شعبان

ماه شعبان(شَعبان المُعَظّم) هشتمین ماه تقویم هجری قمری است. شعبان ماه رحمت و لطف الهی و فرصتی است برای شست‌ و شوی دل از زنگارهای هواپرستی و دنیازدگی و یکی از عزیزترین ماه‌های اسلامی و منسوب به پیامبر (صلی‌الله عليه وآله وسلم). نبی مکرم اسلام (صل‌الله عليه وآله وسلم) در مورد فضیلت ماه شعبان فرمود: «شعبان ماه شریفی است و ماه من است و حاملین عرش آن‌ را بزرگ می‌دارند و قدرش را می‌شناسند.» وقایع تاریخی متعددی نیز در این ماه روی داده که مهمترین آنها ولادت امام حسین (علیه‌السلام)، امام علی بن الحسین (علیه‌السلام)، امام مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه الشريف) و حضرت ابوالفضل (علیه‌السلام) و حضرت علی اکبر (علیه‌السلام) است.

معانی ماه شعبان

این نام از آن جهت است‌ که مردم در این ماه به گروه‌های متعدد تقسیم شده و بر سر آب‌های خویش و برای غارت می‌رفته‌اند و شعبان و انشعاب از یک ریشه به معنای دسته دسته شدن است.

وجه تسمیه ماه شعبان

در لغت به یک نحوه و در روایات به نحوه دیگری ذکر شده است، مثلاً در لسان العرب گفته شده است: «و شعبان اسم للشهر، سمی بذلک تشعبهم فیه ای تفرقهم فی طلب المیاه و قیل فی الغارات و قال ثعلب: قال بعضهم انما سمی شعبان شعبان لانه شعب ای ظهر بین شهری رمضان و رجب».

شعبان از ریشه شعب است و از آنجا که در این ماه روزی مؤمنان و حسنه در آن منشعب و بسیار می‌گردد، این ماه شعبان نام گرفت. شعبان یکی از ماه‌های قمری است و آن را شعبان نامیده‎اند چون مردم در این ماه برای طلب آب متفرق و پراکنده می‎شدند و در کتاب الغارات هم گفته شده همچنین ثعلب هم گفته است که: برخی می‎گویند شعبان را [شعبان نامیده‎اند چون بین دو ماه رجب و رمضان واقع شده است] در کتاب تاج‌العروس هم قریب به همین الفاظ و همین معانی را برای ماه شعبان و وجه تسمیه‌اش ذکر کرده است.

وجه تسمیه شعبان در روایات شریفه

1. شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان در ابتدای اعمال شعبان المعظم روایتی را از امیرالمؤمنین ذکر فرموده است که در آن هست: «ای تازه کارها! امروز غره شعبان کریم است، نامیده است او را پروردگار ما شعبان به جهت پراکنده شدن خیرات [در آن] ... و جلوه داده ابلیس شعبه‎‌های شرور خود را ...».
2. قال رسول الله (صلی‌الله عليه وآله وسلم) وقد تذاکر اصحابه عند فضائل شعبان، فقال صلی الله علیه وآله وسلم انما سمی شعبان لانه یتشعب فیه ارزاق المؤمنین. رسول خدا (صلی‌الله عليه وآله وسلم) در حالی که اصحاب‌شان درباره فضائل ماه شعبان گفتگو می‌کردند فرمودند: [ماه شعبان، شعبان نامیده شده است؛ زیرا در آن روزی‌های مؤمنین تقسیم می‎شود].
3. روی زیاد بن میمون ان النبی صلی الله علیه وآله قال: انما سمی شعبان لانه یشعب فیه خیر کثیر لرمضان و شهر رمضان سمی بذلک لانه یرمض الذنوب. زیاد بن میمون می‎گوید پیغمبر خدا (صلی‌الله عليه وآله وسلم) فرمودند: ماه شعبان را به این نام نامیده ‎اند زیرا از این ماه خیر زیادی به رمضان سرازیر می‌شود و ماه رمضان هم رمضان نامیده شده است زیرا گناهان را می‌‎ریزد].

فضیلت ماه شعبان از نگاه احادیث و روایات

رسول خدا(صلی‌الله عليه وآله وسلم) فرمودند: ان رجب شهر الله، و شعبان شهری و شهر رمضان شهر امتی. رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است. همچنین فرمودند: شعبان شهری، رحم اللّه من أعاننی علی شهری. شعبان ماه من است خدا بیامرزد کسی که مرا به ماه من اعانت کند. و نیز در حدیثی دیگر پیامبر می‌فرماید: ماه شعبان ماهی است که اعمال انسان‌ها بالا می‌رود در حالی‌که مردم از آن غفلت می‌کنند. همین طور از امام علی (علیه‌السلام) گزارش شده که فرمودند: ماه شعبان ماه رسول خدا(صلی‌الله عليه وآله وسلم) است.

اعیاد ماه شعبان

در این ماه وقایع شیرینی برای دوستداران اهل‌بیت (علیه‌السلام) اتفاق افتاد. سوم این ماه که مصادف با میلاد سید الاتقیاء، ابا‌عبدالله (علیه‌السلام) در سال 4ه‍. ق بوده و در چهارمین روز این ماه و در سال 22 ه‍. ق میلاد مسعود حضرت اباالفضل العباس (علیه‌السلام) و مولود مبارک پنجمین روز این ماه و در سال 38ه‍ ق امام سیدالساجدین (علیه‌السلام) بوده است. و نور عین اباعبدالله (علیه‌السلام) وجود نازنین حضرت علی اکبر(علیه‌السلام) در روز یازدهم این ماه به دنیا آمد. مهم‌ترین حادثه در نیمه این ماه شریف، اتفاق افتاد و آن میلاد مسعود امام دوازدهم حضرت مهدی موعود (عجل‌الله تعالی فرجه) است.

باید در این شب خوشحال بود. اما ضمن ابراز این شادی، نباید مرتکب مسائلی شد که امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) از آن راضی نیستند بلکه باید به دنبال اعمالی باشیم که رضایت آن بزرگوار را به همراه داشته باشد.

اعمال ماه شعبان

در کتاب مفاتیح‌الجنان در بخش اعمال ماه شعبان اعمال زیر ذکر شده است:

	اعمال ماه شعبان
اعمال مشترک	روزه گرفتن صلوات فرستادن صدقه دادن خواندن مناجات شعبانیه هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ وَ اَسْئَلُهُ التَّوْبَةَ» گفته شود. هر روز هفتاد مرتبه ذکر «اَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذی لااِلهَ اِلاّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَیُّ الْقَیّوُمُ وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» گفته شود. در کل این ماه هزار بار ذکر «لا اِلهَ اِلا اللهُ وَلا نَعْبُدُ اِلاّ اِیّاهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ وَ لَوُ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» گفته شود در هر پنجشنبه این ماه دو رکعت نماز اقامه شود؛ که در هر رکعت بعد از حمد، صد مرتبه سوره توحید و بعد از سلام صد بار صلوات فرستاده شود. هنگام ظهر و نیمه شب، صلوات شعبانیه که از امام سجاد(علیه‌السلام) روایت شده، خوانده شود:
شب اول	خواندن دوازده رکعت نماز که در هر رکعت حمد یک مرتبه و یازده مرتبه توحید
روز اول	روزه گرفتن
روز سوم	روزه گرفتن خواندن دعای «اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فی هذَا الْیَوْمِ»: خواندن دعای «اَللّهُمَّ اَنْتَ مُتَعالِی الْمَکانِ»:
شب سیزدهم	خواندن دو رکعت نماز که در هر رکعت حمد، یس، تَبارَک المُلْک و توحید خوانده شود.
شب پانزدهم	غسل کردن شب‏ زنده‏ داری به نماز و دعا و استغفار خواندن دعای کمیل زیارت امام حسین (علیه‌السلام) که برترین اعمال این شب است(خواندن زیارتنامه زیر یا زیارت کتاب اقبال الاعمال). هر یک از ذکرهای «سبحان اللّه» و «الحمد للّه» و «اللّه اکبر» و «لا اله الاّ اللّه» را صد مرتبه بگوید دو رکعت بعد از نماز عشاء با کیفیتی خاص و چهار رکعت، در هر رکعت بعد از حمد و صد بار سوره توحید و دعایی مخصوص در پایان نمازها دعای «اللهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْیَتِکَ»: دعای «اللهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنَا وَ مَوْلُودِهَا»: دعای «أَنْتَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ»: دعای «إِلَهِی تَعَرَّضَ لَکَ فِی هَذَا اللیْلِ الْمُتَعَرِّضُونَ»:
سه روز آخر	روزه گرفتن در روزهای پایانی این ماه، این دعا را زیاد بخواند: «اللهُمَّ إِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنَا فِیمَا مَضَی مِنْ شَعْبَانَ فَاغْفِرْ لَنَا فِیمَا بَقِیَ مِنْهُ»: خدایا اگر در آنچه از ماه شعبان گذشت ما را نیامرزیدی، پس در آن مقدار که از آن باقی مانده است ما را بیامرز.
شب آخر	دعای شب آخر:

بسیاری از مسلمانان، آخرین روز این ماه را به عنوان یوم الشک روزه می‌گیرند.

جستارهای وابسته

• رجب
• رمضان
• محمدبن عبدالله (خاتم الانبیا)
• حجت بن الحسن (مهدی)