منصور عباسی

نام	منصور عباسی
نام کامل	ابو جعفر عبدالله ابن محمد ابن علی
لقب	منصور دوانقی
کنیه	ابوجعفر
زادگاه	حمیمه
پدر	محمد بن علی
مادر	سلامه
دین	اسلام
سلطنت	۱۳۶–۱۵۸ قمری • ۷۵۴–۷۷۵ میلادی
همزمانی حکومتش با	امام صادق (ع)
آثار برجا مانده	ساختن شهر بغداد
اقدامات مهم	قتل ابومسلم خراسانی
محل فوت	بئر میمون • نزدیکی مکه
درگذشت	۷ ذی‌الحجه ۱۵۸ قمری • ۷۷۵ میلادی
مدفن	قبرستان معلاة • مکه

ابوجعفر، منصور بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس، پس از مرگ برادرش ابوالعباس سفّاح در ذی الحجه سال 136 قمری، به خلافت رسید. وی، دوّمین نفری است كه از طائفه بنی عباس، به این مقام رسیده بود.

در سال های خلافت منصور رویدادهای مهمی در عالم اسلام به وقوع پیوست و این خلیفه خشن و سخت گیر، بسیاری از معاریف و صاحب نفوذان را با بهانه های واهی كشت و بر محرومان و مستضعفان ترحمی نشان نداد و با همه مردم با سنگ دلی و سخت گیری برخورد می كرد.

منصور، ابومسلم خراسانی را با سپاهی سنگین به جنگ او فرستاد و در نبرد با او، سپا هیانش را با شكستی سخت و سنگین مواجه ساخت و آنان را به شدت سركوب كرد.

منصور به خاطر سكونت راوندیه (هواداران ابومسلم خراسانی) در هاشمیه، اقامت در این شهر را به مصلحت خویش نمی دید و هم چنین به خاطر شیعیان و محبان اهل بیت (ع) در كوفه، انتقال خلافت به این شهر بزرگ اسلامی را ناخوش می دانست و بدین جهت، در صدد ساختن شهری جدید برآمد. وی در سال 145 قمری، ساختن شهر بغداد را آغاز كرد

منصور عباسی (منصور دوانقی)

عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب در سال ۹۵ق. در حمیمه متولد شد. مادرش کنیزی از نژاد بربر بود و سلامه نام داشت. کنیه‌اش ابوجعفر و لقبش منصور بود.

در جریان جنبش عباسیان برای به دست گرفتن خلافت، ابراهیم امام، سفاح را با وجود آنکه از منصور کوچک‌تر بود جانشین خود و نامزد تصدی خلافت قرار داد؛ زیرا مادر منصور کنیز بود. بدین سبب منصور به ولیعهدی برگزیده شد. منصور در زمان خلافت برادرش سفاح، استاندار جزیره (شمال عراق)، ارمنستان و آذربایجان بود.

جنایات هولناک منصور

منصور دوانیقی در سال ١٥٨ ه.ق از دنیا رفت، او در سال‌ها یا ماه‌های آخر عمر، کلیدهای یکی از خزانه‌هایش را به عروسش، همسر مهدی عباسی به نام ریطه سپرد و به او وصیّت کرد که تا زنده هستم آن خزانه را باز نکن و بعد از من با حضور خلیفه‌ی من (مهدی عبّاسی) آن را باز کن.

منصور از دنیا رفت، ریطه گمان می‌کرد در آن خزانه، جواهرات و گنجینه‌های بسیار و بی‌نظیر وجود دارد، سرانجام پس از مرگ منصور، همراه شوهرش به سوی آن خزانه رفت و درِ آن را گشود، ناگاه دیدند پیکر مقدّس بیش از صد نفر از سادات علوی که کشته شده‌اند در آنجا کنار هم چیده شده و نام و نشان هر کدام در کنار آنها نوشته شده است...

منصور عباسی با این وصیت می‌خواست، پسرش را بر ضدّ علویان تحریک کند و به او بگوید که اگر می‌خواهی در سلطنت باقی باشی، همین سیاست خشن را نسبت به امامان، اهل بیت(ع) و منسوبان آنها اختیار کن.

رفتار منصور با امام صادق (ع)

اولین کسی که امام ششم را ملقب به صادق نمود، منصور بود، زیرا پیشگویی آن حضرت را درباره‌ی سلطنت خود صحیح یافت و همچنین محمد و ابراهیم دو فرزند عبد الله بن حسن را ـ که حضرت صادق خبر داده بودند منصور می‌کشد ـ منصور کشت و صدق گفتار آن حضرت روشن گردید.

منصور در میان علویان، از امام صادق (ع) بیشتر از همه بیم داشت؛ از این رو با آنکه امام روی مصالحی خود را به ظاهر از مناقشات و کش‌مکش‌های سیاسی دور نگه داشته و به عبادت و تعلیم و تربیت افراد و گسترش فرهنگ اسلامی مشغول بودند، بارها آن حضرت را احضار می‌کرد و تصمیم به قتل ایشان می‌گرفت. این در صورتی بود که منصور اعتراف می‌کرد و می‌گفت: جعفر بن محمد از آنهایی است که خداوند درباره آنها فرموده: ﴿ثُمَّ أوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا﴾ وارث کتاب آسمانی بندگانی هستند که ما برگزیده‌ایم. در هر خاندانی محدّثی وجود دارد، اکنون محدِّت ما جعفر بن محمد است.

نمونه دیگر از اعترافات منصور نسبت به امام صادق (ع) این است که وی در طی نامه‌ای به یکی از علویان، به وضوح به مقام و شأن ومنزلت امام اعتراف کرده است. او در نامه‌اش خطاب به آن سید علوی چنین نوشته است:

«… در میان شما علویان بعد از رسول خدا، بهتر و برتر از علی بن الحسین نیامده که او، از جد تو بهتر بود و بعد از او، در میان شما، بهتر از محمد بن علی نبود. که او هم بهتر از پدر تو بود و نه مانندی برای فرزندش جعفر صادق بود، که او هم از تو بهتر بوده و هست».

رفتار منصور عباسی با مردم

مردمی که در دوران حکومت فشار و اختناق امویان، در نهایت سختی و گرفتاری زندگی می‌کردند و برای سرنگونی آن رنج‌های فراوان کشیدند، امیدوار بودند با روی کار آمدن عباسیان وضع بهتری پیدا کرده و به رفاه و آسایش دست یابند، ولی این پندار و خوابی بیش نبود.

دکتر احمد محمود صبحی می‌نویسد: «آن نمونه اعلای عدالت و مساواتی که مردم از عباسیان انتظار داشتند، به خیالی باطل و پوچ تبدیل شد. درنده خویی منصور و رشید و حرص و آزمندی آنان و ستمشان بر فرزندان علی بن عیسی و بازیچه قرار دادن بیت المال مسلمانان، ما را به یاد حجاج، هشام و یوسف بن عمر ثقفی می‌اندازد، و پس از آنکه سفاح و منصور به صورتی که پیش از آن دیده نشده بود، به افراط و زیاده‌روی در خونریزی دست و پا زدند، تباهی دامن‌گیر همه افراد ملت شد».

مورخان، استواری پایه‌های حکومت منصور را مرهون کشتارهای فراوان وی دانسته و نوشته‌اند: منصور افراد زیادی را کشت تا حکومتش استقرار یافت.

وی برای کشتن مردم روش‌های مختلفی در پیش می‌گرفت؛ نوشته‌اند او یک پزشک مسیحی را به کار گرفته بود و به کمک او افرادی را که نمی‌توانست آشکارا بکشد، از طریق سمّ، تحت پوشش دارو آنان را به قتل می‌رسانید. برادر زاده خود، محمد بن سفاح را با این حیله کشت.

یکی دیگر از فشارهایی که در زمان منصور بر مردم وارد شد، فشار کشتار و شکنجه بود. منصور علاوه بر فشار اقتصادی، موجی از کشتار و شکنجه به وسیله عمال و دژخیمان خود به راه انداخت و هر روز گروهی قربانی این موج خون می‌شدند.

«روزی عموی منصور به وی گفت: تو چنان با عقوبت و خشونت به مردم هجوم آورده‌ای که انگار کلمه عفو به گوش تو نخورده است! وی پاسخ داد: هنوز استخوان‌های بنی مروان نپوسیده و شمشیرهای آل ابی طالب در غلاف نرفته است، و ما در میان مردمی به سر می‌بریم که دیروز، ما را اشخاص عادی می‌دیدند و امروز خلیفه، بنابراین هیبت ما جز با فراموشی عفو و به کارگیری عقوبت، در دل‌ها جا نمی‌گیرد».

ساختن شهر بغداد بدستور منصور عباسی

منصور به خاطر سكونت راونديه (هواداران ابومسلم خراساني) در هاشميه، اقامت در اين شهر را به مصلحت خويش نمي ديد و هم چنين به خاطر شيعيان و محبان اهل بيت (ع) در كوفه، انتقال خلافت به اين شهر بزرگ اسلامي را ناخوش مي دانست و بدين جهت، در صدد ساختن شهري جديد برآمد.

وي در سال 145 قمري، ساختن شهر بغداد را آغاز كرد و پس از آمادگي نسبي آن، خلافتش را بدان مكان، منتقل نمود و از آن پس، بغداد دارالخلافه عباسيان گرديد.

هلاکت منصور عباسی

منصور دوانقي، پس از بيست و دو سال خلافت، در ششم ذي حجّه سال 158قمري، در بازگشت از مراسم حج، در مكاني به نام بئر ميمون بر اثر بیماری سوء هاضمه که مدت ها بدان مبتلا بود به هلاكت رسيد و جنازه اش را به مكه معظمه حمل كرده و در آن جا به خاك سپردند.