بیت المال: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
=معنای بیت المال | =معنای بیت المال= | ||
[[دهخدا]] در فرهنگ خود بیت المال را چنین تعریف می‌كند: خزانة اسلام؛ و در لطائف به معنی آن مالی است كه همة مسلمانان را در آن حقّ باشد. جایی كه در آن مالی را گذارند كه همة مسلمانان را در آن حقّی باشد<ref>فرهنگ دهخدا، تهران، چاپ دانشگاه، ج4، ص5144،.</ref>. | [[دهخدا]] در فرهنگ خود بیت المال را چنین تعریف می‌كند: خزانة اسلام؛ و در لطائف به معنی آن مالی است كه همة مسلمانان را در آن حقّ باشد. جایی كه در آن مالی را گذارند كه همة مسلمانان را در آن حقّی باشد<ref>فرهنگ دهخدا، تهران، چاپ دانشگاه، ج4، ص5144،.</ref>. | ||
خلفای صدر اسلام از همان زمانی كه در نتیجه فتوحات خود به غنایم و اموال بسیاری دست یافتند، برای حفظ آنها در صدد وسیله‌ای بر آمدند تا آن غنایم را نگهداری و به تدریج آنها را در راه مصالح جامعه اسلامی صرف كنند و از این رو بیت المال را تأسیس كردند<ref> | خلفای صدر اسلام از همان زمانی كه در نتیجه فتوحات خود به غنایم و اموال بسیاری دست یافتند، برای حفظ آنها در صدد وسیله‌ای بر آمدند تا آن غنایم را نگهداری و به تدریج آنها را در راه مصالح جامعه اسلامی صرف كنند و از این رو بیت المال را تأسیس كردند<ref>بیت المال، پیدایش و تحوّلات آن، ص 15.</ref>. همان گونه كه بیان خواهد شد، بیت المال در صدر اسلام شامل [[خمس]]، [[زكات]]، [[صدقات]]، [[جزیه]]، فیء و مالیات‌های دیگر دولت اسلامی آن زمان می‌شد، ولی در این زمان خمس، زكات، صدقات و كفّارات كه به نوعی از بیت المال هستند، در اختیار دولت [[جمهوری اسلامی]] قرار نمی‌گیرد بلكه در اختیار مراجع و فقهای عظام تقلید قرار می‌گیرد و آن بزرگواران آنها را در مصارف خود مصرف می‌نمایند؛ امّا مالیات‌ها، انفال، مصارف و ... در اختیار دولت جمهوری اسلامی است كه تحت عنوان بیت المال در خزانه‌داری كلّ جمع می‌گردد. | ||
بنابراین، بیت المال در معنای عام خود شامل هر دو مورد می‌گردد، امّا در معنای خاص خود فقط اموال و دارایی‌های دولت [[جمهوری اسلامی ایران]] را در بر می‌گیرد كه وزارت دارایی عهده‌دار حساب و كتاب آن است. | بنابراین، بیت المال در معنای عام خود شامل هر دو مورد می‌گردد، امّا در معنای خاص خود فقط اموال و دارایی‌های دولت [[جمهوری اسلامی ایران]] را در بر می‌گیرد كه وزارت دارایی عهده‌دار حساب و كتاب آن است. | ||
=تاریخچه بیت المال= | |||
اما در مورد نحوه تقسیم اموال بیت المال، [[ابن ابی الحدید]] در شرح نهج البلاغه می‌نویسد: چون مردم گرد [[ابوبكر]] اجتماع نمودند، هدایایی بین زن‌های [[مهاجرین]] و [[انصار]] توزیع نمود. ( یعنی: بر خلاف [[عدالت]] و [[مساوات]] عمل نمود و آنها را بر دیگران ترجیح داد، در حالی كه چنین چیزی بر خلاف دستورات الهی و ترجیح بعد مرجّح است)، اما هنگامی كه عمر به خلافت رسید، بعضی از مردم را بر بعضی دیگر ترجیح داد، پیشینیان از [[مسلمین]] را بر دیگران ترجیح داد، همه مهاجرین را بر انصار، عرب را بر عجم و آزاد را بر برده ترجیح داد<ref>نهج البلاغه: خطبه 126.</ref>. | |||
لیكن در زمان [[عثمان]] از این بدتر عمل شد و شیوه‌ای كه او اتخاذ كرد، در تضاد كامل با دستورات [[قرآن]] و روش [[پیامبر]] و حتّی دو [[خلیفه]] قبل از خود عمل نمود و رسماً اعلام می‌كرد كه ما نیازمندی‌های خود را از این مال برداشت می‌كنیم گرچه بینی عدّه‌ای به خاك مالیده شود<ref>سنن بيهقي، ج 6، ص 351.</ref>. او درآمدهای بیت المال را بین خویشان و بستگان خود توزیع می‌كرد و هیچ گونه اشكالی در این مسأله نمی‌دید و این روش او سبب آشوب‌هایی علیه او گردید و در زمان او اموال [[بنی امیه]] تا مقدار زیادی بالا رفته بود و اوضاع بیت المال در نهایت آشفتگی قرار داشت. تا آن كه نوبت به خلافت [[حضرت علی (ع)]] رسید، آن حضرت در توزیع بیت المال بسیار دقیق و حساب شده برخورد می‌كرد و بر خلاف خلفای قبل از خود، نهایت عدالت و مساوات را به كار می‌گرفت و همین مسأله باعث گردید كه دنیا پرستان و سودجویان نتوانستند شیوه آن حضرت را تحمّل نمایند. | |||
آن حضرت نظریه خود را در مورد بیت المال در یك جمله كوتاه چنین بیان می‌كند: «آگاه باشید كه بخشیدن بیت المال در غیر حقّ خود [[اسراف]] و تبذیر است، در حالی كه این عمل باعث بالا بردن منزلت انسان در دنیا و پائین آوردن درجة او در آخرت است، او را نزد مردم گرامی می‌دارد و نزد [[خداوند]] خوار می‌نماید.» هم چنین می‌فرماید: « اگر بیت المال متعلّق به خودم بود آن را به گونه‌ای مساوی توزیع می‌كردم، چه رسد به این كه بیت المال متعلّق به خداوند است و اختیار آن در دست من نیست و باید به همان گونه‌ای كه خداوند دستور داده عمل شود<ref>نهج البلاغه: خطبه 126.</ref>. | |||
اوضاع و احوال بیت المال در ابتدای خلافت حضرت به قدری آشفته بود كه آن حضرت می‌فرمودند: اگر اموال بیت المال را مهر و كابین زنان خود كرده باشید، آنها را باز پس می‌گیرم. و آن حضرت تمامی امتیازاتی را كه تا آن زمان پیدا شده بود لغو نمود و حتی به برادرش عقیل كه برای طلب نزد او آمده بود آهن گداخته نشان می‌دهد و هیچ گاه حاضر نشد كه عدل و مساوات را كنار گذارد. | |||
=پانویس= | =پانویس= | ||
نسخهٔ ۱۴ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۳۸
نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.
یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در
| نام | بیت المال |
|---|---|
| موضوع | فقهی |
بیت المال به معنی «خانه دارایی» یا جایی است که اموالی در آنجا نگهداری می‌شود. در صدر اسلام، بیت المال به همین معنا بود یعنی جایی که در آن اموالی را که همه مسلمانان در آن حق داشتند، می‌نهادند. بیت المال، اصطلاحی در فقه و نام یکی از نهادهای تاریخی دولت اسلامی است. ولی امروز در زبان فارسی بیت المال به معنی هر مالی است که همه مردم در آن سهم دارند، و غالباً به اموال دولتی گفته می‌شود.
معنای بیت المال
دهخدا در فرهنگ خود بیت المال را چنین تعریف می‌كند: خزانة اسلام؛ و در لطائف به معنی آن مالی است كه همة مسلمانان را در آن حقّ باشد. جایی كه در آن مالی را گذارند كه همة مسلمانان را در آن حقّی باشد[۱]. خلفای صدر اسلام از همان زمانی كه در نتیجه فتوحات خود به غنایم و اموال بسیاری دست یافتند، برای حفظ آنها در صدد وسیله‌ای بر آمدند تا آن غنایم را نگهداری و به تدریج آنها را در راه مصالح جامعه اسلامی صرف كنند و از این رو بیت المال را تأسیس كردند[۲]. همان گونه كه بیان خواهد شد، بیت المال در صدر اسلام شامل خمس، زكات، صدقات، جزیه، فیء و مالیات‌های دیگر دولت اسلامی آن زمان می‌شد، ولی در این زمان خمس، زكات، صدقات و كفّارات كه به نوعی از بیت المال هستند، در اختیار دولت جمهوری اسلامی قرار نمی‌گیرد بلكه در اختیار مراجع و فقهای عظام تقلید قرار می‌گیرد و آن بزرگواران آنها را در مصارف خود مصرف می‌نمایند؛ امّا مالیات‌ها، انفال، مصارف و ... در اختیار دولت جمهوری اسلامی است كه تحت عنوان بیت المال در خزانه‌داری كلّ جمع می‌گردد. بنابراین، بیت المال در معنای عام خود شامل هر دو مورد می‌گردد، امّا در معنای خاص خود فقط اموال و دارایی‌های دولت جمهوری اسلامی ایران را در بر می‌گیرد كه وزارت دارایی عهده‌دار حساب و كتاب آن است.
تاریخچه بیت المال
اما در مورد نحوه تقسیم اموال بیت المال، ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه می‌نویسد: چون مردم گرد ابوبكر اجتماع نمودند، هدایایی بین زن‌های مهاجرین و انصار توزیع نمود. ( یعنی: بر خلاف عدالت و مساوات عمل نمود و آنها را بر دیگران ترجیح داد، در حالی كه چنین چیزی بر خلاف دستورات الهی و ترجیح بعد مرجّح است)، اما هنگامی كه عمر به خلافت رسید، بعضی از مردم را بر بعضی دیگر ترجیح داد، پیشینیان از مسلمین را بر دیگران ترجیح داد، همه مهاجرین را بر انصار، عرب را بر عجم و آزاد را بر برده ترجیح داد[۳].
لیكن در زمان عثمان از این بدتر عمل شد و شیوه‌ای كه او اتخاذ كرد، در تضاد كامل با دستورات قرآن و روش پیامبر و حتّی دو خلیفه قبل از خود عمل نمود و رسماً اعلام می‌كرد كه ما نیازمندی‌های خود را از این مال برداشت می‌كنیم گرچه بینی عدّه‌ای به خاك مالیده شود[۴]. او درآمدهای بیت المال را بین خویشان و بستگان خود توزیع می‌كرد و هیچ گونه اشكالی در این مسأله نمی‌دید و این روش او سبب آشوب‌هایی علیه او گردید و در زمان او اموال بنی امیه تا مقدار زیادی بالا رفته بود و اوضاع بیت المال در نهایت آشفتگی قرار داشت. تا آن كه نوبت به خلافت حضرت علی (ع) رسید، آن حضرت در توزیع بیت المال بسیار دقیق و حساب شده برخورد می‌كرد و بر خلاف خلفای قبل از خود، نهایت عدالت و مساوات را به كار می‌گرفت و همین مسأله باعث گردید كه دنیا پرستان و سودجویان نتوانستند شیوه آن حضرت را تحمّل نمایند.
آن حضرت نظریه خود را در مورد بیت المال در یك جمله كوتاه چنین بیان می‌كند: «آگاه باشید كه بخشیدن بیت المال در غیر حقّ خود اسراف و تبذیر است، در حالی كه این عمل باعث بالا بردن منزلت انسان در دنیا و پائین آوردن درجة او در آخرت است، او را نزد مردم گرامی می‌دارد و نزد خداوند خوار می‌نماید.» هم چنین می‌فرماید: « اگر بیت المال متعلّق به خودم بود آن را به گونه‌ای مساوی توزیع می‌كردم، چه رسد به این كه بیت المال متعلّق به خداوند است و اختیار آن در دست من نیست و باید به همان گونه‌ای كه خداوند دستور داده عمل شود[۵]. اوضاع و احوال بیت المال در ابتدای خلافت حضرت به قدری آشفته بود كه آن حضرت می‌فرمودند: اگر اموال بیت المال را مهر و كابین زنان خود كرده باشید، آنها را باز پس می‌گیرم. و آن حضرت تمامی امتیازاتی را كه تا آن زمان پیدا شده بود لغو نمود و حتی به برادرش عقیل كه برای طلب نزد او آمده بود آهن گداخته نشان می‌دهد و هیچ گاه حاضر نشد كه عدل و مساوات را كنار گذارد.