرامگاه علی بن موسی الرضا و [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی|شیخ صفی‌الدین]] به عالمان دینی سپرده می‌شد. این منصب در دوره صفوی با عنوان «متولی سر کار فیض آثار روضه منوره» و در عصر قاجار با عنوان «متولی باشی» یا «نائب التولیه» تعبیر می‌شد<ref>ولایی، «نواب پیشین»، نامه آستان قدس.</ref>. | ||
از دوره صفویه، این | از دوره صفویه، این سمت به عنوان یکی از اختیارات شاهان درآمد و هر شاه، نائبی را برای آستان قدس معین می‌کرد. این رویه تا دوران حکومت پهلوی‌ها بر [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]]، پابرجا ماند. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و سقوط دودمان پهلوی، عبدالعظیم ولیان -آخرین نائب التولیه آستان قدس رضوی- به جهت اقناع افکار عمومی بازداشت شد و سید مهدی سراجی، جای وی را گرفت. در تاریخ ۲۵ [[بهمن]] ۱۳۵۷، اولین تولیت آستان قدس رضوی در دوره انقلاب با حکم [[سید روح الله موسوی خمینی|سید روح‌الله خمینی]] منصوب شد. بر طبق قانون تشکیلات و اختیارات [[سازمان اوقاف]]، حرم امام رضا و چند حرم دیگر در ایران، در صورتی که از جانب [[ولایت فقیه|ولی فقیه]] برای آن اماکن، متولی تعیین نگردد، اداره آنها و موقوفات مربوط به آنها بر عهده سازمان اوقاف خواهد بود<ref>محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.</ref>. | ||
== ساختار آستان قدس رضوی == | == ساختار آستان قدس رضوی == | ||
آستان قدس رضوی یکی از بزرگ‌ترین نهادهای موقوفاتی [[اسلامی]] می‌باشد<ref> «آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟</ref>. مدیریت کلیه [[نذر|نذورات]] و موقوفات [[علی بن موسی (رضا)|امام هشتم شیعیان]] برعهده آستان قدس است. ادعاهای بسیاری بر این است که آستان قدس با وجود فعالیت‌های اقتصادی فراگیرش به دولت مالیات نمی‌دهد ولی بنابر گفته تولیت این آستان، با این‌که این نهاد معافیت‌نامه‌ای از [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی(ره)]] دارد<ref>«حکم به نخست‌وزیر (معافیت مالیاتی آستان قدس رضوی و موسسات وابسته)</ref>. مالیات تکلیفی، مالیات ارزش افزوده و مالیات عملیاتی، جمعی و خرجی را پرداخت کرده و علاوه بر پرداخت مالیات، چندین برابر در مناطق محرومی که رسیدگی به آنها وظایف دولت است، هزینه می‌کند<ref>جزئیات پرداخت مالیات توسط آستان قدس رضوی +جدول». مشرق نیوز.</ref>. | آستان قدس رضوی یکی از بزرگ‌ترین نهادهای موقوفاتی [[اسلامی]] می‌باشد<ref> «آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟</ref>. مدیریت کلیه [[نذر|نذورات]] و موقوفات [[علی بن موسی (رضا)|امام هشتم شیعیان]] برعهده آستان قدس است. ادعاهای بسیاری بر این است که آستان قدس با وجود فعالیت‌های اقتصادی فراگیرش به دولت مالیات نمی‌دهد ولی بنابر گفته تولیت این آستان، با این‌که این نهاد معافیت‌نامه‌ای از [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی(ره)]] دارد<ref>«حکم به نخست‌وزیر (معافیت مالیاتی آستان قدس رضوی و موسسات وابسته)</ref>. مالیات تکلیفی، مالیات ارزش افزوده و مالیات عملیاتی، جمعی و خرجی را پرداخت کرده و علاوه بر پرداخت مالیات، چندین برابر در مناطق محرومی که رسیدگی به آنها وظایف دولت است، هزینه می‌کند<ref>جزئیات پرداخت مالیات توسط آستان قدس رضوی +جدول». مشرق نیوز.</ref>. | ||
بیش از ۱۳ هزار هکتار از مساحت ۳۱ هزار هکتاری شهر [[مشهد]]، یعنی بیشتر از ۴٩ درصد از کل مساحت شهر، جزء موقوفات آستان قدس رضوی است. اما این موقوفات محدود به مشهد و [[خراسان]] نیست و آستان قدس در سرتاسر ایران، زمین باغ، چاه و قنات دارد، از آذربایجان شرقی و غربی و گلستان و گیلان تا تهران و سمنان و یزد وکرمان. ۳۰۰ هزار مستأجر در اراضی موقوفی خود دارد و برآوردهایی هست که ارزش تقریبی زمین‌های آستان را در حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین می‌زند. سابقه تاریخی آستان قدس و تولیت آن که در ۳۵ سال گذشته با نام [[عباس واعظ طبسی]] گره خورده، به زمان صفوی‌ها برمی‌گردد. در آن زمان شاهان، تولیت آستان را برمی‌گزیدند، اکنون [[ولی فقیه]] عهده‌دار این کار است. | بیش از ۱۳ هزار هکتار از مساحت ۳۱ هزار هکتاری شهر [[مشهد]]، یعنی بیشتر از ۴٩ درصد از کل مساحت شهر، جزء موقوفات آستان قدس رضوی است. اما این موقوفات محدود به مشهد و [[خراسان]] نیست و آستان قدس در سرتاسر ایران، زمین باغ، چاه و قنات دارد، از آذربایجان شرقی و غربی و گلستان و گیلان تا تهران و سمنان و یزد وکرمان. ۳۰۰ هزار مستأجر در اراضی موقوفی خود دارد و برآوردهایی هست که ارزش تقریبی زمین‌های آستان را در حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین می‌زند. سابقه تاریخی آستان قدس و تولیت آن که در ۳۵ سال گذشته با نام [[عباس واعظ طبسی]] گره خورده، به زمان صفوی‌ها برمی‌گردد. در آن زمان شاهان، تولیت آستان را برمی‌گزیدند، اکنون [[ولایت فقیه|ولی فقیه]] عهده‌دار این کار است. | ||
اما با وجود سابقه چند صد ساله آستان، در دوران تولیت عباس واعظ طبسی بود که حریم آستان از حرم امام رضا بسیار فراتر رفت<ref>آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟</ref>. این بنیاد ظاهرا با استفاده از [[نذر|نذورات]] و [[موقوفات]] مردمی اهدا شده از تردد سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر حرم [[علی بن موسی (رضا)|علی بن موسی الرضا]]<ref> آمار تشرف سالانه زوار حرم امام رضا</ref>. و در آمدهای شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به سازمان اقتصادی رضوی، تأمین مالی می‌شود<ref>لزوم تعاملات سازنده مدیران مشهد با آستان قدس رضوی در اجرای مدیریت شهری، پایگاه اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی</ref>. مساحت چشم‌گیری از زمین‌های قابل کشت در مشهد و اطراف آن و سایر شهرهای ایران نظیر [[تهران]]، [[قزوین]]، [[اصفهان]]، [[دامغان]]، [[سمنان]]، [[یزد]] و [[کرمان]]، متعلق به آستان قدس رضوی است. ارزش تقریبی این زمین‌ها تا حدود ١۲۰ میلیارد دلار تخمین زده شده‌است. | اما با وجود سابقه چند صد ساله آستان، در دوران تولیت عباس واعظ طبسی بود که حریم آستان از حرم امام رضا بسیار فراتر رفت<ref>آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟</ref>. این بنیاد ظاهرا با استفاده از [[نذر|نذورات]] و [[موقوفات]] مردمی اهدا شده از تردد سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر حرم [[علی بن موسی (رضا)|علی بن موسی الرضا]]<ref> آمار تشرف سالانه زوار حرم امام رضا</ref>. و در آمدهای شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به سازمان اقتصادی رضوی، تأمین مالی می‌شود<ref>لزوم تعاملات سازنده مدیران مشهد با آستان قدس رضوی در اجرای مدیریت شهری، پایگاه اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی</ref>. مساحت چشم‌گیری از زمین‌های قابل کشت در مشهد و اطراف آن و سایر شهرهای ایران نظیر [[تهران]]، [[قزوین]]، [[اصفهان]]، [[دامغان]]، [[سمنان]]، [[یزد]] و [[کرمان]]، متعلق به آستان قدس رضوی است. ارزش تقریبی این زمین‌ها تا حدود ١۲۰ میلیارد دلار تخمین زده شده‌است. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا (علیه السلام)]] | |||
* [[هارون الرشید|هارون]] | |||
* [[مأمون عباسی|مأمون]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۱ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۴
آستان قدس رضوی در لغت به معنی بارگاه پاک و مطهر امام رضا (علیه السلام) است. ولی در اصطلاح و به طور عموم به مجموعه حرم مطهر، دستگاه‌ها، نهادها، ادارات فرهنگی، صنعتی، کشاورزی، درمانی و... گفته می‌شود که منتسب به حضرت رضا (علیه السلام) است. تولیت این سازمان توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شود.
پیشینه آستان قدس رضوی
پس از شهادت حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) پیکرش را در سمت بالاسر قبر هارون دفن کردند. پیش از دفن علی بن موسی الرّضا در سناباد بر مزار هارون، بقعه‌ای به دستور مأمون ساخته شده بود و آن منطقه به قُبّهٔ هارونی مشهور بود[۱]. پس از دفن حضرت علی بن موسی (علیه السلام) آبادانی آنجا شتاب گرفت و سامانیان اقدام به ساخت بناهایی در آنجا کردند[۲].
تا آنجا که در دورهٔ غَزنَویان ساختمان و قُبّهٔ جدیدی بر آن مقبره ساخته شد[۳] و این ساخت و سازها تا دوره صفویه ادامه داشت و در حکومت صفویان به اوج خود رسید. توسعهٔ آرامگاه در عصر افشاریان با طلاکاری ایوان صحن ادامه داشت تا آنکه در دورهٔ قاجاریان ضریح جدیدی برای بقعه ساخته شد. در دوران سلطنت پهلوی بیشتر تلاش‌ها معطوف به بازسازی، ترمیم و تغییر کاربری‌های بخش‌های مختلف حرم شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، طرح‌های مختلفی در توسعهٔ حرم اجرا شد و بیشترین حجم توسعه مربوط به این دوران بوده‌است[۴].
تولیت آستان قدس رضوی
حرم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در مشهد، یکی از اماکن مقدس اسلامی است که مورد توجه شیعیان است. این مکان مقدس با توجه به موقوفات بسیار آن، در ابتدا از جانب سادات رضوی و موسوی که اصطلاحاً نقیب شناخته می‌شدند، اداره می‌شد[۵]. در دوران پادشاهی صفویه، دو منصب از جانب شاه به فقها محول می‌شد. یکی از این مناصب، نیابت شاهنشاه در امور روضه منوره بود. این منصب برای انجام امور مربوط به دو آرامگاه علی بن موسی الرضا و شیخ صفی‌الدین به عالمان دینی سپرده می‌شد. این منصب در دوره صفوی با عنوان «متولی سر کار فیض آثار روضه منوره» و در عصر قاجار با عنوان «متولی باشی» یا «نائب التولیه» تعبیر می‌شد[۶].
از دوره صفویه، این سمت به عنوان یکی از اختیارات شاهان درآمد و هر شاه، نائبی را برای آستان قدس معین می‌کرد. این رویه تا دوران حکومت پهلوی‌ها بر ایران، پابرجا ماند. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران و سقوط دودمان پهلوی، عبدالعظیم ولیان -آخرین نائب التولیه آستان قدس رضوی- به جهت اقناع افکار عمومی بازداشت شد و سید مهدی سراجی، جای وی را گرفت. در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۵۷، اولین تولیت آستان قدس رضوی در دوره انقلاب با حکم سید روح‌الله خمینی منصوب شد. بر طبق قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف، حرم امام رضا و چند حرم دیگر در ایران، در صورتی که از جانب ولی فقیه برای آن اماکن، متولی تعیین نگردد، اداره آنها و موقوفات مربوط به آنها بر عهده سازمان اوقاف خواهد بود[۷].
ساختار آستان قدس رضوی
آستان قدس رضوی یکی از بزرگ‌ترین نهادهای موقوفاتی اسلامی می‌باشد[۸]. مدیریت کلیه نذورات و موقوفات امام هشتم شیعیان برعهده آستان قدس است. ادعاهای بسیاری بر این است که آستان قدس با وجود فعالیت‌های اقتصادی فراگیرش به دولت مالیات نمی‌دهد ولی بنابر گفته تولیت این آستان، با این‌که این نهاد معافیت‌نامه‌ای از امام خمینی(ره) دارد[۹]. مالیات تکلیفی، مالیات ارزش افزوده و مالیات عملیاتی، جمعی و خرجی را پرداخت کرده و علاوه بر پرداخت مالیات، چندین برابر در مناطق محرومی که رسیدگی به آنها وظایف دولت است، هزینه می‌کند[۱۰].
بیش از ۱۳ هزار هکتار از مساحت ۳۱ هزار هکتاری شهر مشهد، یعنی بیشتر از ۴٩ درصد از کل مساحت شهر، جزء موقوفات آستان قدس رضوی است. اما این موقوفات محدود به مشهد و خراسان نیست و آستان قدس در سرتاسر ایران، زمین باغ، چاه و قنات دارد، از آذربایجان شرقی و غربی و گلستان و گیلان تا تهران و سمنان و یزد وکرمان. ۳۰۰ هزار مستأجر در اراضی موقوفی خود دارد و برآوردهایی هست که ارزش تقریبی زمین‌های آستان را در حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین می‌زند. سابقه تاریخی آستان قدس و تولیت آن که در ۳۵ سال گذشته با نام عباس واعظ طبسی گره خورده، به زمان صفوی‌ها برمی‌گردد. در آن زمان شاهان، تولیت آستان را برمی‌گزیدند، اکنون ولی فقیه عهده‌دار این کار است.
اما با وجود سابقه چند صد ساله آستان، در دوران تولیت عباس واعظ طبسی بود که حریم آستان از حرم امام رضا بسیار فراتر رفت[۱۱]. این بنیاد ظاهرا با استفاده از نذورات و موقوفات مردمی اهدا شده از تردد سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر حرم علی بن موسی الرضا[۱۲]. و در آمدهای شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به سازمان اقتصادی رضوی، تأمین مالی می‌شود[۱۳]. مساحت چشم‌گیری از زمین‌های قابل کشت در مشهد و اطراف آن و سایر شهرهای ایران نظیر تهران، قزوین، اصفهان، دامغان، سمنان، یزد و کرمان، متعلق به آستان قدس رضوی است. ارزش تقریبی این زمین‌ها تا حدود ١۲۰ میلیارد دلار تخمین زده شده‌است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ سجادی، رضایی و پات، «آستان قدس رضوی»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی
- ↑ حسینی کازرونی، پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیایی تاریخ بیهقی
- ↑ پطروشفسکی، اسلام در ایران، ۲۱۷.
- ↑ عالم‌زاده، حرم رضوی به روایت تاریخ، ۳۴–۳۵.
- ↑ محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
- ↑ ولایی، «نواب پیشین»، نامه آستان قدس.
- ↑ محسنی، «تولیت آستان قدس»، شهر قانون.
- ↑ «آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟
- ↑ «حکم به نخست‌وزیر (معافیت مالیاتی آستان قدس رضوی و موسسات وابسته)
- ↑ جزئیات پرداخت مالیات توسط آستان قدس رضوی +جدول». مشرق نیوز.
- ↑ آستان قدس؛ در 'بزرگ‌ترین نهاد موقوفی جهان اسلام' چه می‌گذرد؟
- ↑ آمار تشرف سالانه زوار حرم امام رضا
- ↑ لزوم تعاملات سازنده مدیران مشهد با آستان قدس رضوی در اجرای مدیریت شهری، پایگاه اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی