صالحیه

صالحیه‏ از فرقه‌های مربوط به زیدیه و از پیروان حسن‌بن‌صالح‌بن‌حی بودند.

تاریخچه

تا قرن پنجم هجری قمری، تنها نام [[بَتریه] در کتاب‌های مربوط به این دیده می‌شود و نامی از صالحیه به چشم نمی‌خورد و حتی در فرق الشیعة اساساً فرقه بَتریه منسوب به حسن بن صالح بن حی دانسته شده و نامی از کثیر النواء ابتر ـ که نام بَتریه از لقب او گرفته شده است ـ برده نشده است، باز نامی از صالحیه وجود ندارد. شایان ذکر است که عبدالکریم شهرستانی صالحیه را فرقه‌ای غیر از بَتریه دانسته و آنان را به عنوان دو فرقه جدا از هم ذکر کرده است.

شرح حال موسس

حسن بن صالح از علمای بزرگ زیدی به شمار می‌رفت. وی مردی عابد و فقیه و متکلم بود. محمد بخاری، مسلم بن حجاج نیشابوری و دیگر اصحاب سنن از وی به عنوان ثقه نام برده‏‌اند. کتاب الجامع در فقه از آثار وی به شمار می‌رود. محمد بن شبیب، ابو شمر و غیلان دمشقی از هم فکران صالح بودند و غیلان معرفت را بر دو نوع فطری و اکتسابی می‌دانست.

اعتقادات

حسن بن صالح معتقد است که ایمان معرفت الهی است و راه معرفت الهی آن است که بنده یقین کند که جهان دارای پدید آورنده است. پیروان این فرقه نیز به طور مطلق می‌گویند که معرفت خدا مستلزم اثبات پیامبر ص نیست، زیرا از نظر عقل ایمان به خدا جایز است، در حالی که نیازی به ایمان به رسول خدا ص نیست. اما کفر خصلتی است که زیاد و کم ندارد.فرقه صالحیه به جناب ابوبکر و جناب عمر احترام می‌گذاشتند، اما درباره عثمان سخنی نمی‌گفتند و امر او را به خدا واگذار می‌کردند. آنان درباره امام علی (ع) می‌گفتند که وی افضل مردمان بوده و بعد از رسول خدا (ص) او شایسته امامت است و اگر با رضایت خود از جانشینی کناره نمی‏‌گرفت ابوبکر در معرض هلاکت بود. معتقد بودند که هر کسی از فرزندان حسن (ع) و حسین (ع) شمشیر برکشد و دانا و عاقل و پرهیزگار باشد، او امام است. صالحیه شرط دیگری برای امامت افزودند و آن حسن منظر یعنی زیبارویی است و باز می‌گفتند که اشکالی ندارد که در یک زمان دو امام وجود داشته باشد. ابوالحسن اشعری بتریه را اصحاب حسن بن صالح بن حی و اصحاب کثیر النواء معرفی می‌کند و معتقد است که بُتریه درباره عثمان و قاتلان او توقف کرده‌اند و عثمان را تکفیر نمی‌کردند. ایشان منکر متعه و رجعت اموات به دنیا بودند. بَتریه امامت علی (علیه‌السلام) را از لحظه‌ای که مورد بیعت مردم قرار گرفت، ثابت می‌دانستند. حکایت شده است که حسن بن صالح از عثمان تبری می‌کرد. البته صالحیه به لحاظ دیدگاه‌ها و اندیشه‌ها و در مقایسه با جارودیه فرقه‌ای معتدل‌تر است. آنها معتقد بودند که امامت به شورا در میان مردم است و گاهی جایز است در شرایطی که افضل وجود دارد، مفضول امام شود، البته مشروط به آن که افضل به چنین امامتی رضایت داده باشد. صالحیه با همین نظریه در برخورد با مسأله خلافت ابوبکر و عمر آن را صحیح دانستند و گفتند هرچند علی (علیه‌السلام) برترین فرد پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بوده، اما وی خود از حق امامت خویش گذشته و بنابر مصالحی این امر را به ابوبکر و عمر واگذارده و با آنها بیعت نیز کرده است و از همین روی هر چه را که وی به آن راضی بوده و آن را پذیرفته است، ما نیز راضی هستیم. صالحیه درباره عثمان نیز لااقل خلافت وی را در دوره نخست خلافتش صحیح می‌دانستند و از آن پس چونان که از ابن صالح نقل شده است، از او تبرّی جستند و بنابر گزارش دیگری نیز در‌این‌باره توقف کردند. بَتریه یا صالحیه به اصل امر به معروف و نهی از منکر اعتقاد داشتند و بر همین پایه معتقد بودند هرگاه کسی از فرزندان فاطمه علیهاالسلام قیام کند و عالم و شجاع باشد، او امام است و همراهی با او واجب است. آنان مخالف تقیه بودند و در‌این‌باره راه خود را از امامیه جدا کردند و بر پایه همین اصل، امامت کسی را که به دلیل تقیه قیام نکرده صحیح نمی‌دانند. صالحیه در فقه نیز عمدتاًً حنفی مسلک‌اند. در منابع، گزارش چندانی از انشعاب‌های درونی صالحیه در دست نیست، هرچند که حسن بن موسی نوبختی این فرقه را اصولاً انشعاب یا فرقه‌ای از عجلیه دانسته است.