سوره احزاب: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'امانت دار' به 'امانت‌دار') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
</div> | </div> | ||
'''سوره اَحزاب''' [[مدنی]] است و نام‌گذاری آن به این دلیل است که بخش مهمی از سوره به اتفاقات [[جنگ احزاب]]([[خندق]]) اختصاص دارد. این سوره به نکوهش رسم جاهلیِ ظِهار و پسرخواندگی می‌پردازد. پس از شرح ماجرای جنگ احزاب و نکوهش منافقان، به مسئلهٔ همسران [[پیامبر]] می‌پردازد و آنان را الگوی زنان [[مسلمان]] معرفی می‌کند. سپس به داستان [[زینب بنت جحش]] اشاره می‌کند و در مورد [[حجاب]] نیز سخن می‌گوید. موضوع [[معاد]] آخرین مبحث این سوره است. | '''سوره اَحزاب''' [[مدنی]] است و نام‌گذاری آن به این دلیل است که بخش مهمی از سوره به اتفاقات [[جنگ احزاب]]([[خندق]]) اختصاص دارد. این سوره به نکوهش رسم جاهلیِ ظِهار و پسرخواندگی می‌پردازد. پس از شرح ماجرای جنگ احزاب و نکوهش منافقان، به مسئلهٔ همسران [[پیامبر]] می‌پردازد و آنان را الگوی زنان [[مسلمان]] معرفی می‌کند. سپس به داستان [[زینب بنت جحش]] اشاره می‌کند و در مورد [[حجاب]] نیز سخن می‌گوید. موضوع [[معاد]] آخرین مبحث این سوره است. | ||
سوره‌ای است که مطالب خود را در سه بخش بیان نموده است. بخش اول ابطال سنت‌های جاهلی و اصلاح سنت‌ها، بخش دوم جریان جنگ احزاب و بخش سوم احکام الهی مربوط به همسران پیامبر(صلی الله علیه) و احکام گسترش حیاء و عفت در جامعه و در هر سه بخش به نقش [[منافقان]] در ایجاد بحران در جامعه اشاره دارد. | |||
== احزاب == | == احزاب == | ||
جمع حزب به معنی دسته‌هاست ... «احزاب» | جمع حزب به معنی دسته‌هاست ... «احزاب» یازده مرتبه در [[قرآن]] مبین آمده و همه در مقام ذمّ است و مراد از آنها دسته‌های اهل کتاب و [[مشركان|مشرکین]] و تکذیب کنندگان پیامبران است<ref>قاموس قرآن، ج 2، ص 126.</ref>. | ||
== مفهوم کلی سوره == | == مفهوم کلی سوره == | ||
* ساماندهی زندگی اجتماعی مسلمانان با | * ساماندهی زندگی اجتماعی مسلمانان با بیان قوانین؛ | ||
* | * پاکسازی خرافات [[جاهلیت]] از میان مسلمانان؛ | ||
* آموزه‌های نظامی‌جنگ احزاب و [[بنی‌قريظه]]؛ | * آموزه‌های نظامی‌جنگ احزاب و [[بنی‌قريظه|بنی‌قریظه]]؛ | ||
* | * خاتمیت [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(صلی الله علیه)]] و الگو بودن ایشان؛ | ||
* | * پاکی و [[عصمت]] [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت(علیه السلام)]]؛ | ||
* آداب معاشرت و حجاب زنان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 297.</ref>. | * آداب معاشرت و حجاب زنان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 297.</ref>. | ||
== علت نام‌گذاری == | == علت نام‌گذاری == | ||
«سوره احزاب» تنها نام | «سوره احزاب» تنها نام این سوره، احزاب به معنای حزب‌ها و گروه‌هاست و سبب نام‌گذاری آن آیات بیست و بیست ودوم این سوره است که در آنها سخن از احزاب و گروه‌ها گفته شده است<ref>همان، ص 299.</ref>. | ||
== اهداف و آموزه‌ها == | == اهداف و آموزه‌ها == | ||
اساسی | اساسی ترین هدف‌های سوره احزاب عبارت‌اند از: | ||
# سازماندهی زندگی اجتماعی مسلمانان با | # سازماندهی زندگی اجتماعی مسلمانان با بیان مقررات و قوانین زندگی برای آنان؛ | ||
# | # هدایت مسلمانان در دورۀ سخت هجوم مشرکان و خیانت [[يهود|یهودیان]] طی دو جنگ احزاب و بنی‌قریظه؛ | ||
# مبارزه با رسوبات خرافات جاهلی در | # مبارزه با رسوبات خرافات جاهلی در میان مسلمانان<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.</ref>. | ||
== محتوا و موضوعات == | == محتوا و موضوعات == | ||
سوره احزاب | سوره احزاب یکی از پربارترین سوره‌های [[قرآن مجيد|قرآن مجید]] است و مسائل متنوع و بسیار مهمی را در زمینه اصول و فروع [[اسلام]] تعقیب می‌کند. | ||
بحث‌هایی را که در این سوره آمده است می‌توان به هفت بخش تقسیم کرد: | |||
بخش اول سرآغاز سوره است | بخش اول سرآغاز سوره است که [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(صلی الله علیه)]] را به اطاعت [[خداوند]] و ترک تبعیت از [[كافران|کافران]] و پیشنهادهای منافقان دعوت می‌کند و به او اطمینان می‌دهد که در برابر کارشکنی‌های آنها از وی حمایت خواهد فرمود. | ||
بخش دوم به پاره‌ای از خرافات زمان | بخش دوم به پاره‌ای از خرافات زمان جاهلیت مانند مساله ظهار که آن را وسیله [[طلاق]] و جدایی زن و مرد از هم می‌دانستند و همچنین مساله پسرخواندگی (تبنی) اشاره کرده و قلم بطلان بر آنها می‌کشد، و پیوندهای خویشاوندی را در پیوندهای واقعی و طبیعی منحصر می‌سازد. | ||
بخش سوم | بخش سوم که مهمترین بخش این سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن و پیروزی اعجاز‌آمیز مسلمین بر [[كفار|کفار]] و کارشکنی‌ها و بهانه‌جوئی‌های گوناگون منافقان و پیمان‌شکنی آنان می‌باشد و در این زمینه دستورهای جامع و جالبی بیان شده است. | ||
بخش چهارم مربوط به همسران | بخش چهارم مربوط به همسران پیامبر است که باید در همه چیز الگو و اسوه برای زنان مسلمان باشند و در این زمینه دستورات مهمی به آنها می‌دهد. | ||
بخش پنجم به داستان | بخش پنجم به داستان زینب‌دخترجحش که روزی همسر [[زید]] پسر خوانده پیغمبر(صلی الله علیه) بود و از او جدا شد، به فرمان خدا با پیامبر(صلی الله علیه) ازدواج کرد و دستاویزی برای منافقان گشت قرآن در این زمینه پاسخ کافی به بهانه‌جویان می‌دهد. | ||
بخش ششم از مساله حجاب سخن | بخش ششم از مساله حجاب سخن می‌گوید که با بخشهای گذشته نیز رابطه نزدیک دارد و همه زنان با [[ايمان|ایمان]] را به رعایت این دستور اسلامی‌توصیه می‌کند. | ||
بخش هفتم | بخش هفتم که آخرین بخش را تشکیل می‌دهد، اشاره‌ای به مساله مهم معاد دارد و راه نجات در آن عرصه عظیم و همچنین مساله امانت‌داری بزرگ انسان یعنی مساله تعهد و تعهد و تکلیف و مسئولیت او را شرح می‌دهد<ref>تفسير نمونه، ج 17، ص 184</ref>. | ||
== فضائل، خواص و ثواب قرائت == | == فضائل، خواص و ثواب قرائت == | ||
[[ابی‌بن‌كعب]] از [[حضرت محمد (ص)| | [[ابی‌بن‌كعب|ابی‌بن‌کعب]] از [[حضرت محمد (ص)|پیغمبر(صلی الله علیه)]] روایت نموده که آن حضرت فرمود: «کسی که سوره احزاب را قرائت نموده و آن را به خانواده خود و هر کس که در تحت تملّک اوست تعلیم نماید خداوند متعال او را از [[عذاب قبر]] ایمنی دهد». | ||
[[عبد اللَّه‌بن‌سنان]] از [[امام جعفر صادق|امام صادق(علیه السلام)]] | [[عبد اللَّه‌بن‌سنان]] از [[امام جعفر صادق|امام صادق(علیه السلام)]] روایت کرده که فرمودند: «کسی که زیاد سوره احزاب را قرائت کند [[روز قيامت|روز قیامت]] در همسایگی پیامبر(صلی الله علیه) و خاندان و همسران آن حضرت خواهد بود<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 20، ص 3.</ref>». | ||
== محل و زمان نزول == | == محل و زمان نزول == | ||
سوره احزاب در | سوره احزاب در مدینه بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه) [[نزول قرآن|نازل]] شده است<ref>همان</ref>. | ||
سوره احزاب در | سوره احزاب در بین سال دوم تا پنجم هجری نازل شده است<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 299</ref>. | ||
== فضای نزول == | == فضای نزول == | ||
با توجه به اینکه سوره احزاب در [[مدینه]] و در ایام جنگ احزاب نازل شده است و حکومت نوپای اسلامی در آن موقع در حال قدرت گرفتن بود فضای نزول سوره فضایی آموزشی است آموزش احکام و اخلاق اسلامی و نیز بطلان خرافات دوران جاهلی و همچنین برخی وقایع و رویدادهای همان زمان در این سوره آمده است با توجه به تنوع مطالب این سوره به طور کلی شان نزول‌های ریزتر این سوره مطالب و محتویات ذیل می‌باشد: | با توجه به اینکه سوره احزاب در [[مدینه]] و در ایام جنگ احزاب نازل شده است و حکومت نوپای اسلامی در آن موقع در حال قدرت گرفتن بود فضای نزول سوره فضایی آموزشی است آموزش احکام و اخلاق اسلامی و نیز بطلان خرافات دوران جاهلی و همچنین برخی وقایع و رویدادهای همان زمان در این سوره آمده است با توجه به تنوع مطالب این سوره به طور کلی شان نزول‌های ریزتر این سوره مطالب و محتویات ذیل می‌باشد: | ||
اول: پسرخوانده‌ها پسران واقعی | اول: پسرخوانده‌ها پسران واقعی نیستند، احکام پسران واقعی در حق آنها جاری نمی‌باشد، آنها را باید با نام پدران اصلی‌شان صدا کرد. | ||
دوم: | دوم: پیامبر برای [[مؤمنان]] از خودشان مقدم‌تر است، زنان پیامبر مادران مؤمنان هستند، ازدواج با آنان [[حرام]] می‌باشد حتی بعد از رحلت آن حضرت. | ||
سوم: | سوم: جریان جنگ احزاب به طور مفصل. | ||
چهارم: اجلاء [[يهود بنی‌قريظه]] از | چهارم: اجلاء [[يهود بنی‌قريظه|یهود بنی‌قریظه]] از مدینه و تصرف اراضی آنها. | ||
پنجم: | پنجم: جریان زید و زینب و طلاق زینب و اینکه خدا بعد از طلاق زید زینب را به رسولش تزویج کرد تا مردم در تزویج زنان پسرخوانده‌ها بعد از طلاقشان محذوری نداشته باشند. | ||
ششم: مطالب مفصلی درباره زنان [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(صلی الله علیه)]] در رابطه با محفوظ ماندن مقام رهبری چنان | ششم: مطالب مفصلی درباره زنان [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(صلی الله علیه)]] در رابطه با محفوظ ماندن مقام رهبری چنان که خواهد آمد. | ||
هفتم: آداب دخول و خروج به محضر رسول(صلی الله علیه). | هفتم: آداب دخول و خروج به محضر رسول(صلی الله علیه). | ||
هشتم: بررسی حالات و | هشتم: بررسی حالات و تفتین‌های منافقان مدینه و تهدید آنان به [[تبعید]] و اعدام و تعقیب. | ||
نهم: | نهم: آیۀ امانت و حمل انسان امانت خدا را<ref>تفسير احسن‌الحديث، ج 8، ص 304 با اندکی تصرف در ابتدای عبارت.</ref>. | ||
== ویژگی == | == ویژگی == | ||
سوره احزاب از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند<ref>زاد المسير فی علم التفسير، ج 4، ص 141</ref>. | سوره احزاب از سور مثانی می‌باشد. مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند<ref>زاد المسير فی علم التفسير، ج 4، ص 141</ref>. | ||
سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر<ref>التمهید في علوم القرآن، ج1، ص 313.</ref>. | سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر<ref>التمهید في علوم القرآن، ج1، ص 313.</ref>. | ||
روایتی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>. | |||
آیۀ مهم تطهیر که در مورد اهل‌البیت علیهم‌السلام و پاکی آنان نازل شده آیۀ سی‌ودوم همین سوره است و در این سوره به داستان جنگ مهم احزاب اشاره شده است<ref>تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.</ref>. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ ۴ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۴۵
| نام | سوره احزاب |
|---|---|
| شماره سوره | ۳۳ |
| ترتیب نزول | ۲۱ و ۲۲ |
| جزء | ۹۰ |
| مکی/مدنی | مدنی |
| تعداد آیات | ۷۳ |
| تعداد کلمات | ۱۳۰۷ |
| تعداد حروف | ۵۷۸۷ |
سوره اَحزاب مدنی است و نام‌گذاری آن به این دلیل است که بخش مهمی از سوره به اتفاقات جنگ احزاب(خندق) اختصاص دارد. این سوره به نکوهش رسم جاهلیِ ظِهار و پسرخواندگی می‌پردازد. پس از شرح ماجرای جنگ احزاب و نکوهش منافقان، به مسئلهٔ همسران پیامبر می‌پردازد و آنان را الگوی زنان مسلمان معرفی می‌کند. سپس به داستان زینب بنت جحش اشاره می‌کند و در مورد حجاب نیز سخن می‌گوید. موضوع معاد آخرین مبحث این سوره است. سوره‌ای است که مطالب خود را در سه بخش بیان نموده است. بخش اول ابطال سنت‌های جاهلی و اصلاح سنت‌ها، بخش دوم جریان جنگ احزاب و بخش سوم احکام الهی مربوط به همسران پیامبر(صلی الله علیه) و احکام گسترش حیاء و عفت در جامعه و در هر سه بخش به نقش منافقان در ایجاد بحران در جامعه اشاره دارد.
احزاب
جمع حزب به معنی دسته‌هاست ... «احزاب» یازده مرتبه در قرآن مبین آمده و همه در مقام ذمّ است و مراد از آنها دسته‌های اهل کتاب و مشرکین و تکذیب کنندگان پیامبران است[۱].
مفهوم کلی سوره
- ساماندهی زندگی اجتماعی مسلمانان با بیان قوانین؛
- پاکسازی خرافات جاهلیت از میان مسلمانان؛
- آموزه‌های نظامی‌جنگ احزاب و بنی‌قریظه؛
- خاتمیت پیامبر اسلام(صلی الله علیه) و الگو بودن ایشان؛
- پاکی و عصمت اهل‌بیت(علیه السلام)؛
- آداب معاشرت و حجاب زنان[۲].
علت نام‌گذاری
«سوره احزاب» تنها نام این سوره، احزاب به معنای حزب‌ها و گروه‌هاست و سبب نام‌گذاری آن آیات بیست و بیست ودوم این سوره است که در آنها سخن از احزاب و گروه‌ها گفته شده است[۳].
اهداف و آموزه‌ها
اساسی ترین هدف‌های سوره احزاب عبارت‌اند از:
- سازماندهی زندگی اجتماعی مسلمانان با بیان مقررات و قوانین زندگی برای آنان؛
- هدایت مسلمانان در دورۀ سخت هجوم مشرکان و خیانت یهودیان طی دو جنگ احزاب و بنی‌قریظه؛
- مبارزه با رسوبات خرافات جاهلی در میان مسلمانان[۴].
محتوا و موضوعات
سوره احزاب یکی از پربارترین سوره‌های قرآن مجید است و مسائل متنوع و بسیار مهمی را در زمینه اصول و فروع اسلام تعقیب می‌کند.
بحث‌هایی را که در این سوره آمده است می‌توان به هفت بخش تقسیم کرد:
بخش اول سرآغاز سوره است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه) را به اطاعت خداوند و ترک تبعیت از کافران و پیشنهادهای منافقان دعوت می‌کند و به او اطمینان می‌دهد که در برابر کارشکنی‌های آنها از وی حمایت خواهد فرمود.
بخش دوم به پاره‌ای از خرافات زمان جاهلیت مانند مساله ظهار که آن را وسیله طلاق و جدایی زن و مرد از هم می‌دانستند و همچنین مساله پسرخواندگی (تبنی) اشاره کرده و قلم بطلان بر آنها می‌کشد، و پیوندهای خویشاوندی را در پیوندهای واقعی و طبیعی منحصر می‌سازد.
بخش سوم که مهمترین بخش این سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن و پیروزی اعجاز‌آمیز مسلمین بر کفار و کارشکنی‌ها و بهانه‌جوئی‌های گوناگون منافقان و پیمان‌شکنی آنان می‌باشد و در این زمینه دستورهای جامع و جالبی بیان شده است.
بخش چهارم مربوط به همسران پیامبر است که باید در همه چیز الگو و اسوه برای زنان مسلمان باشند و در این زمینه دستورات مهمی به آنها می‌دهد.
بخش پنجم به داستان زینب‌دخترجحش که روزی همسر زید پسر خوانده پیغمبر(صلی الله علیه) بود و از او جدا شد، به فرمان خدا با پیامبر(صلی الله علیه) ازدواج کرد و دستاویزی برای منافقان گشت قرآن در این زمینه پاسخ کافی به بهانه‌جویان می‌دهد.
بخش ششم از مساله حجاب سخن می‌گوید که با بخشهای گذشته نیز رابطه نزدیک دارد و همه زنان با ایمان را به رعایت این دستور اسلامی‌توصیه می‌کند.
بخش هفتم که آخرین بخش را تشکیل می‌دهد، اشاره‌ای به مساله مهم معاد دارد و راه نجات در آن عرصه عظیم و همچنین مساله امانت‌داری بزرگ انسان یعنی مساله تعهد و تعهد و تکلیف و مسئولیت او را شرح می‌دهد[۵].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابی‌بن‌کعب از پیغمبر(صلی الله علیه) روایت نموده که آن حضرت فرمود: «کسی که سوره احزاب را قرائت نموده و آن را به خانواده خود و هر کس که در تحت تملّک اوست تعلیم نماید خداوند متعال او را از عذاب قبر ایمنی دهد».
عبد اللَّه‌بن‌سنان از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده که فرمودند: «کسی که زیاد سوره احزاب را قرائت کند روز قیامت در همسایگی پیامبر(صلی الله علیه) و خاندان و همسران آن حضرت خواهد بود[۶]».
محل و زمان نزول
سوره احزاب در مدینه بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه) نازل شده است[۷]. سوره احزاب در بین سال دوم تا پنجم هجری نازل شده است[۸].
فضای نزول
با توجه به اینکه سوره احزاب در مدینه و در ایام جنگ احزاب نازل شده است و حکومت نوپای اسلامی در آن موقع در حال قدرت گرفتن بود فضای نزول سوره فضایی آموزشی است آموزش احکام و اخلاق اسلامی و نیز بطلان خرافات دوران جاهلی و همچنین برخی وقایع و رویدادهای همان زمان در این سوره آمده است با توجه به تنوع مطالب این سوره به طور کلی شان نزول‌های ریزتر این سوره مطالب و محتویات ذیل می‌باشد:
اول: پسرخوانده‌ها پسران واقعی نیستند، احکام پسران واقعی در حق آنها جاری نمی‌باشد، آنها را باید با نام پدران اصلی‌شان صدا کرد.
دوم: پیامبر برای مؤمنان از خودشان مقدم‌تر است، زنان پیامبر مادران مؤمنان هستند، ازدواج با آنان حرام می‌باشد حتی بعد از رحلت آن حضرت.
سوم: جریان جنگ احزاب به طور مفصل.
چهارم: اجلاء یهود بنی‌قریظه از مدینه و تصرف اراضی آنها.
پنجم: جریان زید و زینب و طلاق زینب و اینکه خدا بعد از طلاق زید زینب را به رسولش تزویج کرد تا مردم در تزویج زنان پسرخوانده‌ها بعد از طلاقشان محذوری نداشته باشند.
ششم: مطالب مفصلی درباره زنان رسول خدا(صلی الله علیه) در رابطه با محفوظ ماندن مقام رهبری چنان که خواهد آمد.
هفتم: آداب دخول و خروج به محضر رسول(صلی الله علیه).
هشتم: بررسی حالات و تفتین‌های منافقان مدینه و تهدید آنان به تبعید و اعدام و تعقیب.
نهم: آیۀ امانت و حمل انسان امانت خدا را[۹].
ویژگی
سوره احزاب از سور مثانی می‌باشد. مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند[۱۰].
سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر[۱۱].
روایتی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۲].
آیۀ مهم تطهیر که در مورد اهل‌البیت علیهم‌السلام و پاکی آنان نازل شده آیۀ سی‌ودوم همین سوره است و در این سوره به داستان جنگ مهم احزاب اشاره شده است[۱۳].
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج 2، ص 126.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 297.
- ↑ همان، ص 299.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.
- ↑ تفسير نمونه، ج 17، ص 184
- ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 20، ص 3.
- ↑ همان
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 299
- ↑ تفسير احسن‌الحديث، ج 8، ص 304 با اندکی تصرف در ابتدای عبارت.
- ↑ زاد المسير فی علم التفسير، ج 4، ص 141
- ↑ التمهید في علوم القرآن، ج1، ص 313.
- ↑ جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 16، ص 300.
منبع
برگرفته از سایت معرفی سوره احزاب - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir