یحیویه

یحیویه‏ پیروان یحیى بن زید بن على بن الحسین بن على بن أبی طالب بودند.

تاریخچه

یحیى پس از كشته شدن پدرش زید به خراسان رفت و چون به سرخس رسید افرادی از «محكمه» و «خوارج» نزد وی رفتند و خواستند تا علیه بنی امیه خروج كند و وارد جنگ شود. یحیى از پذیرفتن پیشنهاد ایشان امتناع كرد و به بلخ رفت و در آن جا نزد حریش بن عمرو بن داوود اقامت گزید.یوسف بن عمر ثقفى به نصر بن سیار عامل خراسان نامه نوشت و از او خواست كه یحیى را دستگیر كند. نصر او را دستگیر كرده و در قهندز مرو زندانی کرد. پس از مرگ هشام بن عبد الملک جانشین او ولید بن عبد الملك به نصر بن سیار دستور داد كه یحیى را آزاد كند. (البته بعضى گفته‏ اند وى از زندان فرار کرد و به بیهق رفت.) یحیى از مرو به سرخس رفت ولى نصر بن سیار به عاملان سرخس و توس دستور داد كه یحیى را به نیشابور برگرداند. چون یحیى نزد عمرو بن زراره حاكم نیشابور رسید، عمرو یك هزار درهم به او داد و وى را به جانب قومس روانه كرد. پس از آن یحیى با صد و بیست نفر از یاران خود با عمرو بن زراره كه لشكرى فراوان داشت نبرد كرد. عمرو در این نبرد كشته شد. سپس یحیى به سوى هرات رفت. نصر بن سیار، سلم احوز مازنى را با هشت هزار سپاهى به تعقیب وى فرستاد. سلم در روستایى از ولایت گوزگان به یحیى رسید و سه روز نبرد كردند و سرانجام یحیى كشته شد و جسدش را بر دروازه گوزگان (جوزجان) به دار آویختند و همچنان بر دار بود تا این كه سیاه‏ جامگان به آن جا رفتند و جسد یحیی را از دار پایین آورده دفن کردند. ابو مسلم خراسانى قاتلان یحیى را به چنگ آورد و کشت. مسعودى مى‏ نویسد: مردم خراسان كه از بیم بنى امیه گریخته بودند، هفت روز براى یحیى عزادارى كردند. مردم در آن سال تمام فرزندان پسری را که در خراسان به دنیا آمده بودند را یحیی نامیدند.

مذهب یحیی بن زید

علما و محققان در باره مذهب یحیی دچار اختلاف شدند. برخی او را امامی مذهب و برخی او را زیدی مذهب می دانند. برخی دیگر نوشته اند:«شیعیان درباره یحیی سخن تندی بیان نکردند چه رسد به بدگویی. وی امامت امام صادق را پذیرفته بود. امام بعد از اطلاع از شهادتش برای او گریست و در حقش دعا کرد. و اما برخی دیگر از بزرگان معتقدند که وی تابع امام صادق نبوده بلکه به طور مستقل و به رای خود عمل می کرده است.

زمینه های قیام یحیی بن زید

یحیی پس از شهادت پدرش زید بن علی که در کوفه اتفاق افتاده بود، آهنگ خراسان کرد و پیش از رفتن به آن دیار، با شخصی به نام متوکل بن هارون که از شیعیان و راویان امام صادق(ع) بود، دیدار کرد. یحیی از او که از سفر حج بازگشته بود، اوضاع مدینه و نظر امام صادق(ع) را در مورد خود و پدرش پرسید. متوکل پیش‌ گویی امام را در این که کشته خواهد شد، به او داد. یحیی سپس اوراق صحیفه سجادیه را که به خط پدرش زید نوشته شده بود به متوکل داد تا آن را به مدینه برساند. این گفتگو هم از نظر کسانی که قایل به امامی بودن یحیی و هم کسانی که مخالف امامی بودن ایشان هستند تایید و مستند شده است.

قیام یحیی بن زید

قیام یحیی بن زید این گونه آغاز شد که وی پس از شهادت پدرش، همراه با ده نفر ابتدا به زیارت مرقد امام حسین علیه السلام رفت و سپس به محلی در نزدیکی کوفه بازگشت. دی این هنگام برخی از یارانش از دور وی پراکنده شدند یحیی از آن جا به بین النهرین و سپس به مداین رفت. وی از مداین عازم بلخ شد و در آن شهر دستگیر و سپس آزاد شد. نوشته اند که مردم بلخ و شهرهای دیگر خراسان، پس از آزادی یحیی، زنجیرهایی را که با آن بدن یحیی را به بند کرده بودند، به قیمت بالایی خریدند و از حلقات آن انگشتر درست کردند.

تاریخ شهادت

یحیی بن زید همراه با یارانش در سال ۱۲۵ هجری در جنگی سخت در جوزجان افغانستان، به شهادت رسید. تاریخ شهادت وی را جمعه ماه شعبان ذکر کرده‌اند. مطابق با اطلاعات منابع تاریخی، بدن یحیی را بعد از شهادت از دروازه جوزجان آویزان کردند. و سرش را نزد ولید بن عبدالملک فرستادند، وی نیز سر یحیی را برای مادرش فرستاد.گفته شده است که سر وی تا زمان ابومسلم خراسانی بالای دار بود تا اینکه ابومسلم پس از تسلط بر خراسان، جسد او را پایین آورد و بر او نماز خواند و او را دفن کرد و دستور داد برای او عزاداری کنند.