قطر
قطر با نام رسمی دولت قطر کشوری در جنوب غربی قاره آسیا در منطقه خاورمیانه و در شرق شبه‌جزیره عربستان، و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده‌است. پایتخت آن، شهر دوحه است. قطر مرز مشترک زمینی با عربستان سعودی دارد و این تنها راه ارتباطی این کشور با سایر کشورهای منطقه از طریق خشکی است. مرز آبی این کشور کشورهای ایران، کویت، عراق، عربستان، بحرین و امارات متحده عربی است.
| نام کشور | قطر |
|---|---|
| تعداد جمعیت | حدود 3 میلیون نفر |
| دین | اسلام |
| زبان رسمی | عربی |
| نظام حکومتی | پادشاهی مشروطه |
| مساحت | ۱۱،۴۹۳ کیلومتر مربع |
| واحد پول | ریا‌ل قطر |
| چهره‌های (دینی، سیاسی) شاخص | تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی |
قطر
قطر به صورت امارتی مطلقه و ارثی از میانه سده ۱۹ میلادی توسط خاندان آل ثانی فرمانروایی می‌شود. قبل از کشف نفت خام، قطر به طور کلی به خاطر شکار مروارید و تجارت دریایی شناخته می‌شد.
این کشور تا سال ۱۹۷۱ تحت‌الحمایه بریتانیا بود. پس از استقلال در سال ۱۹۷۱ به سبب درآمدهای سرشار نفتی و گاز طبیعی، این کشور تبدیل به یکی از ثروتمندترین کشورهای منطقه شد.
تمام پست های حساس حکومتی در قطر توسط خاندان آل ثانی یا افراد نزدیک آنان اداره می‌شود. این کشور از سال ۱۹۹۲ روابط نظامی گسترده با ایالات متحده آغاز کرد.
جغرافیا
موقعیت جغرافیایی این کشور و قرار گرفتن آن در قلب منطقه خلیج فارس و همسایگی با کشورهای مهم منطقه و از سوی دیگر، کشف نفت و برخورداری از منابع عظیم گاز، به لحاظ سیاسی و اقتصادی، برای قطر موقعیت ویژۀ استراتژیکی آفریده است.
گرچه کمی وسعت و جمعیت تا حدی از عمق استراتژیک آن کاسته است، ولی در هر حال، اهمیت منابع طبیعی، به ویژه منابع سرشار گاز طبیعی، این نقصان را تا حدی جبران می‌کند، به گونه‌ای که قطر پس از روسیه و ایران، بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان رادر اختیار دارد.
قطر با جمعیت حدود 3 میلیون نفر و با وسعت ۱۱.۳۴۷ کیلومتر مربع، یکی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس است که به دلیل موقعیت جغرافیایی، اهمیت ژئوپلیتیکی خاصی دارد. بخشی از ساحل غربی و مرز جنوبی این کشور به سواحل عربستان سعودی و بحرین متصل بوده و شرق آن نیز در کنار ساحل و مرز امارات متحده عربی و عمان قرار گرفته است.
اقتصاد
قطر دارای ذخایر گسترده گاز طبیعی است. مجله فوربز قطر را ثروتمندترین کشور جهان معرفی کرده است. قطر بالاترین شاخص توسعه انسانی بین کشورهای جهان عرب را داراست. این کشور بالاترین درآمد سرانه را در میان کشورهای جهان دارد.
اقتصاد قطر یک اقتصاد کاملاً وابسته به گاز محسوب می‌شود. این کشور بزرگترین صادر کننده گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) در جهان است. درآمد خالص قطر از صادرات نفت و گاز در سال ۲۰۱۴ میلادی حدود ۳۸ میلیارد دلار برآورد شده است. این کشور تولید نفت کم و روزی نیم میلیون بشکه است. بیشتر مشتری‌های نفت و مواد پتروشیمی قطر، کشورهای آسیایی مانند ژاپن هستند.
قطر همچون دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس اقتصادی وابسته به نفت دارد. این در حالیست که با داشتن تنها ۱۵ میلیارد بشکه نفت خام می‌تواند تا ۲۳ سال دیگر از این ذخیره انرژی برای توسعه اقتصادش بهره ببرد. امروزه نفت ۸۵ درصد از درآمد صادراتی قطر را تشکیل می‌دهد و ۶۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور آسیایی با درآمد نفتی ایجاد شده است.
در کنار نفت قطر یکی از بزرگترین دارندگان گاز طبیعی در جهان است. این کشور ۷۰۰۰کیلومتر مکعب ذخیره گاز طبیعی دارد که معادل ۵ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان است.امروزه قطر نه به دلیل حجم ذخایر نفتی بلکه به دلیل پتانسیل بالا در تولید و صادرات گاز طبیعی وگاز طبیعی مایع موردتوجه سرمایه داران بزرگی همچون امریکا است.
درآمد بالای گاز و جمعیت کم در این کشور یک ساختار رفاهی بی کم و کاست برای شهروندان قطری ایجاد کرده است. درآمد سرانه این کشور است این کشور با حدود ۱۳۰ هزار دلار آمریکا درآمد سرانه در سال، بالاترین را در جهان دارد. تولید ناخالص داخلی این کشور ۳۵۳ میلیارد دلار است.
قطر عضو سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) و سومین کشور دارنده ذخایر گاز پس از روسیه و ایران است. ذخیره گاز آن، برای ۲۰۰ سال آینده کافی تخمین زده شده‌است. اگر چه این کشور درآمدهای دیگر نظیر گردشگری دارد. سواحل این کشور میزبان گردشگران مختلف از سراسر جهان هستند و غواصی در قطر از محبوبیت خاصی برخوردار است.
با این حال قطر کشوری وابسته به واردات به خصوص واردات مواد غذایی است. حدود نیمی از مواد خوراکی مصرفی از مرز زمینی با عربستان وارد می‌شود.
کارشناسان اقتصادی برگزاری جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ فرصتی طلایی برای اقتصاد این کشوربه خصوص در زمینه توریسم می‌دانند.[۱]
سیاست
قطر همانند سایر شیخ نشین‌های خلیج فارس که پس از استقلال تحت سلطه انگلستان بودند، پس از استقلال نیز روابط خود را کماکان حفظ کرد.
این کشور روابط نزدیکی با قدرت‌های بزرگ به ویژه آمریکا دارد. خصوصا پس از حمله عراق به کویت، قطر به آمریکا بسیار نزدیک شد تا جایی که با امضاء موافقت‌نامه‌ی همکاری دفاعی میان دو کشور، آمریکا امکان دسترسی به پایگاه‌های نظامی قطر را پیدا کرد. در این توافق نامه همچنین موضوع استقرار نیروهای نظامی آمریکا و اجرای مانورهای مشترک نظامی مطرح شده است.
سرانجام پس از حمله آمریکا به عراق و درخواست عربستان از آمریکا برای خارج کردن نیروها و پایگاه‌های نظامی‌اش از خاک این کشور، قطر به مرکز اصلی فرماندهی و استقرار نیروهای نظامی آمریکا در منطقه تبدیل شد.
قطر با عربستان دارای اختلافات مرزی شدید هستند و قطر همواره نگران رفتارهای خصمانه عربستان نسبت به تمامیت ارضی خویش است. در جدیدترین مورد، عربستان منطقه وسیعی را در جنوب شرقی قطر به تصرف خود در آورده است و بدین ترتیب ضمن دست یابی به سواحل خلیج فارس در شرق قطر، موفق شده است ارتباط زمینی قطر را با امارات عربی متحده قطع و این کشور را در محاصره خود آورد.[۲]
پیشینه تاریخی
قطر شبه جزیره کوچکی در منطقه خاورمیانه و آسیا است. کتیبه ها و مجموعه ظروف سفالی زیبا و بی نظیر کشف شده در نواحی مختلف قطر نشان می‌دهد که از حدود 4000 سال پیش از میلاد مسیح در این سرزمین افرادی ساکن بوده‌اند. در قرن پنجم پیش از میلاد مسیح، هرودتوس یونانی، سرزمین دریارو «کانانیتس» (Cananites) را قطر معرفی کرد.
پتولمی، جغرافی دان، در نقشه خود از دنیای عرب، «قطر» را یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری آن هنگام خلیج فارس معرفی کرده است. در تمدن اسلامی نیز نقش قطر بسیار اهمیت داشته است.
در قرن هشتم، اقتصاد قطر رو به رونق نهاد. در سال 1916م. و در دوران جنگ جهانی اول، با امضای عهدنامه‌ای، قطر تحت حمایت انگلیس قرار گرفت و در سال 1943م. با عقد پیمان دیگری، حمایت انگلیس از این کشور افزایش یافت.
اوایل قرن 18 م. ، سلطنت خاندان «آل ثانی» بر قطر آغاز شد. طایفه آل ثانی از اوایل این قرن وارد سرزمین قطر شدند و در بخش شمالی شبه جزیره قطر اسکان یافتند، اما اواسط قرن 19م. ، این طایفه به محل دوحه امروزی مهاجرت کردند. این کشور نیز مانند بیشتر کشورهای عرب از سال 1827 م. ، زیر سلطه امپراتوری عثمانی درآمد.
در سال 1878 م. ، شیخ جاسم بن محمد، جانشین پدر خود شیخ محمد بن ثانی شد. در سال 1913 م. ، شیخ عبدالله بن جاسم به قدرت رسید. در هنگام فرمانروایی وی، نفت برای نخستین بار در قطر کشف شد.
در سال 1940 م. ، شیخ حمد بن عبدالله تا سال 1948 م. بر قطر حکومت کرد. در سال 1949 م. ، شیخ علی بن عبدالله به سلطنت رسید و تا سال 1972 م. به حکومت خود ادامه داد. در سال 1971 م. قرار بود قطر به امارات ملحق شود، اما هر دو کشور خواهان استقلال خود بودند. در سال 1972 م. ، شیخ خلیفه بن حمد آل ثانی با یک کودتای بدون خونریزی حکومت را به دست گرفت. در سوم سپتامبر 1971 م. قطر به استقلال رسید و در سال 1991 م. از این کشور برای پایگاه نیروهای بین المللی در جنگ خلیج فارس استفاده شد.
در سال 1995 م. ، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی با حمایت خاندان حاکم و مردم قطر به سلطنت رسید. اواخر سال 1996 م. جاسم بن حمد آل ثانی به ولیعهدی انتخاب شد. از رویدادهای مهم سال 1999 م. ، شرکت زنان در انتخابات شورای شهر برای نخستین بار در این کشور بود.[۳]
اسلام‌گرایی
اسلام دین رسمی قطر بوده و بیش از ۸۰ درصد این کشور مسلمان‌اند.
اقلیت مسیحی نیز ۱۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند. جمعیت بومی و سنی مذهب قطر، گرایش وهابی دارند و خانواده آل ثانی، حاکم قطر نیز جزء آنان محسوب می‌شوند.
با توجه به وهابی بودن حاکمیت در قطر، عملاً بیشترین نفوذ در وضعیت سیاسی و فرهنگی جامعه متعلق به مذهب وهابی است.
اسلام‌گرایی در منطقه خلیج فارس به دلیل وجود عوامل و زمینه های تاریخی ظهور اسلام در شبه جزیره عربی، پدیده‌ای آشنا برای حکام و توده های مردم می‌باشد.
با استقلال شیخ نشین های خلیج فارس از بریتانیا در محدوده سالهای دهه 1960 و 1970، اسلام‌گرایی سنی و شیعی نیز وارد مرحله جدیدی از تاریخ خود گردید، اما برخلاف ماهیت انقلابی و مظاهر اسلام‌گرایانه در ایران و عربستان، یک بنیادگرایی نسبتاً غیر مبارز را در این کشورها به وجود آورده است که عمدتاً به دلیل رفاه نسبی‌ای می‌باشد که در کشورهای ساحلی خلیج فارس بویژه قطر، کویت و امارات متحده عربی وجود دارد.
یک محیط اجتماعی- سیاسی منحصر به فرد، بنیادگرایی اسلامی در کشورهای عربی خلیج فارس را در برگرفته است که چندین ویژگی دارد:
1) حکومت دودمانی خانواده های سنی (به جز در عمان) بر جمعیتی که بخشهای مهمی از آن شیعه هستند.
2) سلطه سیاسی و اقتصادی اعراب بومی بر جمعیت های غیربومی.
3) نفوذ اقتصادی و فرهنگی غرب در منطقه، در غالب نوسازی سریع.
4) وفور آشکار، در عین شکاف طبقاتی.
5) رقابت قدرت های بزرگ و فشار همسایگان پرقدرت، نظیر کشورهای ایران، عراق، عربستان سعودی، پاکستان، سوریه، اسرائیل و اردن.
عوامل فوق، که خاص خلیج فارس است، یک بنیادگرایی نسبتاً غیرمبارز در این منطقه به وجود آورده است. در عقاید اسلامی کشورهای خلیج فارس، مشابهت‌های چندی می‌توان تشخیص داد. تمامی پنج خاندان حاکم، بر پایه مشروعیت اسلامی و اجماع قبیله‌ای حکومت می‌کنند.
با وجود این هیچ کدام از آنها نمی‌توانند و یا مایل نیستند قیدوبندهای شدید اسلامی را بر جوامع نسبتاً باز و چندزبانه خود تحمیل کنند. با وجود این، ثروت‌ها و ولخرجی آشکار، به ظهور بنیادگرایی به شکل سنی و شیعه آن کمک نموده است.
بنیادگرایی سنی را می‌توان در اعراب طبقه متوسط و متوسط به بالا و اعراب قبیله‌ای که از قدرت و ثروت خاندان حاکم رضایت ندارند مشاهده کرد.
رستاخیز (اسلامی) مشخص تری در میان مسلمانان سنی غیربومی عرب و غیرعرب، بویژه فلسطینی ها، مصری ها، پاکستانی ها، یمنی ها، سوری ها، عراقی ها و دیگران می‌توان یافت که غالباً مقامات طبقه متوسط و متوسط پایین را در اختیار دارند. به همین ترتیب، بنیادگرایی شیعه نیز یک پدیده خاص طبقه متوسط و متوسط پایین است که میان اعراب و ایرانیان عرب شده و شهروندان ایرانی مشغول به کار در کشورهای خلیج فارس دیده می‌شود.
علی رغم وفور در خلیج فارس، تشنج قابل ملاحظه‌ای در اثر تلاقی فشارهای داخلی و خارجی در این ناحیه وجود دارد. اختلاف بسیار در ثروت، همراه عدم توازن جمعیتی و نوسازی سریع ناگهانی، شرایط بالقوه بی ثبات کننده ای در منطقه بوجود آورده است. در واقع این بنیادگرایی مردم گرا است که با اسلام رسمی نهادینه شده به رویارویی برخاسته است.
اسلام مردمی خلیج فارس نیز مانند کشورهای عربی، از چندین جامعه بنیادگرا تشکیل یافته که به تصوف، تشیع، جنبه هایی از اصلاح‌طلبی و پاکدینی شدید گرایش دارند.[۴]
موزه هنرهای اسلامی
موزه هنرهای اسلامی در دوحه، پایتخت قطر، بزرگترین موزه اسلامی به شمار می‌رود. در این موزه، آثار باستانی اسلامی چون کتاب‌های خطی، پارچه‌های نفیس، سنگ‌های گران‌بها و سکه‌های قدیمی از طلا، نقره و برنز به نمایش گذاشته شده که قدمت برخی از آنها به پیش از اسلام و عهد ساسانیان بازمی‌گردد.
معمار فرانسوی موزه هنرهای اسلامی، هنگام طراحی این موزه که از برخی زوایا شناور به نظر می‌رسد، پیشنهاد کرد که آن را روی یک جزیره مستقل بسازند تا ساختمان‌های جدید، مانع نمای زیبای آن نشوند. تراس بیرونی در طبقه آخر موزه، نمایی زیبا از دوحه را به نمایش می‌گذارد و دارای کاربری رستوران است. معماری این موزه، یک معماری خاص و جذاب است که در مقابل برج‌های دوحه قرار گرفته است. بیش از ۵۰ هزار مترمربع از زمین‌های اطراف این موزه، دارای کاربری گردشگری و تفریحی است.
این موزه سه طبقه دارد و کتاب‌های قدیمی، ظروف سرامیکی، فرش‌های نفیس و مجسمه‌ها، ازجمله آثاری است که در آن به نمایش گذاشته می‌شوند. آثار ایرانی در طبقه سوم این موزه نگهداری می‌شود؛ قرآن نفیس، کاشی‌های ایرانی، ظروف سفالی و فرش‌های ایرانی را می‌توان در این موزه دید.
امیر قطر
امیر قطر فرمانروا و رئیس دولت و همچنین فرمانده کل قوای نیروهای نظامی و پاسدار قانون اساسی قطر است. امیر قدرتمندترین فرد در نظام سیاسی قطر است. امرای قطر از خاندان ثانی هستند که اصالتاً به قبیله بنی تمیم، یکی از بزرگترین قبایل در شبه‌جزیره عربستان می‌رسند.
شرایط جانشینی
ترتیب جانشینی توسط خاندان ثانی معین می‌گردد. امیر پیشین قطر، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، ابتدا شیخ جاسم، بزرگترین پسر از همسر دومش را به عنوان ولیعهد خود انتخاب کرد.
اما پس از اینکه جاسم از حقش برای تاج و تخت صرف نظر کرد، شیخ حمد در ۸ اوت ۲۰۰۳ دومین پسر از همسر دومش، شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی، را جانشین خود اعلام کرد.
زندگی‌نامه امیر کنونی
شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی، (زاده ۳ ژوئن ۱۹۸۰ در دوحه) امیر فعلی قطر است. او در حال حاضر جوانترین حکمران در بین کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس است. وی همچنین رئیس هیئت مدیره سازمان سرمایه‌گذاری قطر و مالک باشگاه ورزشی الدحیل قطر است.
شیخ تمیم بن حمد آل ثانی در سال ۱۹۹۷ در مدرسه شربورن واقع در دورست (انگلستان) دوره دبیرستان خود را به پایان رساند. پس از آن از مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست انگلستان فارغ‌التحصیل شد. وی به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه تسلط دارد.[۵]