استان گلستان
استان گُلِستان، در شمال ایران قرار دارد که از شمال، جنوب، مشرق و مغرب به ترتیب توسط کشور ترکمنستان، استان سمنان، استان خراسان جنوبی، مازندران و دریای خزر احاطه شده است.
| استان گلستان | |
|---|---|
 | |
| نام | استان گُلِستان |
| کشور | ایران |
| استان | استان گلستان |
| تعداد جمعیت | 1868819 نفر |
| پراکندگی دینی | |
مرکز این استان شهر گرگان است که بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرستان این استان نیز است. مذهب اکثریت این استان تشیع و اقلیت قابل ملاحظه‌ای از آنان اهل‌سنت است. حدود ۴۰ درصد از جمعیت این استان را ترکمن‌ها تشکیل می‌دهند که محل زندگی آنها حدود نیمی از مساحت استان را تشکیل می‌دهد. گلستان در گذشته بخشی از استان مازندران محسوب می‌شد اما در سال ۱۳۷۶ از مازندران جدا شده و به استان مستقلی به نام گلستان تبدیل شد. این نام جدیدی است‌که برای این منطقه انتخاب شده است به طوریکه در گذشته به نام های ایالت گرگان، استرآباد، جرجان و…. شناخته می‌شد.
تاریخچه
در کتیبه‌های هخامنشی، از جمله سنگ‌نوشته داریوش در بیستون، این خطه، به‌صورت ورگانه حک شده؛ همچنین در نوشته‌های پهلوی به‌صورت گورکان نوشته شده است. واژه ورگ در زبان طبری به‌معنای گرگ است. تاریخ‌نگاران یونانی به این سرزمین، هیرکانی می‌گفته‌اند. قدمت این سرزمین به هفت هزار سال پیش برمی‌گردد، نشانه‌های دوران پارینه‌سنگی در غار کیارام واقع در روستای (فرنگ) بخش گالیکش را می‌توان درک کرد. بنا به کاوش‌های جدید منطقه گرگان از شش هزار سال پیش تمدن پیش از آریایی‌ها را در خود جای داده بوده است. کاوش‌های تورنگ‌تپه، در نزدیکی گرگان حاکی از وجود روستاهای پرجمعیت، سفالگری انبوه و شبکه آبیاری کشاورزی در این منطقه است. پادشاهان اشکانی در فصل بهار و تابستان به این مکان خوش آب و هوا برای استراحت می‌رفتند. ساختن دیوار بزرگ که سد سکندر نیز نام دارد، در دوره اشکانی شروع شده و در دوره ساسانی نیز پیگیری شد. این دیوار پس از دیوار چین بزرگترین دیوار دفاعی جهان است.
تأسیس استان گلستان
ماده واحده: به دولت اجازه داده می‌شود نسبت به تأسیس استانی با عنوان استان گلستان، به مرکزیت شهر گرگان که مطابق نقشه پیوست، مشتمل‌بر شهرستانهای زیر می‌باشد، اقدام نماید:
- شهرستان گرگان به مرکزیت شهر گرگان، شامل بخشهای مرکزی و آق‌قلا.
- شهرستان گنبد قابوس به مرکزیت شهر گنبد قابوس، شامل بخشهای مرکزی، آزادشهر، رامیان و داشلی برون.
- شهرستان مینودشت به مرکزیت شهر مینودشت، شامل بخشهای مرکزی، کلاله، گالیکش و مراوه تپه.
- شهرستان ترکمن به مرکزیت شهر بندر ترکمن، شامل بخشهای مرکزی و گمیشان.
- شهرستان کردکوی به مرکزیت شهر کردکوی، مشتمل بر بخش مرکزی.
- شهرستان علی‌آباد به مرکزیت شهر علی‌آباد، مشتمل بر بخش مرکزی.
- شهرستان بندرگز به مرکزیت شهر بندرگز، شامل بخشهای مرکزی و نوکنده.
- تبصره ۱: با انتزاع واحدها و شهرستانهای فوق از محدوده استان مازندران، پرسنل سازمانی، وسایل و تجهیزات، بودجه و اعتبارات مربوط، به‌تناسب جمعیت و وضعیت جغرافیائی از محل امکانات قبلی کسر و به استان جدید تخصیص و منتقل می‌شود.
- هیأت پنج نفره‌ای به ریاست معاون اول ریاست جمهوری و عضویت وزراء کشور و امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه دبیرکل‌سازمان امور اداری و استخدامی کشور موظف‌اند مفاد این تبصره را حداکثر ظرف چهارماه به مرحله اجرا درآورند.
- تبصره ۲: دولت موظف است در سال ۱۳۷۷ طبق ضوابط و شرایط تقسیمات کشوری، ارتقاء بخشهای آق‌قلا، آزادشهر، رامیان، کلاله و مراوه‌تپه به شهرستان را بررسی و اتخاذ تصمیم نماید.
- تبصره ۳: هرگونه تغییرات بعدی مربوط به این استان تابع قوانین و مقررات تقسیمات کشوری می‌باشد.
- تاریخ تصویب ۱۳۷۶.۹.۱۶
- تاریخ تایید شورای نگهبان ۱۳۷۶.۱۰.۳
جغرافیا
استان گلستان در بخش شمالی کشور واقع شده که از شمال به کشور ترکمنستان " دارای ۴۳۸ کیلومتر مرز خشکی (نزدیکترین شهر حسنقلی) و ۹۰ کیلومتر مرز آبی" از جنوب به استان سمنان، از شرق به استان خراسان جنوبی و از غرب به استان مازندران و دریای خزر محدود می‌شود.
استان گلستان از نظر ناهمواری به سه ناحیه زیر تقسیم می‌شود:
- ناحیه کوهستانی: این ناحیه از ارتفاع ۵۰۰ متری تا بیش از ۳۰۰۰ متر را در بر گرفته و پوشیده از گونه‌های جنگلی و مرتعی است.
- ناحیه کوهپایه‌ای: این ناحیه شامل تپه‌های کوچک بادرُفت، تپه‌ماهور‌ها و بدبوم‌ها است که پوشیده از اراضی جنگلی هستند.
- ناحیه جلگه‌ای و اراضی پست: ارتفاع این ناحیه در حاشیه دریاچه کاسپین و خلیج گرگان پایین‌تر از سطح دریای آزاد و به تدریج به سمت شرق به ارتفاع افزوده می‌شود. این منطقه محل استقرار شهر‌ها و اکثر روستاهای استان است. به لحاظ تراکم جمعیت، اراضی کشاورزی، صنایع، دامپروری از اهمیت بسزایی برخوردار است.
از مجموع مساحت استان گلستان حدود ۱۱۲۶۰۰۰ هکتار را مرتع و ۴۳۰۰۰۰ هکتار را جنگل تشکیل داده و در مجموع حدود ۷۰ درصد از سطح استان را منابع طبیعی تشکیل می‌دهد.
جمعیت
جمعیت استان گلستان براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، یک میلیون و ۸۶۸ هزار و ۸۱۹ نفر است که از این تعداد ۹۹۵ هزار و ۶۱۵ نفر شهرنشین و ۸۷۱ هزار و ۵۴۶ نفر روستایی و یک‌هزار و ۶۵۸ نفر غیرساکن می‌باشند. بیشترین تراکم جمعیت در گرگان با ۲۹۷.۴ نفر و کمترین آن در مراوه تپه با ۱۹ نفر در هر کیلومتر است. اقوام متعددی در این استان زندگی می‌کنند که شامل ترکمن‌ها، فارسی زبانان، سیستانی‌ها، بلوچ‌ها، ترک‌ها (آذربایجانی و قزلباش)، مازندرانی و قزاق‌ها می‌شوند. فارس‌ها به دو دسته بومی و مهاجر تقسیم می‌شوند. فارس‌های بومی بیشتر به گویش‌های گرگانی، کتولی و مازندرانی تکلم می‌کنند. مهاجرین به استان هم بیشتر سیستانی، بلوچ، سمنانی و خراسانی هستند. فارسی زبان‌ها بیشتر در مرکز و جنوب استان و مازندرانی‌ها در روستاهای نیمه غربی استان سکونت دارند. آذری‌ها در شهرستان گنبد کاووس و قزاق‌های استان گلستان نیز بیشتر در گرگان سکونت دارند. ترکمن‌ها در بخش شرقی، مرکزی و شمالی استان و همچنین در مرکز استان سکونت دارند، اهل‌سنت هستند و به زبان ترکمنی تکلم می‌کنند.
جمعیت براساس قومیت‌ها
- فارس 45در؛
- تركمن 35 درصد؛
- سیستانی 18درصد؛
- ســـــایر 2 درصد.
جامعه شهری
جمعیت شهری استان گلستان در سال1382معادل 775379 نفر كه در 23 شهر استان ساكن هستند. شهرهای استان بطور عمده جمعیت كمتر از پنجاه هزار نفر دارند. تنها دو شهر گرگان و گنبد دارای جمعیتی بیش از صد هزار نفر می‌باشند. نسبت شهرنشینی از 32/1 درصد سال 1355 به 47درصد در سال1382 افزایش یافته است.
آموزش عالی
- تعداد مراكز آموزش عالی استان در سال تحصیلی 83-1382 برابر 16مركز (13مركزدولتی و 3 مركز غیردولتی).
- در همین سال تعداد كل دانشجویان استان 22259 نفر(57/61 درصد دانشگاه‌های دولتی و 42/39 درصد دانشگاه‌های غیردولتی).
- از مجموع دانشجویان 28/67 درصد در مقطع كاردانی، 65/76 درصد در مقطع كارشناسی و 5/57 درصد در مقطع كارشناسی ارشد و بالاتر .
ترکیب قومی و زبانی و مذهبی
استان گلستان دارای قومیت‌های مختلف اعم از فارس، ترك، كرد، تركمن، بلوچ، قزاق، سیستانی و غیره است و افزون بر 20 قوم در این استان به سه گروه عمده فارس، تركمن و مهاجر تقسیم می‌شوند.
- فارس‌ها در نواحی مركزی و جنوبی منطقه سكنی دارند و اكثریت جمعیت استان را تشكیل می‌دهند و به دو گروه فارس‌های بومی و مهاجر تقسیم می‌شوند. فارس‌های بومی استان بیشتر به گویش‌های گرگانی، كتولی و مازندرانی تكلم دارند. این گروه از مردم استان شیعه مذهب می‌باشند.
- گروه دوم تركمن‌ها هستندكه به دو تیره یموت و گوكلان تعلق دارند. آنها سنی مذهب هستند و در نواحی شمالی منطقه در جلگه گرگان سكونت دارند و به زبانی تركمنی تكلم می‌كنند.
- سومین گروه مهاجرین به این استان می‌باشند كه اغلب سیستانی، بلوچ، سمنانی و خراسانی می‌باشند. با وجود تنوع قومیتی، زبانی و مذهبی در این استان، مردم این خطه با وحدت و صلح و صفا به زندگی خود ادامه می‌دهند و نقطه اشتراك آنها دین اسلام و فرهنگ ایرانی بوده و حلقه اتصال بین آنها زبان فارسی و منافع جمعی و مشتركشان در بهره‌وری این سرزمین حاصلخیز می‌باشد.
فرق مذهبی استان گلستان
شیعیان استان گلستان دوازده امامى هستند و از سایر فرق شیعه در استان به ندرت ممكن است یافت شود. از فرق اهل‌سنت مذهب حنفى اكثریت مطلق دارد. تركمن‌هاى اهل‌تسنن «حنفى» و پیرو (ابو حنیفه نعمان بن ثابت) مىباشند.
بلوچهاى مهاجر كه از استان سیستان و بلوچستان به استان گلستان مهاجرت كردهاند نیز پیرو مذهب حنفى مىباشند. در شهرهاى بندر تركمن، آق قلا، گمیشان، گنبد و مراوه تپه اكثریت با اهل‌سنت تركمن و بعضى شهرهاى دیگر نیز جمعیت قابل توجهى از تركمن‌هاى اهل‌سنت زندگى مىكنند. بلوچهاى اهل‌سنت در روستاها و شهرهاى مختلف پراكندهاند و جمعیت اندكى را تشكیل می‌دهند.
پیشینه مذهبى تركمن‌ها
از آنجا كه تركمانان جمعیت قابل توجهى از مردم استان را تشكیل مىدهند به پیشینه مذهبى آنان پرداخته مىشود. در اینجا نخست به مذهب آنها در پیش از اسلام و سپس در دوره اسلامى پرداخته مىشود.
پیش از اسلام
تركمن‌ها چون سایر گروههاى ساكن در آسیاى میانه پیرو آئین (شامانیسم) بودند. شامانیسم آئینى است‌كه در آن نوعى تصورات مبهم درباره خداى آسمان یعنى «تنگرى» وجود دارد. گذشته از آن، الهه «اتوگن» نیز كه الهه زمین و منبع فراوانى است مورد توجه قرار دارد. این خدایان همراه با خدایان خورشید و ماه، نیروهاى طبیعى، كوهها، رودهاى مقدس، ارواح سران و دیگر ارواح مورد پرستش قرار مىگرفتند. نوعى پرستش آتش نیز در این آیین دیده شده است. تمام وظایف مذهبى ایشان به وسیله «شامان» یا روحانى آئین شامانیسم در شب و در مقابل آتش انجام مىگرفت.
ابن فضلان كه در قرن دهم میلادى به عنوان نماینده خلیفه از سراسر آسیاى میانه گذشته است، مىنویسد:
«غزها (تركمن‌ها) داراى زندگى كوچى بوده و تمام زندگى خود را در رنج و سختى مىگذرانند. آنها از گمراهانند و به خداى یگانه اعتقاد ندارند».
بعد از اسلام
تركمن‌ها در نیمه دوم قرن شانزدهم میلادى (قرن نهم و دهم ه .ق) به تدریج به دین مبین اسلام گرویدند. تركمن‌هاى سلجوقى نخستین گروه تركمن بودند كه اسلام آورند. زمینه اسلام آوردن تركمانان را در یكجا نشینى و ترك كوچ نشینى دانستهاند. تركمن‌ها اهل‌تسنن «حنفى» و پیرو طریقه (ابو حنیفه نعمان ابن ثابت) مىباشند و چون تصوف در میان تركمن‌ها خصوصا (طایفه گوكلان) داراى اهمیت ویژهاى است ما به اختصار به سیر تاریخى یكى از فرقههاى مهم تصوف (فرقه نقشبندیه) اشاره مىكنیم:
طریقت نقشبندى (نقشبندیه) مؤسس طریقه نقشبندیه خواجه بهاءالدین محمدبن محمدبن محمدشاه نقشبند اویسى مىباشد. او را در علوم الهى داراى مقامى شامخ و پایگاهى بلند دانستهاند و نیز رئیس دینى و پیشواى روحانى به شمار مىرفته است. آثارش بعد از او به قلم یكى از خلفایش به نام «شیخ صلاح ابن مبارك» تحت عنوان «مقامات سیدنا» در سال 893 ه .ق گردآورى شد و این مجموعه اساس كتاب «رشحات عین الحیاة» در همان سال قرار گرفت.
شیخ بهاء الدین در سال 717 ه .ق در قریه كوشك عارفین واقع در نزدیكى بخارا متولد شد. وى در سال 791 ه .ق وفات كرد و آرامگاهش در «باوه دین» در نزدیكى بخارا زیارتگاه مردم است. بخارائیان او را بهاءالدین بلاگردان مىنامند. از جمله آثار او دلیل عاشقین، تحفه الطالبین و هدیة السالكین است.
نقشبندیه به سماع اعتقاد ندارند و جنبه نمایش مانند قادریه ندارند و براى اقطاب ولایت كلیه قائلند. شعار این مكتب یازده جمله مىباشد كه سه جمله از خواجه بهاء الدین و هشت جمله دیگر از عبدالخالق عجدوانى است.
خواجه عبدالخالق عجدوانى از مشایخ نامى ماوراء النهر و سلسله خواجگان منسوب به اوست. وى در بیست و دو سالگى به هنگام اقامت خواجه یوسف همدانى (440ـ535 ه .ق) در بخارا از وى طریقت مىگیرد.
نورالدین عبدالرحمن جامى نیز به متصوفه نقشبندیه انتساب داشته است.
اصول عقاید نقشبندیه كه آن را «طریقه خواجگان» نیز مى‌گویند عبارت است از: هوش در دم، نظر بر قدم، سفر در وطن، خلوت در انجمن، یاد كرد، بازگشت، نگاهداشت، یادداشت و غیر از این همه پنداشت.
- هوش در دم: حضور و دورى از غفلت همیشگى،
- نظر بر قدم: حفظ چشم و مهار آن،
- سفر در وطن: سفر در طبیعت بشرى،
- خلوت در انجمن: به ظاهر با خلق بودن و به باطن با خدا بودن،
- بازگشت: اخلاص در ذكر خدا،
- نگاهداشت: مراقبت خاطر و جلوگیرى از تشتت خواطر
- یادداشت: حضور بىغیبت است.
نام‌آوران
به سال 388 قمرى در گرگان به دنیا آمد. او از پزشکان نامدار قرن چهارم و پنجم هجرى به شمار مى‌آید. دو اثر شناخته شده به نام‌هاى المائه فى‌طب(در پزشکى) و فى‌علوم طبیعى(در علوم طبیعى) دارد. مى‌گویند کتاب پزشکى او شرمشق ابن‌سینا در نگارش قانون بوده است.
به سال 345 قمرى در گرگان به دنیا آمد و در سال 427 در نیشابور در گذشت. تاریخ جرجان یا معرفه علماء اهل جرجان شناخته شده‌ترین اثر اوست که زندگى‌نامه‌ى 1194 تن از راویان حدیث از مردم جرجان و پیرامون آن را در خود دارد.
از شاعران داستان‌سراى قرن پنجم هجری که داستان کهن ویس و رامین را به نظم درآورد. پیشینه این داستان به زمان اشکانیان مى‌رسد که بر سر زبان‌ها افتاده بود. فخرالدین آن را به نظم درآورد و کار او را نخستین منظومه عشقى مى‌دانند.
از پزشکان نامدار ایران در قرن پنجم هجری و نویسنده کتاب ذخیره خوارزمشاهى است. کتاب او را نخستین کتاب پزشکى مى‌دانند که به زبان فارسى نوشته شده است. اغراض الطب، التذکره الاشرفیه فى الصناعه الطبیه و یادگار از دیگر آثار اوست. به سال 531 قمرى درگذشت.
ادیب و زبان‌شناس و از پایه‌گذاران دانش معانى و بیان. اسرار البلاغه، اعجاز القرآن، دلائل الاعجاز و العوامل المائه (عامل‌هاى صدگانه) از آثار اوست.
- شریف جرجانی:
سید على بن محمد (816-740 قمرى) از متکلمان و فیلسوفان حنفى مذهب که شاه شجاع آل‌مظفر (حافظ براى او شعر سروده است) او را براى آموزش به شیراز فراخواند. امیر تیمور او را به سمرقند فرستاد، اما پس از مرگ امیر به شیراز بازگشت و در همان‌جا درگذشت. تعریفات جرجانى، ترجمان القرآن، امثله، صرف میر، صغرى و کبرى از آثار اوست.
ادیب، نحوى و متکلم شناخته شده‌ى ایران و پسر سید شریف جرجانى که دو کتاب صغرى و کبرى را از فارسی به عربى ترجمه کرد. شرح ارشاد تفتازانى در نحو از دیگر آثار اوست. به سال 838 در شیراز درگذشت.
فیلسوف و عارف دوره صفویه که معلم ثالث (سوم) نام گرفت. ملاصدرا از شاگردان اوست. بیش از 50 کتاب دارد. شرق الانوار، صراط المستقیم، افق المبین، تقویم ایمان، حبل المتین و سدره المنتهى از آثار اوست.
فیلسوفان و عارفان دوره صفویه که با میرداماد، شیخ بهایى و ملاصدرا هم‌دوره است. در روستاى فندرسک به سال 970 قمرى به دنیا آمد. او در حکمت طبیعى و ریاضى نیز دست داشته است. رساله الصناعیه و مقاله فى حرکت از آثار اوست.
شاعر بزرگ ترکمن که شعرهاى او به چند زبان ترجمه شده است. آرامگاه او در روستای آق‌توقای کلاله ساخته شده است.
علمای گلستان الگوهای تقریب مذاهب هستند
دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی با بیان اینکه ایرانی عزیز مملو از اقوام و مذاهب مختلفی است که همواره توانسته‌اند وحدت چهل و چهار ساله خود را به رخ دشمنان بکشند، گفت: خنثی شدن دسیسه‌های دشمنان نتیجه اتحاد اقوام و مذاهب این سرزمین است.
دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی برگزاری همایش سراسری تقریب مذاهب اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی در گام دوم انقلاب را از دیگر برنامه‌های این سفر عنوان کرد و ادامه داد: علمای استان گلستان همواره حامی تقریب و تفکر وحدت اسلامی بوده‌اند و قطعاً در این سفر همبستگی خود را با همه علمای اسلامی اعم از شیعه و سنی اعلام می‌کنیم.
وی با بیان اینکه برای تحقق آرمان‌های بزرگ انقلاب در گام دوم در خدمت همه علما هستیم، خاطرنشان کرد: هدف این کنفرانس بین‌المللی و همایش سراسری ترویج وحدت اسلامی و ایجاد امت واحد بوده که از بنیان ها و اصول اساسی این تفکر است.
حجت‌الاسلام شهریاری با تأکید بر اینکه در چله دوم انقلاب ایرانی‌ها علاوه بر اینکه دارای اقوام و مذاهب مختلف هستند، همواره توانسته‌اند وحدت چهل و چهار ساله خود را به رخ دشمنان بکشند، تصریح کرد: خنثی شدن دسیسه‌های مختلف دشمنان که با همکاری عده‌ای فریب خورده اجرا می‌شود، از دیگر نتایج اتحاد اقوام و مذاهب این سرزمین است.
وی به حضور روحانیون شیعه و سنی سراسر کشور در این همایش اشاره کرد و افزود: قطعاً روحانیون اهل تشیع و تسنن در استان گلستان حضوری پرشورتر در این کنفرانس خواهند داشت.
جستارهای وابسته
منابع
- قانون تأسیس استان گلستان rc.majlis.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
- ترکیب قومی و زبانی و مذهبی استان گلستانrasekhoon.net، تاریخ درج مطلب 21 آذر 1389، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
- فرق مذهبی استان گلستانaf.samta.ir،اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
- معرفی استان گلستانgolestannama.blogfa.com،تاریخ درج مطلب پنجم فروردین ۱۳۸۹، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
- استان گلستانvista.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
- علمای گلستان الگوهای تقریب مذاهب هستندisna.ir،تاریخ درج مطلب ۲۴ بهمن ۱۴۰۱، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.