سیدعلی قاضی طباطبایی

سید علی قاضی طَباطَبایی، عارف، و استاد اخلاق حوزه علمیه نجف در قرن چهاردهم قمری بود. برخی از علما، فقیهان و مراجع تقلید در مکتب اخلاقی او حضور داشته‌اند. سید محمدحسین طباطبایی، سید هاشم موسوی حداد، محمدتقی بهجت و سید ابوالقاسم خوئی از شاگردان او بوده‌اند. قاضی طباطبایی در عرفان از طریقۀ ملا حسینقلی همدانی پیروی می‌کرد و رسیدن سالک به مقام توحید را بدون پذیرفتن ولایت ائمه و حضرت زهرا (سلام الله علیها) امکان‌پذیر نمی‌دانست. در طریقت عرفانی او انجام مستحبات، رفتن به زیارت قبور، توسل به امام حسین (علیه‌السلام) و انتخاب استاد جایگاه مهمی داشت. رساله سیر و سلوک بحرالعلوم را بهترین کتاب عرفانی می‌دانست و روش احراق را توصیه می‌کرد. از وی کراماتی نیز نقل شده است.

سید علی قاضی طباطبایی
نام کامل	سید علی قاضی طباطبایی
اطلاعات شخصی
سال تولد	۱۲۴۵ ش، ۱۸۶۷ م، ۱۲۸۳ ق
محل تولد	تبریز
سال درگذشت	۱۳۲۴ ش، ۱۹۴۶ م، ۱۳۶۵ ق
محل درگذشت	نجف
دین	اسلام، شیعه
استادان	شیخ الشریعه اصفهانی آخوند خراسانی مرتضی انصاری
آثار	تفسیرقرآن کریم شرح دعای سمات
فعالیت‌ها	عارف، استاد اخلاق

خاندان

سید علی از عرفا و علما و استادان اخلاق حوزه نجف در قرن چهاردهم. وی در ۱۳ ذی‌الحجه ۱۲۸۲ یا در ۱۲۸۵ در تبریز به دنیا آمد.

خاندان وی از سادات طباطبائی و مشهور به فضل و تقوا و اغلب در کسوت روحانیت بودند بودند و نسب‌شان به ابراهیم طباطبا، نوادۀ امام حسن مجتبی (علیه‌السلام)، می‌رسید. پدرش، سید حسین قاضی (متوفی ۱۳۱۴)، از شاگردان میرزای شیرازی در سامرا بود که سپس به تبریز بازگشت و به تهذیب نفس پرداخت. وی علاوه بر تفسیر مختصری بر قرآن، تفسیری بر سوره فاتحه و تفسیری ناتمام بر سوره انعام نوشته بود. پدر مادر سیدعلی، میرزا محسن قاضی تبریزی (متوفی ۱۳۰۶)، نیز از عالمان و عابدان بود و با ملا‌هادی سبزواری مصاحبت داشت.

استادان

قاضی طباطبائی مبادی علوم دینی و ادبی را در زادگاهش آموخت. نزد پدرش الکشاف عن حقائق التنزیل را خواند. علاوه بر پدرش، استادان دیگر وی موسی تبریزی(مؤلف حاشیۀ رسائل شیخ انصاری) و محمدعلی قراچه داغی بودند. او ادبیات فارسی و عربی را نیز از شاعر نامی، محمدتقی نیری تبریزی، مشهور به حجت‌الاسلام، فرا گرفت و مدتی نیز، به توصیۀ پدرش، برای تهذیب نفس نزد امام قلی نخجوانی شاگردی کرد.

استادان در نجف

سپس در ۱۳۰۸، برای کسب علم به نجف هجرت نمود و در آنجا نزد استادان ذیل:

1. محمد فاضل شربیانی،
2. محمدحسن مامقانی،
3. شیخ الشریعه اصفهانی،
4. آخوند خراسانی،
5. حسین خلیلی،

فقه و اصول و حدیث و تفسیر و دیگر علوم را فرا گرفت و از این جمع، حسین خلیلی، استاد اخلاق وی نیز بود .

شاگردان

بسیاری از علما و فقها و مراجع تقلید از شاگردان مکتب اخلاقی قاضی بوده‌اند. برخی از مهم‌ترین ‌ شاگردان او عبارت بوده‌اند از:

1. سید محمدحسین طباطبایی که خود از بستگان استاد بود و ابتدا به قاضی شهرت داشت و، به احترام استادش، ترجیح داد که به طباطبائی مشهور شود.
2. برادرش سید محمدحسن الهی؛
3. عباس هاتف قوچانی، که سیزده سال نزد قاضی شاگردی کرد؛
4. سید هاشم حداد موسوی، که ۲۸ سال شاگرد قاضی بود و استادش دربارۀ وی گفته او توحید را چنان چشیده و مس و لمس نموده که محال است چیزی بتواند در آن خللی وارد سازد؛
5. سید حسن اصفهانی مسقطی، که در نجف شفا و اسفار درس می‌داد و به حکم سید ابوالحسن اصفهانی، مرجع وقت شیعیان و توصیۀ استادش قاضی به ناچار از نجف به مسقط هجرت کرد؛
6. سید ابوالقاسم خویی که از وی دستورالعملی گرفت و پس از چهل روز مکاشفه‌ای برایش حاصل شد و آیندۀ خود را شامل تدریس و به مرجعیت رسیدن مشاهده کرد؛
7. علی اکبر مرندی که شانزده سال نزد قاضی شاگردی کرد؛ محمد تقی بهجت فومنی؛
8. سید محمد حسینی همدانی، که بخش‌هایی از جامع السعادات محمد مهدی نراقی را نزد قاضی خواند؛
9. علی محمد بروجردی، که دروس قاضی را تقریر می‌کرد،
10. مرتضی انصاری لاهیجی؛
11. سید حسن کشمیری؛
12. سید احمد کشمیری ؛
13. مرتضی مدرس گیلانی؛
14. مرتضی مدرس چهاردهی؛
15. سیدحسین بادکوبه ای؛
16. سید عبدالکریم کشمیری؛
17. سید عباس کاشانی؛
18. محمد تقی آملی؛
19. میرزا ابراهیم سیستانی.
20. سید احمد فهری زنجانی نیز یکی از آخرین کسانی است که محضر قاضی را درک کرد.
21. سید مرتضی فیروزآبادی، مؤلف فضائل الخمسه من الصحاح السته نیز در همسایگی قاضی منزل داشت و در درس‌های اخلاق و عرفان وی شرکت می‌کرد و محرم اسرار استاد بود.

کرامات قاضی

از قاضی کرامات بسیاری نقل کرده‌اند، مانند طی‌الارض، میراندن مار با استفاده از نام المُمیت خداوند، زنده شدن مرده به دعای وی، خبر دادن از احوال و افکار و حالات و افعال اشخاص، خبر دادن از آینده از جمله خبر دادن از مرجعیت سید ابوالحسن اصفهانی و پیش‌گویی زمان مرگ خود و ساطع شدن نور از وی در حال نماز. از ابوالقاسم خوئی نیز نقل شده که حوادث مافوق طبیعی در مرگ سید علی قاضی رخ داده است و هم‌چنین گفته شده که کراماتی نیز از قبر وی به ظهور رسیده است.

درگذشت

قاضی در سال‌های آخر عمر به بیماری استسقا مبتلا شد و در ۶ ربیع الاول ۱۳۶۶/۹ بهمن ماه ۱۳۲۵ش درگذشت و سید جمال گلپایگانی بر وی نماز خواند و در وادی السلام، نزدیک مقام صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه) در کنار پدرش به خاک سپرده شد. محمد سماوی مادّه تاریخ وفات وی را «قضی علی العلم بالاعمال» استخراج کرده‌است.

جستارهای وابسته

• محمدتقی بهجت
• سید هاشم موسوی حداد
• شیخ انصاری

منابع

1. آقابزرگ طهرانی، طبقات الاعلام الشیعه: نقباء البشر فی القرن الرابع شر، ج۱،نجف، ۱۳۷۳/۱۹۵۴م؛
2. همو، طبقات الاعلام الشیعه: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ۲/۱، القسم الرابع من الجزء الاول ،نجف ۱۳۸۱ /۱۹۶۲ م؛
3. محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر والادب فی النجف خلال الف عام، نجف ۱۴۱۳/۱۹۹۲م؛
4. صادق حسن زاده و محمود طیار مراغی، اسوۀ عارفان گفته‌ها و ناگفته‌ها دربارۀ عارف کامل علامه میرزا علی آقا قاضی تبریزی، قم۱۳۸۳ش؛
5. حسن حسن-زاده آملی، «علامه طباطبائی در منظرۀ عرفان نظری و عملی»، کیهان اندیشه، ش ۲۶، مهر و آبان ۱۳۶۸ش؛
6. سید محمدحسین حسینی طهرانی، الله¬ شناسی، مشهد ۱۴۲۳الف؛
7. همو، امام شناسی، ج ۱۴، مشهد ۱۴۲۵؛
8. همو، توحید علمی و عینی، مشهد ۱۴۲۸؛
9. همو، رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب، مشهد ۱۴۲۶؛
10. همو، روح مجرد: یادنامه موحد عظیم و عارف کبیر حاج سید هاشم موسوی حداد، مشهد ۱۴۲۷؛
11. همو، معاد شناسی، ج۱، تهران ۱۴۰۲؛
12. همو، مهر تابان، مشهد ۱۴۲۳ب؛
13. سید محمد حسینی همدانی، مصاحبه با استاد آیت‌الله حسینی همدانی(نجفی)، حوزه، سال ۵،ش ۶، شماره مسلسل ۳۰، بهمن و اسفند ۱۳۶۷ش؛
14. خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز تاکنون، [تهران] ۱۳۴۳ش؛
15. در محضر افلاکیان، گروه تحقیقاتی الغدیر، تهران ۱۳۸۹ش؛
16. محمدحسین رخشاد، در محضر حضرت آیت¬الله‌العظمی بهجت، قم ۱۳۸۹ش؛
17. رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم، چاپ سید محمد حسین حسینی طهرانی، تهران ۱۳۶۰ش؛
18. حسین روحانی نژاد، بحر خروشان: شرح حال عالم ربانی سید علی قاضی (ره)، تهران ۱۳۸۷ش؛
19. منوچهر صدوقی سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، تهران ۱۳۸۱ش؛
20. صلح کل(مجموعه‌ای از ناگفته‌ها در مورد زندگی آیت‌الله سید علی قاضی در مصاحبه با فرزندان ایشان)، از سوی جمعی از نویسندگان، تهران۱۳۸۲ش؛
21. عطش(ناگفته‌هایی از سیر توحیدی کامل عظیم حضرت آیت‌الله سید علی قاضی طباطبائی)، هیئت تحریریه موسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس، تهران ۱۳۸۳ش؛
22. سید محمد غروی، مع علماء النجف الاشرف، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹م؛
23. حسین غفاری، فلسفه عرفان شیعی، تهران ۱۳۸۳ش؛
24. سید عبدالله فاطمی¬نیا، نکته¬ها از گفته¬ها گزیده‌ای از سخنرانی‌های استاد فاطمی نیا، مشهد ۱۳۸۶ش؛
25. سید مرتضی فیروزآبادی، فضائل پنج تن علیهم‌السلام در صحاح ششگانه اهل سنت، ترجمه محمدباقر ساعدی‌، قم [۱۳۷۳ش]؛
26. سید علی قاضی طباطبائی، شرح دعای سمات، تهران ۱۳۸۵ ش؛
27. سید محمدحسن قاضی طباطبائی، صفحات من تاریخ الاعلام، [قم] [بی¬تا]؛
28. مصطفی کرمی نژاد، در کوی بی¬نشان¬ها، قم ۱۳۷۷ش؛
29. محمدعلی معلم حبیب¬آبادی، مکارم الآثار، ج ۳، اصفهان ۱۳۵۱ش؛
30. همو، مکارم الآثار، ج ۵، اصفهان [بی‌تا]؛
31. همو، مکارم الآثار، ج ۷، اصفهان ۱۳۷۴ش؛
32. تقی‌بن حسین موسوی، قدوه العارفین: سیره العارف الکبیر سید حسن المسقطی الموسوی وکراماته، بیروت ۱۴۲۸/۲۰۰۷م؛
33. یادنامه عارف کبیر سید علی قاضی (ره)، زیر نظر مهدی پروین¬زاد، کیهان فرهنگی، ش ۲۰۶، آذر ۱۳۸۲ش.