بن عماد ثقفی
| نام | احمد بن عبیدالله بن محمد بن عماد ثقفی |
|---|---|
| القاب و سایر نام‌ها | ابن عماد ثقفی • عزیر(بر وزن حسین) |
| زاده | سال 314 هجری • كوفه |
| استادان | عثمان بن ابیشیبه • اسحاق بن اسماعیل • ابوعبدالله محمدبن جراح |
| شاگردان | قاضی ابوبكر بن جعابی • احمدبن جعفربن سلمه • محمدبن عبدالله بن ایوب قطان • ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی |
| آثار | الانواء • مقاتل الطالبیین • تفضیل بنی هاشم • المبیضه فی اخبار آل ابی طالب • مثالب معاویه • اخبار ابن رومی • الاختیار من شعر ابن رومی و... |
| دین و مذهب | اسلام • تشیع |
احمد بن عبیدالله بن محمد بن عماد ثقفی، (حدود 235 – 314ق)ابوالعباس. كاتب، محدث، مورخ، ادیب و شاعر شیعی كه به علم نجوم نیز آشنایی داشت و كتابی به نام الانواء (در معرفی فواصل ستارگان كه هر فاصله را یك «نوء» مینامند) نوشته است. معاصرش ابن رومی بغدادی(م283ق) وی را در اشعار نصیحت آمیز خود، به عزیر پیامبر كه نسبت به خونهای ریخته شده بنی اسرائیل توسط بخت النصر، شاكی بود، تشبیه نمود. ابن حجر در لسان المیزان وی را از رؤوس شیعه ذكر میكند و خطیب بغدادی او را مایل به تشیع معرفی میكند و یاقوت حموی نیز تصریح به تشیع او دارد. وی آثار بسیاری در مدح اهلبیت علیه السلام و وقایعی كه بر این خاندان گذشت، از خود بر جای گذاشته است. دو كتاب او به نام «تفضیل بنی هاشم» و «المبیضه»(سفید پوشان) میتوان دریافت كه وی مخالف سرسخت عباسیان سیاه پوش، و مدافع بنی هاشم بوده است.
معرفی اجمالی
احمد بن عبیدالله بن محمد بن عماد ثقفی، ابوالعباس. كاتب، محدث، مورخ، ادیب و شاعر شیعی كه به علم نجوم نیز آشنایی داشت و كتابی به نام «الانواء» (در معرفی فواصل ستارگان كه هر فاصله را یك «نوء» مینامند) نوشته است. وی مشهور به «ابن عماد ثقفی» و ملقب به «عزیر»(بر وزن حسین) است، زیرا وی فردی فقیر بود و در اثر این فقر و تنگدستی، بر تقدیر الهی شاكی میشد، از اینرو معاصرش «ابن رومی بغدادی»(م283ق) وی را در اشعار نصیحت آمیز خود، به «عزیر پیامبر» كه نسبت به خونهای ریخته شده بنی اسرائیل توسط بخت النصر، شاكی بود، تشبیه نمود. بسیاری از شارحان احوال او، نام وی را «ابن عمار» با راء ضبط كردهاند. ولادت او به گفته ذهبی و یاقوت، در سال 314 هجری، ولی به گفته ابن ندیم، در 319هجری اتفاق افتاده است.
در گزارشی دیگر كه در امالی طوسی آمده، تصریح شده كه ابوالمفضل شیبانی(م387ق) در سال 321هجری از او حدیث شنیده و خود او این حدیث را در سال 250هجری از علی بن محمد بن سلیمان نوفلی استماع كرده است. به این ترتیب میتوان ولادت او را پیش از 250 در حدود 235هجری تخمین زد و وفات او را نیز تقریباً در دهه دوم سده چهارم در نظر گرفت. وی اصالتاً اهل كوفه است ولی منسوب به قبیله «ثقیف» میباشد كه در طائف و اصفهان سكونت داشتند. برای تحصیل علم، به بغداد آمد و پس از تكمیل تحصیلات خود، كرسی تدریس را در آنجا به دست گرفت و جمع كثیری از افاضل، دور او حلقه زدند. در اینكه وی از مذهب شیعه پیروی میكرده است تردیدی نیست. ابن حجر در لسان المیزان وی را از رؤوس شیعه ذكر میكند و خطیب بغدادی او را مایل به تشیع معرفی میكند و یاقوت حموی نیز تصریح به تشیع او دارد.
همچنین قویاً محتمل است كه دوست صمیمی او ابن رومی نقش استادی وی را در شعر و بلاغت داشته است، هرچند وی میانه خوبی با ابن رومی نداشت و از زحمات او تشكر نكرد. شواهد موجود نشان میدهد كه وی شاگردان زیادی تربیت كرده است اما نام بسیاری از آنها در منابع معتبر ذكر نشده است.
استادان
اساتید روایی او عثمان بن ابیشیبه، اسحاق بن اسماعیل و ابوعبدالله محمدبن جراح هستند. محمدبن جراح، كسی است كه وی را به سفارش ابن رومی، از فقر و تنگدستی نجات داد.
شاگردان
شاگردان معروف او قاضی ابوبكر بن جعابی(م.355ق، استاد شیخ مفید و شیخ صدوق)، احمدبن جعفربن سلمه، محمدبن عبدالله بن ایوب قطان و ابوالفرج علی بن حسین اصفهانی را میتوان نام برد.
آثار
وی آثار بسیاری در مدح اهلبیت علیه السلام و وقایعی كه بر این خاندان گذشت، از خود بر جای گذاشته است. برخی از تألیفات او:
- مقاتل الطالبیین،
- تفضیل بنی هاشم،
- المبیضه فی اخبار آل ابی‌طالب،
- مثالب معاویه، اخبار ابن رومی،
- الاختیار من شعر ابن رومی، مثالب ابی نواس،
- كتاب المناقضات، الزیادات فی اخبار الوزراء و
- اخبار حجربن عدی هستند. از دو كتاب او به نام «تفضیل بنی هاشم» و «المبیضه»(سفید پوشان) میتوان دریافت كه وی مخالف سرسخت عباسیان سیاه پوش، و مدافع بنی هاشم بوده است.
منابع
- الاعلام، زركلی، ج1ص166؛
- اعیان الشیعه(قطع بزرگ)، ج3ص21؛
- الامالی، طوسی، ص463 حدیث1031؛
- تاریخ بغداد، ج5ص6 شماره 2299؛
- الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج4ص359، وج12ص376، و ج19ص76، وج22ص337؛
- فهرست ابن ندیم، ص166؛
- معجم الشعراء، مرزبانی، ص516.