سوره قلم
| نام | سوره قلم |
|---|---|
| شماره سوره | ۶۸ |
| جزء | ۲۹ |
| ترتیب نزول | ۲ |
| مکی/مدنی | مکی |
| تعداد آیات | ۵۲ |
| تعداد کلمات | ۳۰۱ |
| تعداد حروف | ۱۲۸۸ |
سوره قلم یا نون و القلم سوره ۶۸ از قرآن است و ۵۲ آیه دارد. قلم، زبان وبیان، عقل ومعرفت انسانیت است ،قلم بیان کننده فکر واندیشه وشخصیت صاحب قلم است. قلم زبان دوم انسان‌ها است، بیان‌گر فرهنگ وهویت ملت‌ها است، ترسیم کننده خطوط فکری وسیاسی و حلقه وصل فرهنگ‌ها واندیشه‌ها است، انتقال دهنده فکر وفرهنگ به نسل‌های حاضر وآینده است و در نهایت هدایت گر عقل‌ها ومغزها است. محتوای سوره قلم، دلداری پیامبر(صلی الله علیه) در مقابل تهمت‌های مشرکان و دعوت به صبر و نهی او از پیروی مشرکان و یادآوری عذاب مشرکان در روز قیامت است. از آیات مشهور این سوره، آیه «و ان یکاد» و آیه خُلق عظیم است که پیامبر(صلی الله علیه) را دارای اخلاقی والا معرفی می‌کند. سوره قلم جزو سوره‌های مکی قرآن کریم است که دومین سوره‌ای است که بر پیامبر اکرم(صلی الله علیه) نازل شده است و در چینش کنونی مُصحَف، شصت و هشتمین سوره است و در جزء ۲۹ قرآن جای دارد و به دلیل اینکه خداوند در آیه اول این سوره به قلم سوگند یاد کرده است، این سوره مبارکه، قلم نامیده شده است.
قلم
وسیله‌ای برای نوشتن[۱].
مفهوم کلی سوره
- دفاع از قرآن و پيامبر(صلی الله علیه)
- صفات و اخلاق پيامبر(صلی الله علیه) و دشمنان او؛
- ياداشت قلم و نوشتار[۲].
اسامی سوره
- قلم، ن،
- ن والقلم[۳].
علت نام‌گذاری
- «سوره قلم»؛ نام قلم از آيه اول اين سوره گرفته شده است و خدا در اين آيه به قلم سوگند ياد كرده است[۴].
- «سوره ن»؛ ن از حروف مقطعه است و این سوره همانند سوره ص و سوره ق به حرف مقطعه شروع کننده‌اش نامیده شده است.
- «سوره ن والقلم»؛ شروع سوره با این عبارت می‌باشد. و از طرفی هم بعضى رواياتی كه در فضيلت اين سوره آمده است نشانگر استفاده نام ن والقلم از طرف معصومین برای این سوره می‌باشد[۵].
تعداد آیات و کلمات و حروف
- سوره قلم پنجاه‌ودو آيه دارد[۶].
- سوره قلم سيصد كلمه دارد[۷]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
- سوره قلم هزارودويست‌وپنجاه‌وشش حرف دارد[۸]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).
اهداف و آموزه‌ها
اساسى ترين هدف سوره قلم عبارت است از:
دفاع از پيامبر(صلی الله علیه) و قرآن و هشدار به مشركان.
محتوا و موضوعات
روي هم رفته مباحث سوره قلم را مى توان در هفت بخش خلاصه كرد:
- نخست به ذكر قسمتى از صفات ويژه رسول خدا(صلی الله علیه) مخصوصا اخلاق برجسته او مى پردازد، و آن را با قسمت‌هاى مؤكدى تاكيد مى كند؛
- سپس قسمتى از صفات زشت و اخلاق نكوهيده دشمنان او را بازگو مى نمايد؛
- در بخش ديگرى داستان «أَصْحابَ الْجَنَّةِ» كه در حقيقت هشدارى است به مشركان زشت سيرت بيان شده؛
- در قسمت ديگرى مطالب گوناگونى راجع به قيامت و عذاب كفار در آن روز آمده است؛
- در بخش ديگرى انذارها و تهديدهايى نسبت به مشركان بازگو شده؛
- در بخش ديگرى به پيامبر اسلام(صلی الله علیه) دستور مى دهد كه در برابر دشمنان سرسخت، استقامت و صبر نشان دهد[۹]؛
- سرانجام در پايان سوره نيز سخن از عظمت قرآن و توطئه‌هاى مختلف دشمنان بر ضد پيامبر به ميان آورده.
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب گويد: پيامبر(صلی الله علیه) فرمود: «هر كس سوره نون و القلم را قرائت كند خدا ثواب مردم خوش اخلاق را به او عطا فرمايد».
على‌بن‌ميمون از امام صادق(صلی الله علیه) روايت كرده كه فرمود: «هر كه سوره نون و القلم را در نماز واجب يا نافله بخواند خداوند او را در زندگانيش از فقر و نادارى امان دهد و هر گاه مرد از فشار قبر ان شاء اللَّه پناهش دهد»[۱۰].
محل و زمان نزول
حسن و عكرمه و عطاء گويند كه سوره قلم مكى است، ابن عباس و قتاده گفته‌اند از اولش تا آيه سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ مكّى است و ما بعدش تا آيه لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ مدنى است، و ما بعدش تا آيه (يكتبون) مكّى و ما بعدش تا آخر سوره مدنى است[۱۱].
تاريخ نزول سوره قلم در اوائل دعوت پيامبر(صلی الله علیه) بوده است[۱۲].
فضای نزول
سوره قلم رسول خدا(صلی الله علیه) را به دنبال تهمت‌هاى ناروايى كه مشركين به وى زده و او را ديوانه خوانده بودند، تسليت و دلدارى مى دهد، و به وعده‌هاى جميل و پاسدارى از خلق عظيمش دلخوش مى سازد، و آن جناب را به شديدترين وجهى از اطاعت مشركين و مداهنه با آنان نهى نموده، امر اكيد مى كند كه در برابر حكم پروردگارش صبر كند[۱۳].
ترتیب در مصحف
سوره قلم شصت‌وهشتمين سوره در چينش كنونى قرآن به شمار می‌آید[۱۴].
ترتیب بر اساس نزول
سوره قلم دومين سوره در ترتيب نزول می‌باشد و بعد از سوره علق نازل شده است[۱۵].(لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره‌های قرآن مختلف است).
ارتباط با سوره قبلی
چون خداوند سبحان سوره ملك را به ذكر تكذيب كافران و وعيد ايشان پايان داد، سوره قلم را به مانند آن افتتاح فرموده است[۱۶].
ویژگی
- سوره قلم تنها سوره‌ای است که با حرف مقطعه «ن» و قسم به قلم آغاز شده است. اولین تحدی قرآن با توجه به امّی بودن پیامبر(صلی الله علیه) در این سوره با عبارت «وَ الْقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُون» آمده است.
- آيه معروف «وَ إِنْ يَكادُ» در سوره قلم واقع شده است[۱۷].
- سوره قلم از سور مفصلات می‌باشد[۱۸] ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند[۱۹].
- روايتى است كه از رسول خدا(صلی الله علیه) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئين را به جاى انجيل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشيد[۲۰].
- سوره قلم همچنین جزو سور ممتحنات نیز آمده است[۲۱].
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج 6، ص32.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 21، ص: 173
- ↑ تفسير نمونه، ج 24، ص366.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 21، ص173.
- ↑ همانند روایات منقول در ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 25، ص202.
- ↑ الكشف و البيان، ج 10، ص5.
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ تفسير نمونه، ج 24، ص365.
- ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 25، ص202.
- ↑ همان
- ↑ حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه اول، ص29.
- ↑ ترجمه تفسير الميزان، ج 19، ص615.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 21، ص173.
- ↑ التمهيد في علوم القرآن، ج 1، ص 135.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 21، ص173.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 21، ص173.
- ↑ التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313.
- ↑ جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ همان.
- ↑ التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313.
منبع
برگرفته از سایت معرفی سوره قلم - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir