استان کردستان
 | این مقاله هم‌اکنون برای مدتی کوتاه تحت ویرایش عمده است. این برچسب برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شدهاست، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این صفحه انجام ندهید. این صفحه آخرینبار در ۱۳:۰۱، ۸ اکتبر ۲۰۲۴ (ساعت هماهنگ جهانی) (۴۵ روز پیش) تغییر یافتهاست؛(الگو:پاکسازی) لطفا اگر در چند ساعت اخیر ویرایش نشده است، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با {{در دست ساخت}} جایگزین میکنید. |
| استان کردستان | |
|---|---|
 | |
| نام | کردستان |
| کشور | ایران |
| استان | کردستان |
| تعداد جمعیت | 1.665.900 |
| پراکندگی دینی | |
کردستان، یکی از استان‌های ایران است که با وجود آب و هوای سردش، مردمانش دلی گرم دارند و میزبانی‌شان زبانزد است. معنای لغوی کلمه کردستان به معنای سرزمین کُردیان است و برای اولین بار در دوران سلجوقیان به طور رسمی به کار رفته است. بزرگ‌ترین شهر این استان سنندج است که شهری با تاریخ و فرهنگ غنی است. در کردستان اکثریت با اهل‌سنت است، اما جمعیتی از کردهای شیعه نیز در شهرستان‌های بیجار و قروه زندگی می‌کنند. کردستان نیز مانند دیگر اقوام ایران قبل از اسلام پیرو آیین زرتشت بودند. در برخی منابع گرویدن همه کردها به آیین اسلام را در حدود قرن‌های 8 و 9 قمری ذکر کرده‌اند. در نهایت، پس از ظهور اسلام، کردها، مسلمانان و سنی شافعی مذهب شدند. به روحانیون اهل‌سنت در کردستان اصطلاحاً ماموستا اطلاق می‌گردد. واژه ماموستا به مفهوم عام، معلم، استاد و شیخ است.
نام
کردستان متشکل از دو واژهٔ کُرد و پسوند (ستان) به معنی مکان است. کردستان مکان و سرزمین کردها و ناحیه‌ای در غرب ایران است. کلمه کردستان اولین بار به‌طور رسمی در دوره سلجوقی به‌کار برده شد و از آن پس ثبت گردید.
به اعتقاد بسیاری از مورخان، در هزاره‌های قبل از اسلام (از حدود ۵هزار سال قبل تا اوایل عصر اشکانی) نیز، کردوئنه، کاردوخ، گوتیوم، کاردا، بیت قاردو، کوردا و… همگی به عنوان معادلی از کردستان در نواحی مختلفی از به اصطلاح «کردستان بزرگ» کنونی، ثبت شده‌اند.
معرفی اجمالی
استان کردستان با مساحت ۲۹ هزار کیلومتر مربع که ۸٫۱ درصد سطح کشور و رتبه هجدهم در بین استان های کشور را دارا می باشد ، در غرب ایران و از شمال به استان های آذربایجان غربی و زنجان ، از جنوب به استان کرمانشاه ، از شرق به استان های همدان و زنجان و از شرق به کشور عراق محدود است.
استان دارای ۱۰ شهرستان ، ۲۹ شهر ، ۳۱ بخش و ۸۶ دهستان و ۱۶۹۷ آبادی دارای سکنه و ۱۸۷ آبادی خالی از سکنه می باشد . بانه ، بیجار ، سقز ، سنندج ، دیواندره ، کامیاران ، قروه ، مریوان ، سروآباد و دهگلان از مهمترین شهرهای استان می باشند .
سنندج
مرکز استان کردستان شهر سنندج است که در فاصله ۵۲۰ کیلومتری غرب تهران قرار دارد. بنیاد جدید این شهر در سال ۱۰۴۶ هجری قمری توسط سلیمان خان اردلان پایه گذاری شد. وجه تسمیه شهر سنندج (سنه یا سنه دژ) که از شهرهای کهن و مقدس است به آیین مهر و زردشت در این بخش ایران باز می‌گردد. ارتباط این شهر و نواحی مجاور آن با اساطیر پهلوانی آریایی از اهمیت و قدمت این شهر حکایت می‌کند. این شهر در قدیم روی تپه بزرگی در کنار رودخانه قشلاق به نام “پیالکه توش نوذر” قرار داشته است. قلعه حسن‌آباد که دژی ساسانی بود، نزدیک این شهر واقع بوده و هماره به عنوان پادگانی برای حمایت از این شهر عمل می‌کرده است. شهر کهن “سنه‌دژ” احتمالا در اثر زلزله و هجوم مغول ویران شد و تا زمان صفویه به صورت دهکده‌ای به حیات خود ادامه داد. مرکز حکومتی این شهر پس از ویرانی، به قلعه حسن‌آباد منتقل شد. شهر جدید سنندج در دوره صفوی و در روزگار شاه‌صفی در سال ۱۰۴۶ ه. ق. توسط “سلیمان‌خان اردلان” پایه گذاری شد. سلیمان خان مرکز حکومت را از قلعه‌های حسن آباد و پلنگان به شهر سنه منتقل و اقدام به آباد ساختن آن نمود. وی قلعه حکومتی را با استحکام تمام در بالای تپه‌ای بنا نهاد و عمارات، حمام، مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت. او با احداث یک رشته قنات در دشت “سرنووی” آب را به داخل شهر و میان قلعه هدایت کرد.
گسترش شهر مربوط به زمان “امان‌الله خان اردلان” است. او قلعه حکومتی را توسعه داد، چندین تالار و عمارت در آنجا ساخت و در فاصله سال‌های ۳۰ـ۱۲۲۰ ه. ق. با احداث عمارت‌ها، بازار، کاروان‌سرا و مساجد از جمله مسجد معروف به “دالاحسان” در میان شهر، به توسعه شهر پرداخت. همچنین در سال ۱۲۲۲ ه. ق باغ و عمارت خسروآباد را توسعه بخشید. گفتنی است سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت‌های شهرسازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی با ارزشی برخوردار است که بناهای مسکونی و عام‌المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد، بازار و تکیه در آن باقی مانده است.
از جمله مراکز دیدنی سنندج می توان به بافت قدیمی شهر سنندج، مسجد دارالاحسان، مسجد دارالامان (مسجد والی)، بازار قدیمی و بازار سرتپوله، مسجد رشید قلعه بیگی، مسجد میرزا فرج‌الله، قرآن نگل در مسجد روستای نگل، مسجد وزیر، مسجد خورشید لقاخانم، مسجد وکیل، مسجد و تکیه عبدالله بیگ، مسجد ملااحمد قیامتی، کلیسای سنندج، امامزاده پیر عمر، امامزاده هاجر خاتون، امامزاده طاقه گوره، مقبره شرف‌الملک، بقعه شیخ‌نجم‌الدین، پل قشلاق، حمام پاشاخان، حمام خان، حمام دوخزینه، حمام شیشه، حمام صلاحی، حمام عبدالخالق، حمام وکیل الملک، عمارت آصف دیوان، عمارت و باغ آیت‌الله مردوخ، عمارت امجدالاشراف، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، مجموعه عمارت شیخ محمدباقر غیاثی، خانه گله‌داری، خانه مجتهدی، عمارت مشیر دیوان، خانه معمارباشی، عمارت ملالطف‌الله شیخ‌الاسلام، عمارت ملک‌التجار، عمارت وکیل الملک، عمارت خسروآباد، ساختمان شهرداری، باغ امیریه، باغ امانیه، آبیدر، موزه سنندج و موزه تاریخ طبیعی اشاره نمود.
تاریخ
استان کردستان از دیرباز محل اسکان بشر و تمدن بوده است که مثال آن شهرهای قدیمی همانند سقز و قروه است.
استان کردستان بخشی از سرزمینی است که در شرق سرزمین مادها که با نام‌های پارسوا یا پرسوا در کتیبه‌های آشوری و اورارتویی ثبت شده است و بر اساس آثار تاریخی بر جا مانده و گنجینه زیویه، قلعه و ارگ زیویه مرکز حکومت و پایتخت مادها بود. پارسوا (parsua) نام منطقه‌ای بود در شهرستان سنندج شامل ۲۷ ناحیه کم جمعیت و زیستگاه قدیم اقوام پارس به‌شمار می‌آمد. نخستین اشارهٔ تاریخی به پارسوا در حملهٔ شلمنسر سوم در کتیبه‌ای به سال ۸۳۷ پیش از میلاد است. در شمال به اورارتو، در غرب به آشور و در جنوب و جنوب غربی به ایلام و سومر منتهی می‌شد. در ابتدا قبایل آریایی در شرق و غرب دریاچه ارومیه اسکان یافتند. تعدادی از آنان در شرق دریاچه مقیم شدند و آن را «آمادای» نامیدند و قسمتی که در غرب دریاچه ارومیه بود، پارسوا (پارسوما) نامیده می‌شد. اولین گروه دولت مادها را بنیان نهاد و دومین گروه سلطنت قدرتمند هخامنشیان را به وجود آورد. با توجه به متن نوشته داریوش در تخت جمشید و بیستون، دولت شاهنشاهی مادها در ناحیه هخامنشی در ۵۵۰ قبل از میلاد واقع شده و سرزمین مادها یکی از ایالات دولت هخامنشی شد.
مذهب
امروزه اکثریت مردم این استان، مسلمان و اهل‌تسنن بوده و در انجام آداب و مناسک دینی از فقه شافعی پیروی می‌کنند و شافعی مذهب هستند. گروهی هم پیرو مذهب تشیع بوده که اکثریت آنها در شرق استان ساکن هستند. علاوه بر این گروه‌های کوچکی نیز با پیروی از سایر ادیان همچون یهودی، مسیحی، یارسان، بهائی و مذاهب دیگر در این استان زندگی می‌کنند.
احزاب و سازمان‌های سیاسی
- حزب دمکرات کردستان؛
- حزب دمکرات کردستان ایران؛
- حزب کومله کردستان ایران؛
- حزب حیات آزاد کردستان؛
- جامعه دموکراتیک و آزاد شرق کردستان (کودار)؛
- جنبش جمهوریخواه شرق کردستان؛
- جامعهٔ زنان آزاد شرق کردستان (کژار)؛
- اخوان المسلمین ایران (جماعت دعوت و اصلاح ایران)؛
- سازمان دموکراتیک یارسان؛
- سازمان خبات انقلابی کردستان ایران؛
- کومله سازمان کردستان حزب کمونیست ایران؛
- کومله زحمتکشان کردستان؛
- سازمان دفاع از حقوق بشر کردستان ایران؛
- حزب آزادی کردستان.
فرهنگ کردستان
استان کردستان یکی از استان‌های کردنشین در غرب ایران است ، اکثریت ساکنان این استان ، کرد زبان هستند که به لهجه‌های مختلف تکلم می‌کنند. درباره زبان کردی مردم شناسان بر این رای هستند که زبان کردی یکی از زبان‌های گروه هند و اروپایی و ایرانی است.
زبان کردی در استان کردستان و همچنین در استان‌های ایلام، کرمانشاه، همدان، آذربایجان غربی و شمال خراسان و دیگر کشورها لهجه‌های گوناگونی دارد اما مهمترین ، پر تکلم ترین و یا به عبارتی لهجه رسمی و ادبی دو شاخه کرمانجی و سورانی است، شاخه سورانی در استان کردستان لهجه رایج در ادبیات مکتوب است. دین مردم کردستان مسلمان و اکثریت آنها پیرو مذهب تسنن و شافعی می‌باشند، شیوه غالب زندگی مردم در این استان سنتی و با هویتی قومی است. وجود حدود ۱۹۰۰ روستا در استان نمایانگر انس مردم به طبیعت و کشاورزی است. به استناد شواهد و مدارک مستند تاریخی ، قوم کرد از نژاد آریایی هستند که در هزاره اول قبل از میلاد مسیح از کناره‌های دریای خزر به سلسله کوه های زاگرس آمده و با غلبه بر قدرت آشوریان در نینوا امپراطوری مادها را در قرن هفتم قبل از میلاد در ایران پایه گذاری کردند.
مناسك و مراسمات مذهبی
مهمترین و عمومی‌ترین جشنی كه در میان مردم كردستان مرسوم است برگزاری جشن نوروز است. جشن نوروز در اقصی نقاط كردستان به صورت خودجوش همراه با مراسم رقص كردی و برپائی آتش برگزار می‌گردد. عید فطر و عید قربان نیز به عنوان اعیاد مذهبی دارای اهمیت خاص هستند، همچنین میلاد پیامبر اكرم نیز به عنوان روزی خجسته همراه با مراسم مولودی خوانی و نواختن دف دارای جایگاه ویژه‌ای در میان مردم استان می‌باشد، علاوه بر اینها جشن معراج پیامبر و شب برات نیز جزو اعیاد این منطقه است.
مراسم پیر شالیار
یكی از عمده ترین جشن‌های با شكوه و كم نظیر منطقه است كه به سبب جاذبه اش و ویژگی‌های منحصر به فرد خود فوق العاده حائز اهمیت است. محل برگزاری این مراسم روستای اورامان و هر ساله در فاصله دهم و چهاردهم بهمن ماه برگزار می‌گردد. پیر شالیار یك مغ زرتشتی بوده كه نزد كردها از احترام فوق العاده ای برخوردار بوده است.
موسیقی و رقص كردی
نوع موسیقی استان كردستان شاد و دل انگیز بوده و به سبب سرور و شادی كه در انسان ایجاد می كند او را به رقص و پایكوبی وا می دارد . كه مشهورترین رقص آن «هه لپه ركی» است كه ریشه در اعتقادات میترائیسم و مهر پرستی دارد .
عرفان و تصوف
در استان كردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد:
- طریقه قادریه؛
- طریقه نقشبندیه.
- طریقه قادریه را مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی (غوث گیلانی) شامل می شود . پیروان این طریقت درك حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال سماع می دانند و با حالت دف زنان سر خود را به حالت خاصی به جلو و عقب برده و به عالم جذبه می روند و هر بیننده ای را شیدای خود می كنند. در استان نزدیك به ۶۰ خانقاه وجود دارد كه هر هفته برنامه ذكر و سماع در آنها برپاست .
- طریقه نقشبندیه : موسس این طریقه خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است . مروج این طریقت در كردستان مولانا خالد نقشبندی است . پیروان این طریقت عرفان و وصول به حق و درك حقیقت را در تفكر و سكوت می دانند و بر خلاف طریقت قادریه از قیل و قال و سماع پرهیز می كنند .
آداب و رسوم
کردها همچون دیگر ایرانیان از اعتقادات کهنی همچون احترام به پاکیزگی آب، خاک و آتش برخوردار بوده‌اند وآیین‌های ایرانی، مانند نوروز، مهرگان، و سده، میان کردان با شکوه بی‌مانندی برپا می‌گردد و از تقدسی ویژه برخوردار است تا امروز هم در میان گروه‌های بزرگی از کردان که به فرقه‌های کهن دینی این سرزمین منسوبند، ردپای بسیاری از باورهای «مغانی»، «مزدکی»، «زروانی» و «مانوی» دیده می‌شود که نمادی از اعتقاد مشترک باستانی آنان با کیش‌های ملی ایرانی می‌باشد؛ که هم‌اکنون نیز بسیاری از رسوم کهن ایرانی همچون جشن‌های نوروز و چهارشنبه‌سوری با شکوه منحصر به فرد در مناطق کردنشین پاس داشته می‌شود. بوکه باران، از آداب و رسوم باران خواهی در کردستان است که در ایام خشکسالی یا سال‌هایی که میزان بارندگی آن کم است برگزار می‌شود. بوک به معنی عروسک است. دختران نوجوان روستا با استفاده از دو تکه چوب عروسکی ساخته و لباسی از پارچه‌های رنگی بر تن آن عروسک می‌پوشانند و برای آن سربندی درست می‌کنند. سپس آن عروسک را در دست می‌گیرند و در حالی که شعر می‌خوانند در کوچه‌ها می‌گردند. هنگام عبور «بوکه باران» از کوچه‌ها اهالی بر آن عروسک آب می‌پاشند به نیت این که باران و گندم در آن سال فراوان باشد. اهالی هدایایی مانند تخم مرغ، پول یا گردو به دختران می‌دهند. دختران پس از گذراندن بوک (عروسک) از همه کوچه‌ها آن را به قبرستان یا زیارتگاه موجود در روستا می‌برند، سپس آن را می‌سوزانند یا به آب می‌اندازند و هدایای جمع‌آوری شده را بین خود تقسیم می‌کنند. اهالی روستای هشمیز از دهستان ژاورود شرقی، بخش مرکزی شهر سنندج در منطقه‌ای سرد و خشک در ۳۶ کیلومتری جنوب غرب سنندج به این عروسک «وه‌وی چووینه»(vaviâcuwina) گویند و آن عروسک چوبی را در گهواره ای گذاشته و می‌چرخانند. این دختران هنگام چرخاندن عروسک در کوچه‌ها اشعاری را آواز وار و آهنگین و به صورت دسته جمعی می‌خوانند
کشاورزی
قسمت اعظم استان بر روی رشته کوه زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل به لحاظ اقلیمی دارای شرایط ویژه ای می باشد و اشکال مختلف اراضی شامل کوه های مرتفع ع دره های عمیق ، دشت های دامنه ای ، فلات ها و اراضی پست در این استان وجود دارد . اقلیم های خشک تا خشک سرد ردر استان با متوسط بارندگی ۲۵۰ میلی متر (بیجار) تا اقلیم نیمه مرطوب معتدل در غرب استان با متوسط بارندگی حدود ۸۰۰ میلی متر (مریوان) در استان یافت می شود . نواحی شرقی و مرکزی استان متاثر از آب و هوای برخی نواحی مرکزی ایران و مناطق غرب متاثر از آب و هوای مدیترانه ای است که حضور عناصر مدیترانه ای همراه با بارندگی مناسب مؤید این نظر است . به طوری که رایط مذکور سبب شده است که جنگل های بلوط در این منطقه حضور داشته ولی نواحی شرقی استان دارای پوش استپی می باشد . بیشتر نواحی غربی ، کوهستانی و اغلب پوشیده از جنگل های طبیعی و در نواحی شرقی استان اراضی مسطح ، دشت ها و فلات های نسبتا وسیعی وجود دارند . از مساحت استان ۴۹٫۶ درصد معادل ۱۴۰۰ هزار هکتار مراتع ، ۱۱٫۳ درصد معادل ۳۲۰هزار هکتار جنگل و ۳۹٫۱ درصد معادل ۱۱۰ هزار هکتار اراضی زراعی به خود اختصاص داده است .
جستارهای وابسته
منابع
- معرفی استان کردستانostan-kd.ir، تاریخ درج مطلب ۱۴۰۰/۳/۲۷، اخذ شده در تاریخ 1403/7/16.
- مذهب قوم کردtabiat.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/7/16.
- مجمع جهانی شیعه شناسیshiastudies.com، اخذ شده در تاریخ 1403/7/16.
- درباره استان کردستان بیشتر بدانیدiscanews.ir، تاریخ درج مطلب ۸ دی ۱۴۰۰ ، اخذ شده در تاریخ 1403/7/16.
- اِیرانشناسِی و اِیرانگردِیtebyan.net، تاریخ درج مطلب شنبه بیست و یکم 8 1390، اخذ شده در تاریخ 1403/7/16.
- شافعیان در گستره تمدن ایران اسلامیconf.uok.ac.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/7/16.