سوره انعام

سوره اَنعام ششمین سوره قرآن کریم، در اجرا هفتم و هشتم قرآن واقع شده است و شامل 165 آیه است. این سوره مکی، دومین سوره از سوره‌های حامدات است و حامدات به سوره‌هایی گفته می‌شود که با حمد خداوند متعال آغاز می‌شوند. سوره انعام، پنجاه و پنجمین سوره‌ای است که پس از سوره حجر و قبل از سوره صافات بر نبی اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد. همچنین پس از سوره بقره و سوره نساء در رتبه سوم طولانی‌ترین سوره‌های قرآن کریم است و از این رو در شمار سوره‌های سبح طوال یعنی هفت سوره طولانی قرآن کریم قرار دارد. «انعام» تنها نامی است که برای این سوره ذکر شده چرا که احکام و مسائل بسیاری درباره انعام (چهارپایان) در این سوره بیان شده است. در واقع این نام‌گذاری توجه و افکار انسان‌های اندیشمند را به اهمیت جهان شگفت‌انگیز حیوانات و چهارپایان که برکات و منافع سرشاری برای بشر در بردارند، معطوف می‌کند.

أنعام

احشام و چهارپایان، جمع نعم (بر وزن فرس) گفته‌اند عبارت است از گاو، گوسفند و شتر.

مفهوم کلی سوره

1. فراخوان به اصول سیاسی دین؛
2. ابراهیم بت‌شکن تاریخ؛
3. احکام گوشت‌های حلال و حرام؛
4. ممنوعیت فرزندکشی.

اسامی سوره

أنعام، حجت.

علت نام‌گذاری

1. «سوره أنعام»؛ به خاطر این که ذکر انعام و احکام آن در این سوره آمده است.
2. «سوره حجت»؛ به خاطر ذکر حجت نبوت و اینکه این حجت تکرار شده است.

تعداد آیات و کلمات و حروف

سوره انعام صدوشصت‌وپنج آیه دارد.

سوره انعام سه‌هزار وپنجاه و دو کلمه دارد. (لازم به ذکر است که اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).

سوره انعام دوازده‌ هزار وچهار صد و بیست حرف دارد.(لازم به ذکر است که اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

همانند اکثر سوره‌های مکی اهداف اساسی سوره انعام دعوت به اصول اساسی دین، یعنی توحید، نبوت و معاد است.

محتوا و موضوعات

آیات نخست (اول تا هفتم) سوره انعام به حمد و ستایش پروردگار و اثبات یگانگی خداوند از طریق یادآوری خلقت آسمان‌ها و زمین و چگونگی آفرینش انسان اختصاص دارد و می‌افزاید که دلایل روشن و غیر‌قابل‌انکاری بر برتری و حاکمیت خداوند بر جهان هستی دلالت می‌کند؛ اما کافران که جز بهانه‌جویی کاری ندارند از این نشانه‌های آشکار روی برتافته، پیامبران را استهزاء می‌کنند و از عذاب الهی که پیشینیان آنها را در بر گرفت غفلت می‌کنند، در حالی که آنان از قدرت و ثروتی بیش از مشرکان مکه برخوردار بودند؛ اما به سبب رفتار ناشایست شان به عذاب الهی دچار شدند.

پس از این مقدمه کوتاه سایر آیات این سوره به بیان انحرافات فکری و رفتاری مشرکان و پاسخ‌گویی به شبهات آنان می‌پردازد و به مناسبت، اصولی از توحید و هدایت را مطرح می‌کند، بر این اساس آیات هشتم تا یکصدوسی‌وپنجم انحرافات فکری و شبهات مطرح شده از سوی مشرکان را بررسی می‌کند و آیات یکصدوسی‌وششم تا یکصدوپنجاه‌ودوم رفتارهای ناشایست و بدعت‌هایی را که در آیین ابراهیم پدید آورده بودند بیان و احکام الهی را تشریح می‌کند و در انتها با جمع‌بندی این مطالب در آیات یکصدوپنجاه‌وسوم تا یکصدوشصت‌وپنجم سوره به پایان می‌رسد.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

همراهی هفتاد هزار فرشته هنگام نزول، صلوات فرشتگان؛

ابی‌بن‌کعب، از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده است که فرمود: «سوره انعام یکجا بر من نازل شد، در حالی که هفتاد هزار فرشته با صدای حمد و تسبیح، سوره را همراهی می‌کردند. هر کس این سوره را بخواند، همین هفتاد هزار فرشته به عدد هر آیه‌ای یک شبانه روز بر او صلوات می‌فرستند»

ع بادت چهل‌هزار فرشته، دوری از وسوسه‌های شیطان؛

جابربن‌عبداللَّه‌انصاری روایت کرده است که حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «هر کس سه آیه اول سوره انعام را، تا «وَ یَعْلَمُ ما تَکْسِبُونَ» بخواند، خداوند چهل‌هزار فرشته، موکل او می‌سازد که مثل عبادت ایشان را تا روز قیامت، برایش بنویسند و فرشته ای از آسمان هفتم با عصائی آهنین نازل می‌شود و هر گاه شیطان بخواهد در دلش وسوسه ای کند، با آن عصا بر سرش می‌کوبد...»

همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، برآورده شدن حاجت؛

عیاشی به اسناد خود از ابی‌بصیر روایت کرده است که امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «سوره انعام، یک جا نازل شد و هفتاد هزار ملک، سوره را با تعظیم همراهی کردند، زیرا در هفتاد جای آن نام خداوند آمده است. اگر مردم می‌دانستند در قرائت آن چقدر فضیلت است، آن را ترک نمی‌کردند»، سپس فرمود: «هر که را به خداوند حاجتی است که می‌خواهد بر آورده شود، چهار رکعت نماز با فاتحةالکتاب و سوره انعام بخواند و بعد از آنکه از قرائت فارغ شد، بگوید: یا کریم یا کریم یا کریم، یا عظیم یا عظیم یا عظیم، یا اعظم من کل عظیم یا سمیع الدعاء، یا من لا تغیره اللیالی و الایام. صل علی محمد و آل محمد. و ارحم ضعفی و فقری و فاقتی و مسکنتی یا من رحم الشیخ یعقوب حین رد علیه یوسف قرة عینه. یا من رحم ایوب بعد طول بلائه. یا من رحم محمداً و من الیتم آواه و نصره علی جبابرة قریش و طواغیتها و امکنه منهم. یا مغیث یا مغیث یا مغیث .... به خدا قسم اگر این دعا را بخوانی و همه حوائج خود را از خدا بخواهی، به تو عطا می‌کند»

همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، تسبیح فرشتگان؛

علی‌بن‌ابراهیم نقل کرده است که حضرت رضا(علیه‌السلام)فرمود: «سوره انعام، یکجا نازل شد و هفتادهزار فرشته با صدای تسبیح و تهلیل و تکبیر سوره را همراهی کردند. هر کس این سوره را بخواند، فرشتگان تا روز قیامت، برایش تسبیح می‌کنند».

ایمنی از آتش؛

ابوصالح نقل کرده است که ابن‌عباس می‌گفت: «هر کس سوره انعام را هر شب بخواند، روز قیامت از مردمی است که ایمن هستند و آتش را هرگز به چشم خود نمی‌بیند».

محل نزول و زمان

ابن عباس می‌گوید: سوره انعام مکی است، بجز شش آیه: آن از آیه «وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ ...» تا پایان سه آیه و از آیه: «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ ...» تا پایان سه آیه، این شش آیه، در مدینه نازل شده‌اند.

در روایت دیگر از وی نقل شده است که فقط سه آیه دوم در مدینه نازل شده است.

تاریخ نزول سوره انعام در ما بین اسراء و هجرت پیامبر به مدینه است و بعد از سوره حجر نازل شده است.

فضای نزول

به احتمال قوی سوره انعام در سال چهارم یا پنجم بعثت، یعنی یک یا دو سال پس از آنکه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مأمور به آشکار کردن دعوت خود شد فرود آمده است. مشرکان که با سخنان و تعالیم جدیدی مواجه شده بودند و تأثیر شگرف آن را بر مردم مشاهده می‌کردند تلاش گسترده‌ای را برای تخریب شخصیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و رویاروئی با تعالیم حیات‌بخش اسلام سامان دادند و با شبهه‌افکنی درباره آموزه‌های قرآنی مانع از ایمان آوردن عموم مردم و گسترش دین اسلام در جامعه خود شدند.

مشرکان مکه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) را به دروغگویی متهم و اعلام کردند که پیامبران باید از فرشتگان باشند؛ نه از نوع انسان. آنان معاد را انکار کرده، آن را به سخره می‌گرفتند و شرک و بت‌پرستی را برتر از یگانه‌پرستی می‌دانستند. آیات خدا را تکذیب می‌کردند، اعجاز قرآن را زیر سؤال برده و می‌گفتند: قرآن چیزی جز سخنان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نیست و تقاضای معجزات دیگری می‌کردند. در چنین فضایی سوره مبارکه انعام نازل شد و ضمن ارائه پاسخ‌های منطقی و مستدل به شبهات مشرکان و ابطال عقاید نادرست آنها اصول و بنیادهای دین اسلام را بیان کرد.

ویژگی

سوره انعام یکی از پنج سوره‌ای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.

سوره انعام یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد).

روایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید.

سوره انعام اولین سوره مکی است که در میان هفت سوره طولانی قرآن قرار گرفته است.

از روایات اهل‌بیت(علیه‌السلام) و سخنان مفسران استفاده می‌شود که این سوره یکباره بر پیامبر(علیه‌السلام) فرود آمده است. در این سوره، نام خدا هفتاد بار یاد شده است.

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره انعام - پایگاه جامع قرآن https://quran.inoor.ir