الغدیر (کتاب)

الغدیر فی الکتاب و السنّة و الأدب، اثر مشهور علامه عبدالحسین امینی یکی از علمای طراز اول اسلام و تشیع پدید آمده است. الغدیر کتابی است با موضوع اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علی(علیه‌السلام) در واقعه غدیر) و اثبات مذهب شیعه. این کتاب به عربی نوشته شده‌است.. اگرچه هدف اصلی و اولیه مؤلف، اثبات حدیث غدیر و تواتر آن بوده، ولی در عین حال هر آن چه را که برای امت اسلامی حائز اهمیت می‌دانسته، در این کتاب جمع‌آوری نموده است. کتاب الغدیر ۲۰ جلدی است که ۱۱ جلد آن به زبان عربی چاپ شده‌است و آن ۱۱ جلد، در ۲۲ جلد به زبان فارسی ترجمه شده‌است.

الغدیر
نام	الغدیر فی الکتاب و السنّة و الأدب
پدیدآوران	عبدالحسین امینی
زبان	عربی
موضوع	واقعه غدیر خم به روایت اهل‌تسنن

کتاب الغدیر نوشته علامه امینی

الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، نام کتابی در ۱۱ مجلد، از علامه امینی است که در دفاع از حق جانشینی بی‌واسطه امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نسبت به پیامبر(صلی الله علیه) نوشته شده است. هدف نگارنده در این کتاب این است که با انحرافات و تحریف‌هایی که از اوائل نشر اسلام صورت گرفته است مبارزه کند و حق را ثابت نماید.

نویسنده حدیث غدیر را یقین‌آورترین و متواترترین حدیث منقول از پیامبر(صلی الله علیه) می‌داند. وی بدین منظور سند حدیث را از صحابه و تابعان تا علمای قرن ۱۴ با تکیه بر منابع اهل سنت ذکر می‌کند و تواتر آن را نشان می‌دهد. علاوه بر این تواتر، نویسنده به تفصیل اشعاری از صحابه و تابعان و نسل‌های بعدی را در تأیید مدعای خود ذکر می‌کند و در خلال این مباحث، به تهمت‌هایی که توسط برخی از علمای اهل سنت بر شیعه وارد شده است قاطعانه و با اسناد مورد قبول نزد آنها پاسخ می‌دهد. از دیگر مباحث این کتاب دانش دینی خلفای سه‌گانه و حوادث و امور ناگوار انجام شده به دست آنها است.

مؤلف

عبدالحسین امینی در سال ۱۳۲۰ق. در تبریز زاده شد، و در مدارس آن شهر مقدمات علوم را بیاموخت. سپس به نجف رفت و در آنجا نزد استادان بزرگ به ادامه تحصیل پرداخت و در اوان جوانی از مراجع بزرگی چون سید ابوالحسن اصفهانی (د. 1364ق) و میرزا محمدحسین نایینی (د. 1355ق) و شیخ عبدالکریم حائری یزدی (د. 1361ق) اجازه اجتهاد دریافت داشت، و از علمای دیگر اجازه روایت، که هر یک در این اجازات، مقامات علمی، دینی و اجتماعی وی را یادآور شده و ستوده بودند.

علامه امینی، برای یافتن منابع جهت نگارش کتاب «الغدیر...»، سفرهایی را به صورتی بس ساده و اقتصادی انجام داد. وی در این سفرها در پی کتابخانه‌ها، اعم از عمومی و شخصی، بود. وی در این کتابخانه‌ها به مطالعه، استنساخ و تهیه مآخذ و ملاقات با استادان و اصلاح و ارشاد و نشر ولای صحیح و تأثیر در اهل علم و گاه نماز جماعت و منابر عمومی می‌پرداخت. شهرهایی که وی با این خصوصیات بدانها سفر کرده بود، از جمله اینهایند: حیدرآباد دکن، علیگره، لکهنو، کانپور، جلالی (در هند) رامپور، فوعه، معرفه، قاهره، حلب، نبل، دمشق و....

الغدیر

«الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب»، به معنای «غدیر در کتاب (قرآن)، سنت و ادبیات» است. انتخاب این عنوان برای این کتاب بدین معناست که کسی که منکر حدیث غدیر و امور وابسته به آن شود، در واقع منکر قرآن، سنت، ادبیات، تاریخ و مجمع علمی شعر عرب شده است چرا که نویسنده مدعای خود را با اسناد متقن و شواهد قطعی از هر سه منبع مذکور به اثبات رسانده است.

در کتاب «الغدیر» نزدیک 150 کتاب از مهمترین کتاب‌های مسلمین - در رشته‌های مختلف - که در طول تاریخ شخصیت افراد و اجتماعات را ساخته است به میان آورده شده و براساس ملاک‌ها و مآخذ خود اهل سنت به مطالب آنها رسیدگی شده است؛ چنانکه می‌توان گفت، نویسنده الغدیر به نوعی بازسازی علمی دست یافته است و به تصحیح کتابخانه عمومی اسلام توفیق پیدا کرده است، زیرا همین 150 کتاب از علمای گذشته و معاصر اسلام، از تاریخ طبری تا فجر الاسلام احمد امین، میزانی به دست می‌دهد برای صدها کتاب دیگر و هزارها مسأله دیگر.

نقش کتاب گران‌سنگ «الغدیر» تألیف علامه امینی در «وحدت اسلامی»

نقش مثبت‏ الغدیر در وحدت اسلامی از این نظر است که:

اولًا منطق مستدل شیعه را روشن می‏‌کند

و ثابت می ‏کند که گرایش در حدود صد میلیون مسلمان به تشیع(طبق آمار قبل از انقلاب) - برخلاف تبلیغات زهرآگین عده‌‏ای - مولود جریان‌های سیاسی یا نژادی و غیره نبوده است،

بلکه یک منطق قوی متکی به قرآن و سنت موجب این گرایش شده است.

ثانیاً پوچ بودن پاره ‏ای از اتهامات وارده به شیعه را ثابت می‌کند

اتهاماتی چون:

1. شیعه غیرمسلمان را بر مسلمانِ غیرشیعه ترجیح می‏‌دهد
2. شیعه از شکست مسلمانان غیرشیعه از غیر مسلمان شادمان می‏‌گردد
3. شیعه به‏ جای حج به زیارت ائمه می‌‏رود
4. یا شیعه در نماز چنین می‏‌کند و در ازدواج موقت چنان

ثالثاً معرفی کردن شخص شخیص مظلوم و مجهول القدر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)

شخصیت بزرگی که می‏‌تواند مقتدای عموم مسلمین واقع شود و همچنین ذرّیه اطهارش را به جهان اسلام معرفی می‏‌کند.

مروری بر مجلدات کتاب الغدیر

جلد اول

نویسنده در این جلد، پس از نقل حدیث غدیر، 110 تن از بزرگان صحابه پیامبر(صلی الله علیه) را نام می‌برد که آن را نقل کرده‌اند و نام تک‌تک آنها را با تکیه بر منابع اهل سنت یاد می‌کند. پس از صحابه، نام 84 تن از تابعانی که این حدیث را روایت کرده‌اند یاد می‌شود و آراء نویسندگان رجالی اهل سنت درباره آنها بیان می‌شود.

پس از تابعان، نام 360 تن از علمای راوی این حدیث از قرن 2ق. تا قرن 14ق. یاد می‌شود. در فصل بعدی کتاب، نام نویسندگانی که آثاری مستقل راجع به حدیث غدیر نگاشته‌اند ذکر می‌شود و در فصل پس از آن، احتجاج‌هایی که به حدیث غدیر شده است بیان شده است. آیات قرآن راجع به غدیر، مبحث بعدی جلد نخست کتاب الغدیر است و پس از آن عید غدیر و داستان تبریک گفتن عمر و ابوبکر و سایر صحابه به امام علی(علیه‌السلام)، و جایگاه این عید نزد اهل‌بیت(علیه‌السلام) بررسی می‌شود و پس از این‌ها سخنان برخی از دانشمندان اهل سنت درباره غدیر و نیز سند حدیث غدیر نقل و بررسی می‌شود.

مطالب پسین کتاب درباره مفاد و معنای این حدیث است که نویسنده برای این امر شبهات برخی از دانشمندان اهل سنت را نقل و بررسی می‌کند و با توجه به قرینه‌های گوناگون، دلالت این حدیث را روشن می‌کند.

جلد دوم

جلد دوم مجموعه الغدیر به شعرهای مربوط به غدیر می‌پردازد. نویسنده نخست جایگاه شعر و شاعری در قرآن و سنت را بررسی می‌کند. سپس به بررسی شاعران غدیر در قرن اول هجری می‌پردازد که بدین منظور از اشعار امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)، حسان بن ثابت، قیس بن سعد بن عباده، عمرو بن عاص و محمد بن عبدالله حمیری با اسناد متقن تاریخی یاد می‌کند که در تأیید مفاد و معنای غدیر برای اثبات جانشینی امام علی(علیه‌السلام) قابل استفاده‌اند. پس از این افراد، شاعرانی از قرن دوم هجری یاد می‌شوند که درباره غدیر شعر سروده اند: کمیت، سید حمیری، عبدی کوفی؛ و پس از اینها شاعران قرن سوم: ابوتمام طائی، و دعبل خزاعی یاد می‌شوند.

جلد سوم

جلد سوم الغدیر با ادامه شاعران غدیریه‌سرای قرن سوم هجری قمری آغاز می‌شود. سپس به مناسبت به بررسی و نقد برخی از آثار مستشرقین درباره اسلام می‌پردازد و سپس با ذکر ابن رومی و افوه حمانی به ادامه شاعران قرن3 می‌پردازد. در ادامه بحثی راجع به زید شهید و دیدگاه شیعه درباره وی، با توجه به شبهات برخی علمای اهل سنت مطرح شده است.

نویسنده در ادامه به تفصیل وارد بررسی تهمت‌هایی می‌شود که برخی از علمای اهل سنت به شیعه وارد کرده‌اند و آنها را به نحو مستند نقد می‌کند و در این راستا فضائلی از اهل بیت(علیه‌السلام)، قرآن و تحریف و متعه را مورد بحث قرار می‌دهد.

ادامه مباحث این جلد، شاعران غدیریه‌سرای قرن 4ق است: ابن طباطبا اصفهانی، ابن علویه اصفهانی، مفجّع، ابوالقاسم صنوبری، قاضی تنوخی، ابوالقاسم زاهی، ابوفراس حمدانی.

جلد چهارم

مطالب جلد 4، ادامه ‌غدیریه‌سرایان قرن 4، و پس از آن، شاعران قرن 5 و 6 است. در میان اینان، کسانی چون ابوالفتح کشاجم، صاحب بن عباد، شریف رضی، شریف مرتضی، ابوالعلاء معری و خطیب خوارزمی دیده می‌شوند.

جلد پنجم

جلد پنجم، ادامه غدیریه‌سرایان قرن 6 و 7 ق است. مطالب دیگری که در این جلد مطرح شده‌اند از این قرار است:

1. حدیث رد الشمس
2. نماز هزار رکعت
3. محدّث در اسلام
4. علم امامان شیعه به غیب
5. انتقال جنازه به مشاهد مشرفه
6. زیارت
7. جعل حدیث

نویسنده در همه این مباحث با تکیه بر منابع اهل سنت، تهمت‌هایی را که برخی از علمای اهل سنت بر شیعه وارد کرده‌اند پاسخ داده است.

جلد ششم

این جلد حاوی غدیریه‌سرایان قرن 8ق است که از جمله آنها امام شیبانی شافعی، شمس‌الدین مالکی و علاءالدین حلی است. دیگر موضوع مطرح شده در این جلد، دانش عمر بن خطاب و اشتباهای وی در قضاوت است که این بحث طبق منابع اهل سنت به تفصیل مطرح شده است که در خلال همین مطالب نهی عمر از متعتین (متعه حج و متعه زنان) نیز مورد بحث قرار گرفته است.

جلد هفتم

جلد هفتم با غدیریه سرایان قرن 9 آغاز می‌شود و سپس به مبالغه‌هایی می‌پردازد که درباره فضائل ابوبکر شده است که در خلال این مباحث به دانش و آگاهی دینی وی و نیز مباحث پیرامون فدک پرداخته می‌شود. بحث پایانی این جلد، ایمان ابوطالب است که نویسنده برای این ادعای خویش مستنداتی گوناگون شامل اشعار، سایر گفته‌ها، کارهای ابوطالب و احادیثی از معصومین را یاد می‌کند.

جلد هشتم

آغاز این جلد، با ادامه بحث از ایمان ابوطالب است که برخی از شبهاتی را که با استناد به برخی آیات قرآن مطرح شده است بررسی و پاسخ داده می‌شود و بحث با حدیث ضحضاح ادامه می‌یابد. ادامه مطالب این جلد، بحث از مبالغه‌هایی است که در مورد فضائل ابوبکر صورت گرفته است و پس از آن به مبالغه‌های صورت گرفته درباره عمر پرداخته می‌شود. بحث بعدی کتاب بررسی مبالغه‌های راجع به عثمان است که در خلال این مباحث، دانش وی، بذل و بخشش‌های وی از بیت‌المال و سرانجام تبعید ابوذر به ربذه در زمان عثمان بررسی می‌شود.

جلد نهم

مباحث این جلد، ادامه بررسی فضائل عثمان و برخوردهای ناگوار وی با ابن مسعود، عمار، تبعید نیکان کوفه به شام است. سخنان و آراء برخی از صحابه پیامبر(صلی الله علیه) درباره عثمان و داستان کشته شدن وی از دیگر مباحث این کتاب است.

جلد دهم

ادامه مبالغه‌های صورت گرفته درباره فضائل خلفای سه‌گانه، مطالب آغازین جلد 10 الغدیر است. ادامه بحث، راجع به ابن عمر و کارهای ناروای اوست که به همین مناسبت، بحث بیعت با یزید طرح می‌شود. فضائل غلوشده درباره معاویه و ذکر خطاها، بدعت‌ها، جنایت‌ها و دیگر کارهای ناگوار وی از جمله جنگ با امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) و ماجرای حکمیت، از دیگر مطالب این جلد است.

جلد یازدهم

این جلد با بررسی رفتار معاویه با امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) آغاز می‌شود و با برخوردهای معاویه با شیعیان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) و جنایاتی که وی نسبت به حجر بن عدی و یارانش رواداشت ادامه می‌یابد. پس از این، فضائل دروغین معاویه مورد بررسی و نقد قرار نمی‌گیرد و به همین مناسبت غلوّها و داستان‌های خرافی ساخته شده در فضائل برخی اشخاص یاد می‌شود.

غدیریه سرایان قرن 9 تا 12ق دیگر مباحث این جلد الغدیر است. در پایان این جلد، نویسنده، جلد 12 را وعده می‌دهد که حاوی ذکر بقیه شاعران غدیر است ولی درگذشت مؤلف مجال نشر آنها را نمی‌دهد.

وضعیت نشر

اصل کتاب «الغدیر» بیست جلد بوده که تاکنون یازده مجلد آن به چاپ رسیده است. ترجمه فارسی الغدیر در ۲۲ جلد توسط بنیاد بعثت منتشر شده است. چاپ جدید الغدیر همراه با تحقیق و تصحیح و تعلیقات استاد سید عبدالعزیز طباطبایی منتشر شده است.

منابع

برگرفته از سایت کتاب الغدیر نوشته علامه امینی - موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل ...