جریان‌ها و احزاب در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۴ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۲۲

احزاب سیاسی

جریان‌ها و احزاب در ایران مدخلی است که به فهرستی از تشکل‌ها، جریان‌ها، جنبش‌ها و حزب‌های فعال سیاسی در جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد.

جریان‌ها و حزب‌های فعال در ایران

اصول‌گرایان

«اصول‌گرایان» یا پیروان اصول یا بنیادگرایان و پیش‌تر به آن جناح راست یا راست گفته می‌شد. یکی از دو جریان سیاسی اصلی در ایران هستند. پس از سال ۱۳۷۸ شمسی و انتخابات مجلس ششم تا ۱۳۸۱ شمسی و انتخابات شوراها، جریان اصول‌گرایان از دل جریان راست متولد شد. بخشی از بنیان‌گذاران این جریان از اعضای گروه جامعتین (جامعه روحانیت مبارز و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) بوده‌اند.

حزب / جریان	رهبر / رئیس
جامعه روحانیت مبارز	مصطفی پورمحمدی
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم	سید هاشم حسینی بوشهری
حزب مؤتلفه اسلامی	اسدالله بادامچیان
جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی	محمد جواد عامری شهرابی
جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی	مالک شریعتی
جبهه پایداری انقلاب اسلامی	صادق محصولی
جامعه اسلامی مهندسین	محمدرضا باهنر
انجمن اسلامی پزشکان ایران	حسین‌علی شهریاری
جامعه زینب	اعظم حاجی‌عباسی
فدائیان اسلام	سید مجتبی نواب صفوی، محمدمهدی عبدخدایی
حزب تمدن اسلامی	محمد مهدوی
جمعیت وفاداران انقلاب اسلامی	حبیب‌الله بوربور
حزب نواندیشان ایران اسلامی	امیر محبیان
کانون دانشگاهیان ایران اسلامی	سید محمد حسینی
حزب توسعه و عدالت ایران اسلامی	مهدی وکیل‌پور
حزب سبز ایران	حسین کنعانی‌مقدم
جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی	محمدسعید احدیان

اصلاح و اصول

اصلاح‌طلبان

«اصلاح‌طلبان»، یکی از دو جناح سیاسی اصلی در بین گروه‌های داخل ایران به‌شمار می‌رود. این جناح پس از واقعه دوم خرداد، خود را اصلاح‌طلب نامیدند.

حزب / جریان	رهبر / رئیس
مجمع روحانیون مبارز	سید محمد موسوی خوئینی‌ها
حزب اعتماد ملی	الیاس حضرتی
حزب جمهوریت ایران اسلامی	رسول منتجب‌نیا
حزب اسلامی کار	حسین کمالی
سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی	امیر طاهری
حزب ندای ایرانیان	صادق خرازی
حزب اتحاد ملت ایران اسلامی	علی شکوری‌راد
مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم	سید حسین موسوی تبریزی
انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران	محمدرضا ظفرقندی
مجمع نیروهای خط امام	سید هادی خامنه‌ای
حزب همبستگی ایران اسلامی	علی‌اصغر احمدی
حزب مردم‌سالاری	مصطفی کواکبیان
حزب اراده ملت ایران	احمد حکیمی‌پور
جمعیت زنان جمهوری اسلامی	زهرا مصطفوی
مجمع اسلامی بانوان	فاطمه کروبی
خانه کارگر	علیرضا محجوب

اعتدال‌گرایان

«اعتدال‌گرایی»، جریانی اجتماعی-سیاسی با استراتژی مشخص توسعه است که در کنار «اصلاح‌طلبی» و «اصول‌گرایی» قرار می‌گیرد^[۱].

اعتدال

حزب / جریان	رهبر / رئیس
کارگزاران سازندگی	غلامحسین کرباسچی
حزب اعتدال و توسعه	محمدباقر نوبخت
حزب مستقل و اعتدال ایران	قدرتعلی حشمتیان
حزب اسلامی رفاه کارگران	حسن فرجی

اقلیت‌های مذهبی/ دینی^[۲]

«اقلیت‌های مذهبی» اعم از اهل‌سنت، یعنی حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و نیز، شیعه زیدی، دارای احترام کامل می‌باشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقه‌ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها بر طبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب.

جمعیت دعوت و اصلاح

حزب	ایدئولوژی	رهبر
جماعت دعوت و اصلاح	اخوان‌المسلمین	ناصر سبحانی، عبدالرحمان پیرانی

حزب‌های غیررسمی داخل ایران

«ملی‌گرایی» یا «ناسیونالیسم»، یک ایده و جنبش است که هدف آن ترقی بخشیدن منافع یک ملت است. ملی‌گرایی نوعی آگاهی جمعی است، یعنی آگاهی به تعلق به ملت که آن را «آگاهی ملی» می‌خوانند. ناسیونالیسم در سیاست معمولاً به‌عنوان یک زیرمجموعه برای دیگر باورهای همسو شناخته می‌شود و قابلیت ارتجاع به «راست و چپ» را داراست.

حزب / جریان	ایدئولوژی / مکتب	دین	رهبر / رئیس
جبهه ملی ایران	ملی‌گرایی	سکولار	سید حسین موسویان
حزب مردم ایران	ملی‌گرایی، سوسیال دموکرات	سکولار	محمدصادق مسرت
حزب ایران	ملی‌گرایی، سوسیال دموکرات	سکولار	باقر قدیری‌اصل
حزب پان ایرانیست	پان‌ایرانیسم	سکولار	زهرا صفارپور
حزب ملت ایران	پان‌ایرانیسم	سکولار	—
نهضت آزادی ایران	لیبرال اسلامی	اسلام‌گرا	محمد توسلی
جنبش مسلمانان مبارز	سوسیاس دموکرات	اسلام‌گرا	حبیب‌الله پیمان
شورای فعالان ملی-مذهبی ایران	سوسیال دموکرات	اسلام‌گرا	—

حزب‌های مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور

جمهوری‌خواهان

حزب / جریان	ایدئولوژی / مکتب	رهبر / رئیس
حزب مرز پرگهر	ملی‌گرایی	روزبه فراهانی‌پور
حزب سکولار دموکرات ایرانیان	سکولاریسم	اسماعیل نوری علا
اتحاد جمهوری‌خواهان ایران	سکولار دموکرات	—
همبستگی جمهوری‌خواهان ایران	سکولار دموکرات	علی افشاری
سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور	ملی‌گرایی	کامبیز قائم مقام، بهمن مبشری، همایون مهمنش، پوریا مطهری، بهمن انواری
حزب سوسیال دموکرات و لائیک ایران	سوسیال دموکرات	فرهنگ قاسمی، منوچهر تقوی بیات
حزب چپ ایران (فداییان خلق)	سوسیال دموکرات	بهروز خلیق
سازمان سوسیالیست‌های ایران	سوسیال دموکرات	—

پادشاهی‌خواهان

«پادشاهی‌خواهی ایرانی» یا «سلطنت‌طلبی ایرانی» پشتیبانی از بازیابی پادشاهی در ایران است که در پی انقلاب ۱۳۵۷ منسوخ شد. سازمان‌های سیاسی سلطنت‌طلب، سکولار بوده و خواهان بازگرداندن دودمان پهلوی به سلطنت هستند.

حزب / جریان	ایدئولوژی / مکتب	رهبر / رئیس
انجمن پادشاهی ایران	—	—
حزب مشروطه ایران–لیبرال دموکرات	لیبرالیسم	هایده توکلی
شورای ملی ایران	—	رضا پیرزاده، نازیلا گلستان
ایران نوین	لیبرالیسم کاپیتالیسم	—

فدرالیست‌ها و حزب‌های قوم‌گرا

حزب / جریان	رهبر / رئیس
حزب دموکرات کردستان ایران	مصطفی هجری
حزب کومله کردستان ایران	عبدالله مهتدی
کومله سازمان کردستان حزب کمونیست ایران	[[ابراهیم علیزاده
حزب آزادی کردستان	حسین یزدان‌پناه
سازمان خبات انقلابی کردستان ایران	شیخ جلال حسینی
حزب حیات آزاد کردستان	سیامند معینی و زیلان وژین
جنبش آزادی‌بخش ملی آذربایجان جنوبی	پیروز دیلنچی
جنبش بیداری ملی آذربایجان جنوبی	محمودعلی چهرگانی
جبهه متحد کرد	رحیم فرهمند

گروه‌های چپ (سوسیالیست و کمونیست)

در سال ۱۲۸۲ یا ۱۲۸۳ شمسی، حزب سوسیال دموکرات توسط مهاجران ایرانی در قفقاز جنوبی با کمک انقلابیون محلی تشکیل شد و روابط نزدیک خود را با حزب کارگر سوسیال دموکرات روسیه و حزب همت تشکیل شد^[۳].

کومونیست

حزب / جریان	رهبر / رئیس
شورای ملی مقاومت ایران	مریم رجوی
سازمان مجاهدین خلق ایران	زهرا مریخی
حزب سبزهای ایران	کاظم موسوی
حزب توده ایران	محمد امیدوار
حزب کمونیست ایران	—
حزب کمونیست ایران (مارکسیست-لنینیست-مائوئیست)	—
حزب رنجبران ایران	—
حزب کار ایران	—
حزب کمونیست کارگری ایران	حمید تقوایی
چریک‌های فدایی خلق ایران	اشرف دهقانی
سازمان فداییان خلق ایران (اکثریت)	بهروز خلیق
سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران – پیرو برنامه هویت	مهدی سامع
سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران	حسین زهری
سازمان کارگران انقلابی ایران – راه کارگر	—

جستارهای وابسته

پانویس

↑ عمده افراد شاخص این جریان مانند اکبر هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی سال‌های گذشته جزو جناح راست بوده‌اند. برخی منتقدان اعتدال‌گرایی را احیا و بازگشت جناح راست می‌دانند.
↑ ایرانیان زرتشتی، یهودی، صابئی، مسیحی، اعم ازآشوریان ایران و ارمنی‌های ایران تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند.
↑ سوسیالیسم در ایران یا سوسیالیسم ایرانی یک ایدئولوژی و مکتب سیاسی در ایران است که از قرن ۲۰ آغاز شده و احزاب مختلف سیاسی این کشور را در بر می‌گیرد. ایران یک دوره کوتاه سوسیالیسم جهان سوم را در اوج حزب توده پس از استعفای رضاشاه و جانشینی وی توسط پسرش محمدرضا پهلوی _هر چند این حزب هرگز به قدرت نرسید_ تجربه کرد. پس از ناکامی در رسیدن به قدرت، این شکل از سوسیالیسم جهان سوم با ملی‌گرایی ایرانی مصدق از حزب جبهه ملی به عنوان اصلی‌ترین نیروی ضد سلطنت در ایران جایگزین شد و به قدرت رسید (۱۹۴۹–۱۹۵۳)، و با آن قدرت حتی در مخالفت تا ظهور اسلام‌گرایی و انقلاب ایران باقی ماند. حزب توده ایران از آن زمان به سمت کمونیسم اولیه سوسیالیستی حرکت کرد.

منابع

کتاب «جمعیت فدائیان اسلام و نقش آنها در تحولات سیاسی اجتماعی ایران»، نوشتۀ داود امینی.
کتاب «اعتدال چیست؟ اعتدال گرا کیست؟»، نوشتۀ هادی نوری.

[1] عمده افراد شاخص این جریان مانند اکبر هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی سال‌های گذشته جزو جناح راست بوده‌اند. برخی منتقدان اعتدال‌گرایی را احیا و بازگشت جناح راست می‌دانند.

[2] ایرانیان زرتشتی، یهودی، صابئی، مسیحی، اعم ازآشوریان ایران و ارمنی‌های ایران تنها اقلیت‌های دینی شناخته می‌شوند.

[3] سوسیالیسم در ایران یا سوسیالیسم ایرانی یک ایدئولوژی و مکتب سیاسی در ایران است که از قرن ۲۰ آغاز شده و احزاب مختلف سیاسی این کشور را در بر می‌گیرد. ایران یک دوره کوتاه سوسیالیسم جهان سوم را در اوج حزب توده پس از استعفای رضاشاه و جانشینی وی توسط پسرش محمدرضا پهلوی _هر چند این حزب هرگز به قدرت نرسید_ تجربه کرد. پس از ناکامی در رسیدن به قدرت، این شکل از سوسیالیسم جهان سوم با ملی‌گرایی ایرانی مصدق از حزب جبهه ملی به عنوان اصلی‌ترین نیروی ضد سلطنت در ایران جایگزین شد و به قدرت رسید (۱۹۴۹–۱۹۵۳)، و با آن قدرت حتی در مخالفت تا ظهور اسلام‌گرایی و انقلاب ایران باقی ماند. حزب توده ایران از آن زمان به سمت کمونیسم اولیه سوسیالیستی حرکت کرد.

[۱]

[۲]

[۳]

@@ خط ۱۸: / خط ۱۸: @@
 | [[سیدهاشم حسینی بوشهری|سید هاشم حسینی بوشهری]]
 |-
-| [[حزب مؤتلفه اسلامی]]
+| حزب مؤتلفه اسلامی
 | اسدالله بادامچیان
 |-
-| [[جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی]]
+| جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی
 | محمد جواد عامری شهرابی
 |-
-| [[جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی]]
+| جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی
 | مالک شریعتی
 |-
-| [[جبهه پایداری انقلاب اسلامی]]
+| جبهه پایداری انقلاب اسلامی
 | صادق محصولی
 |-
-| [[جامعه اسلامی مهندسین]]
+| جامعه اسلامی مهندسین
 | محمدرضا باهنر
 |-
-| [[انجمن اسلامی پزشکان ایران]]
+| انجمن اسلامی پزشکان ایران
 | حسین‌علی شهریاری
 |-
-| [[جامعه زینب]]
+| جامعه زینب
 | اعظم حاجی‌عباسی
 |-
-| [[فدائیان اسلام]]
+| فدائیان اسلام
 | [[سید مجتبی نواب صفوی]]، محمدمهدی عبدخدایی
 |-
-| [[حزب تمدن اسلامی]]
+|حزب تمدن اسلامی
 | محمد مهدوی
 |-
-| [[جمعیت وفاداران انقلاب اسلامی]]
+| جمعیت وفاداران انقلاب اسلامی
 | حبیب‌الله بوربور
 |-
-| [[حزب نواندیشان ایران اسلامی]]
+| حزب نواندیشان ایران اسلامی
 | امیر محبیان
 |-
-| [[کانون دانشگاهیان ایران اسلامی]]
+|کانون دانشگاهیان ایران اسلامی
 | سید محمد حسینی
 |-
-| [[حزب توسعه و عدالت ایران اسلامی]]
+| حزب توسعه و عدالت ایران اسلامی
 | مهدی وکیل‌پور
 |-
-| [[حزب سبز ایران]]
+| حزب سبز ایران
 | حسین کنعانی‌مقدم
 |-
-| [[جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی]]
+| جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی
 | محمدسعید احدیان
 |}
 <div class="wikiInfo">[[پرونده:اصلاح و اصول.jpg|جایگزین=اصلاح و اصول|بندانگشتی|اصلاح و اصول]]</div>
 === اصلاح‌طلبان ===
 «[[اصلاح‌طلبان]]»، یکی از دو جناح سیاسی اصلی در بین گروه‌های داخل [[ایران]] به‌شمار می‌رود. این جناح پس از واقعه دوم خرداد، خود را [[اصلاح‌طلب]] نامیدند.