شوال

نام
نامهای دیگر	شوال•شَوّال المُکَرَّم
اعمال	نماز عید فطر
احکام شرعی	حرمت روزه گرفتن در عید فطر•پرداخت زکات فطره
از ماه‌های	حرام نمی‌باشد
مناسبت‌ها و وقایع	عید فطر، شهادت امام صادق(ع)•تخریب بقیع به دست وهابی‌ها

ماه شوال ماهی بسیار مبارك است كه نخستین روز آن مصادف با عید سعید فطر است و این عید نیز در حقیقت بزرگ‌ترین عید مسلمانان به شمار می‌رود.

مسلمانان در سراسر جهان در این روز نماز عید فطر را به صورت جماعت به جای می‌آورند كه این موضوع خود نمادی محكم از اتحاد و انسجام آن‌ها در نقاط مختلف دنیا است.

ماه شوال اعمال مربوط به خود را دارد كه یكی از آن‌ها خواندن سوره‌های مباركی همچون سوره‌ انعام،سوره‌ یس و سوره‌ كهف است. باید توجه داشته باشیم كه خواندن سوره‌های مبارك قرآن به تنهایی كافی نیست و افراد ضمن تلاوت این آیه‌های مبارك باید به معانی و مفاهیم نهفته در این آیات نیز توجه داشته باشند.

دعا و استغفار كردن در ماه شوال نیز از جایگاه قابل تاملی در میان دینداران برخوردار است به گونه‌ای كه اگر آن‌ها تلاش كنند حالت معنویت ماه رمضان را پس از پایان این ماه با خود حفظ كنند، به درجه‌ای از اخلاص در ایمان دست پیدا خواهند كرد و كمتر گناهانی را مرتكب خواهند شد.

معنای شوال

شوّال در لغت برگرفته از مصدر «شول» است؛ یعنی «شتر ماده دُمش را بالا برد»، و به معنای «بلند و مرتفع شدن» است. از آن‌جا که هنگام نام‌گذاری ماه‌های عربی، این ماه در فصل سیر و شکار رفتن عرب‌ها قرار داشت، «شوال» نامیده شد.

البته روایتی از پیامبر اکرم(ص) ناظر به آن است که نامیده شدن این ماه به «شوال» به جهت از بین رفتن گناهان مؤمنان در این ماه است. شوّال، دهمین ماه از ماه‌های قمری در گاه‌شمار اسلامی بوده و اولین روزش عید فطر می‌باشد.

سید بن طاووس این ماه را از ماه‌های حرام می‌داند

سید ابن طاووس درباره این ماه می‌گوید: «ورود در ماه شوال مانند ورود در رجب است و... زیرا "این ماه، حرام می‌باشد" و باید آن‌را با گفتار و کردار بزرگ بشماری مثل کسی که وارد شهر مکه تا مسجد اعظم آن می‌شود [و آن‌را بزرگ می‌دارد]...».

از متن بالا برداشت می‌شود که به عقیده سید ابن طاووس، شوال از ماه‌های حرام است، اما این عقیده‌ای خلاف مشهور است و در منابعی که جستجو کردیم، فرد دیگری چنین اعتقادی را مطرح نساخته است. البته شاید مستند ایشان در حرام دانستن ماه شوال روایتی باشد که این ماه را از ماه‌های حرام دانسته، اما محرّم را ماهی حرام نمی‌داند.

سند این روایت سندی حسن و قابل قبول است؛ ولی از جهت محتوا خلاف مشهور و متواتر بین شیعه و اهل سنت بوده و باید متن آن‌را توجیه و تأویل برد، چنان‌که برخی در صدد تأویل این روایت برآمده‌اند.

این احتمال را هم می‌توان داد که شاید عبارت ابن طاووس این بوده باشد: «شوال، ماه احرام است» که یا سهو قلم صورت گرفته و یا در نسخه خطی بوده و بعداً در نسخه چاپی اشتباهاً «حرام» نوشته شده است. به هر صورت؛ بنابر مشهور و روایات متواتر؛ چهار ماه قمری ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرّم و رجب ماه‌های حرام هستند.

3. درباره این‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که تعداد روزهایی که در ماه شوال بعد از عید فطر مستحب است روزه گرفته شود، به دلیل روایات مختلف، اختلاف نظر وجود دارد؛ به نظر برخی، روزه گرفتن بعد از عید فطر به مدت شش روز مستحب است. برخی، استحباب آن‌را از روز چهارم شوال به مدت شش روز دانسته‌اند. بعضی نیز اصل استحباب آن‌را ثابت ندانسته‌اند. در این‌باره هر فردی می‌تواند به فتوای مرجع تقلید خودش عمل نماید.

احکام شوال

در شرع مقدس برای بعضی روزها و ماهها از جمله ماه شوال، احکام ویژه‌ای بیان شده است.

باب حج

شوال از ماه های حج است؛ بدین معنا که عمره تمتع برای کسی که می‌خواهد حج تمتع بگزارد باید در آن ماه ها انجام بدهد ( ماههای حج).

باب صوم

رویت هلال ماه شوال بیانگر پایان یافتن ماه رمضان و حلول ماه شوال و وجوب افطار در نخستین روز آن است. روز اول شوال، عید فطر و دارای احکام ویژه‌ای همچون نماز عید، حرمت روزه و استحباب غسل در شب آن است. وجوب زکات فطره بر شخص، منوط به دارا بودن شرایط آن هنگام رؤیت هلال ماه شوال است؛ چنان که بنابر قول مشهور میان متأخران، زمان واجب شدن زکات فطره نیز ادراک هلال شوال می‌باشد. به قول برخی، روزه گرفتن بعد از عید فطر به مدت شش روز مستحب است. برخی، استحباب آن را از روز چهارم شوال به مدت شش روز دانسته‌اند. بعضی نیز اصل استحباب آن را ثابت ندانسته‌اند.

حوادث تاریخی مهم ماه شوال

حوادث تاریخی مهمی در این ماه روی داده است که مهمترین آن‌ها عبارت‌‌اند از: شهادت حضرت امام جعفرصادق(ع) در سال 148 قمری، غزوه احد و شهادت حضرت حمزه در سال 3 هجری، غزوه خندق و قتل عمرو بن عبدود دلاور عرب بدست امام علی ابن ابی‌طالب (ع) در سال 5 قمری.

اهمّیت و فضیلت ماه شوال

رسول خدا (ص) فرمودند : سُمِّی شَوَّالاً لأِنَّ فِیهِ شَالَت ذُنُوبُ المُؤمِنِینَ أی اِرتَفَعَت ؛ شوّال را از این جهت شوّال نامیدند که در آن ماه، گناهان مؤمنان مرتفع و برداشته می شود. بدان که وقت ظهور آثار اعمال ماه رمضان و اعطای پاداش آن، روز عید فطر است. امام سجّاد(ع) به اولاد خود می فرمود : لَیلَهُ القَدرِ لَیسَ دَونَ لَیلَهَ القَدر ؛ شب (عید) فطر کمتر از شب قدر نیست.

آداب و اعمال

شب اوّل

شب اوّل، شب عید فطر است و از جمله لیالى شریفه است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیاى آن احادیث بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتر از شب قدر نیست .

غسل

در وقتى که آفتاب غروب کرد، غسل کند .

احیاء

آن شب به نماز و دعا و استغفار و سؤال از حق تعالى و بیتوته در مسجد احیاء نماید.

تکبیر

در عقب نماز مغرب و عشاء و نماز صبح و عقب نماز عید اینگونه تکبیر بخواند : اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ* وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ* عَلَى مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَى مَا أَوْلَانَا.

دعا

چون نماز مغرب و نافله ی آن را خواند، دست ها را به سوى آسمان بلند کند و بگوید : یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجُودِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس به سجده برود و صد مرتبه در سجده بگوید: أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ ، پس هر حاجت که دارد از حق تعالى بخواهد که إن شاء الله تعالى بر آورده خواهد شد . در روایت است که : بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگوید : یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ ؛ پس صد مرتبه بگو : أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ.

زیارت

امام حسین (ع) را زیارت کند. که فضیلت بسیار دارد و زیارت مخصوصه ی این شب در باب زیارات آمده است.

ذکر

ده مرتبه این ذکر را بگوید : (( یا دآئِمَ الفَضلِ عَلَی البَرِیهِ یا بَاسِطَ الیدَینِ بِالعَطِیهِ یا صَاحِبَ المَوَاهِبِ السَّنِیهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الوَرَی سَجِیهً وَاغفِلَنَا یا ذَاالعُلَی فِی هَذِهِ العَشِیهِ )).

نماز

چهارده رکعت نماز گزارد و بخواند در هر رکعتى حمد و آیه الکرسی و سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تا براى او به هر رکعتى ثواب عبادت چهل سال و عبادت هر که روزه گرفته و نماز خوانده در آن ماه ، باشد.

غسل

در آخِر شب غسل کند و در جاى نماز خود بنشیند تا طلوع فجر