مباهله: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''مباهله''' از رویدادهای [[صدر اسلام]] است. و هنگامی رخ داد که [[پیامبر اسلام]] (صلی الله علیه وآله وسلم)و [[اهل بیت]] او (علیهم السلام) در یکسو و [[مسیحیان]] [[نجران]] در دیگر سو آمادهٔ مباهله یا نفرین طرف دروغگو شدند. مسیحیان نجران که به [[مدینه]] آمده بودند تا در مورد درستی دعوت پیامبر پژوهش کنند با او به محاجه (دلیل آوردن) پرداخته، وقتی مسیحیان آگاه شدند محمد (ص) قصد دارد با عزیزترین نزدیکان خود یعنی [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]] (علیهم السلام) آن‌ها را به چالش بکشد مطمئن شدند که اگر محمد به خودش مطمئن نبود جان خانواده‌اش را به خطر نمی‌انداخت. پس از مباهله کناره گرفتند. از [[ام سلمه]] نقل شده است که در همان روز رسول خدا آن چهار تن همراهان خود را در زیر عبای موئی و مشکین رنگ خود گردآورد و [[آیه تطهیر]] را تلاوت نمود: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» این واقعه از سوی [[مسلمانان]] به عنوان یکی از ویژگی‌های خاص [[اهل بیت]] محسوب شده و به عنوان دلیلی برای اثبات این امر که [[اصحاب کسا]] محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین می‌باشند، استفاده می‌شود.
[[پرونده:مباهله با آیه تطهیر.jpg|بی‌قاب|چپ|]]
[[پرونده:مباهله 1.jpg|بندانگشتی]]
'''مباهله،''' مدخلی است که به تبیین چگونگی این واقعه و جریان می‌پردازد و بحث و مناظرهٔ بین [[مسیحیان]] و [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام]] را بازگو و به روشنی حقانیت اسلام و [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیهم‌السلام)]] را بیان می‌نماید. [[مسیحیت|مسیحیان]] در حقانیت دین خود با [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] به مجادله نشستند. مسیحیان نجران می‌گفتند: [[حضرت عیسی|عیسی (علیه‌السلام)]] خداست و گروهی او را پسر خدا می‌دانستند و دسته سوم، قائل به [[تثلیث]] «یعنی به سه خدا قائل بودند؛ پدر، پسر، [[روح القدس|روح‌القدس]]». مجادله و بحث بین مسیحیان نجران و پیامبر ادامه یافت. پیامبر اکرم با ادله‌ای روشن و براهینی قاطع گفتارهای باطل آنان را رد می‌کرد و به سؤالات آنها پاسخ می‌گفت. اما مسیحیان همچنان حق را انکار می‌کردند و بر عقاید باطل خویش اصرار می‌ورزیدند.
=معنای لغوی و اصطلاحی مباهله=
مُباهَلَه واژه‌ای عربی است و معنای آن رها کردن و قیدوبندی را از چیزی برداشتن است. یکی از معانی آن به حال خود گذاشتن حیوان مادّه و نبستن پستان اوست تا بدین وسیله نوزادش بتواند به راحتی شیر بنوشد. در زبان عربی به این حیوان مادّه «باهل» گفته می‌شود.
<ref>ر.ک: راغب الاصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص 149 (مادّه بهل)، دارالقلم، دمشق، چاپ اول، 1412ق؛ الزمخشری، جار الله، اساس البلاغه، ص 32، تحقیق: عبدالرحیم محمود، دارالمعرفه، بیروت، بی تا.</ref> همچنین این کلمه به معنای لعنت کردن نیز آمده است.<ref>ر.ک: احمد بن محمد القیومی، المصباح المنیر، ج 1، ص 64، مؤسسه دارالهجره، قم، چاپ اول، 1405ق؛ الزمخشری، اساس البلاغه، ص 32.</ref> امّا این واژه در اصطلاح به معنای نفرین کردن دو نفر یا دو گروه به یکدیگر است؛ به گونه‌ای که افرادی که با هم درباره یک مسئله مهم دینی، مذهبی و... با یکدیگر گفت‌وگو و اختلاف دارند، در یکجا جمع شوند و به درگاه الهی تضرع کنند و از خداوند بخواهند که فرد دروغ‌گو یا ظالم را رسوا سازد و یا بر او عذابی نازل فرماید.
=مباهله در قرآن کریم=
آیه ۶۱ سوره [[آل عمران]] به این جریان اشاره دارد:
فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ
==ترجمه:==
پس هر کس با تو درباره [[عیسی]] در مقام [[مجادله]] برآید بعد از آنکه به احوال او آگاهی یافتی، بگو: بیایید ما و شما فرزندان و زنان و کسانی را که به منزله خودمان هستند بخوانیم، سپس به مباهله برخیزیم (در حق یکدیگر نفرین کنیم) تا دروغگویان (و کافران) را به لعن و [[عذاب]] خدا گرفتار سازیم."
<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/96985/%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA#_edn29 مقاله آیه مباهله در پایگاه اینترنتی حوزه]</ref>
=شأن نزول آیه مباهله=
[[پرونده:مباهله 3.jpg|بندانگشتی]]
روایات مربوط به شأن نزول آیه مباهله متعدد و کمی متفاوت است که در اینجا به نقل یکی از آن‌ها اکتفا می‌کنیم:<br>


هیئتی از مسیحیان منطقه نجران در شهر مدینه، خدمت پیامبر اسلام(ص) رسیدند و چنین گفتند: آیا فرزندی را که بدون پدر به دنیا آمده باشد، دیده‌اید؟ خداوند متعال در جواب سؤال آن‌ها، آیه 59 (ان مثل عیسی عندالله...) از سوره آل‌عمران را نازل فرمود و به آن‌ها اعلام کرد که عیسی(ع) همانند حضرت آدم(ع) است که بدون پدر و مادر به وجود آمد. وقتی که هیئت مسیحی بر جهل و ادعای خود اصرار ورزیدند، پیامبر اسلام(ص) [بر اساس دستور الهی] آن‌ها را به مباهله فراخواند. آن‌ها تا فردای آن روز از پیامبر(ص) مهلت درخواستند. اسقف اعظم [روحانی بزرگ هیئت مسیحی] به آن‌ها چنین گفت: شما فردا به محمد(ص) نگاه کنید. اگر برای مباهله با فرزندان و اهل خود آمد، از مباهله با او بترسید و اگر با اصحاب خود آمد، با او مباهله کنید، زیرا [در این صورت] چیزی در بساط ندارند.
== تعریف مباهله ==
فردای آن روز پیامبر اکرم(ص) همراه علی بن ابی‌طالب، حسن و حسین و فاطمه آمد. آن حضرت(ص) دست علی بن ابی‌طالب را گرفته بود، حسن و حسین در پیش روی او راه می‌رفتند و حضرت فاطمه پشت سر آن حضرت(ص) بود.<br>
'''«مباهله»''' در لغت به معنی ملاعنه و نفرین متقابل است<ref>ابن منظور؛ لسان العرب؛ ج ۱۱ ، ص ۷۲.</ref> و در اصطلاح به این معناست که دو تن یا دو گروه بر علیه یکدیگر دعای بد کنند. پس هر کدام ظالم باشد [[خداوند]] متعال وی را رسوا گرداند و نقمت و عذاب خود را بر وی فرستد و ذریه او را مستأصل کند و هلاک گرداند<ref>احمد بن یحیی بلاذری؛  فتوح البلدان؛ ترجمه محمد توکل؛ ص ۹۵.</ref>. این واژه در تاریخ اسلام به '''«جریان مباهله»''' [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام]] و [[مسیحیان]] نجران<ref>«نجران» شهر کوچکی است میان عدن و [[حضرموت]] در ناحیه کوهستانی.</ref> اشاره دارد. پس از آنکه مناظرهٔ آن حضرت با آنان سودی نبخشید و ایمان نیاوردند، حضرت پیشنهاد مباهله را مطرح کرده و آنان پذیرفتند ولی در روز موعود حاضر به «مباهله» نشدند.
به اعتقاد [[شیعیان]] این ماجرا علاوه بر حقانیت دعوت پیامبر، فضیلت همراهان آن حضرت را نیز اثبات می‌کند؛ براین اساس، طبق آیه ۶۱ [[سوره آل‌عمران]] که به ماجرای مباهله اشاره دارد، [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)]] به منزلۀ نفس و جان پیامبر قلمداد شده است.


هیئت مسیحی نیز در حالی آمدند، که اسقف اعظم آن‌ها پیشاپیششان بود. هنگامی‌که او پیامبر اسلام(ص) را با آن چند نفر دید، درباره آن‌ها سؤال کرد، به او گفتند که این پسرعمو و داماد او و محبوب‌ترین مردم نزد اوست و این دو پسر، فرزندان دختری او، از علی(ع) هستند و آن بانوی جوان، دخترش فاطمه(ع) است که عزیزترین مردم نزد او و نزدیک‌ترین افراد به قلب اوست....<br>
=== معنای ابتهال ===
در معنای ابتهال دو نظر است:


در این هنگام هیئت مسیحی از مباهله امتناع ورزید و اسقف اعظم مسیحیان به پیامبر اسلام(ص) گفت: یا اباالقاسم! ما با تو مباهله نمی‌کنیم، بلکه مصالحه می‌کنیم. پیامبر اسلام(ص) نیز با آن‌ها بر پرداخت جزیه مصالحه نمود. <ref>شیخ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 762، دارالمعرفه، بیروت، 1986م.</ref><br>
# لعن و نفرین کردن یکدیگر، که میان دو نفر رخ می‌دهد.
# نفرین برای هلاکت کسی<ref>فضل بن حسن طبرسی؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج ۲، ص ۷۶۲ _ ۷۶۱.</ref>.


در روایتی آمده است که اسقف آن‌ها گفت: «من صورت‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا تقاضا کنند که کوه‌ها را از جا برکند، چنین خواهد کرد. هرگز با آن‌ها مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و یک مسیحی تا روز قیامت بر روی زمین باقی نخواهد ماند.» <ref>الفخرالرازی، تفسیر الفخرالرازی، ج 8، ص 89، دارالفکر، بیروت، چاپ سوم، 1985م؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 762؛ جار الله الزمخشری، تفسیر الکشاف، ج 1، ص 368ـ369، نشر البلاغه، قم، چاپ دوم، 1415ق.</ref> <br>
در این آیه، «مباهله» به معنی نفرین کردن دو نفر نسبت به همدیگر است. به این صورت که وقتی استدلالات منطقی سودی نداشت، افرادی که با هم دربارهٔ یک مسأله مهم دینی گفتگو دارند، در یک‌ جا جمع می‌شوند و به درگاه خدا تضرع می‌کنند و از او می‌خواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند<ref>ناصرمکارم شیرازی؛ پیام قرآن؛ ج ۹، ص ۲۴۲.</ref>. در حدیثی از رسول خدا روایت شده که حضرت فرمود: «خداوند عزوجل به من خبر داده که پس از مباهله عذاب بر گروه باطل نازل می‌شود و حق را از باطل مشخص می‌سازد»<ref>حمد بن محمد بن نعمان؛ الارشاد؛ ج ۱، ص ۱۶۷.</ref>.
همچنین در روایت دیگری آمده است که پیامبر اسلام(ص) پس از امتناع هیئت مسیحی از مباهله و رضایت دادن آن‌ها به پرداخت جزیه چنین فرمود: «قسم به خدایی که مرا به حق مبعوث نمود، اگر آن‌ها با ما مباهله می‌کردند، وادی آتش بر روی آن‌ها می‌بارید.» <ref>الواحدی النیشابوری، اسباب النزول، ص 90، دارالکتاب العربی، بیروت، 1994م؛ الزمخشری، تفسیر الکشاف، ج 1، ص 369.
از روایاتی که در منابع اسلامی نقل شده است، استفاده می‌شود که مباهله اختصاص به زمان پیامبر ندارد و در تمامی زمان‌ها قابل اجرا است. در حدیثی از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السلام)]] نقل شده که ایشان فرمود: اگر سخنان حق شما را مخالفان نپذیرفتند، آنها را به مباهله دعوت کنید<ref>ناصرمکارم شیرازی؛ تفسیر نمونه؛ ج ۲، ص ۵۸۹.</ref>.
</ref>


=واقعه مباهله=
== رویداد مباهله == 
واقعه مباهله در ۲۴ ذی‌الحجه سال نهم هجری روی داد و طی آن، [[پیامبر اسلام(ص)]] پس از [[مناظره]] با [[مسیحیان]] نجران و [[ایمان]] نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند.
در سال دهم هجری، افرادی از سوی رسول خدا مأمور تبلیغ اسلام در منطقه نجران از بلاد [[یمن]] شدند. مسیحیانن نجران نیز افرادی را مانند سید و عاقب و اباحارثه، به نمایندگی از سوی خود برای گفتگو با پیامبر اسلام به مدینه گسیل داشتند.
با این حال مسیحیان نجران، در روز موعود از این کار خودداری کردند.
گروه نجران وارد مدینه شده و با پیامبر دیدار کردند. آنها گفتند: ای محمد، آیا تو صاحب و سرور ما را می‌شناسی؟
مباهله پیامبر(ص) نه تنها نشانگر حقانیت اصل دعوت پیامبر(ص) است، بلکه بر فضیلت همراهان او ([[حضرت علی]]، [[فاطمه]] و [[حسنین]] ) در این ماجرا دلالت می‌کند. بر اساس آیه مباهله، [[امام علی]](ع) به منزلۀ نَفْس و جان پیامبر است.
پیامبرفرمودند: «سرور شما کیست»؟
=== ماجرای کامل مباهله که بین پیامبر(ص) و مسیحیان ===
گفتند: [[حضرت عیسی|عیسی بن مریم]]. پیامبر فرمودند:«او عبد و رسول خداست. گفتند: به ما نشان بده کسی را که خدا مانند او آفریده باشد در آنچه دیده و شنیده‌ای... [[جبرئیل]] بر پیامبر این آیه را نازل فرمود: '''{{متن قرآن|إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ|سوره = آل‌عمران|آیه = 59}}'''؛ «مثل [[حضرت عیسی|عیسی (علیه‌السلام)]] در نزد خدا، همچون [[حضرت آدم|آدم (علیه‌السلام)]] است که او را از خاک آفرید، و سپس به او فرمود: موجود باش. او هم فوراً موجود شد.
==== هیئت نمایندگی «نجران» در مدینه ====
بنابراین، ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیّت او نیست. آنان از پذیرفتن حقیقت سر باز زدند و لجاجت ورزیدند»<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ ج ۱، ص ۱۵۶ - ۱۵۵.</ref>.
بخش با صفای «نجران»، با هفتاد دهکده تابع خود، در نقطه مرزی حجاز و یمن قرار گرفته است. در آغاز طلوع اسلام، این نقطه تنها منطقه مسیحی نشین حجاز بود که به عللی از بت پرستی دست کشیده، و به آیین مسیحیت گرویده بودند.<ref>[ یاقوت حموی در معجم البلدان ج ۵ / ۲۶۷ ـ ۲۶۶ علل گرایش آنان را به آیین مسیح بیان کرده است.]</ref><br>


پیامبر اسلام به موازات مکاتبه با سران دول و مراکز مذهبی جهان، نامه ای به اسقف نجران،«ابوحارثه» نوشت و طیّ آن نامه، ساکنان نجران را به آیین اسلام دعوت نمود. اینک مضمون نامه آن حضرت:<br>
== مناظرهٔ پیامبر با مسیحیان و نزول آیه مباهله ==
[[پرونده:مباهله.jpg|جایگزین=جریان مباهله|بندانگشتی|]]
[[مسیحیت|مسیحیان]] در حقانیت دین خود با [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]] به مجادله نشستند<ref>ابن خلدون، عبدالرحمان، تاریخ ابن خلدون؛ ص ۴۶۱.</ref>.  مسیحیان نجران می‌گفتند: [[حضرت عیسی|عیسی (علیه‌السلام)]] خداست و گروهی او را پسر خدا می‌دانستند و دسته سوم، قائل به [[تثلیث]] «یعنی به سه خدا قائل بودند؛ پدر، پسر، [[روح القدس|روح‌القدس]]» ابن هشام می‌نویسد: «مسیحیان به پیامبر گفتند: اگر عیسی (علیه‌السلام) پسر خدا نیست پس پدرش کیست؟. .. آیات قرآنی نازل شد و خلقت او را همانند خلقت آدم ابوالبشر معرفی کرد»<ref>حمیری، ابن هشام، سیرة رسول الله، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی؛ ج ۱، ص ۳۸۲ و۳۸۳.</ref>.
مجادله و بحث بین مسیحیان نجران و پیامبر ادامه یافت. پیامبر اکرم با ادله‌ای روشن و براهینی قاطع گفتارهای باطل آنان را رد می‌کرد و به سؤالات آنها پاسخ می‌گفت. اما مسیحیان همچنان حق را انکار می‌کردند و بر عقاید باطل خویش اصرار می‌ورزیدند. در این هنگام این آیه نازل شد.


«به نام خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب. (این نامه ای است) از محمّد پیامبر خدا به اسقف نجران: خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب را حمد و ستایش می کنم، و شماها را از پرستش «بندگان» به پرستش «خدا» دعوت می کنم. شما را دعوت می کنم که از ولایت بندگان خدا خارج شوید و در ولایت خداوند وارد آیید، و اگر دعوت مرا نپذیرفتید (لااقل) باید به حکومت اسلامی مالیات (جزیه) بپردازید (که در برابر این مبلغ جزیی از جان و مال شما دفاع می کند) و در غیر این صورت به شما اعلام خطر می شود.<ref>[ بحار الانوار، ج ۲۱ / ۲۸۵]</ref>و برخی از مصادر تاریخی شیعه اضافه می کند که آن حضرت آیه مربوط به اهل کتاب را :قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم می باشد <ref>ـ سوره آل عمران / ۶۴</ref>، که در آن همگی به پرستش خدای یگانه دعوت شده اند نیز نوشت. <ref>[ بحار ج ۲۱ / ۲۸۷.]</ref><br>
[[قرآن]] دعوت مسیحیان نجران را به «مباهله» چنین توصیف می‌کند: '''{{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ|سوره = آل‌عمران|آیه = 61}}'''؛ «هرگاه بعد از علم و دانشی که (دربارۀ مسیح) به تو رسیده (باز) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت می‌کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت می‌کنیم، شما زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت می‌کنیم، شما هم از نفوس خود. آنگاه مباهله می‌کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار می‌دهیم».


نمایندگان پیامبر وارد نجران شده، نامه پیامبر را به اسقف نجران دادند. وی نامه را با دقت هر چه تمامتر خواند. و برای تصمیم، شورایی مرکب از شخصیت های بارز مذهبی و غیر مذهبی تشکیل داد. یکی از افراد طرف مشورت، «شرحبیل» بود که به عقل و درایت و کاردانی معروفیت کامل داشت. وی در پاسخ «اسقف»، چنین اظهار نمود: اطلاعات من در مسائل مذهبی بسیار ناچیز است. بنابر این، من حق ابراز نظر ندارم، و اگر در غیر این موضوع با من وارد شور می شدید؛ می توانستم راه حلهایی در اختیار شما بگذارم.<br>
=== مهلت خواستن مسیحیان نجران ===
هنگامی که نمایندگان مسیحیان نجران، پیشنهاد مباهله را از رسول اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم) شنیدند، به یکدیگر نگاه کرده و متحیّر ماندند. آنان مهلت خواستند تا در‌این‌باره فکر و اندیشه و مشورت کنند.
مسیحیان وقتی به بزرگان خود مراجعه کردند و از آنها مشورت خواستند، اسقف آنان گفت: فردا بنگرید اگر محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) با اهل و فرزند خود آمد، از مباهله بپرهیزید و اگر با اصحاب خویش آمد، پس مباهله کنید که کاری از او ساخته نیست<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج ‌۲، ص ۷۶۲.</ref>. طبق آیهٔ مباهله، پیامبر باید فرزندان و زنان خود و کسانی را که مانند نفس خویش باشند به همراه خود می‌آورد و اینان کسانی نبودند جز [[حسن بن علی (مجتبی)|حسن بن علی (علیه‌السلام)]] و [[حسین بن علی (سید الشهدا)|حسین بن علی (علیه‌السلام)]] و [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|فاطمه (سلام‌الله‌علیها)]] و [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)]]<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ ج ۱، ص ۱۵۷.</ref>.


اما ناچارم مطلبی را تذکر دهم و آن اینکه: ما مکرر، از پیشوایان مذهبی خود شنیده ایم: روزی منصب نبوت از نسل اسحاق به فرزندان «اسماعیل» انتقال خواهد یافت، و هیچ بعید نیست که محمد که از اولاد اسماعیل است، همان پیامبر موعود باشد!
== روز مباهله ==
شورا نظر داد که گروهی به عنوان «هیئت نمایندگی نجران» به مدینه بروند، تا از نزدیک با محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ تماس گرفته، دلائل نبوت او را مورد بررسی قرار دهند.<br>
[[پرونده:رویداد مباهله.jpg|بی‌قاب|راست|]]
فردای آن روز پیامبر گرامی برای مباهله آمد در حالی که دست حضرت علی (علیه‌السلام) را گرفته بود و حضرت حسن (علیه‌السلام) و حضرت حسین (علیه‌السلام) در جلوی ایشان می‌آمدند و حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در پشت سر ایشان می‌آمد. مسیحیان نیز آمدند در حالی که اسقف در جلویشان بود. وقتی آنها، نبی اکرم را با این افراد دیدند، درخواست کردند که همراهان پیامبر معرفی شوند. به آنها گفته شد: «هذا ابن عمه و زوج ابنته و أحب الخلق إلیه و هذان ابنا بنته من علی و هذه الجاریة بنته فاطمة أعزالناس علیه و أقربهم إلی قلبه<ref>محمدبن‌محمد بن نعمان(شیخ مفید)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ ج ‌۱، ص ۱۶۸.</ref>؛ این پسر عم و داماد پیامبر و محبوب‌ترین مردم در نزد وی است و این دو پسر، نوه دختری پیامبر و از صلب علی (علیه‌السلام) هستند و این زن، فاطمه دختر وی است و عزیزترین مردم است نزد پیامبر».


بدین ترتیب، شصت تن از ارزنده ترین و داناترین مردم «نجران» انتخاب گردیدند، که در رأس آنان سه تن پیشوای مذهبی قرار داشت:<br>
سران نجران از مشاهده این صحنه به وحشت افتادند. یکی از آنها به همراهان خود گفت: به خدا سوگند من چهره‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوهی را جابجا کند، چنین خواهد کرد.
یکی از ایشان به ابوحارثه گفت: برای مباهله نزدیک برو. او گفت: من همانا مردی استوار و جدی برای مباهله می‌بینم و به راستی بیم دارم که راستگو باشد و اگر راستگو باشد یک سال نگذرد که یک نفر مسیحی در دنیا نماند»<ref>یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی؛ ترجمه محمدابراهیم آیتی، ص ۴۵۱.</ref>.


۱ ـ «ابوحارثه بن علقمه»، اسقف اعظم نجران که نماینده رسمی کلیساهای روم در حجاز بود.<br>
سپس پیامبر پیش رفت و بر دو زانو نشست. اباحارثه اسقف آنها گفت: به خدا قسم این مرد مثل [[انبیا]] نشسته است؛ پس به مباهله تن در ندادند. یکی از بزرگان نصاری گفت: ای اباحارثه! جلو برو و مباهله کن. اباحارثه گفت: به خدا قسم که مباهله نمی‌کنم؛ زیرا او را بر مباهله پرجرأت می‌بینم و می‌ترسم که راستگو باشد که در این صورت به خدا هیچ نیرویی برای ما نباشد. چهره‌هایی می‌بینم که اگر از خدا بخواهند که کوه‌ها را از جای بکند، حتماَ خواهد کند. با او مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و در همه جهان یک نصرانی زنده نخواهد ماند.
سپس مسیحیان از پیامبر خواستند تا با آنان حاکمی فرستد تا میان ایشان حکومت (داوری) کند. پیامبر ''ابوعبیده جراح'' را فرستاد<ref>ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ص ۴۶۱.</ref>. چندی بعد ''عاقب'' و ''سید'' به [[مدینه]] آمدند و [[اسلام]] آوردند.
مسیحیان از مباهله منصرف شدند و موافقت کردند که با رسول خدا صلح کنند گفتند: ای اباالقاسم ما مباهله نمی‌کنیم؛ لکن به مصالحه حاضریم. با ما مصالحه کن. [[جزیه]] بپردازند<ref>مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد؛ ج ۱، ص ۱۶۸.</ref>. صلح نامه‌ای نوشته شد و مقرر گردید مسیحیان همه ساله تعداد ۲۰۰۰ جامه به‌عنوان [[جزیه]] بپردازند و در این صورت مسیحیان نجران و وابستگان ایشان در پناه خدا و رسولش اهل ذمه خواهند بود، جان و آیین و اموال و زمین‌های ایشان محفوظ خواهد بود.


۲ ـ «عبدالمسیح»، رئیس هیئت نمایندگی که به عقل و تدبیر و کاردانی معروفیت داشت.<br>
دستور الهی مباهله به منظور روشن شدن حقیقت، و آشکار شدن گروه حق و باطل از طرف خداوند متعال تشریع شده است. مباهله میان مسیحیان نجران و رسول اکرم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم)، حقانیت دین اسلام را آشکار ساخت. مسیحیان نجران چون به این حقانیت پی‌بردند، حاضر به مباهله نشدند. علاوه بر این با نزول آیه مباهله بار دیگر یکی از فضایل [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیهم‌السلام)]] از زبان قرآن بیان شد و جایگاه عالی خاندان عصمت و طهارت به بشریت معرفی شد.


۳ ـ «اَیهَم» که فردی کهنسال و یکی از شخصیت های محترم ملت نجران به شمار می رفت.<ref>[ تاریخ یعقوبی، ج ۲ / ۶۶]</ref><br>
== زمان و مکان مباهله ==
مباهله، در ماه [[ذی الحجه]] و محل آن در روزگار پیامبر در بیرون شهر [[مدینه]] بوده که اکنون داخل شهر قرار گرفته و در آن محل، مسجدی به نام «مسجد الإجابة» ساخته شده است. فاصله این مسجد تا «[[مسجد النبى (ص)|مسجد النبی]]» تقریباً دو کیلومتر است.
مورخین، زمان وقوع این مباهله را ۲۴ [[ذی الحجه]]، سال دهم هجری بیان نموده‌اند.
مکان مباهله، جایی است که اکنون به عنوان «مسجد الاجابه» در شهر مدینه و در نزدیکی [[بقیع]] مشهور است<ref>احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول؛ ج ۲، ص ۴۹۷.</ref>.


هیئت نمایندگی، طرف عصر در حالی که لباس های تجملی ابریشمی بر تن، و انگشترهای طلا بر دست و صلیبها بر گردن داشتند، وارد مسجد شده به پیامبر سلام کردند. ولی وضع زننده و نامناسب آنها آن هم در مسجد، پیامبر را سخت ناراحت نمود. آنان احساس کردند که پیامبر از آنان ناراحت شده است، اما علت ناراحتی را ندانستند. فوراً با عثمان بن عفان و عبدالرحمان بن عوف، که سابقه آشنایی با آنان داشتند، تماس گرفتند، و جریان را به آنها گفتند. آنها اظهار داشتند که حل این گره به دست علی بن ابی طالب است. وقتی به امیرمؤمنان مراجعه کردند، علی ـ علیه السّلام ـ در پاسخ آنها چنین گفت: شما باید لباسهای خود را تغییر دهید، و با وضع ساده، بدون زر و زیور به حضور حضرت بیایید. در این صورت، مورد احترام و تکریم قرار خواهید گرفت.
== مباهله فضیلتی برای اهل‌بیت == 
نمایندگان نجران، با لباس ساده بدون انگشتر طلا، به محضر پیامبر شرفیاب شده، سلام کردند. پیامبر با احترام خاص، پاسخ سلام آنان را داد، و برخی از هدایایی را که برای وی آورده بودند؛ پذیرفت.<br>
در آیهٔ شریفه از [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیه‌السلام)]] تعبیر به «انفس» و «نساء» و «ابناء» شده است؛ یعنی از میان همه مردان و زنان و فرزندان فقط این بزرگواران به این تعابیر خوانده شده‌اند و این از مناقب ارزشمند برای آنان است؛ به خاطر همین [[علی بن ابی‌طالب|حضرت علی (علیه‌السلام)]] در روز تعیین جانشین برای [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] با این منقبت بر اهل شوری استدلال کرد که: «شما را سوگند می‌دهم به خدا که هیچ کدام از شما به رسول در نسب نزدیک‌تر از من هست و غیر از من کسی دیگر در میان شما هست که اولاد او، اولاد رسول الله و نساء او، نساء رسول اللَه باشد»؟ گفتند: نه هیچ کدام از ما این منزلت ندارد<ref>میر حامد حسین، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار؛ ج ‌۱۷، ص ۷۴۶.</ref>.
== آیۀ مباهله از دیدگاه روایات فریقین ==
اگر به منابع حدیثی و تفسیری [[مذهب شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نگاه کنیم، خواهیم دید که دربارۀ آیۀ شریفۀ مباهله، روایات بسیاری از پیامبر اسلام و [[اهل بیت]] و [[صحابه|اصحاب]] و [[تابعین]] نقل شده است.
در اینجا با نگاهی گذرا به منابع فریقین تعدادی از منابع متعدد این روایات را ارائه می‌دهیم:
# صحیح مسلم، مسلم نیشابوری (متوفای 261 ق)، ص 1042، ح 32 (کتاب الفضائل باب فضائل علی‌بن‌ابی‌طالب).
# الجامع الصحیح (سنن ترمذی)، ابوعیسی محمدبن‌عیسی ترمذی(209ـ 297 ق)، ج 5، ص 225، ح 2999.
# اسباب النزول، واحدی نیشابوری (متوفای 468 ق)، ص 90ـ91.
# المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری (متوفای 405 ق)، ج 3، ص 150.
# جامع البیان عن تأویل آی القرآن، محمدبن‌جریر طبری (متوفای 310 ق) ج 3، ص 300ـ301، جزء 3.
# تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم (متوفای 327 ق)، ج 2، ص 667ـ668، احادیث 3616ـ3619.
# تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر دمشقی (متوفای 774 ق)، ج 1، ص 379.
# الدر المنثور فی التفسیر المأثور، جلال‌الدین سیوطی (متوفای 911 ق)، ج 2، ص 231ـ233.
# تفسیر الکشاف، جارالله زمخشری (متوفای 538 ق)، ج 1، ص 368ـ370.
# الجامع الاحکام القرآن، قرطبی (متوفای 671 ق)، ج 3، ص 104(چاپ مصر، 1936 م).
# تفسیر السمرقندی، نصربن محمد سمرقندی (متوفای 375 ق)، ج 1، ص 274ـ275.
# تفسیر الفخرالرازی، فخر رازی (544ـ604 ق)، ج 8، ص 88ـ89.
# تفسیر البیضاوی، عبدالله بن عمربیضاوی (متوفای 791 ق)، ج 1، ص 163.
# المسند، احمد بن حنبل، ج 1، ص 185، چاپ مصر.
# دلائل النبوه، حافظ ابونعیم اصفهانی، ص 297.
# جامع الاصول، ابن اثیر، ج 9، ص 470، السنه المحمدیه، مصر.
# تذکره الخواص، ابن جوزی، ص 17.
# تفسیر روح المعانی، آلوسی، ج 3، ص 167، منیریه، مصر.
# تفسیر الجواهر، شیخ طنطاوی، ج 2، ص 120، چاپ مصر.
# الاصابه، احمد بن حجرعسقلانی، ج 2، ص 503، چاپ مصر.
# تفسیر العیاشی، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاش سمرقندی، ج 1، ص 175ـ177، احادیث 54، 57 ،58 و 59.
# تفسیر فرات الکوفی، ص 85ـ90، ح 61.
# الامالی، شیخ طوسی (385ـ460 ق)، ص 307، ح 616.
# لتبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی (385ـ460 ق)، ج 2، ص 484.
# مجمع البیان فی تفسیر القرآن، شیخ طبرسی(متوفای 548 ق)، ج 2، ص 762ـ763.
# البرهان فی تفسیر القرآن، سیدبحرانی (متوفای 1091 ق)، ج 2، ص 49ـ50، ح 9،12،13، و14.
# تفسیر نورالثقلین، حویزی (متوفای 1112 ق) ج 1، ص 349، ح 163.
# تفسیر ابوالفتوح رازی (متوفای 554 ق)، ج 4، ص 360ـ361.


نمایندگان، پیش از آنکه وارد مذاکره شوند، اظهار کردند که وقت نماز آنان رسیده است. پیامبر اجازه داد که نمازهای خود را در مسجد مدینه، در حالی که رو به مشرق ایستاده بودند، بخوانند.<ref>[ سیره حلبی، ج ۳ / ۲۳۹]</ref>
==== مذاکره نمایندگان نجران ====
گروهی از سیره نویسان و محدثان و مورخان اسلامی، متن مذاکره نمایندگان نجران را با پیامبر نقل کرده اند، ولی مرحوم سید بن طاوس، خصوصیات مذاکره و سرگذشت مباهله را دقیقتر و جامعتر و مبسوطتر از دیگران نقل کرده است. وی تمام خصوصیات مباهله را از آغاز تا پایان از کتاب مباهله «محمد بن مطلب شیبانی» و کتاب عمل ذی الحجه «حسن بن اسماعیل» نقل کرده است. گوشه ای از مذاکرات آنان را که «حلبی» در سیره خود آورده است، در اینجا منعکس می نماییم.<ref>[ سیره حلبی، ج ۳ / ۲۳۹]</ref> کسانی که می خواهند به تمام خصوصیات این واقعه تاریخی واقف شوند، به کتاب «اقبال» مرحوم ابن طاوس مراجعه نمایند  <ref>[ صفحه ۴۹۶ ـ ۵۱۳.]</ref> ولی نقل تمام جزئیات این واقعه بزرگ تاریخی ـ که متأسفانه برخی از سیره نویسان حتی در اشاره به آن کوتاهی نموده اند ـ از حوصله این کتاب خارج است.
پیامبر: من شما را به آیین توحید و پرستش خدای یگانه و تسلیم در برابر اوامر او دعوت می کنم. سپس آیاتی چند از قرآن برای آنان خواند.<br>


نمایندگان نجران: اگر منظور از اسلام، ایمان به خدای یگانه جهان است، ما قبلاً به او ایمان آورده و به احکام وی عمل می نماییم.<br>
شایان ذکر است که قاضی نورالله شوشتری در کتاب احقاق الحق حدوداً شصت نفر از بزرگان (مفسران، محدثان و …) اهل سنت را نام می‌برد که به اختصاص آیه مباهله به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) تصریح نموده‌اند.


پیامبر: اسلام علائمی دارد و برخی از اعمال شما حاکی است که به اسلام واقعی نگرویده اید. چگونه می گویید که خدای یگانه را پرستش می کنید، در صورتی که شماها «صلیب» را می پرستید، و از خوردن گوشت خوک پرهیز نمی کنید و برای خدا فرزند معتقدید؟
== جستارهای وابسته ==
نمایندگان نجران: ما او را خدا می دانیم، زیرا او مردگان را زنده کرد، و بیماران را شفا بخشید، و از گِل پرنده ای ساخت و آن را به پرواز درآورد، و تمام این اعمال، حاکی است که او خدا است!<br>
* [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|حضرت محمد (صلی‌الله علیه وآله وسلم)]]
* [[غدیرخم]]


پیامبر: نه! او بنده خدا و مخلوق او است که او را در رحم مریم قرار داد، و این قدرت و توانایی را خدا به او داده بود.<br>
== پیوند به بیرون ==
* [https://hawzah.net/fa/Article/View/96985/%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA#_edn29 مقاله آیه مباهله در پایگاه اینترنتی حوزه].


یک نفر از نمایندگان: آری او فرزند خداست زیرا مادر او مریم، بدون اینکه با کسی ازدواج کند، او را به دنیا آورد. پس ناچار باید پدر او همان، خدای جهان باشد.<br>
== پانویس ==
{{پانویس}}


در این موقع فرشته وحی نازل گردید و به پیامبر گفت که به آنان بگوید: وضع حضرت عیسی از این نظر مانند حضرت آدم است که او را با قدرت بی پایان خود، بدون اینکه دارای پدری و مادری باشد از خاک آفرید.[ منظور آیه ان مثل عیسی عند الله کمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون (<ref>سوره آل عمران / ۵۹ )</ref> است. و اگر نداشتن پدر، گواه بر این باشد که او فرزند خدا است، پس حضرت آدم برای این منصب شایسته تر است، زیرا او نه پدر داشت و نه مادر!<br>
== منابع ==
* ر. ک: کتاب '''«الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»'''؛ نوشتۀ محمد‌بن‌محمدبن نعمان.
* ر. ک: کتاب '''«تاریخ یعقوبی»''' نوشتۀ ابن واضح یعقوبی.
* ر. ک: کتاب '''«مکاتیب الرسول»''' نوشتۀ علی احمدی میانجی.
* ر. ک: کتاب '''«تاریخ ابن خلدون»''' نوشتۀ عبدالرحمن ابن خلدون.
* ر. ک: کتاب '''«مجمع البیان فی تفسیر القرآن»''' نوشتۀ فضل‌بن‌حسن طبرسی.
* ر. ک: کتاب '''«التنزیل لقواعد التفضیل»''' نوشتۀ حاکم حسکانی.
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]
[[رده:تاریخ]]
[[رده:تاریخ اسلام]]


نمایندگان نجران: گفتگوهای شما ما را قانع نمی کند. راه این است که در وقت معینی با یکدیگر مباهله کنیم، و بر دروغگو نفرین بفرستیم، و از خداوند بخواهیم دروغگو را هلاک و نابود کند.<ref>[ بحار ج ۲۱ / ۳۲، ولی از آیه مربوط به مباهله و از سیره حلبی استفاده می شود که موضوع مباهله را خود پیامبر پیشنهاد کرد. همچنانکه جمله «تعالو ا ندع ابنائنا» از آن حکایت می کند.]</ref><br>
[[ur:مباہلہ]]
 
در این موقع پیک وحی نازل گردید و آیه مباهله را آورد و پیامبر را مأمور ساخت تا با کسانی که با او به مجادله و محاجه بر می خیزند و زیر بار حق نمی روند؛ به مباهله برخیزد، و طرفین از خداوند بخواهند که افراد دروغگو را از رحمت خود دور سازد. اینک آیه مباهله:
«فمن حاجّک فیه من بعد ما جائک من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم ثمّ نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکاذبین»[ سوره آل عمران / ۶۱] : هر کس پس از روشن شدن جریان با تو مجادله کند، بگو بیایید فرزندان و زنان و نزدیکان خود را گرد آوریم و لابه کنیم و بنالیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.<br>
 
طرفین به فیصله دادن مسأله از طریق مباهله آماده شدند، و قرار شد که فردا همگی برای مباهله آماده شوند.
==== پیامبر به مباهله می رود ====
سرگذشت مباهله پیامبر اسلام، با هیئت نمایندگی نجران، از حوادث جالب و تکان دهنده و شگفت انگیز تاریخ اسلامی می باشد. اگر چه برخی از مفسران و سیره نویسان، در نقل جزئیات و تحلیل آن کوتاهی ورزیده اند، ولی گروه زیادی مانند زمخشری در کشاف،<ref>[ زمخشری در کشاف ج ۱ / ۲۸۲ و ۲۸۳]</ref> و امام رازی در تفسیر خود،<ref>[ مفاتیح الغیب، ج ۲ / ۴۷۱ و ۴۷۲]</ref> و ابن اثیر در کامل،<ref>[ ابن اثیر در کامل ج ۲ / ۱۱]</ref> در این باره داد سخن را داده اند. اینک ما در اینجا بخشی از گفتار زمخشری را منعکس می نماییم:<br>
 
وقت مباهله فرا رسید. قبلاً پیامبر و هیئت نمایندگی «نجران»، توافق کرده بودند که مراسم مباهله در نقطه ای خارج از شهر مدینه، در دامنه صحرا انجام بگیرد. پیامبر از میان مسلمانان و بستگان خود، فقط چهار نفر را برگزید که در این حادثه تاریخی شرکت نمایند. این چهار تن، جز علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ و فاطمه دختر پیامبر و حسن و حسین کس دیگر نبود، زیرا در میان تمام مسلمانان نفوسی پاکتر، و ایمانی استوارتر از ایمان این چهار تن، وجود نداشت.
پیامبر، فاصله منزل و نقطه ای را که قرار بود در آنجا مراسم مباهله انجام بگیرد، با وضع خاصی طی نمود. او در حالی که حضرت حسین را در آغوش داشت و در برخی از روایات وارد شده است: پیامبر دست حسن و حسین را گرفته بود، و علی پیش روی پیامبر و فاطمه پشت سر آن حضرت حرکت می کردند <ref>ـ بحار، ج ۲۱ / ۳۳۸]</ref> و دست حضرت حسن را در دست داشت و فاطمه به دنبال آن حضرت و علی بن ابی طالب پشت سر وی حرکت می کردند؛ گام به میدان مباهله نهاد و پیش از ورود به میدان «مباهله» به همراهان خود گفت: من هر موقع دعا کردم، شما دعای مرا با گفتن آمین بدرقه کنید.<br>
 
سران هیئت نمایندگی نجران، پیش از آنکه با پیامبر روبرو شوند به یکدیگر می گفتند: هرگاه دیدید که «محمد» افسران و سربازان خود را به میدان مباهله آورد، و شکوه مادی و قدرت ظاهری خود را نشان ما داد در این صورت وی یک فرد غیر صادق است و اعتمادی به نبوت خود ندارد. ولی اگر با فرزندان و جگرگوشه های خود به «مباهله» بیاید و با یک وضع وارسته از هر نوع جلال و جبروت مادی، رو به درگاه الهی گذارد؛ پیداست که پیامبری راستگو است و به قدری به خود ایمان و اعتقاد دارد که نه تنها حاضر است خود را در معرض نابودی قرار دهد، بلکه با جرأت هر چه تمامتر، حاضر است عزیزترین و گرامی ترین افراد نزد خود را نیز در معرض فنا و نابودی واقع سازد.<br>
 
سران هیئت نمایندگی در این گفتگو بودند، ناگهان قیافه نورانی پیامبر با چهار تن دیگر که سه تن از آنها شاخه های شجره وجود او بودند، نمایان گردید. همگی با حالت بهت زده و تحیر به چهره یکدیگر نگاه کردند، و از اینکه او جگرگوشه های معصوم و بی گناه، و یگانه دختر و یادگار خود را به صحنه مباهله آورده است؛ انگشت تعجب به دندان گرفتند. آنان دریافتند که پیامبر، به دعوت و دعای خود اعتقاد راسخ دارد و گرنه یک فرد مردد، عزیزان خود را در معرض بلای آسمانی و عذاب الهی قرار نمی دهد.<br>
 
اسقف نجران گفت: من چهره هایی را می بینم که هر گاه دست به دعا بلند کنند و از درگاه الهی بخواهند که بزرگترین کوهها را از جای بکند، فوراً کنده می شود. بنابر این، هرگز صحیح نیست ما با این قیافه های نورانی و با این افراد بافضیلت، مباهله نماییم؛ زیرا بعید نیست که همه ما نابود شویم، و ممکن است دامنه عذاب گسترش پیدا کند و همه مسیحیان جهان را بگیرد و در روی زمین یک مسیحی باقی نماند!<br>
 
سید بن طاووس دانشمند بزرگوار شیعه، در کتاب «اقبال» نقل می کند: در روز مباهله گروه زیادی از انصار و مهاجر، به نزدیکی نقطه ای که قرار بود مراسم مباهله در آنجا انجام بگیرد، آمده بودند. ولی پیامبر از منزل با همان چهار نفر حرکت کرد، و در محل مباهله جز این پنج نفر از مسلمانان کس دیگر نبود. پیامبر وارد محل مباهله شد و عبای خود را از دوش برگرفت و بر روی دو درخت بیابانی که نزدیک یکدیگر بودند افکند، و با همان هیئت پنج نفری که از منزل خود حرکت کرده بود زیر سایه عبا قرار گرفتند، و هیئت نمایندگی نجران را به مباهله دعوت نمود.
==== انصراف هیئت نمایندگی نصرانی  از مباهله ====
هیئت نمایندگی با دیدن وضع یادشده، وارد شور شدند و به اتفاق آراء تصویب کردند که هرگز وارد مباهله نشوند، و حاضر شدند که هر سال مبلغی به عنوان «جزیه» (مالیات سالانه) بپردازند و در برابر آن، حکومت اسلامی از جان و مال آنان دفاع کند. پیامبر رضایت خود را اعلام کرد، و قرار شد هر سال در برابر پرداخت یک مبلغ جزیی، از مزایای حکومت اسلامی برخوردار گردند. سپس پیامبر فرمود: عذاب، سایه شوم خود را بر سر نمایندگان مردم نجران گسترده بود و اگر از در ملاعنه و مباهله وارد می شدند، صورت انسانی خود را از دست داده، در آتشی که در بیابان برافروخته می شد، می سوختند و دامنه عذاب به سرزمین «نجران» کشیده می شد.
از عایشه نقل شده است: روز مباهله، پیامبر اسلام چهار تن همراهان خود را زیر عبای مشکی رنگی وارد کرد و این آیه را تلاوت نمود: «انّما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیراً». سپس زمخشری، به بیان نکات آیه مباهله پرداخته و در پایان بحث می نویسد: سرگذشت مباهله و مفاد این آیه، بزرگترین گواه بر فضیل اصحاب کساء بوده و سندی زنده بر حقانیت آیین اسلام است.
==== صورت صلح نامه ====
هیئت نمایندگی نجران، از پیامبر درخواست کردند که مقدار مالیات سالانه آنان، در نامه نوشته شود و در آن نامه امنیت منطقه «نجران»، از طرف پیامبر تضمین گردد. امیرمؤمنان به فرمان پیامبر نامه زیر را نوشت:<ref></ref>
به نام خداوند بخشنده مهربان: این نامه ای است از محمد رسول خدا، به ملت نجران و حومه آن. حُکم و داوری محمد درباره تمام املاک و ثروت ملت نجران این شد که: اهالی «نجران» هر سال دوهزار لباس که قیمت هر یک از چهل درهم تجاوز نکند به حکومت اسلامی بپردازند. آنان می توانند نیمی از آن را در ماه صفر، و نیم دیگر را در ماه رجب پرداخت کنند و هرگاه از ناحیه «یمن»، آتش جنگ شعله ور گشت باید ملت نجران به عنوان همکاری با دولت اسلامی، سی زره، سی اسب، سی شتر، به صورت عاریه مضمونه در اختیار ارتش اسلام بگذارند و پذیرایی نمایندگان پیامبر در سرزمین نجران به مدت یک ماه، بر عهده آنان است.<br>
 
و هر موقع نماینده ای از ناحیه وی به سوی آنان آمد؛ باید از او پذیرایی نمایند و جان و مال و سرزمینها و معابد ملت نجران در امان خدا و رسول او است؛ مشروط بر اینکه از هم اکنون، از هر نوع رباخواری خودداری کنند و در غیر این صورت ذمه محمد از آنان بری بوده، تعهدی در برابر آنان نخواهد داشت.<ref>[ فتوح البلدان / ۷۶]</ref><br>
 
این نامه روی پوست سرخی نوشته شد و دو نفر از یاران پیامبر به عنوان گواه زیر آن را امضاء نمودند. سرانجام، پیامبر نامه را مهر نمود و به سران هیئت داد. این صلحنامه که مفاد آن را به طور اجمال در اینجا منعکس نمودیم، از شدت عدالت و دادگستری رهبری عالیقدر حکایت کرده و می رساند که حکومت اسلامی، بسان دولتهای زورمند جهان نبوده، که از ضعف و بیچارگی طرف سوءاستفاده کند مالیات های سنگین را بر طرف تحمیل نماید؛ بلکه در تمام لحظات، روح مسالمت و دادگری و اصول انسانی را در نظر گرفته گام از آن فراتر نمی نهاد.<br>
 
مباهله یکی از معجزات باقی اسلام است، و هر فرد با ایمانی به پیروی از نخستین پیشوای اسلام می تواند در راه اثبات حقیقتی از حقایق اسلام با مخالف خود به مباهله بپردازد، و از خداوند جهان درخواست کند که طرف مخالف را کیفر بدهد و محکوم سازد. در برخی از روایات اسلامی نیز به این موضوع تصریح شده است. <ref>[به کافی ج ۲ کتاب دعا باب مباهله، صفحه ۵۱۳ ـ ۵۱۴ مراجعه فرمایید.]</ref> منبع: <ref>جعفر سبحانی - فروغ ابدیت، ج۲، ص۴۳۱</ref>
 
=همراهان پیامبر (ص) در جریان مباهله=
مورّخین در مورد افرادی که پیامبر(ص) آنها را همراه خود به مباهله بـرد، اتـّفاق نـظر دارند و معتقدند که حضرت تنها حضرت علی، فاطمه و حسنین(ع) را با خود برای مباهله برد و هـیچ یک از اصـحاب یا خـاندان دیگر را نبرد. از جمله مورّخینی که به این مطلب اشاره کرده اند، عبارت‌اند از: یعقوبی در «تاریخ یعقوبی»، ابن قـتیبه دینـوری در «الامامۀ والسیاسۀ» <ref>دینوری، ابن قتیبه، الامامۀ والسـیاسۀ، دار الأضـواء، بیروت‌، 1410‌ ق، ج‏‌1، ص‏208.</ref>، خرکوشی در «شرف النبی»، ابن اثیر در «الکامل» و «اسدالغابۀ» <ref>ابن اثـیر، اسـد الغابۀ، دار الفـکر، بـیروت، 1420 ق، ج‏3، ص‏602.</ref>، ذهبی در «تاریخ اسـلام»، ابـن حـجر در «الاصابۀ»، مقریزی در «امتاع الاسماع»، صالحی در «سبل الهدی»، و حلبی در «سیره حلبی». <ref>السیرۀ الحلبیۀ‌، ابوالفرج حـلبی، دار الکتـب العلمیّۀ، بیروت، 1427 ق، ج‏3، ص‏299. </ref>
<br>
 
امّا عدّه ای از مورّخین اهـل سـنّت از آوردن نام حضرت علی(ع) امتناع کرده اند، مانند: بلاذری در «فتوح البلدان»، ابن سعد در «طبقات الکبـری»،<ref>طبقات الکبری‌، ابن سعد، ج‏1، ص‏‌267‌.</ref> بـیهقی در «دلائل النـبوۀ»، و ابن کثیر در «البدایۀ والنهایۀ». با اینکه ابن کثیر در جلد پنجم «البدایۀ والنهایۀ» نام حضرت عـلی(ع) را حـذف کرده است؛ امّا در جلد هفتم <ref>همان، ج‏7، ص‏339.</ref> صفحۀ سیصد و سی و نه ذیل فضایل امیر المـؤمنین عـلی بـن ابی‌طالب(ع) روایت «سعد بن ابی وقّاص» را آورده است که می‌گوید: «این آیه در حقّ حضرت علی(ع) نازل شده است. » که ابـن کثـیر ناخواسته اعتراف می‌کند که حضرت علی(ع) نیز در جریان مباهله حضور داشته است.
<br>
 
در نـهایت بـا بررسی منابع تاریخی به این نتیجه می‌رسیم که اکثر مورّخین اهل سنّت اتّفاق نظر دارند که پیامبر گرامی اسـلام(ص) هـنگام مباهله عزیزترین و محبوب ترین افراد خاندان خود را با خود بردند و هیچ کس دیگـری از خـاندان یا اصحاب را در این واقعه شرکت ندادند. که نشانگر این مـطلب اسـت که مـنظور خدا و پیامبرش از خاندان پیامبر(ص) کیان اند و سفارشات قـرآن بـه رعایت و محبّت به ذوی القربی شامل چه کسانی می‌شود.
=آیه مباهله از دیدگاه روایات فریقین=
اگر به منابع حدیثی و تفسیری مذهب اهل‌بیت(ع) و اهل سنت نگاه کنیم، خواهیم دید که درباره آیه شریفه مباهله، روایات بسیاری از پیامبر اسلام(ص)، اهل‌بیت(ع) و اصحاب و تابعین نقل شده است.
در اینجا قبل از ذکر نمونه‌هایی از این روایات، نگاهی گذرا به منابع فریقین می‌کنیم و قسمتی از منابع متعدد این روایات را ارائه می‌دهیم:
{{پانویس رنگی}}
 
1- صحیح مسلم، مسلم نیشابوری(متوفای 261ق)، ص 1042، ح 32 (کتاب الفضائل باب فضائل علی بن ابی‌طالب).<br>
 
2- الجامع الصحیح (سنن ترمذی)، ابو عیسی محمد بن عیسی ترمذی(209ـ297ق)، ج 5، ص 225، ح 2999.<br>
 
3- اسباب النزول، واحدی نیشابوری (متوفای 468ق)، ص 90ـ91.<br>
 
4- المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری (متوفای 405ق)، ج 3، ص 150.<br>
 
5- جامع البیان عن تأویل آی القرآن، محمد بن جریر طبری (متوفای 310ق) ج 3، ص 300ـ301، جزء 3.<br>
 
6- تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم (متوفای 327ق)، ج 2، ص 667ـ668، احادیث 3616ـ3619.<br>
 
7- تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر دمشقی (متوفای 774ق)، ج 1، ص 379.<br>
 
8- الدر المنثور فی التفسیر المأثور، جلال‌الدین سیوطی(متوفای 911ق)، ج 2، ص 231ـ233.<br>
 
9- تفسیر الکشاف، جارالله زمخشری (متوفای 538ق)، ج 1، ص 368ـ370.<br>
 
10- الجامع الاحکام القرآن، قرطبی (متوفای 671ق)، ج 3، ص 104( چاپ مصر، 1936م).<br>
 
11- تفسیر السمرقندی، نصربن محمد سمرقندی (متوفای 375ق)، ج 1، ص 274ـ275.<br>
 
12- تفسیر الفخرالرازی، فخر رازی ( 544ـ604ق)، ج 8، ص 88ـ89.<br>
 
13- تفسیر البیضاوی، عبدالله بن عمربیضاوی (متوفای 791ق)، ج 1، ص 163.<br>
 
14- المسند، احمد بن حنبل، ج 1، ص 185، چاپ مصر.<br>
 
15- دلائل النبوه، حافظ ابونعیم اصفهانی، ص 297.<br>
 
16- جامع الاصول، ابن اثیر، ج 9، ص 470، السنه المحمدیه، مصر.<br>
 
17- تذکره الخواص، ابن جوزی، ص 17.<br>
 
18- تفسیر روح المعانی، آلوسی، ج 3، ص 167، منیریه، مصر.<br>
 
19- تفسیر الجواهر، شیخ طنطاوی، ج 2، ص 120، چاپ مصر.<br>
 
20- الاصابه، احمد بن حجرعسقلانی، ج 2، ص 503، چاپ مصر.<br>
 
21- تفسیر العیاشی، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاش سمرقندی، ج 1، ص 175ـ177، احادیث 54، 57 ،58 و 59.<br>
 
22- تفسیر فرات الکوفی، ص 85ـ90، ح 61.<br>
 
23- الامالی، شیخ طوسی (385ـ460ق)، ص 307، ح 616.<br>
 
24- التبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی (385ـ460ق)، ج 2، ص 484.<br>
 
25- مجمع البیان فی تفسیر القرآن، شیخ طبرسی(متوفای 548ق)، ج 2، ص 762ـ763.<br>
 
26- البرهان فی تفسیر القرآن، سیدبحرانی (متوفای 1091ق)، ج 2، ص 49ـ50، ح 9،12،13، و14.<br>
 
27- تفسیر نورالثقلین، حویزی (متوفای 1112ق) ج 1، ص 349، ح 163.<br>
 
28- تفسیر ابوالفتوح رازی (متوفای 554ق)، ج 4، ص 360ـ361.<br>
</div>
 
شایان ذکر است که قاضی نورالله شوشتری در کتاب احقاق الحق حدوداً شصت نفر از بزرگان (مفسران، محدثان و…) اهل سنت را نام می‌برد که به اختصاص آیه مباهله به اهل‌بیت(ع) تصریح نموده‌اند.
اکنون پس از آشنایی اجمالی با قسمتی از منابع روایات مربوط به آیه مباهله، با مراجعه به تعدادی از منابع تفسیری و حدیثی مذهب اهل‌بیت(ع) و اهل سنت، نمونه‌هایی از احادیث و روایات را ذکر می‌کنیم و در پایان به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از روایات خواهیم پرداخت.
==منابع مذهب اهل‌بیت(ع)==
1- قال امام علی(ع)... لما نزلت هذه الایه «قل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم...» اخذ بید علی و فاطمه و ابنیهما(ع)، فقال رجل من النصاری(الیهود): لاتفعلوا فتحیبکم عنت...(7)؛ امام علی(ع) فرمود:... هنگامی که آیه مباهله نازل شد، پیامبر(ص) دست علی، فاطمه و دو پسر او(ع) را گرفت و برای مباهله آمد. که در این هنگام مردی از مسیحیان (و یا مردی از یهود) گفت: (با این‌ها مباهله) نکنید که به مشقت گرفتار می‌شوید.
<br>
 
2- امام صادق(ع) نقل می‌کند که از امیرالمؤمنین، امام علی(ع) درباره فضایلش سؤال شد. آن حضرت(ع)، قسمتی از فضایل خود را برای آن‌ها بازگو نمود. گفتند: (یا علی!) باز هم بگو. آن حضرت فرمود: «نزد پیامبر(ص) دو نفر از احبار نصارا از اهل نجران آمدند و درباره عیسی(ع) به مباحثه پرداختند. خداوند متعال هم آیات مباهله را نازل فرمود. پس از این پیامبر(ص) دست علی(من)، حسن و حسین و فاطمه را گرفت و کف دست خود را به سوی آسمان گشود و آن‌ها را به مباهله فراخواند.»(8)
<br>
 
3- «عن ابی جعفر(ع) فی قوله «ابنائنا و ابنائکم»(یعنی) الحسن و الحسین، «انفسنا و انفسکم» رسول‌الله(ص) و علی(ع). «و نسائنا و نسائکم» فاطمه الزهراء(س)؛(9) امام باقر(ع) درباره آیه مباهله فرمود: منظور از «پسران ما...» حسن و حسین و منظور از «خودمان...»، پیامبر خدا(ص) و علی(ع) و منظور از «زنانمان...»، فاطمه زهرا(س) است.»
<br>
 
4- حضرت امام رضا(ع) در یک مجلس علمی که مأمون عباسی آن را در کاخ خود برگزار نموده بود، چنین فرمود: «خداوند، بندگان پاک خود را در آیه مباهله مشخص ساخته و به پیامبرش دستور [انجام مباهله با مسیحیان نجران] داده است.... به دنبال نزول آیه، پیامبر(ص)، علی و فاطمه، حسن و حسین(ع) را با خود به مباهله برد.... این مزیتی است که هیچ‌کس در آن بر اهل‌بیت(ع) پیشی نگرفته و فضیلتی است که هیچ انسانی به آن نرسیده و شرفی است که قبل از آن هیچ‌کس از آن برخوردار نبوده است.»(10)
<br>
 
5- عامر بن سعد بن ابی وقاص از پدرش (سعد بن ابی وقاص) نقل می‌کند که روزی معاویه به وی گفت: چه چیز مانع می‌شود که ابوتراب (علی بن ابی‌طالب) را سبّ کنی؟ سعد بن وقاص گفت: به خاطر سه خصلتی که در او دیده‌ام و یکی از آن‌ها چنین است: «لما نزلت آیه المباهله (تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم...) اخذ رسول‌الله(ص) بید علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) قال: هؤلاء اهلی؛(11) هنگامی که آیه مباهله نازل شد... پیامبر خدا(ص) دست علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را گرفت و چنین گفت: اینان اهل‌بیت من هستند.»
<br>
 
6- عن سعد بن ابن وقاص قال...لما نزلت هذه الایه «ندع ابنائنا و ابنائکم» دعا رسول‌الله(ص) علیا و فاطمه و حسنا و حسینا(ع) و قال: اللهم هؤلاء اهلی؛(12) سعد بن ابی وقاص می‌گوید: هنگامی که این آیه [مباهله ]... نازل شد، پیامبر خدا(ص) علی، فاطمه، حسن و حسین(ع) را فراخواند و گفت: خداوندا! اینان اهل من هستند.»
بازگشت به موضوعات مقاله
 
 
==منابع مذهب اهل سنت==
1- «قال جابر: و فیهم نزلت «ندع ابنائنا و ابنائکم و نسائنا و نسائکم و انفسنا و انفسکم» قال جابر: «انفسنا و انفسکم» رسول‌الله(ص) و علی بن ابی‌طالب و «ابنائنا» الحسن و الحسین و «نسائنا» فاطمه؛(13) جابر می‌گوید: [این آیه مباهله] درباره آن‌ها [اهل‌بیت] نازل شده است… منظور از «خودمان» رسول خدا و علی بن ابی‌طالب است، منظور از «پسران ما» حسن و حسین و منظور از «زنان ما» فاطمه است.»
<br>
 
2- «عن زید بن علی فی قوله: «تعالوا ندع ابنائنا و ابنائکم...» الآیه، قال: کان النبی(ص) و علی و فاطمه و الحسن و الحسین؛<ref>الطبری، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج 3، ص 300، جزء 3، دارالفکر، بیروت، 1988م.</ref> از زید بن علی نقل شده است که درباره آیه مباهله گفت: آنان پیامبر(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین بودند.»
<br>
 
3- عن السدی «فمن حاجک فیه من بعد ماجائک من العلم...الایه» فأخذ یعنی النبی(ص) بید الحسن و الحسین و فاطمه و قال لعلی اتبعنا، فخرج معهم. فلم یخرج یومئذ النصاری و قالوا: انا نخاف ان یکون هذا النبی(ص) و لیس دعوه النبی کغیرها، فتخلفوا عنه یومئذ. فقال النبی(ص): لوخرجوا لاحترقوا فصالحوه علی صلح...؛<ref>جامع البیان عن تأویل ای القرآن، ج 3، ص 300، جزء 3؛ ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ج 2، ص 667، ح3618(با کمی تفاوت)، المکتبه العصریه، بیروت، چاپ دوم، 1999م.</ref> سدی نقل می‌کند: هنگامی که آیه مباهله نازل شد، پیامبر خدا(ص) دست حسن و حسین و فاطمه را گرفت و به علی فرمود که به دنبال آن‌ها بیاید و بدین وسیله جهت مباهله آماده شدند، ولی مسیحیان حاضر به مباهله نشدند و گفتند: ما می‌ترسیم که این همان پیامبر خدا باشد و دعای پیامبر مانند دعای دیگران نیست. بدین‌جهت در آن روز از مباهله امتناع ورزیدند. پیامبر خدا(ص) فرمود: اگر آن‌ها مباهله می‌کردند، می‌سوختند. بنابراین پیامبر خدا(ص) با آن‌ها مصالحه نمود»
<br>
 
5- عامر بن سعد بن ابی وقاص از پدرش نقل می‌کند که روزی معاویه بن ابی سفیان به وی گفت: چرا ابوتراب(علی بن ابی‌طالب) را سبّ می‌کنی؟ سعد بن ابی وقاص گفت: به خاطر سه خصلتی که پیامبر خدا درباره وی فرموده است... [و یکی از آن‌ها چنین است]:
«و لما نزلت هذه الآیه «فقل ندع ابنائنا و ابنائکم» دعا رسول‌الله(ص) علیا و فاطمه و حسنا و حسینا، فقال: اللهم هؤلاء اهلی؛<ref>مسلم النیشابوری، صحیح مسلم، ص 1042، ح 32،(الفضائل، باب فضایل علی بن ابی‌طالب(ع)، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 2000م؛ الترمذی، الجامع الصحیح(سنن الترمذی)، ج 5، ص 225، ح 2999، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا؛ الحاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 150(کتاب معرفه الصحابه، باب من مناقب اهل‌بیت رسول‌الله(ص))، دارالمعرفه، بیروت، بی تا؛ الدرالمنثور فی التفسیر المأثور، ج 3، ص 232ـ233؛ رشید رضا، تفسیر المنار، ج 3، ص 322، دارالفکر، بیروت، چاپ دوم، چاپ افست.</ref>هنگامی که آیه مباهله نازل شد، پیامبر خدا(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین را فراخواند و سپس گفت: خداوندا! اینان اهل من هستند.»
حاکم نیشابوری (متوفای 405ق) پس از نقل این روایت چنین می‌نویسد: «هذا حدیث صحیح علی شرط الشیخین و لم یخرجاه؛<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص 150.</ref> این حدیث بر اساس شرط[صحت و پذیرش حدیث] بخاری و مسلم، صحیح است، ولی آن دو این روایت را نقل نکرده‌اند.»
<br>
 
5- جابر بن عبدالله نقل می‌کند که هیئتی از اهل نجران پیش پیامبر اسلام(ص) آمدند و با آن حضرت(ص) به گفت‌وگو پرداختند. پیامبر اسلام(ص) آن‌ها را به مباهله (ملاعنه) دعوت نمود و قرار گذاشتند که فردای آن روز مباهله کنند. فردای آن روز، پیامبر خدا(ص) دست علی، فاطمه، حسن و حسین را گرفت و آن‌ها را به مباهله فراخواند، ولی آن‌ها از انجام مباهله امتناع ورزیدند و به پرداخت جزیه رضایت دادند. پیامبر اسلام(ص) پس از آن فرمود: «قسم به خدایی که مرا به حق مبعوث نمود، اگر آن‌ها مباهله می‌کردند، بر روی آن‌ها یک وادی آتش می‌بارید.» <ref>اسباب النزول، ص 90.</ref>
<br>
 
6- قال الشعبی: «ابنائنا» الحسن و الحسین «و نسائنا» فاطمه، «و انفسنا» علی بن ابی‌طالب؛ <br>همان، ص 91.<br> شعبی می‌گوید: منظور از «پسران ما» حسن و حسین و منظور از «زنان ما» فاطمه و منظور از «خودمان» علی بن ابی‌طالب است.»
=== مواردى كه پيامبر اسلام على (علیه‌السلام) را جان خويش شمارد: ===<br>
 
در جهت تأييد و تحكيم بيان قرآن و آشكار شدن مقام و منزلت على (علیه‌السلام) كه تنها مصداق «انفسنا» در آيه مباهله است بايد به سيره نبوى بازگشت و از پيوستگى و وابستگى پيامبر به على و على به پيامبر اندكى بازگفت. اين نحوه ارتباط خاص از مطالعه مقاطعى چند از حيات پيغمبر به‌خوبی آشكار می‌شود:<br>
 
۱ ـ رسول‏ خدا به هيئت ثقيف گفت اسلام آوريد وگرنه مردى را به‌سوی شما می‌فرستم كه از من است يا فرمود چون جان من است. پس گردن‌های شما را می‌زند و زن و فرزندان شما را اسير خواهد كرد و اموال شما را خواهد گرفت. عمر گويد هیچ‌گاه چون آن روز علاقه‌مند به رياست نشدم و سينه خود را جلو دادم شايد كه حضرت بفرمايد اين ولى آن حضرت متوجه على (ع) شد و دست او را گرفت و دوبار گفت او اين شخص است. <ref>(ابن‏بطريق، عمدة عيون صحاح الاخبار، ص ۱۹۷ به نقل از ابن‏حنبل در فضائل الصحابه، ج ۲، ص ۵۹۳، حديث ۱۰۰۸؛ شروانى، ما روته العامة من مناقب اهل‏البيت، ص ۸۵ به نقل از استيعاب و شرح نهج‏البلاغه ابن ابى‏الحديد و مسند احمدبن حنبل؛ ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۸۳.)</ref> اين حديث و چند حديث مشابه آن در بسيارى از كتب اهل‌سنت نقل شده است كه در اين احاديث يكى از تعابير زير آمده است«رجلا منى»، «رجلا مثل نفسى»، «رجلا كنفسى»، «رجلا عديل نفسى».<br>
 
۲. از ابوذر نقل شده است كه رسول‏ خدا فرمود: يا از كار خويش دست برمی‌دارند و يا به‌سوی آن‌ها می‌فرستم مردى كه چون جان من است و دستور مرا در حق آنان اجرا خواهد كرد... عمر پرسيد منظور حضرت كيست من گفتم تو و رفيقت مقصود او نيستيد. گفت پس چه كسى مقصود است؟ گفتم آن كه نعل را وصله می‌زند و على (ع) آن هنگام نعل رسول ‏خدا را وصله می‌زد. <ref>(كنجى شافعى، كفاية الطالب، ص ۲۸۸ به نقل از خصائص نسائى؛ سليمان‏بن ابراهيم، ينابيع المودة، ج ۱، ص ۱۳۱؛ احمدبن شعيب، خصائص اميرالمؤمنين، ص ۱۰۸؛ ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۸۳؛ سبطبن جوزى، تذكرة الخواص، ص ۴۰.)</ref> در اين حديث هم تعبير شده است«رجلا كنفسى».<br>
 
۳ ـ رسول‏ خدا (ص) از برخى اصحاب خود ذكرى به ميان آوردند و چون از ايشان درباره على (ع) پرسيدند، آن حضرت فرمود آيا از شخص درباره خودش سؤال می‌شود. عين كلام رسول ‏خدا در مورد على (ع) چنين نقل شده است: «هل يسأل الرجل عن نفسه» <ref>(ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۸۲)</ref> و در جاى ديگر از آن حضرت نقل شده كه فرمود شما از من درباره مردم پرسيديد ولى از نفس من چيزى نپرسيديد. در اين روايت آمده است: «سأل[النبى‏] عن بعض اصحابه فقال له قائل فعلى فقال ما سألتنى عن الناس و لم تسألنى عن نفسى» <ref>(شيخ طبرسى، مجمع‏البيان، ذيل آيه مباهله؛ شيخ طوسى، تلخيص الشافى، ج ۲، ص ۶ و در پاورقى مصحح كتاب سيد حسين بحرالعلوم به‏ عنوان مصادر اين حديث از ذخائر العقبى، صحيح ترمذى، البداية و النهاية، مسند ابوداود و مسند احمد ياد مى‏كند؛ ابن‏شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج ۲، ص ۲۱۷.)</ref> و نيز از طريق اهل‌سنت نقل شده كه از رسول‏ خدا پرسيدند محبوب‌ترین مردم نزد شما كيست؟ فرمود عائشه. پرسيدند از مردان چه كسى؟ فرمود پدر او [يا پدر آن دو] آن‌گاه فاطمه گفت اى رسول‏خدا چطور شما در حق على چيزى نگفتيد. آن حضرت فرمود على جان من است. آيا ديده‏اى كه شخصى در مورد نفس خويش چيزى بگويد. در اين روايت نيز آمده است«ان عليا نفسى هل رأيت احدا يقول فى نفسه شيئا». <ref>(كنجى شافعى، كفاية الطالب، ص ۲۸۷، باب ۷۱ در تخصيص على به اين كه رسول‏ خدا او را چون نفس خود دانسته است)</ref> از نظر شيعه مجعول بودن صدر اين حديث واضح است ولى ذيل آن جاى ترديد ندارد چون مؤيدات آن بسيار است؛ درحالی‌که نزد اهل‌سنت قضيه به‌عکس است و براى آن‌ها ذيل حديث ممكن است مورد ترديد قرار گيرد و لذا ناقل حديث اضافه می‌کند كه تتمه اين حديث كه سخن فاطمه (س) است از عبدالله‏بن عمرو نقل شده است و دلالت بر صحت اين زيادى می‌کند، روايت صحيحى كه گويد چون آيه مباهله نازل شد، رسول‏ خدا حسن و حسين و فاطمه و على را جمع كرد و اين دلالت دارد كه نفس على نفس رسول ‏خدا است. <ref>(كنجى شافعى، كفاية الطالب، ص ۲۸۷، باب ۷۱ در تخصيص على به اين كه رسول‏ خدا او را چون نفس خود دانسته است.)</ref><br>
 
۴ـ زمخشرى در تفسير خود آورده است كه پيغمبر خدا وليدبن عقبه و به نقلى خالدبن وليد را به‌سوی بنى‏المصطلق فرستاد. چون آنان براى استقبال از فرستاده رسول‏خدا بيرون آمدند. او خيال كرد كه براى جنگ بيرون آمده‏اند. پس به‌سوی رسول ‏خدا بازگشت و گفت كه آنان مرتد شده‏اند و زكات نمی‌دهند. اين جا بود كه رسول‏ خدا (ص) فرمود يا از كار خويش دست مى‏كشيد و يا به‌سوی شما می‌فرستم مردى را كه نزد من چون جان من است آن‌گاه با دست خود به كتف على (ع) زد. <ref>(زمخشرى، جارالله، الكشاف، ذيل آيه ۵ سوره حجرات«ان جائكم فاسق بنباء فتبينوا. ..»؛ شروانى، ما روته العامله من مناقب اهل‏البيت، ص ۵۸ به نقل از تفسير زمخشرى.)</ref> در اين نقل نيز تعبير شده است به: «لتنتهن او لابعث اليكم رجلا هو عندى كنفسى يقاتل مقاتلتكم و يسبى ذراريكم».<br>
 
۵ـ در جمعه آخر ماه شعبان رسول ‏خدا خطبه‏اى خواند و از روى آوردن ماه رمضان و بركات آن مردم را آگاه ساخت در پايان اين خطبه است كه على (ع) پرسيد اى رسول ‏خدا با فضيلت ‏ترين كارها در اين ماه چيست؟ آن حضرت فرمود: اى ابوالحسن بهترين اعمال در اين ماه اجتناب از محرمات الهى است سپس پيامبر خدا گريست على (ع) پرسيد اى رسول‏ خدا چه چيز شما را گرياند؟ فرمود اى على مى‏ گريم بر حلال شدن و مباح شمردن خون تو در اين ماه. تا آن جا كه رسول‏ خدا فرمود اى على كسى كه تو را بكشد بدون ترديد مرا كشته و كسى كه با تو دشمنى ورزد در حقيقت با من دشمنى ورزيده است و آن كه به تو ناسزا گويد مرا ناسزا گفته زيرا تو به‌راستی به منزله جان من هستى روح تو از روح من است و سرشت و طينت تو از طينت من است. همانا خداوند من و تو را با يكديگر آفريد و با هم برگزيد، مرا براى نبوت اختيار كرد و تو را براى امامت. پس هر كس امامت تو را انكار كند نبوت مرا انكار كرده است. <ref>(علامه مجلسى، بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۵۷؛ شيخ حر عاملى، وسائل الشيعه، ج ۱۰، ص ۲۳۹؛ محمديان، محمد، حياة اميرالمؤمنين عن لسانه، ص ۲۳۸ به نقل از عيون اخبار الرضا و امالى صدوق؛ سليمان‏بن ابراهيم، ينابيع المودة، ج ۱، ص۱۶۶.)</ref> در اين روايت نيز آمده است«لأنك منى كنفسى».<br>
 
۶ـ در حديث مناشده، اميرالمؤمنين اصحاب شورى را مخاطب قرار داده و مى‏ فرمايد آيا در ميان شما كسى هست كه رسول خدا او را چون جان خويش خوانده باشد. در متن اين حديث نيز آمده است: قال على (ع): نشدتكم بالله هل فيكم احد قال له رسول‏الله (ص) «انت كنفسى و حبك حبى و بغضك بغضى؟ قالو: لا <ref>(شيخ طبرسى، الاحتجاج، ج ۱، ص ۱۴۲.)</ref>. نظير همين سخن از زبان عامربن واثله نقل شده است كه گويد بعد از مرگ عمر و در روز شورى شنيدم كه على (ع) مى ‏گفت... نشدتكم بالله هل فيكم احد قال له رسول‌الله (ص)‏ لينتهين بنو وليعة او لأبعثن اليهم رجلا كنفسى طاعته كطاعتى و معصيته كمعصيتى يغشاهم بالسيف غيرى؟ قالو اللهم لا. <ref>(ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۸۳ به نقل از خصال و بحارالانوار.)</ref> اين ها مواردى بود كه ما با نظرى سريع به منابع بدان برخورد كرديم و البته نمی‌توان گفت كه شواهد منحصر در همين مقدار است. (آيت‏الله ميلانى در كتاب«قادتنا كيف نعرفهم»<ref>، ج ۱، ص ۴۳۳</ref> اشاره می‌کند كه مرحوم بحرانى در«غاية المرام» از طرق اهل‌سنت سيزده حديث آورده است كه در همه آن‌ها على (ع) نفس رسول خدا شمرده شده است.)
==== دیگر مویدات و شواهد بر نفس پیامبر بودن حضرت علی ====
نصوصى كه در سابق از منابع شيعى و سنى نقل شد به صراحت دلالت داشت كه رسول‏ خدا (ص) على (ع) را جان خويش شمرده است. ولى در اين جا ادله ديگرى است كه صراحت بدين معنا ندارد ولى می‌تواند مويد و شاهد بر صحت مدعا باشد.<br>
 
اين ادله به لحاظ مضمون به چند دسته تقسيم می‌شود:<br>
 
۱ـ رواياتى كه دلالت دارد على (ع) پرورش‌یافته رسول ‏خدا و از طفوليت مأنوس بدان حضرت بود و حتى سر وحى از على (ع) پوشيده نبود. از جمله اين روايات سخن دلنشين على (ع) در خطبه قاصعه است كه می‌فرماید: من در كوچكى سینه‌های عرب را به زمين رساندم و شاخه‌های نو برآمده قبيله ربيعه و مضر را شكستم و شما قدر و منزلت مرا نسبت به رسول خدا (ص) به سبب خويشى نزديك و منزلت خاصى كه داشتم می‌دانید. زمان كودكى مرا در كنار خود پرورش داد و به سينه‏اش می‌چسباند و در بسترش مرا در آغوش خود نگه می‌داشت و تنش را به من ماليد و بوى خوش خود را به من مى‌بويانيد و چيزى را می‌جوید و آن‌گاه در دهان من لقمه می‌کرد و دروغ در گفتار و خطا و اشتباه در كردار از من نيافت و خداوند بزرگ‌ترین فرشته‏اى از فرشتگانش را از وقتى كه پيغمبر (ص) از شير گرفته شده بود هم‌نشین آن حضرت گردانيد كه او را در شب و روز به راه بزرگواری‌ها و خوهاى نيكوى جهان سير دهد و من پى او می‌رفتم مانند رفتن شتر در پى مادرش، در هر روزى از اخلاق خود نشانه‏اى آشكار می‌ساخت و پيروى از آن را به من امر می‌فرمود و در هر سالى مجاورت بحراء (كوهى است نزديك مكه) را برمی‌گزید و من او را می‌دیدم و شخص ديگرى نمی‌دید و در آن زمان اسلام در خانه‌ای نيامده بود مگر خانه رسول‏خدا (ص) و خديجه كه من سومين ايشان بودم. نور وحى و رسالت را می‌دیدم و بوى نبوت را استشمام می‌کردم و چون وحى بر آن حضرت نازل شد صداى ناله شيطان را شنيدم گفتم اى رسول ‏خدا اين چه صدايى است؟ فرمود اين شيطان است كه از پرستيده شدن نوميد گشته است. تو می‌شنوی آن چه من می‌شنوم و می‌بینی آن چه من می‌بینم جز آن كه تو پيامبر نيستى ولى وزير و بر خير و نيكويى هستى. <ref>(فيض الاسلام، نهج‏البلاغه، خطبه ۲۳۴؛ صبحى صالح، نهج‏البلاغه، خطبه ۱۹۲.)</ref><br>
 
۲ـ رواياتى كه دلالت دارد رسول‏ خدا (ص) خود و على (ع) را دو نور مشتق از يك منبع و دو فرع مشتق از يك اصل و دو برادر و دو ياور جداناپذير به شمار آورده است. در نامه ۴۵ نهج‌البلاغه كه على (ع) عامل خويش عثمان ‏بن حنيف را مخاطب قرار داده است، نسبت خود به رسول ‏خدا را چون دو نور مشتق از يك جا و دو نخل روييده از يك ‏بن دانسته است <ref>(در نهج‏البلاغه، صبحى صالح تعبير اول و در نهج‏البلاغه فيض الاسلام تعبير دوم آمده است.)</ref> و مى‏فرمايد: «انا من رسول‌الله كالضوء من الضوء و كالصنو من الصنو و الذراع من العضد». باز از خود آن حضرت نقل است كه چون رسول ‏خدا ميان اصحاب خويش برادرى انداخت من گفتم اى رسول ‏خدا ميان اصحاب خود اخوت برقرار ساختى ولى مرا بدون برادر رها كردى پس آن حضرت فرمود: «انما اخترتك لنفسى انت اخى فى الدنيا و الآخرة و انت منى بمنزلة هارون من موسى». <ref>(محمديان، محمد، حياة اميرالمؤمنين عن لسانه، ص ۶۷ به نقل از منابع متعدد شيعه و سنى؛ سيد ابن‏طاووس، كشف اليقين فى فضائل اميرالمؤمنين، ص ۲۱۷ به نقل از ابن‏مغازلى شافعى؛ ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۳۹۰ به بعد كه نصوص مختلف مؤاخاة در اين منبع جمع‏آورى شده است.)</ref>
اهل‌سنت از رسول‏ خدا نقل كرده‏اند كه فرمود: من و على در پيشگاه خداوند نورى بوديم قبل از خلقت آدم به چهارده هزار سال كه دو جزء شديم يكى من و ديگرى على. و در احاديث ديگر اضافه شده است كه چون آدم خلق شد آن نور در صلب او قرار گرفت و در صلب انبياء بعد نيز آن نور واحد بود تا در صلب عبدالمطلب جدا شد پس در من نبوت و در على خلافت است <ref>(شبر، عبدالله، حق اليقين، ص ۱۵۵به نقل از مسند احمدبن حنبل و مناقب ابن‏مغازلى شافعى؛ ری‌شهری، محمد، موسوعةالامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۶۶ به نقل از خصال، مناقب خوارزمى، فرائد السمطين و اثبات الوصية.)</ref> و نيز روايات بسيارى كه دراين تعبير مشتركند«انا و على من شجرة واحدة و ساير الناس من شجر شتى». <ref>(آيت‏الله مرعشى، ملحقات احقاق الحق، ج ۲۱، ص ۴۳۸؛ ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۶۷.)</ref> و يا روايتى كه از رسول ‏خدا نقل شده است: «انا و على من نور واحد و انا و اياه شى‏ء واحد و انه منى و انا منه لحمه لحمى و دمه دمى يريبنى ما أرابه[اى يسوؤنى و يزعجنى ما يسوؤها و يزعجها] و يريبه ما أرابنى». <ref>(ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۶۴ به نقل از عوالى اللآلى.)</ref>
و باز از همين قبيل است رواياتى كه على (ع) خصلت‌های ده‌گانه‌ای براى خود برشمارد كه رسول‏ خدا بدو داده است. در يكى از اين روايات آمده است كه براى من يكى از اين خصلت‌ها از تمام آن چه آفتاب بر آن می‌تابد مسرت‌بخش‌تر است. آن‌گاه آن حضرت فرمود: «قال لى رسول‏الله‏ (ص) يا على انت الأخ و انت الخليل، و انت الوصى و انت الوزير و انت الخليفة فى الاهل و المال و فى كل غيبة اغيبها و منزلتك منى كمنزلتى من ربى و انت الخليفة فى امتى وليك وليى و عدوك عدوى و انت اميرالمؤمنين و سيد المرسلين من بعدى. <ref>(ری‌شهری، محمد، موسوعةالامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۲۱۲ به نقل از منابع متعدد و نظير آن در ج ۸، ص ۳۰۹.)</ref> و پرواضح است كسى كه اين صفات را دارد چون جان رسول‏ خدا خواهد بود.<br>
 
۳ـ روايات بسيارى كه دلالت دارد رسول خدا (ص) خود را از على (ع) و على (ع) را از خود دانسته است. اين روايات در مقاطع مختلف با تعابير مشابه به هم از رسول‏ خدا (ص) نقل شده است مثل«على منى و انا من على» و«انه منى و انا منه» و «انت منى و انا منك» و مثل«لايبلغ عنى الا رجل منى» كه در جريان ابلاغ سوره برائت بر مشركين به‌توسط على (ع)‏، از آن حضرت شنيده شد و اگر بخواهيم باز هم به نمونه‌ای اشاره كنيم بايد از سخن رسول‏ خدا در جريان نبرد احد ياد كنيم آن‌گاه كه ديد على (ع) چون پروانه‏اى برگرد شمع وجودش می‌چرخد و بر دشمنان شمشير می‌زند و جبرئيل در حق او می‌گوید«هذه هى المواساة»، پس حضرتش فرمود«انه منى و انا منه» و جبرئيل گفت«و انا منكما». <ref>(ابن‏شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج ۲، ص ۲۱۷؛ ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۷۸؛ شيخ طوسى، تلخيص الشافى، ج ۲، ص ۶؛ شيخ طبرسى، مجمع البيان، ذيل آيه مباهله؛ علامه حلى، كشف الحق و نهج‏الصدق، ص ۱۷۷، سيدبن‏طاووس، الطرائف، ص ۶۵؛ آيت‏الله مرعشى نجفى، ملحقات احقاق الحق، ج ۲۱، ص ۱۲۲؛ ابن بطريق، عمدة عيون صحاح الاخبار، ص ۱۹۸؛ كنجى شافعى، كفاية الطالب، ص ۲۷۴؛ محمدبن عيسى‏بن سورة، الجامع الصحيح (سنن ترمذى) حديث شماره ۳۷۱۶، ابن‏عساكر، تاريخ دمشق، ج ۱، ص ۱۴۸؛ محمدبن معتمد خان، نزل الابرار، ص ۳۸؛ احمدبن شعيب النسائى، خصائص اميرالمؤمنين، ص ۱۰۴، سليمان‏بن ابراهيم، ينابيع المودة، ج ۱، ص ۱۶۶.)</ref>
ابن بطريق پس از نقل بيست مورد از مواردى كه اين حديث نقل شده است می‌گوید «من» در اين روايات به چهار معنا می‌تواند باشد: ابتداى غايت، تبعيض، زائده و تبيين جنس و تنها احتمال چهارم می‌تواند صحيح باشد. آن‌گاه معناى اين روايات چنين خواهد بود كه على از جنس من است در جهت تبليغ و اداء و وجوب اطاعت. رسول‏ خدا منصب نبوت و امامت داشت و استحقاق على (ع) براى امامت مانند استحقاق رسول‏ خدا براى امامت است و خصوصاً تعبير«انا منه» نشان از مزيد شأن و جلالت على (ع) است. <ref>(ابن‏بطريق، عمدة عيون صحاح الاخبار، ص ۲۰۵.)</ref><br>
 
۴ـ رواياتى كه پيامبر خدا مقام و منزلت على را در نزد خود به مانند سر براى بدن دانسته است. <ref>(آيت‏الله مرعشى نجفى، ملحقات احقاق الحق، ج ۲۱، ص ۵۷۱؛ ابن بطريق، عمدة عيون صحاح الاخبار، ص ۲۹۶ به نقل از مناقب ابن‏مغازلى؛ سليمان‏بن ابراهيم، ينابيع المودة، ج ۱، ص ۱۶۶؛ ابن ‏شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج ۲، ص ۲۱۷؛ آيت‏الله ميلانى، قادتنا كيف نعرفهم، ج ۱، ص ۴۳۷ به نقل از منابع متعدد اهل‌سنت؛ ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۷۷ به نقل از تاريخ بغداد، ذخائر العقبى، مناقب خوارزمى، امالى الطوسى، ينابيع المودة، مناقب ابن شهر آشوب، مناقب ابن‏مغازلى و تفسير فرات و همه اين منابع سند حديث را به ابن عباس يا سعدبن ابى‏وقاص رسانده‏اند؛ احمدبن عبدالله الطبرى، ذخائر العقبى، ص ۶۳ به نقل از براءبن عازب.)</ref> تعابير وارد در اين روايات چنين است:<br>
 
* «على منى مثل رأسى من بدنى»
* «على بمنزلة رأسى من بدنى»
* «على منى كرأسى من بدنى»<br>
 
۵ـ روايات متعددى كه در آن‌ها به نقل از رسول‏خدا آمده است كه من و على دو پدر اين امت هستيم. <ref>(ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام على‏بن ابی‌طالب، ج ۸، ص ۹۲ به نقل از الفصول المختارة، مناقب خوارزمى، كمال الدين، الامالى للصدوق، بشارة المصطفى، ينابيع المودة، كنز الفوائد، معانى الاخبار، علل الشرايع و عيون اخبار الرضا.)</ref> تعابير وارد در اين روايات چنين است:<br>
 
* «انا و على ابوا هذه الامة»
* «يا على انا و انت و ابوا هذه الامة»
* «انا و انت موليا هذا الخلق»<br>
 
۶ـ زيارت اميرالمؤمنين در روز تولد رسول‏خدا (ص) و در روز و شب مبعث رسول‏ خدا (ص) كه در كتب ادعيه و زيارات وارد شده است، نشان از آن است كه جان على و جان پيغمبر يكى است و زيارت على همان زيارت رسول ‏خداست.<br>
 
محدث قمى در مفاتیح‌الجنان در بيان دومين زيارت از زيارات مخصوص اميرالمؤمنين به نقل از سید بن طاووس آورده است كه در هفدهم ربيع‏الاول (روز ولادت رسول ‏خدا) امام صادق (ع) بدين زيارت على (ع) را زيارت كرد و آن را به محمد بن مسلم تعليم داد. محدث قمى در همان جا آورده است كه مردى اعرابى به خدمت رسول‏ خدا (ص) مشرف شد و عرض كرد يا رسول‌الله منزل من دور از منزل شماست و گاه كه به اشتياق زيارت و ديدن شما می‌آیم، ملاقات شما برايم ميسر نمی‌شود و على ‏بن ابی‌طالب را ملاقات می‌کنم و او مرا به سخن و مواعظ خود مأنوس می‌کند و من با حال اندوه و حسرت بر نديدن شما باز می‌گردم.<br>
 
پس آن حضرت فرمود هر كه على را زيارت كند مرا زيارت كرده است و هر كه او را دوست بدارد مرا دوست داشته است و هر كه او را دشمن بدارد مرا دشمن داشته است. اين را از جانب من به قوم خود برسان و هر كه به زيارت او برود البته به نزد من آمده است و در قيامت او را جزا خواهد داد من و جبرئيل و صالح المؤمنين. و نيز محدث قمى در بيان سومين زيارت از زيارات مخصوصه اميرالمؤمنين در روز و شب مبعث (بيست و هفتم رجب) زياراتى را به نقل از شيخ مفيد و سيدبن طاووس آورده است كه تأمل در مضامين بلند اين زيارت ‏نامه و زيارت‏نامه پيشين از مقام و منزلت خاص آن حضرت در نزد رسول ‏خدا پرده برمى ‏دارد.<ref>منبع: پایگاه تحقیقاتی القرآن http://fa.the-koran.org/content/%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87-%D9%86%D9%83%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D9%87-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%84%D9%87</ref>
 
 
=== وجوه اهمیت واقعۀ مباهله ===
اهمیت و پیام روشن واقعۀ تاریخی مباهله و آیه متناظر با آن نظر محققان شیعه و سنى و حتى پاره‏اى از مستشرقان را جلب کرده است. نخستین موضوعی که در این آیه جلب‌توجه می‌کند این است که مباهله را می‌توان نشانۀ روشنی بر حقانیت و صدق پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) در مسئلۀ رسالت دانست؛ زیرا ممکن نیست کسی که به ارتباط خود با پروردگار ایمان قطعی نداشته باشد وارد چنین میدانی گردد؛ یعنی از مخالفان خود دعوت کند که بیایید و با هم به درگاه خدا برویم و از خدا بخواهیم دروغگو را رسوا سازد. به طور مسلم ورود به چنین میدانی بسیار خطرناک است؛ زیرا اگر نفرین به اجابت نرسد و اثری از مجازات مخالفان ظاهر نشود، نتیجه‌ای جز رسوایی دعوت‌کننده نخواهد داشت، و هیچ انسان عاقلی بدون اطمینان به این میدان قدم نمی‌گذارد.<br>
 
وجه اهمیت دیگر ظهور حقانیت اسلام در برابر مسیحیت است. این اثبات حقانیت به حدی قاطع بود که تا به امروز نیز هیچ عالم و عابد مسیحى نخواسته است که بار دیگر به میدان مباهله با مسلمانان درآید و مسیحیان علایم پیغمبر خاتم را که در کتب آسمانى خودخوانده بودند، بر پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) منطبق دیدند و او را در ادعاى نبوت بر حق ‏دانستند، ولى نخواستند از دین خود و موقعیت ویژه‏اى که نزد مردم خود پیدا کرده‏اند دست بکشند. به تعبیر قرآن «الّذین آتیناهم الکتاب یعرفونه کما یعرفون ابناءهم و إن فریقاً منهم لیکتمون الحق و هم یعلمون» <ref>(بقره، 146) أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج ‏2، ص 21)</ref>کسانی که به ایشان کتاب داده‌ایم او را همچون پسران خود می‌شناسند، و به‌یقین گروهی از ایشان حقیقت را نهفته می‌دارند، درحالی‌که خودشان می‌دانند.<br>
 
یکی دیگر از وجوه اهمیت مباهله اثبات فضیلتى‏ عظیم براى على‏ (علیه‌السلام) و زهرا (علیهاالسلام) و حسنین‏ (علیهماالسلام) که تنها همراهان رسول‏ خدا در این ماجرا بودند و اینکه پیامبر اینان را از میان فرزندان و زنان و اصحاب خود برگزید بهترین دلیل بر علو مرتبه و منزلت آنها نزد خدا و رسول ‏خداست.<br>
 
واقعه مباهله و آیه مباهله به‌روشنی بر برتری و فضیلت اهل‌بیت و آل‌عبا دلالت دارد.<ref>( الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏1، ص 370)</ref> حتی به‌جرئت می‌توان گفت آیه در فضیلت اهل‌بیت پیامبر نازل شده است. <ref>(تفسیر نمونه، ج ‏2، ص 582 )</ref> سند این امر روایات و تفاسیری است که به‌وفور در تفاسیر شیعه و اهل‌سنت یافت می‌شوند. <ref>(البرهان فى تفسیر القرآن، ج ‏1، ص 631؛ نیز: مفاتیح الغیب، ج ‏8، ص 247)</ref> و نمونۀ بارز آن سخن امام رضا (علیه‌السلام) در این ‌باره است: «خداوند بندگان پاک خود را در آیۀ مباهله مشخص ساخته و به پیامبرش دستور انجام مباهله با مسیحیان را داده است. به دنبال نزول این آیه، پیامبر اکرم، علی و فاطمه و حسنین (صلوات‌الله علیهم اجمعین) را با خود به مباهله برد. این مزیتی است که هیچ‌کس در آن، بر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) پیشی نگرفته و فضیلتی است که هیچ انسانی به آن نرسیده و شرافتی است که قبل از آن هیچ‌کس از آن برخوردار نبوده است». <ref>(البرهان فى تفسیر القرآن، ج ‏1، ص 631؛ نیز: مفاتیح الغیب، ج ‏8، ص 247)</ref><br>
 
در این آیه از اهل‌بیت تعبیر به «انفس» و «نساء» و «ابناء» شده است؛ یعنى از میان همه مردان و زنان و فرزندان، فقط این بزرگواران به این تعابیر خوانده شده‌اند و این از مناقب ارزشمند برای آنان است؛ به‌خاطر همین، حضرت على علیه‌السلام در روز تعیین جانشین برای خلیفه دوم، با این منقبت، بر اهل شورى استدلال کرد که: «شما را سوگند مى‏دهم به خدا که هیچ‌کدام از شما به رسول در نسب نزدیک‌تر از من هست و غیر از من کسى دیگر در میان شما هست که اولاد او، اولاد رسول اللَّه و نساء او، نساء رسول اللَّه باشد»؟ گفتند: نه هیچ‌کدام از ما این منزلت ندارد .<ref>( میر حامد حسین، عبقات الانوار فى امامه الائمه الاطهار، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین علیه‌السلام، اصفهان، ج‏۱۷، ص ۷۴۶.)</ref><br>
 
وجه اهمیت بعدی دلالت آیۀ مباهله بر امامت على‏ (علیه‌السلام) است. چرا که کلمۀ «انفسنا» در آیۀ مذکور شاهد بر وجود مقام و منزلتى براى خصوص على‏ (علیه‌السلام) نزد رسول ‏خداست که هیچ‌کس بدان نرسیده است و نخواهد رسید و هموست که در لسان وحى نفس پیغمبر شمرده شده است و از اینجاست که مى‏توان گفت على‏ (علیه‌السلام) افضل صحابه بلکه افضل خلق بعد از رسول‏خدا (صلی‌الله علیه و آله) است و طبعاً همۀ کمالاتى که براى رسول‏ خدا (صلی‌الله علیه و آله) ثابت است، براى او نیز ثابت مى‏گردد، مگر اصل نبوت.<br>
 
روز بیست و چهارم ذیحجّه از این لحاظ شریف است که علاوه بر ثابت شدن نبوت پیامبر خدا (ص)، ولایت را نیز تثبیت کرد که با اوّلی ( ثابت شدن نبوت پیامبر خدا (ص)بنای اسلام استوار گردید و با دوّمی ( ثابت شدن ولایت ) مبانی ایمان تحکیم یافت. در سوالات مأمون از حضرت رضا (ع) نقل شده که مأمون به حضرت گفت:« دلیل بر خلافت جدت علی ابن ابی‌طالب علیهماالسلام چیست؟ حضرت فرمود: آیه (انفسنا) مأمون گفت: اگر (نسائنا) نباشد حضرت فرمود: اگر (ابنائنا) نبود. حضرت فرمود: در آیه (انفسنا) منظورش آن است که در این آیه خداوند حکیم نفس علی (ع) را مانند و به منزله نفس پیامبر (ص) قرار داده است و این که مأمون گفت اگر (نسائنا) نباشد, منظورش این بود که کلمه (نسائنا) در آیه دلیل است که مراد از (انفسنا) مردها است و در این صورت فضیلتی برای علی (ع) نیست حضرت (ع) ایراد او را با وجود کلمه (ابنائنا) رد کرد و فهماند که اگر منظور از (انفسنا) مردها می بود دیگر ذکر ابنائنا زاید است؛ زیرا روی حساب ابنائنا داخل و تحت انفسنا می شد».<ref>( طرائف المقال : ج ۲ ص ۳۰۲)</ref>
 
=پانویس=
{{پانویس رنگی}}
 
[[رده: مفاهیم اسلامی]]
[[رده: مناسبت های اسلامی]]
[[رده: وقایع صدر اسلام]]
[[رده: سیره پیامبر (ص)]]
<references />

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۵

مباهله با آیه تطهیر.jpg

مباهله، مدخلی است که به تبیین چگونگی این واقعه و جریان می‌پردازد و بحث و مناظرهٔ بین مسیحیان و پیامبر اسلام را بازگو و به روشنی حقانیت اسلام و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را بیان می‌نماید. مسیحیان در حقانیت دین خود با رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم) به مجادله نشستند. مسیحیان نجران می‌گفتند: عیسی (علیه‌السلام) خداست و گروهی او را پسر خدا می‌دانستند و دسته سوم، قائل به تثلیث «یعنی به سه خدا قائل بودند؛ پدر، پسر، روح‌القدس». مجادله و بحث بین مسیحیان نجران و پیامبر ادامه یافت. پیامبر اکرم با ادله‌ای روشن و براهینی قاطع گفتارهای باطل آنان را رد می‌کرد و به سؤالات آنها پاسخ می‌گفت. اما مسیحیان همچنان حق را انکار می‌کردند و بر عقاید باطل خویش اصرار می‌ورزیدند.

تعریف مباهله

«مباهله» در لغت به معنی ملاعنه و نفرین متقابل است[۱] و در اصطلاح به این معناست که دو تن یا دو گروه بر علیه یکدیگر دعای بد کنند. پس هر کدام ظالم باشد خداوند متعال وی را رسوا گرداند و نقمت و عذاب خود را بر وی فرستد و ذریه او را مستأصل کند و هلاک گرداند[۲]. این واژه در تاریخ اسلام به «جریان مباهله» پیامبر اسلام و مسیحیان نجران[۳] اشاره دارد. پس از آنکه مناظرهٔ آن حضرت با آنان سودی نبخشید و ایمان نیاوردند، حضرت پیشنهاد مباهله را مطرح کرده و آنان پذیرفتند ولی در روز موعود حاضر به «مباهله» نشدند. به اعتقاد شیعیان این ماجرا علاوه بر حقانیت دعوت پیامبر، فضیلت همراهان آن حضرت را نیز اثبات می‌کند؛ براین اساس، طبق آیه ۶۱ سوره آل‌عمران که به ماجرای مباهله اشاره دارد، علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) به منزلۀ نفس و جان پیامبر قلمداد شده است.

معنای ابتهال

در معنای ابتهال دو نظر است:

  1. لعن و نفرین کردن یکدیگر، که میان دو نفر رخ می‌دهد.
  2. نفرین برای هلاکت کسی[۴].

در این آیه، «مباهله» به معنی نفرین کردن دو نفر نسبت به همدیگر است. به این صورت که وقتی استدلالات منطقی سودی نداشت، افرادی که با هم دربارهٔ یک مسأله مهم دینی گفتگو دارند، در یک‌ جا جمع می‌شوند و به درگاه خدا تضرع می‌کنند و از او می‌خواهند که دروغگو را رسوا سازد و مجازات کند[۵]. در حدیثی از رسول خدا روایت شده که حضرت فرمود: «خداوند عزوجل به من خبر داده که پس از مباهله عذاب بر گروه باطل نازل می‌شود و حق را از باطل مشخص می‌سازد»[۶]. از روایاتی که در منابع اسلامی نقل شده است، استفاده می‌شود که مباهله اختصاص به زمان پیامبر ندارد و در تمامی زمان‌ها قابل اجرا است. در حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که ایشان فرمود: اگر سخنان حق شما را مخالفان نپذیرفتند، آنها را به مباهله دعوت کنید[۷].

رویداد مباهله

در سال دهم هجری، افرادی از سوی رسول خدا مأمور تبلیغ اسلام در منطقه نجران از بلاد یمن شدند. مسیحیانن نجران نیز افرادی را مانند سید و عاقب و اباحارثه، به نمایندگی از سوی خود برای گفتگو با پیامبر اسلام به مدینه گسیل داشتند. گروه نجران وارد مدینه شده و با پیامبر دیدار کردند. آنها گفتند: ای محمد، آیا تو صاحب و سرور ما را می‌شناسی؟ پیامبرفرمودند: «سرور شما کیست»؟ گفتند: عیسی بن مریم. پیامبر فرمودند:«او عبد و رسول خداست. گفتند: به ما نشان بده کسی را که خدا مانند او آفریده باشد در آنچه دیده و شنیده‌ای... جبرئیل بر پیامبر این آیه را نازل فرمود: Ra bracket.png إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ [آل‌عمران–59] La bracket.png‎؛ «مثل عیسی (علیه‌السلام) در نزد خدا، همچون آدم (علیه‌السلام) است که او را از خاک آفرید، و سپس به او فرمود: موجود باش. او هم فوراً موجود شد. بنابراین، ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیّت او نیست. آنان از پذیرفتن حقیقت سر باز زدند و لجاجت ورزیدند»[۸].

مناظرهٔ پیامبر با مسیحیان و نزول آیه مباهله

جریان مباهله

مسیحیان در حقانیت دین خود با رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم) به مجادله نشستند[۹]. مسیحیان نجران می‌گفتند: عیسی (علیه‌السلام) خداست و گروهی او را پسر خدا می‌دانستند و دسته سوم، قائل به تثلیث «یعنی به سه خدا قائل بودند؛ پدر، پسر، روح‌القدس» ابن هشام می‌نویسد: «مسیحیان به پیامبر گفتند: اگر عیسی (علیه‌السلام) پسر خدا نیست پس پدرش کیست؟. .. آیات قرآنی نازل شد و خلقت او را همانند خلقت آدم ابوالبشر معرفی کرد»[۱۰]. مجادله و بحث بین مسیحیان نجران و پیامبر ادامه یافت. پیامبر اکرم با ادله‌ای روشن و براهینی قاطع گفتارهای باطل آنان را رد می‌کرد و به سؤالات آنها پاسخ می‌گفت. اما مسیحیان همچنان حق را انکار می‌کردند و بر عقاید باطل خویش اصرار می‌ورزیدند. در این هنگام این آیه نازل شد.

قرآن دعوت مسیحیان نجران را به «مباهله» چنین توصیف می‌کند: Ra bracket.png فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ [آل‌عمران–61] La bracket.png‎؛ «هرگاه بعد از علم و دانشی که (دربارۀ مسیح) به تو رسیده (باز) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت می‌کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت می‌کنیم، شما زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت می‌کنیم، شما هم از نفوس خود. آنگاه مباهله می‌کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار می‌دهیم».

مهلت خواستن مسیحیان نجران

هنگامی که نمایندگان مسیحیان نجران، پیشنهاد مباهله را از رسول اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم) شنیدند، به یکدیگر نگاه کرده و متحیّر ماندند. آنان مهلت خواستند تا در‌این‌باره فکر و اندیشه و مشورت کنند. مسیحیان وقتی به بزرگان خود مراجعه کردند و از آنها مشورت خواستند، اسقف آنان گفت: فردا بنگرید اگر محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) با اهل و فرزند خود آمد، از مباهله بپرهیزید و اگر با اصحاب خویش آمد، پس مباهله کنید که کاری از او ساخته نیست[۱۱]. طبق آیهٔ مباهله، پیامبر باید فرزندان و زنان خود و کسانی را که مانند نفس خویش باشند به همراه خود می‌آورد و اینان کسانی نبودند جز حسن بن علی (علیه‌السلام) و حسین بن علی (علیه‌السلام) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)[۱۲].

روز مباهله

رویداد مباهله.jpg

فردای آن روز پیامبر گرامی برای مباهله آمد در حالی که دست حضرت علی (علیه‌السلام) را گرفته بود و حضرت حسن (علیه‌السلام) و حضرت حسین (علیه‌السلام) در جلوی ایشان می‌آمدند و حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در پشت سر ایشان می‌آمد. مسیحیان نیز آمدند در حالی که اسقف در جلویشان بود. وقتی آنها، نبی اکرم را با این افراد دیدند، درخواست کردند که همراهان پیامبر معرفی شوند. به آنها گفته شد: «هذا ابن عمه و زوج ابنته و أحب الخلق إلیه و هذان ابنا بنته من علی و هذه الجاریة بنته فاطمة أعزالناس علیه و أقربهم إلی قلبه[۱۳]؛ این پسر عم و داماد پیامبر و محبوب‌ترین مردم در نزد وی است و این دو پسر، نوه دختری پیامبر و از صلب علی (علیه‌السلام) هستند و این زن، فاطمه دختر وی است و عزیزترین مردم است نزد پیامبر».

سران نجران از مشاهده این صحنه به وحشت افتادند. یکی از آنها به همراهان خود گفت: به خدا سوگند من چهره‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا بخواهند کوهی را جابجا کند، چنین خواهد کرد. یکی از ایشان به ابوحارثه گفت: برای مباهله نزدیک برو. او گفت: من همانا مردی استوار و جدی برای مباهله می‌بینم و به راستی بیم دارم که راستگو باشد و اگر راستگو باشد یک سال نگذرد که یک نفر مسیحی در دنیا نماند»[۱۴].

سپس پیامبر پیش رفت و بر دو زانو نشست. اباحارثه اسقف آنها گفت: به خدا قسم این مرد مثل انبیا نشسته است؛ پس به مباهله تن در ندادند. یکی از بزرگان نصاری گفت: ای اباحارثه! جلو برو و مباهله کن. اباحارثه گفت: به خدا قسم که مباهله نمی‌کنم؛ زیرا او را بر مباهله پرجرأت می‌بینم و می‌ترسم که راستگو باشد که در این صورت به خدا هیچ نیرویی برای ما نباشد. چهره‌هایی می‌بینم که اگر از خدا بخواهند که کوه‌ها را از جای بکند، حتماَ خواهد کند. با او مباهله نکنید که هلاک خواهید شد و در همه جهان یک نصرانی زنده نخواهد ماند. سپس مسیحیان از پیامبر خواستند تا با آنان حاکمی فرستد تا میان ایشان حکومت (داوری) کند. پیامبر ابوعبیده جراح را فرستاد[۱۵]. چندی بعد عاقب و سید به مدینه آمدند و اسلام آوردند. مسیحیان از مباهله منصرف شدند و موافقت کردند که با رسول خدا صلح کنند گفتند: ای اباالقاسم ما مباهله نمی‌کنیم؛ لکن به مصالحه حاضریم. با ما مصالحه کن. جزیه بپردازند[۱۶]. صلح نامه‌ای نوشته شد و مقرر گردید مسیحیان همه ساله تعداد ۲۰۰۰ جامه به‌عنوان جزیه بپردازند و در این صورت مسیحیان نجران و وابستگان ایشان در پناه خدا و رسولش اهل ذمه خواهند بود، جان و آیین و اموال و زمین‌های ایشان محفوظ خواهد بود.

دستور الهی مباهله به منظور روشن شدن حقیقت، و آشکار شدن گروه حق و باطل از طرف خداوند متعال تشریع شده است. مباهله میان مسیحیان نجران و رسول اکرم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلم)، حقانیت دین اسلام را آشکار ساخت. مسیحیان نجران چون به این حقانیت پی‌بردند، حاضر به مباهله نشدند. علاوه بر این با نزول آیه مباهله بار دیگر یکی از فضایل اهل‌بیت (علیهم‌السلام) از زبان قرآن بیان شد و جایگاه عالی خاندان عصمت و طهارت به بشریت معرفی شد.

زمان و مکان مباهله

مباهله، در ماه ذی الحجه و محل آن در روزگار پیامبر در بیرون شهر مدینه بوده که اکنون داخل شهر قرار گرفته و در آن محل، مسجدی به نام «مسجد الإجابة» ساخته شده است. فاصله این مسجد تا «مسجد النبی» تقریباً دو کیلومتر است. مورخین، زمان وقوع این مباهله را ۲۴ ذی الحجه، سال دهم هجری بیان نموده‌اند. مکان مباهله، جایی است که اکنون به عنوان «مسجد الاجابه» در شهر مدینه و در نزدیکی بقیع مشهور است[۱۷].

مباهله فضیلتی برای اهل‌بیت

در آیهٔ شریفه از اهل‌بیت (علیه‌السلام) تعبیر به «انفس» و «نساء» و «ابناء» شده است؛ یعنی از میان همه مردان و زنان و فرزندان فقط این بزرگواران به این تعابیر خوانده شده‌اند و این از مناقب ارزشمند برای آنان است؛ به خاطر همین حضرت علی (علیه‌السلام) در روز تعیین جانشین برای خلیفه دوم با این منقبت بر اهل شوری استدلال کرد که: «شما را سوگند می‌دهم به خدا که هیچ کدام از شما به رسول در نسب نزدیک‌تر از من هست و غیر از من کسی دیگر در میان شما هست که اولاد او، اولاد رسول الله و نساء او، نساء رسول اللَه باشد»؟ گفتند: نه هیچ کدام از ما این منزلت ندارد[۱۸].

آیۀ مباهله از دیدگاه روایات فریقین

اگر به منابع حدیثی و تفسیری شیعه و اهل‌سنت نگاه کنیم، خواهیم دید که دربارۀ آیۀ شریفۀ مباهله، روایات بسیاری از پیامبر اسلام و اهل بیت و اصحاب و تابعین نقل شده است. در اینجا با نگاهی گذرا به منابع فریقین تعدادی از منابع متعدد این روایات را ارائه می‌دهیم:

  1. صحیح مسلم، مسلم نیشابوری (متوفای 261 ق)، ص 1042، ح 32 (کتاب الفضائل باب فضائل علی‌بن‌ابی‌طالب).
  2. الجامع الصحیح (سنن ترمذی)، ابوعیسی محمدبن‌عیسی ترمذی(209ـ 297 ق)، ج 5، ص 225، ح 2999.
  3. اسباب النزول، واحدی نیشابوری (متوفای 468 ق)، ص 90ـ91.
  4. المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری (متوفای 405 ق)، ج 3، ص 150.
  5. جامع البیان عن تأویل آی القرآن، محمدبن‌جریر طبری (متوفای 310 ق) ج 3، ص 300ـ301، جزء 3.
  6. تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم (متوفای 327 ق)، ج 2، ص 667ـ668، احادیث 3616ـ3619.
  7. تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر دمشقی (متوفای 774 ق)، ج 1، ص 379.
  8. الدر المنثور فی التفسیر المأثور، جلال‌الدین سیوطی (متوفای 911 ق)، ج 2، ص 231ـ233.
  9. تفسیر الکشاف، جارالله زمخشری (متوفای 538 ق)، ج 1، ص 368ـ370.
  10. الجامع الاحکام القرآن، قرطبی (متوفای 671 ق)، ج 3، ص 104(چاپ مصر، 1936 م).
  11. تفسیر السمرقندی، نصربن محمد سمرقندی (متوفای 375 ق)، ج 1، ص 274ـ275.
  12. تفسیر الفخرالرازی، فخر رازی (544ـ604 ق)، ج 8، ص 88ـ89.
  13. تفسیر البیضاوی، عبدالله بن عمربیضاوی (متوفای 791 ق)، ج 1، ص 163.
  14. المسند، احمد بن حنبل، ج 1، ص 185، چاپ مصر.
  15. دلائل النبوه، حافظ ابونعیم اصفهانی، ص 297.
  16. جامع الاصول، ابن اثیر، ج 9، ص 470، السنه المحمدیه، مصر.
  17. تذکره الخواص، ابن جوزی، ص 17.
  18. تفسیر روح المعانی، آلوسی، ج 3، ص 167، منیریه، مصر.
  19. تفسیر الجواهر، شیخ طنطاوی، ج 2، ص 120، چاپ مصر.
  20. الاصابه، احمد بن حجرعسقلانی، ج 2، ص 503، چاپ مصر.
  21. تفسیر العیاشی، ابونصر محمد بن مسعود بن عیاش سمرقندی، ج 1، ص 175ـ177، احادیث 54، 57 ،58 و 59.
  22. تفسیر فرات الکوفی، ص 85ـ90، ح 61.
  23. الامالی، شیخ طوسی (385ـ460 ق)، ص 307، ح 616.
  24. لتبیان فی تفسیر القرآن، شیخ طوسی (385ـ460 ق)، ج 2، ص 484.
  25. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، شیخ طبرسی(متوفای 548 ق)، ج 2، ص 762ـ763.
  26. البرهان فی تفسیر القرآن، سیدبحرانی (متوفای 1091 ق)، ج 2، ص 49ـ50، ح 9،12،13، و14.
  27. تفسیر نورالثقلین، حویزی (متوفای 1112 ق) ج 1، ص 349، ح 163.
  28. تفسیر ابوالفتوح رازی (متوفای 554 ق)، ج 4، ص 360ـ361.


شایان ذکر است که قاضی نورالله شوشتری در کتاب احقاق الحق حدوداً شصت نفر از بزرگان (مفسران، محدثان و …) اهل سنت را نام می‌برد که به اختصاص آیه مباهله به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) تصریح نموده‌اند.

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون

پانویس

  1. ↑ ابن منظور؛ لسان العرب؛ ج ۱۱ ، ص ۷۲.
  2. ↑ احمد بن یحیی بلاذری؛ فتوح البلدان؛ ترجمه محمد توکل؛ ص ۹۵.
  3. ↑ «نجران» شهر کوچکی است میان عدن و حضرموت در ناحیه کوهستانی.
  4. ↑ فضل بن حسن طبرسی؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج ۲، ص ۷۶۲ _ ۷۶۱.
  5. ↑ ناصرمکارم شیرازی؛ پیام قرآن؛ ج ۹، ص ۲۴۲.
  6. ↑ حمد بن محمد بن نعمان؛ الارشاد؛ ج ۱، ص ۱۶۷.
  7. ↑ ناصرمکارم شیرازی؛ تفسیر نمونه؛ ج ۲، ص ۵۸۹.
  8. ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ ج ۱، ص ۱۵۶ - ۱۵۵.
  9. ↑ ابن خلدون، عبدالرحمان، تاریخ ابن خلدون؛ ص ۴۶۱.
  10. ↑ حمیری، ابن هشام، سیرة رسول الله، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی؛ ج ۱، ص ۳۸۲ و۳۸۳.
  11. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج ‌۲، ص ۷۶۲.
  12. ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ ج ۱، ص ۱۵۷.
  13. ↑ محمدبن‌محمد بن نعمان(شیخ مفید)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ ج ‌۱، ص ۱۶۸.
  14. ↑ یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی؛ ترجمه محمدابراهیم آیتی، ص ۴۵۱.
  15. ↑ ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ص ۴۶۱.
  16. ↑ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد؛ ج ۱، ص ۱۶۸.
  17. ↑ احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول؛ ج ۲، ص ۴۹۷.
  18. ↑ میر حامد حسین، عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار؛ ج ‌۱۷، ص ۷۴۶.

منابع

  • ر. ک: کتاب «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»؛ نوشتۀ محمد‌بن‌محمدبن نعمان.
  • ر. ک: کتاب «تاریخ یعقوبی» نوشتۀ ابن واضح یعقوبی.
  • ر. ک: کتاب «مکاتیب الرسول» نوشتۀ علی احمدی میانجی.
  • ر. ک: کتاب «تاریخ ابن خلدون» نوشتۀ عبدالرحمن ابن خلدون.
  • ر. ک: کتاب «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» نوشتۀ فضل‌بن‌حسن طبرسی.
  • ر. ک: کتاب «التنزیل لقواعد التفضیل» نوشتۀ حاکم حسکانی.
برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=مباهله&oldid=207911»