افزودن پیوند

    فیض کاشانی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'ضیاء الدین' به 'ضیاءالدین')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۲۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:فیض کاشانی.jpg |جایگزین=فیض کاشانی|بندانگشتی|فیض کاشانی]]
    {{جعبه اطلاعات شخصیت
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    | عنوان = فیض کاشانی
    !نام
    | تصویر = فیض کاشانی.jpg
    !فیض کاشانی
    | نام = محمد محسن فیض کاشانی
    |-
    | نام‌های دیگر =
    |نام کامل
    | سال تولد = ۱۰۰۷ق.
    |محمد محسن فیض کاشانی
    | تاریخ تولد =
    |-
    | محل تولد = [[ایران]]، کاشان
    |لقب
    | سال درگذشت = ۱۰۹۱ق.
    |فیض • ملا محسن
    | تاریخ درگذشت =
    |-
    | محل درگذشت = ایران، کاشان
    |تولد
    | استادان = {{فهرست جعبه عمودی |[[محمد تقی مجلسی|ملا محمد تقی مجلسی]] |[[شیخ بهایی]] |[[میرداماد|میر داماد]] |[[میرفندرسکی]] |[[ملاصدرا]] |سید ماجد بحرانی }}
    |۱۰۰۷ق • ۹۷۷ش
    | شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |علم الهدی |[[محمد باقر مجلسی|علامه مجلسی]] |[[سید نعمت الله جزایری]] |قاضی سعید قمی |ملا محمد صادق خضری |شمس‌الدین محمد قمی |شیخ محمد محسن عرفان شیرازی }}
    |-
    | دین = [[اسلام]]
    |زادگاه
    | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]]
    |کاشان • ایران
    | آثار = {{فهرست جعبه افقی |تفسیر صافی |الوافی |مفاتیح الشرایع |المحجة البیضاء |النوادر}}
    |-
    | فعالیت‌ها =
    |وفات
    | وبگاه =
    |۱۰۹۱ق • ۱۰۵۸ش
    }}
    |-
    '''ملا محمدمحسن فیض کاشانی''' (۱۰۹۱-۱۰۰۷ ق)، [[فقیه]]، [[محدث]]، [[مُفَسِّر|مفسر]] نامی [[شیعه]] در قرن یازدهم هجری است. فیض از محضر عالمان بزرگ عصر خویش نظیر [[محمد تقی مجلسی|محمدتقی مجلسی]]، [[بهاءالدین محمد عاملی|شیخ بهایی]] و [[ملاصدرا]] بهره‌مند بود و خود دانشمندان برجسته‌ای هم‌چون [[محمد باقر مجلسی|علامه مجلسی]] و [[سید نعمت الله جزایری]] را پرورش داد. [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافی]] و [[الوافی (کتاب)|الوافی]] از آثار ماندگار او به شمار می‌آیند.
    |آرامگاه
    |کاشان • ایران
    |-
    |محل زندگی
    |قمصر • کاشان • ایران
    |-
    |اساتید
    |ملا محمد تقی مجلسی • شیخ بهایی • میر داماد • میرفندرسکی • ملاصدرا • سید ماجد بحرانی و...
    |-
    |شاگردان
    |علم الهدی • علامه مجلسی • سید نعمت الله جزایری • قاضی سعید قمی • ملا محمد صادق خضری • شمس الدین محمد قمی • شیخ محمد محسن عرفان شیرازی و...
    |-
    |دین
    |اسلام
    |-
    |مذهب
    |شیعه
    |-
    |آثار
    |تفسیر صافی • الوافی • مفاتیح الشرایع • المحجة البیضاء • النوادرو...
    |-
    |}
    </div>


    '''ملا محمدمحسن فیض کاشانی''' (۱۰۹۱-۱۰۰۷ ق)، [[فقیه]]، [[محدث]]، [[مفسر]] نامی [[شیعه]] در قرن یازدهم هجری است. فیض از محضر عالمان بزرگ عصر خویش نظیر [[محمدتقی مجلسی]] ، [[شیخ بهایی]] و [[ملاصدرا]] بهره‌مند بود و خود دانشمندان برجسته‌ای همچون [[علامه مجلسی]] و [[سید نعمت الله جزایری]] را پرورش داد. [[تفسیر صافی]] و [[الوافی]] از آثار ماندگار او به شمار می‌آیند.  
    == نسب فیض کاشانی ==
    خاندان فیض از خانواده‌های علمی و مشهور [[مذهب شیعه|شیعه]] بوده است<ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷</ref>. پدرش رضی‌الدین شاه مرتضی (۹۵۰-۱۰۰۹ ق)<ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷</ref> و مادرش زهرا خاتون (درگذشته ۱۰۷۱ق)، دختر ضیاءالعرفا رازی بود<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۷۹</ref>. جدّ فیض، تاج‌الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، در [[کاشان]] مدفون است.


    =نسب فیض کاشانی=
    == لقب فیض کاشانی ==
    نام فیض، محمد بود<ref>فیض کاشانی، دیوان، ج۱، مقدمه مصحح، ص۶</ref>. اما به محسن یا محمدمحسن شهرت داشت<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۷۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مؤلف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴</ref>. او داماد [[ملاصدرا]] بود و پدرزنش او را فیض و داماد دیگرش لاهیجی را فیاض لقب داد<ref>فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴</ref>.


    خاندان فیض از خانواده‌های علمی و مشهور شیعه بوده است. <ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷</ref> پدرش رضی الدین شاه مرتضی (۹۵۰-۱۰۰۹ ق) <ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷</ref> و مادرش زهرا خاتون (درگذشته ۱۰۷۱ق)، دختر [[ضیاء العرفا رازی]] بود. <ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۷۹</ref> جدّ فیض، تاج الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، در [[کاشان]] مدفون است.  
    == ولادت فیض کاشانی ==
    محمد مشهور به ملا محسن در چهاردهم [[صفر المظفر|ماه صفر]] سال ۱۰۰۷ ق. در یکی از معروف‌ترین خاندان علم، [[عرفان و تصوف اسلامی|عرفان]] و ادب، که سابقه درخشان آنان به حدود چهار قرن می‌رسد در کاشان به دنیا آمد.


    =لقب فیض کاشانی=
    پدرش رضی‌الدین شاه مرتضی (۹۵۰ ـ ۱۰۰۹ ق) [[فقیه]]، [[متکلم]]، [[مفسر]] و ادیب در کاشان حوزه تدریس داشته و از شاگردان ملا فتح الله کاشانی (متوفی ۹۸۸ ق) و ضیاءالدین محمد رازی (متوفی ۱۰۹۱ ق) بوده است. مادر او زهرا خاتون (متوفی ۱۰۷۱ ق) بانویی عالم و شاعر، دختر ضیاءالعرفا رازی (از عالمان بزرگ [[ری|شهر ری]]) بوده است. جد فیض تاج‌الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، عالم و عارف، شاعر و از ناموران زمان خویش در کاشان بوده و در آن جا مدفون است<ref> معادن الحکمه، محمد علم الهدی، ج ۱، ص ۹، ۱۲، انتشارات جامعه مدرسین قم</ref>.


    نام فیض، محمد بود. <ref>فیض کاشانی، دیوان، ج۱، مقدمه مصحح، ص۶</ref> اما به محسن یا محمدمحسن شهرت داشت. <ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۷۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مؤلف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴</ref> او داماد ملاصدرا بود و پدرزنش او را فیض و داماد دیگرش لاهیجی را فیاض لقب داد. <ref>فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴</ref>
    == تحصیلات فیض کاشانی ==
    فیض، تحصیلاتش را در کاشان آغاز کرد، او در ۲۰ سالگی برای ادامه تحصیلات به [[اصفهان]] رفت. پس از آن دو سال در [[شیراز]] نزد سید ماجد بحرانی شاگردی کرد. فیض بار دیگر به اصفهان بازگشت و در حلقه درس شیخ بهایی حاضر شد. وی در سفر [[حج]] از شیخ محمد نوادۀ [[شیخ زین‌الدین علی عاملی|شهید ثانی]] اجازه روایت دریافت کرد. و پس از آن در [[قم]] نزد ملاصدرا شاگردی کرد و در مراجعت ملاصدار به [[شیراز]] او را همراهی نمود و نزدیک به دو سال در آنجا ماند.  


    =ولادت فیض کاشانی=
    صاحب روضات و دیگران بر این باورند که فیض در سفر نخست به شیراز نزد ملاصدرا شاگردی کرده است اما این گفته، با نوشته‌های خود فیض سازگار نیست<ref>فیض، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض</ref>. فیض سرانجام به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم و تالیف پرداخت<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۳؛ فیض، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض</ref>. درباره دلیل نام‌گذاری [[مدرسه فیضیه]] به سکونت فیض در آن اشاره شده است.


    محمد مشهور به ملا محسن در چهاردهم ماه صفر سال ۱۰۰۷ ق. در یکی از معروف‌ترین خاندان علم، [[عرفان]] و ادب، که سابقه درخشان آنان به حدود چهار قرن می‌رسد در کاشان به دنیا آمد.
    اندیشمندان بسیاری هم‌چون [[میرزا عبدالله افندی|فندی]]، [[محمد بن حسن حر عاملی|حر عاملی]]، [[حسین نوری|محدث نوری]]، [[عباس قمی|شیخ عباس قمی]]، [[عبدالحسین امینی|علامه امینی]] و... او را با کلماتی همچون [[فیلسوف]]، [[حکیم]]، متلکم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم، فاضل ستوده‌اند<ref>حر عاملی، ج۲، ص۳۰۵؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰</ref>.


    پدرش رضی الدین شاه مرتضی (۹۵۰ ـ ۱۰۰۹ ق) فقیه، متکلم، مفسر و ادیب در کاشان حوزه تدریس داشته و از شاگردان ملا فتح الله کاشانی (متوفی ۹۸۸ ق) و ضیاءالدین محمد رازی (متوفی ۱۰۹۱ ق) بوده است. مادر او زهرا خاتون (متوفی ۱۰۷۱ ق) بانویی عالم و شاعر، دختر ضیاء العرفا رازی (از عالمان بزرگ شهر ری) بوده است. جد فیض تاج الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، عالم و عارف، شاعر و از ناموران زمان خویش در کاشان بوده و در آن جا مدفون است. <ref> معادن الحکمه، محمد علم الهدی، ج ۱، ص ۹، ۱۲، انتشارات جامعه مدرسین قم</ref>
    == برخی از تألیفات فیض کاشانی ==
    # [[تحفة الابرار (کتاب)|تحفة الابرار]] در اخلاق که آن را به سال 1100 تألیف کرده است. صاحب [[الذریعه (کتاب)|الذریعه]] می‌نویسد: «من این کتاب را به خط خود علم الهدی در کتابخانۀ مرحوم [[محمد علی خوانساری|ملا محمد علی خوانساری]] دیدم که به خط نسخ بسیار عالی نوشته شده است»<ref>تهرانی، ج 3 ص 407</ref>.
    # کتاب اصول‌الدین؛
    # الجامع فی الاصول و الفروع و الاخلاق؛
    # حاشیه بر مفاتیح الشرایع پدر؛ نسخه‌ای از این حاشیه در کتابخانۀ [[مدرسه عالی شهید مطهری]] به شمارۀ 2061 موجود است، علم الهدی در مقدمۀ آن نگاشته است: «هنگامی که در خدمت پدر بزرگوار به تحصیل [[فقه]] سرگرم بودم و کتاب [[مفاتیح الجنان|مفاتیح‌الجنان]] را فرا می‌گرفتم مقرر فرمودند که من مدارک احکام و مطالب دیگری را از [[آیات]] و اخبار استخراج کنم و چون پاره‌ای از مطالب آن کتاب نیز نیازمند بسط و بحث، و توسعه و توضیح بود، برای تأمین این دو مقصود به نوشتن این حاشیه آغاز کردم و از خدای تعالی مسألت می‌کنم که توفیق اتمام آن را به منم عنایت فرماید». جای تأسف است که علم الهدی این توفیق را پیدا نکرده است.
    # مرآة الجنان الی روضات الجنان در ادعیه و أوراد؛ این کتاب را به سال 1087 در کاشان تألیف کرده، و یک نسخه از آن به شمارۀ 2135، در کتابخانۀ مدرسه عالی شهید مهطری وجود دارد که خود علم الهدی، آن را مقابله و تصحیح نموده، و واژه‌های افتاده را با قلم خود در حاشیۀ آن نوشته است.
    # نضد الایضاح؛ شرحی است که علم الهدی بر فهرست [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] یعنی فهرست کتب [[شیعه]] نگاشته و به سال 1073 از تألیف آن فراغت یافته است.


    =تحصیلات فیض کاشانی=
    این کتاب با اصل فهرست شیخ در سال 1271 چاپ شده و در کتابخانۀ [[مجلس شورای ملی]] موجود است. وفات علم الهدی آن گونه که صاحب الذریعه استظهار کرده است بین سال‌های 1112 و 1113 هجری قمری بوده است<ref>الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی در مواضع چندی از این کتاب؛ نیز رجوع شود به روضات الجنات، ص 543 و ریحانه الادب، ج 3، ص 122</ref> ولی تاریخ وفات او که در طرف راست آرامگاه پدر محقق فیض در قبرستان فیض کاشان مدفون شده بر روی سنگ قبر او 1115 حکّ شده است.


    فیض، تحصیلاتش را در کاشان آغاز کرد، او در ۲۰ سالگی برای ادامه تحصیلات به اصفهان رفت. پس از آن دو سال در شیراز نزد سید ماجد بحرانی شاگردی کرد. فیض بار دیگر به اصفهان بازگشت و در حلقه درس شیخ بهایی حاضر شد. وی در سفر [[حج]] از شیخ محمد نوادۀ [[شهید ثانی]] <ref>ر.ک:مقاله شهید ثانی</ref> اجازه روایت دریافت کرد. و پس از آن در [[قم]] نزد ملاصدرا شاگردی کرد و در مراجعت ملاصدار به شیراز او را همراهی نمود و نزدیک به دو سال در آنجا ماند.  
    صاحب کتاب تاریخ [[ری]] و [[اصفهان]] تاریخ درگذشت او را به سال 1123 ثبت کرده که درست نیست. اغلب [[تذکره نویسان]] علم الهدی و معین‌الدین را از فرزندان ذکور ملا محسن فیض ذکر کرده و از غیاث الانام نامی به میان نیامده است.


    صاحب روضات و دیگران بر این باورند که فیض در سفر نخست به شیراز نزد ملاصدرا شاگردی کرده است اما این گفته، با نوشته‌های خود فیض سازگار نیست. <ref>فیض، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض</ref> فیض سرانجام به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم و تالیف پرداخت. <ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۳؛ فیض،دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض</ref> درباره دلیل نامگذاری [[مدرسه فیضیه]] به سکونت فیض در آن اشاره شده است.
    ملا محسن بعضی از کتاب‌های خود را به درخواست آنان نوشته است چنان چه [[کتاب ترجمه الصلوه]] را به نام معین‌الدین تألیف نموده است.


    اندیشمندان بسیاری همچون افندی، [[حر عاملی]]، [[محدث نوری]]، [[شیخ عباس قمی]]، [[علامه امینی]] و... او را با کلماتی همچون [[فیلسوف]]، [[حکیم]]، متلکم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم، فاضل ستوده‌اند. <ref>حر عاملی، ج۲، ص۳۰۵؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰</ref>
    در این که فیض پسر دیگری به نام احمد غیاث الانام داشته، بین مورخان و [[ترجمه نویسان]] [[انساب]] اختلاف است. دانشمندان فقید [[محمدمحسن بن‌ علی ‌منزوی تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]] در الذریعه به دنبال بررسی کتاب اضغاث و احلام فیض مطالبی را آورده که چکیدۀ فارسی آن به شرح زیر است: «محقق فیض در این کتاب 44 وهم و پندار را نام برده، و به ذکر سه وهم برای خود آغاز کرده است، و این کتاب را به نام فرزندش غیاث الانام نوشته است».


    =برخی از تألیفات فیض کاشانی=
    سپس تهرانی می‌افزاید: «من این کتاب را در کتابخانۀ بعضی از [[مشایخ]] در [[نجف اشرف]] دیدم، و نیز نسخۀ دیگری از آن کتاب را نزد [[سید محمد رضا تبریزی طباطبائی]] در ضمن مجموعه‌ای از تألیفانت [[محدث کاشانی]] متوفای 1091 از قبیل کتاب اصول الاصیله و سفینه النجاه و فهرست العلوم مشاهده کردم و از مطاوی این کتاب نیز می‌توان به دست آورد که مؤلف این تحقیق فیض است و بر آن نسخه این عبارت نوشته شده است: تملک، 1107». و سپس مؤلف الذریعه ادامه داده است که: «آن چه ما را به شک می‌اندازد این است که فیض نام خود را در آن ذکر نکرده، با آن که شیوۀ او در کتاب‌هایش این بوده که در آغاز هر کتاب نام خود را آورده است، دیگر این که نام این کتاب را در فهرست تألیفاتش که به قلم خود او در اواخر عمرش نگارش یافته، نیاورده است».


    1- [[تحفه الابرار]] در اخلاق که آن را به سال 1100 تألیف کرده است. [[صاحب الذریعه]] می نویسد: «من این کتاب را به خط خود علم الهدی در کتابخانۀ مرحوم ملا محمد علی خوانساری دیدم که به خط نسخ بسیار عالی نوشته شده است» <ref>تهرانی، ج 3 ص 407</ref>
    آن‌گاه صاحب الذریعه می‌افزاید: «[[ملا محمد حسین کوهرودی]] در [[کتاب عجالیه الراکب]] مطالبی را از کتابی به نام فوائد حکایت کرده و آن کتاب را به ملا احمد فرزند محقق فیض نسبت داده است. شاید فرزند سوم محقق فیض که به غیاث الانام ملقب بوده است همین ملا احمد باشد <ref>شرح احوال و آثار فیض کاشانی
    https://hawzah.net › Article › View</re></ref>».


    2- کتاب [[اصول الدین]]؛
    == شاگردان فیض کاشانی ==
    ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی، نویسنده [[تفسیر مرآت الانوار]] و [[محمد باقر مجلسی|علامه مجلسی]] صاحب [[بحارالانوار]] و [[سید نعمت الله جزایری|سید نعمت‌الله جزایری]] نویسنده [[انوارال نعمانیه]] را از شاگردان فیض کاشانی می‌توان نام برد که از او اجازه روایت داشته‌اند. <ref>علامه ملا محسن فیض کاشانی(ره) بایگانی‌شده در ۹ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) کاشان</ref> فهرست شاگردان وی در ذیل آمده است<ref>«گذر و نظری بر زندگی و شخصیت فیض کاشانی»، خادم حسین فاضلی، مجله معرفت، سال نوزدهم، آذر ۱۳۸۹، شماره ۱۵۶، صفحهٔ ۸۵</ref>:


    3- الجامع فی الاصول و الفروع و الاخلاق؛
    # [[محمد باقر مجلسی|محمدباقر مجلسی]]؛
    # سید نعمت‌الله جزایری؛
    # ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی؛
    # محمدمحسن عرفان شیرازی؛
    # قاضی سعید قمی؛
    # ملا محمدصادق خضری؛
    # شمس‌الدین قمی؛
    # محمد علم‌الهدی (زاده ۱۰۲۹ درگذشته ۱۱۱۵ ق)، فرزند فیض که نویسنده کتاب «معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه» است.
    # احمد معین‌الدین (زاده ۱۰۵۶ درگذشته ۱۱۰۷ ق)، فرزند دیگر فیض که او نیز در فقه و حدیث دارای تالیفاتی است.
    # محمد مؤمن، پسر برادر فیض از فقیهان و مدرسان دوران خود بوده است.
    # شاه مرتضی دوم، پسر برادر فیض؛
    # محمدهادی، فرزند شاه مرتضی دوم؛
    # نورالدین محمد، فرزند دیگر شاه مرتضی دوم؛
    # ضیاالدین محمد، فرزند حکیم نورالدین، دایی فیض (درگذشته ۱۰۴۷ ق)؛
    # ملا شاه فضل‌الله، خواهرزاده فیض و فرزند ملامحمد شریف که حدود چهل تألیف در موضوعهای فقه، تفسیر و کلام داشته است.
    # ملا علامی، خواهرزاده فیض و فرزند دیگر ملامحمد شریف <ref>معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه، نوشته محمد علم‌الهدی فیض کاشانی، جلد ۱، صفحه‌های ۹ و ۱۶</ref>.


    4- حاشیه بر مفاتیح الشرایع پدر؛ نسخه ای از این حاشیه در کتابخانۀ [[مدرسه عالی شهید مطهری]] به شمارۀ 2061 موجود است، [[علم الهدی]] در مقدمۀ آن نگاشته است: «هنگامی که در خدمت پدر بزرگوار به تحصیل [[فقه]] سرگرم بودم و کتاب [[مفاتیح]] را فرا می گرفتم مقرر فرمودند که من مدارک [[احکام]] و مطالب دیگری را از [[آیات]] و اخبار استخراج کنم و چون پاره ای از مطالب آن کتاب نیز نیازمند بسط و بحث، و توسعه و توضیح بود، برای تأمین این دو مقصود به نوشتن این حاشیه آغاز کردم و از خدای تعالی مسألت می کنم که توفیق اتمام آن را به منم عنایت فرماید»جای تأسف است که علم الهدی این توفیق را پیدا نکرده است.
    == درگذشت فیض کاشانی ==
    فیض کاشانی در ۲۲ [[ماه ربیع الثانی|ربیع‌الثانی]] در ۱۰۹۱ق (مصادف با ۱۰۵۸ش) در کاشان درگذشت و در قبرستانی که در زمان حیاتش، زمین آن را وقف نموده بود، به خاک سپرده شد<ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۲؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۰</ref>. در [[آبان]] ۱۳۸۷ش کنگره‌ای در بزرگداشت او برگزار گردید<ref>کنگره بین‌المللی ملا محسن فیض کاشانی، دانشگاه عالی شهید مطهری</ref>.


    5- مرآة الجنان الی روضات الجنان در ادعیه و أوراد؛ این کتاب را به سال 1087 در کاشان تألیف کرده، و یک نسخه از آن به شمارۀ 2135، در کتابخانۀ مدرسه عالی شهید مهطری وجود دارد که خود علم الهدی، آن را مقابله و تصحیح نموده، و واژه های افتاده را با قلم خود در حاشیۀ آن نوشته است.
    == پانویس ==
    {{پانویس|2}}


    6- نضد الایضاح؛ شرحی است که علم الهدی بر فهرست [[شیخ طوسی]] یعنی فهرست کتب [[شیعه]] نگاشته و به سال 1073 از تألیف آن فراغت یافته است.
    [[رده:عالمان]]
     
    [[رده:عالمان شیعه]]
    این کتاب با اصل فهرست شیخ در سال 1271 چاپ شده و در کتابخانۀ [[مجلس شورای ملی]] موجود است. وفات علم الهدی آن گونه که صاحب الذریعه استظهار کرده است بین سال های 1112 و 1113 هجری قمری بوده است <ref>الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی در مواضع چندی از این کتاب؛ نیز رجوع شود به روضات الجنات، ص 543 و ریحانه الادب، ج 3، ص 122</ref> ولی تاریخ وفات او که در طرف راست آرامگاه پدر محقق فیض در قبرستان فیض کاشان مدفون شده بر روی سنگ قبر او 1115 حکّ شده است.
    [[رده:ایران]]
     
    صاحب کتاب تاریخ [[ری]] و [[اصفهان]] تاریخ درگذشت او را به سال 1123 ثبت کرده که درست نیست. اغلب [[تذکره نویسان]] علم الهدی و معین الدین را از فرزندان ذکور [[ملا محسن فیض]] ذکر کرده و از غیاث الانام نامی به میان نیامده است.
     
    ملا محسن بعضی از کتاب های خود را به درخواست آنان نوشته است چنان چه [[کتاب ترجمه الصلوه]] را به نام معین الدین تألیف نموده است.
     
    در این که فیض پسر دیگری به نام احمد غیاث الانام داشته، بین مورخان و [[ترجمه نویسان]] [[انساب]] اختلاف است. دانشمندان فقید [[آقا بزرگ تهرانی]] در الذریعه به دنبال بررسی کتاب اضغاث و احلام فیض مطالبی را آورده که چکیدۀ فارسی آن به شرح زیر است: «محقق فیض در این کتاب 44 وهم و پندار را نام برده، و به ذکر سه وهم برای خود آغاز کرده است، و این کتاب را به نام فرزندش غیاث الانام نوشته است».
     
    سپس تهرانی می افزاید: «من این کتاب را در کتابخانۀ بعضی از [[مشایخ]] در [[نجف اشرف]] دیدم، و نیز نسخۀ دیگری از آن کتاب را نزد [[سید محمد رضا تبریزی طباطبائی]] در ضمن مجموعه ای از تألیفانت [[محدث کاشانی]] متوفای 1091 از قبیل کتاب اصول الاصیله و سفینه النجاه و فهرست العلوم مشاهده کردم و از مطاوی این کتاب نیز می توان به دست آورد که مؤلف این تحقیق فیض است و بر آن نسخه این عبارت نوشته شده است: تملک، 1107». و سپس مؤلف الذریعه ادامه داده است که: «آن چه ما را به شک می اندازد این است که فیض نام خود را در آن ذکر نکرده، با آن که شیوۀ او در کتاب هایش این بوده که در آغاز هر کتاب نام خود را آورده است، دیگر این که نام این کتاب را در فهرست تألیفاتش که به قلم خود او در اواخر عمرش نگارش یافته، نیاورده است».
     
    آن گاه صاحب الذریعه می افزاید: «[[ملا محمد حسین کوهرودی]] در [[کتاب عجالیه الراکب]] مطالبی را از کتابی به نام فوائد، حکایت کرده و آن کتاب را به ملا احمد فرزند محقق فیض نسبت داده است. شاید فرزند سوم محقق فیض که به غیاث الانام ملقب بوده است همین ملا احمد باشد». <ref>شرح احوال و آثار فیض کاشانی
    https://hawzah.net › Article › View</ref>
     
    =شاگردان فیض کاشانی=
     
    ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی، نویسنده [[تفسیر مرآت الانوار]] و [[علامه مجلسی]] صاحب [[بحارالانوار]]  و [[سید نعمت‌الله جزایری]] نویسنده [[انوارالنعمانیه]] را از شاگردان فیض کاشانی می توان نام برد که از او اجازه روایت داشته‌اند. <ref>علامه ملا محسن فیض کاشانی(ره) بایگانی‌شده در ۹ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) کاشان</ref> فهرست شاگردان وی در ذیل آمده است: <ref>«گذر و نظری بر زندگی و شخصیت فیض کاشانی»، خادم حسین فاضلی، مجله معرفت، سال نوزدهم، آذر ۱۳۸۹، شماره ۱۵۶، صفحهٔ ۸۵</ref>
     
    [[محمدباقر مجلسی]]                   
     
    سید نعمت‌الله جزایری
     
    ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی
     
    محمدمحسن عرفان شیرازی
     
    قاضی سعید قمی
     
    ملا محمدصادق خضری
     
    شمس‌الدین قمی
     
    محمد علم‌الهدی (زاده ۱۰۲۹ درگذشته ۱۱۱۵ ق)، فرزند فیض که نویسنده کتاب «معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه» است.
     
    احمد معین‌الدین (زاده ۱۰۵۶ درگذشته ۱۱۰۷ ق)، فرزند دیگر فیض که او نیز در فقه و حدیث دارای تالیفاتی است.
     
    محمد مؤمن، پسر برادر فیض از فقیهان و مدرسان دوران خود بوده است.
     
    شاه مرتضی دوم، پسر برادر فیض
     
    محمدهادی، فرزند شاه مرتضی دوم
     
    نورالدین محمد، فرزند دیگر شاه مرتضی دوم
     
    ضیاالدین محمد، فرزند حکیم نورالدین، دایی فیض (درگذشته ۱۰۴۷ ق)
     
    ملا شاه فضل‌الله، خواهرزاده فیض و فرزند ملامحمد شریف که حدود چهل تألیف در موضوعهای فقه، تفسیر و کلام داشته است.
     
    ملا علامی، خواهرزاده فیض و فرزند دیگر ملامحمد شریف <ref>معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه، نوشته محمد علم‌الهدی فیض کاشانی، جلد ۱، صفحه‌های ۹ و ۱۶</ref>
     
    =درگذشت فیض کاشانی=
     
    فیض کاشانی در ۲۲ ربیع‌الثانی در ۱۰۹۱ق (مصادف با ۱۰۵۸ش) در کاشان درگذشت و در قبرستانی که در زمان حیاتش، زمین آن را وقف نموده بود، به خاک سپرده شد. <ref>افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۲؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۰</ref> در آبان ۱۳۸۷ش کنگره‌ای در بزرگداشت او برگزار گردید. <ref>کنگره بین المللی ملا محسن فیض کاشانی، دانشگاه عالی شهید مطهری</ref>
     
    =پانویس=
    {{پانویس|4}}
     
    [[رده:فیلسوفان مسلمان]]
    [[رده:اسلام‌شناسان مسلمان شیعه]]
    [[رده:مفسرین قرآن]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۱۱

    فیض کاشانی
    فیض کاشانی.jpg
    نام کاملمحمد محسن فیض کاشانی
    اطلاعات شخصی
    محل تولدایران، کاشان
    محل درگذشتایران، کاشان
    دیناسلام، شیعه
    استادان
    شاگردان
    آثار
    • تفسیر صافی
    • الوافی
    • مفاتیح الشرایع
    • المحجة البیضاء
    • النوادر

    ملا محمدمحسن فیض کاشانی (۱۰۹۱-۱۰۰۷ ق)، فقیه، محدث، مفسر نامی شیعه در قرن یازدهم هجری است. فیض از محضر عالمان بزرگ عصر خویش نظیر محمدتقی مجلسی، شیخ بهایی و ملاصدرا بهره‌مند بود و خود دانشمندان برجسته‌ای هم‌چون علامه مجلسی و سید نعمت الله جزایری را پرورش داد. تفسیر صافی و الوافی از آثار ماندگار او به شمار می‌آیند.

    نسب فیض کاشانی

    خاندان فیض از خانواده‌های علمی و مشهور شیعه بوده است[۱]. پدرش رضی‌الدین شاه مرتضی (۹۵۰-۱۰۰۹ ق)[۲] و مادرش زهرا خاتون (درگذشته ۱۰۷۱ق)، دختر ضیاءالعرفا رازی بود[۳]. جدّ فیض، تاج‌الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، در کاشان مدفون است.

    لقب فیض کاشانی

    نام فیض، محمد بود[۴]. اما به محسن یا محمدمحسن شهرت داشت[۵]. او داماد ملاصدرا بود و پدرزنش او را فیض و داماد دیگرش لاهیجی را فیاض لقب داد[۶].

    ولادت فیض کاشانی

    محمد مشهور به ملا محسن در چهاردهم ماه صفر سال ۱۰۰۷ ق. در یکی از معروف‌ترین خاندان علم، عرفان و ادب، که سابقه درخشان آنان به حدود چهار قرن می‌رسد در کاشان به دنیا آمد.

    پدرش رضی‌الدین شاه مرتضی (۹۵۰ ـ ۱۰۰۹ ق) فقیه، متکلم، مفسر و ادیب در کاشان حوزه تدریس داشته و از شاگردان ملا فتح الله کاشانی (متوفی ۹۸۸ ق) و ضیاءالدین محمد رازی (متوفی ۱۰۹۱ ق) بوده است. مادر او زهرا خاتون (متوفی ۱۰۷۱ ق) بانویی عالم و شاعر، دختر ضیاءالعرفا رازی (از عالمان بزرگ شهر ری) بوده است. جد فیض تاج‌الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، عالم و عارف، شاعر و از ناموران زمان خویش در کاشان بوده و در آن جا مدفون است[۷].

    تحصیلات فیض کاشانی

    فیض، تحصیلاتش را در کاشان آغاز کرد، او در ۲۰ سالگی برای ادامه تحصیلات به اصفهان رفت. پس از آن دو سال در شیراز نزد سید ماجد بحرانی شاگردی کرد. فیض بار دیگر به اصفهان بازگشت و در حلقه درس شیخ بهایی حاضر شد. وی در سفر حج از شیخ محمد نوادۀ شهید ثانی اجازه روایت دریافت کرد. و پس از آن در قم نزد ملاصدرا شاگردی کرد و در مراجعت ملاصدار به شیراز او را همراهی نمود و نزدیک به دو سال در آنجا ماند.

    صاحب روضات و دیگران بر این باورند که فیض در سفر نخست به شیراز نزد ملاصدرا شاگردی کرده است اما این گفته، با نوشته‌های خود فیض سازگار نیست[۸]. فیض سرانجام به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم و تالیف پرداخت[۹]. درباره دلیل نام‌گذاری مدرسه فیضیه به سکونت فیض در آن اشاره شده است.

    اندیشمندان بسیاری هم‌چون فندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامه امینی و... او را با کلماتی همچون فیلسوف، حکیم، متلکم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم، فاضل ستوده‌اند[۱۰].

    برخی از تألیفات فیض کاشانی

    1. تحفة الابرار در اخلاق که آن را به سال 1100 تألیف کرده است. صاحب الذریعه می‌نویسد: «من این کتاب را به خط خود علم الهدی در کتابخانۀ مرحوم ملا محمد علی خوانساری دیدم که به خط نسخ بسیار عالی نوشته شده است»[۱۱].
    2. کتاب اصول‌الدین؛
    3. الجامع فی الاصول و الفروع و الاخلاق؛
    4. حاشیه بر مفاتیح الشرایع پدر؛ نسخه‌ای از این حاشیه در کتابخانۀ مدرسه عالی شهید مطهری به شمارۀ 2061 موجود است، علم الهدی در مقدمۀ آن نگاشته است: «هنگامی که در خدمت پدر بزرگوار به تحصیل فقه سرگرم بودم و کتاب مفاتیح‌الجنان را فرا می‌گرفتم مقرر فرمودند که من مدارک احکام و مطالب دیگری را از آیات و اخبار استخراج کنم و چون پاره‌ای از مطالب آن کتاب نیز نیازمند بسط و بحث، و توسعه و توضیح بود، برای تأمین این دو مقصود به نوشتن این حاشیه آغاز کردم و از خدای تعالی مسألت می‌کنم که توفیق اتمام آن را به منم عنایت فرماید». جای تأسف است که علم الهدی این توفیق را پیدا نکرده است.
    5. مرآة الجنان الی روضات الجنان در ادعیه و أوراد؛ این کتاب را به سال 1087 در کاشان تألیف کرده، و یک نسخه از آن به شمارۀ 2135، در کتابخانۀ مدرسه عالی شهید مهطری وجود دارد که خود علم الهدی، آن را مقابله و تصحیح نموده، و واژه‌های افتاده را با قلم خود در حاشیۀ آن نوشته است.
    6. نضد الایضاح؛ شرحی است که علم الهدی بر فهرست شیخ طوسی یعنی فهرست کتب شیعه نگاشته و به سال 1073 از تألیف آن فراغت یافته است.

    این کتاب با اصل فهرست شیخ در سال 1271 چاپ شده و در کتابخانۀ مجلس شورای ملی موجود است. وفات علم الهدی آن گونه که صاحب الذریعه استظهار کرده است بین سال‌های 1112 و 1113 هجری قمری بوده است[۱۲] ولی تاریخ وفات او که در طرف راست آرامگاه پدر محقق فیض در قبرستان فیض کاشان مدفون شده بر روی سنگ قبر او 1115 حکّ شده است.

    صاحب کتاب تاریخ ری و اصفهان تاریخ درگذشت او را به سال 1123 ثبت کرده که درست نیست. اغلب تذکره نویسان علم الهدی و معین‌الدین را از فرزندان ذکور ملا محسن فیض ذکر کرده و از غیاث الانام نامی به میان نیامده است.

    ملا محسن بعضی از کتاب‌های خود را به درخواست آنان نوشته است چنان چه کتاب ترجمه الصلوه را به نام معین‌الدین تألیف نموده است.

    در این که فیض پسر دیگری به نام احمد غیاث الانام داشته، بین مورخان و ترجمه نویسان انساب اختلاف است. دانشمندان فقید آقا بزرگ تهرانی در الذریعه به دنبال بررسی کتاب اضغاث و احلام فیض مطالبی را آورده که چکیدۀ فارسی آن به شرح زیر است: «محقق فیض در این کتاب 44 وهم و پندار را نام برده، و به ذکر سه وهم برای خود آغاز کرده است، و این کتاب را به نام فرزندش غیاث الانام نوشته است».

    سپس تهرانی می‌افزاید: «من این کتاب را در کتابخانۀ بعضی از مشایخ در نجف اشرف دیدم، و نیز نسخۀ دیگری از آن کتاب را نزد سید محمد رضا تبریزی طباطبائی در ضمن مجموعه‌ای از تألیفانت محدث کاشانی متوفای 1091 از قبیل کتاب اصول الاصیله و سفینه النجاه و فهرست العلوم مشاهده کردم و از مطاوی این کتاب نیز می‌توان به دست آورد که مؤلف این تحقیق فیض است و بر آن نسخه این عبارت نوشته شده است: تملک، 1107». و سپس مؤلف الذریعه ادامه داده است که: «آن چه ما را به شک می‌اندازد این است که فیض نام خود را در آن ذکر نکرده، با آن که شیوۀ او در کتاب‌هایش این بوده که در آغاز هر کتاب نام خود را آورده است، دیگر این که نام این کتاب را در فهرست تألیفاتش که به قلم خود او در اواخر عمرش نگارش یافته، نیاورده است».

    آن‌گاه صاحب الذریعه می‌افزاید: «ملا محمد حسین کوهرودی در کتاب عجالیه الراکب مطالبی را از کتابی به نام فوائد حکایت کرده و آن کتاب را به ملا احمد فرزند محقق فیض نسبت داده است. شاید فرزند سوم محقق فیض که به غیاث الانام ملقب بوده است همین ملا احمد باشد [۱۳]».

    شاگردان فیض کاشانی

    ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی، نویسنده تفسیر مرآت الانوار و علامه مجلسی صاحب بحارالانوار و سید نعمت‌الله جزایری نویسنده انوارال نعمانیه را از شاگردان فیض کاشانی می‌توان نام برد که از او اجازه روایت داشته‌اند. [۱۴] فهرست شاگردان وی در ذیل آمده است[۱۵]:

    1. محمدباقر مجلسی؛
    2. سید نعمت‌الله جزایری؛
    3. ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی؛
    4. محمدمحسن عرفان شیرازی؛
    5. قاضی سعید قمی؛
    6. ملا محمدصادق خضری؛
    7. شمس‌الدین قمی؛
    8. محمد علم‌الهدی (زاده ۱۰۲۹ درگذشته ۱۱۱۵ ق)، فرزند فیض که نویسنده کتاب «معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه» است.
    9. احمد معین‌الدین (زاده ۱۰۵۶ درگذشته ۱۱۰۷ ق)، فرزند دیگر فیض که او نیز در فقه و حدیث دارای تالیفاتی است.
    10. محمد مؤمن، پسر برادر فیض از فقیهان و مدرسان دوران خود بوده است.
    11. شاه مرتضی دوم، پسر برادر فیض؛
    12. محمدهادی، فرزند شاه مرتضی دوم؛
    13. نورالدین محمد، فرزند دیگر شاه مرتضی دوم؛
    14. ضیاالدین محمد، فرزند حکیم نورالدین، دایی فیض (درگذشته ۱۰۴۷ ق)؛
    15. ملا شاه فضل‌الله، خواهرزاده فیض و فرزند ملامحمد شریف که حدود چهل تألیف در موضوعهای فقه، تفسیر و کلام داشته است.
    16. ملا علامی، خواهرزاده فیض و فرزند دیگر ملامحمد شریف [۱۶].

    درگذشت فیض کاشانی

    فیض کاشانی در ۲۲ ربیع‌الثانی در ۱۰۹۱ق (مصادف با ۱۰۵۸ش) در کاشان درگذشت و در قبرستانی که در زمان حیاتش، زمین آن را وقف نموده بود، به خاک سپرده شد[۱۷]. در آبان ۱۳۸۷ش کنگره‌ای در بزرگداشت او برگزار گردید[۱۸].

    پانویس

    1. ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷
    2. ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷
    3. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۷۹
    4. ↑ فیض کاشانی، دیوان، ج۱، مقدمه مصحح، ص۶
    5. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۷۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مؤلف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴
    6. ↑ فیض، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴
    7. ↑ معادن الحکمه، محمد علم الهدی، ج ۱، ص ۹، ۱۲، انتشارات جامعه مدرسین قم
    8. ↑ فیض، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض
    9. ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۳؛ فیض، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض
    10. ↑ حر عاملی، ج۲، ص۳۰۵؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰
    11. ↑ تهرانی، ج 3 ص 407
    12. ↑ الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی در مواضع چندی از این کتاب؛ نیز رجوع شود به روضات الجنات، ص 543 و ریحانه الادب، ج 3، ص 122
    13. ↑ شرح احوال و آثار فیض کاشانی https://hawzah.net › Article › View</re>
    14. ↑ علامه ملا محسن فیض کاشانی(ره) بایگانی‌شده در ۹ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine، مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) کاشان
    15. ↑ «گذر و نظری بر زندگی و شخصیت فیض کاشانی»، خادم حسین فاضلی، مجله معرفت، سال نوزدهم، آذر ۱۳۸۹، شماره ۱۵۶، صفحهٔ ۸۵
    16. ↑ معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه، نوشته محمد علم‌الهدی فیض کاشانی، جلد ۱، صفحه‌های ۹ و ۱۶
    17. ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۲؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۰
    18. ↑ کنگره بین‌المللی ملا محسن فیض کاشانی، دانشگاه عالی شهید مطهری
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=فیض_کاشانی&oldid=195832»