بن عماد ثقفی

نام	احمد بن عبیدالله بن محمد بن عماد ثقفی
القاب و سایر نام‌ها	ابن عماد ثقفی • عزیر(بر وزن حسین)
زاده	سال 314 هجری • کوفه
استادان	عثمان بن ابی‏شیبه • اسحاق بن اسماعیل • ابوعبدالله محمدبن جراح
شاگردان	قاضی ابوبکر بن جعابی • احمدبن جعفربن سلمه • محمدبن عبدالله بن ایوب قطان • ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی
آثار	الانواء • مقاتل الطالبیین • تفضیل بنی‏ هاشم • المبیضه فی اخبار آل ابی طالب • مثالب معاویه • اخبار ابن رومی • الاختیار من شعر ابن رومی و...
دین و مذهب	اسلام • تشیع

احمد بن عبیدالله بن محمد بن عماد ثقفی، (حدود 235 – 314ق) ابوالعباس. کاتب، محدث، مورخ، ادیب و شاعر شیعی که به علم نجوم نیز آشنایی داشت و کتابی به نام الانواء (در معرفی فواصل ستارگان که هر فاصله را یک «نوء» می‏‌نامند) نوشته است. معاصرش ابن ‏رومی بغدادی(م283ق) وی را در اشعار نصیحت‏‌آمیز خود، به عزیر پیامبر که نسبت به خون‏‌های ریخته ‏شده بنی‏ اسرائیل توسط بخت ‏النصر، شاکی بود، تشبیه نمود. ابن‏ حجر در لسان المیزان وی را از رؤوس شیعه ذکر می‏‌کند و خطیب بغدادی او را مایل به تشیع معرفی می‏‌کند و یاقوت حموی نیز تصریح به تشیع او دارد. وی آثار بسیاری در مدح اهل‏بیت علیه السلام و وقایعی که بر این خاندان گذشت، از خود بر جای گذاشته است. دو کتاب او به نام «تفضیل بنی هاشم» و «المبیضه»(سفید پوشان) می‏‌توان دریافت که وی مخالف سرسخت عباسیان سیاه‌‏پوش و مدافع بنی‏‌هاشم بوده است.

معرفی اجمالی

احمد بن عبیدالله بن محمد بن عماد ثقفی، ابوالعباس. کاتب، محدث، مورخ، ادیب و شاعر شیعی که به علم نجوم نیز آشنایی داشت و کتابی به نام «الانواء» (در معرفی فواصل ستارگان که هر فاصله را یک «نوء» می‏‌نامند) نوشته است. وی مشهور به «ابن عماد ثقفی» و ملقب به «عزیر»(بر وزن حسین) است، زیرا وی فردی فقیر بود و در اثر این فقر و تنگ‏دستی، بر تقدیر الهی شاکی می‌‏شد، از این‌‏رو معاصرش «ابن‏ رومی بغدادی»(م283ق) وی را در اشعار نصیحت‏‌آمیز خود، به «عزیر پیامبر» که نسبت به خون‏‌های ریخته ‏شده بنی‏ اسرائیل توسط بخت ‏النصر، شاکی بود، تشبیه نمود. بسیاری از شارحان احوال او، نام وی را «ابن ‏عمار» با راء ضبط کرده‌‏اند. ولادت او به گفته ذهبی و یاقوت، در سال 314 هجری، ولی به گفته ابن ‏ندیم، در 319هجری اتفاق افتاده است.

در گزارشی دیگر که در امالی طوسی آمده، تصریح شده که ابوالمفضل شیبانی(م387ق) در سال 321هجری از او حدیث شنیده و خود او این حدیث را در سال 250هجری از علی بن محمد بن سلیمان نوفلی استماع کرده است. به این ترتیب می‌‏توان ولادت او را پیش از 250 در حدود 235هجری تخمین زد و وفات او را نیز تقریباً در دهه دوم سده چهارم در نظر گرفت. وی اصالتاً اهل کوفه است ولی منسوب به قبیله «ثقیف» می‌‏باشد که در طائف و اصفهان سکونت داشتند. برای تحصیل علم، به بغداد آمد و پس از تکمیل تحصیلات خود، کرسی تدریس را در آنجا به دست گرفت و جمع کثیری از افاضل، دور او حلقه زدند. در اینکه وی از مذهب شیعه پیروی می‌‏کرده است تردیدی نیست. ابن‏ حجر در لسان المیزان وی را از رؤوس شیعه ذکر می‏‌کند و خطیب بغدادی او را مایل به تشیع معرفی می‏‌کند و یاقوت حموی نیز تصریح به تشیع او دارد.

همچنین قویاً محتمل است که دوست صمیمی او ابن‏ رومی نقش استادی وی را در شعر و بلاغت داشته است، هرچند وی میانه خوبی با ابن‏ رومی نداشت و از زحمات او تشکر نکرد. شواهد موجود نشان می‏‌دهد که وی شاگردان زیادی تربیت کرده است اما نام بسیاری از آنها در منابع معتبر ذکر نشده است.

استادان

اساتید روایی او عثمان بن ابی‌‏شیبه، اسحاق بن اسماعیل و ابوعبدالله محمدبن جراح هستند. محمدبن جراح، کسی است که وی را به سفارش ابن ‏رومی، از فقر و تنگ‏دستی نجات داد.

شاگردان

شاگردان معروف او قاضی ابوبکر بن جعابی(م.355ق، استاد شیخ مفید و شیخ صدوق)، احمدبن جعفربن سلمه، محمدبن عبدالله بن ایوب قطان و ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی را می‏‌توان نام برد.

آثار

وی آثار بسیاری در مدح اهل‏بیت علیه السلام و وقایعی که بر این خاندان گذشت، از خود بر جای گذاشته است. برخی از تألیفات او:

1. مقاتل الطالبیین،
2. تفضیل بنی هاشم،
3. المبیضه فی اخبار آل ابی‌طالب،
4. مثالب معاویه، اخبار ابن رومی،
5. الاختیار من شعر ابن رومی، مثالب ابی‏ نواس،
6. کتاب المناقضات، الزیادات فی اخبار الوزراء و
7. اخبار حجربن عدی هستند. از دو کتاب او به نام «تفضیل بنی هاشم» و «المبیضه»(سفید پوشان) می‏‌توان دریافت که وی مخالف سرسخت عباسیان سیاه ‏پوش، و مدافع بنی‏ هاشم بوده است.

منابع

1. الاعلام، زرکلی، ج1ص166؛
2. اعیان الشیعه(قطع بزرگ)، ج3ص21؛
3. الامالی، طوسی، ص463 حدیث1031؛
4. تاریخ بغداد، ج5ص6 شماره 2299؛
5. الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج4ص359، وج12ص376، و ج19ص76، وج22ص337؛
6. فهرست ابن ندیم، ص166؛
7. معجم الشعراء، مرزبانی، ص516.