صالحیه

صالحیه‏ از فرق زیدیه و پیروان حسن بن صالح بن حی بودند.

تاریخچه

تا قرن پنجم هجری قمری، آن چه در کتاب ها موجود است، تنها نام بَتریه است و در کتب این دوره نام صالحیه به چشم نمی خورد و حتی در فرق الشیعة اساساً فرقه بَتریه منسوب به حسن بن صالح بن حی دانسته شده و نامی از کثیر النواء ابتر ـ که نام بَتریه از لقب او گرفته شده است ـ برده نشده است، باز ذکری از نام صالحیه در میان نیست. شایان ذکر است که عبدالکریم شهرستانی صالحیه را فرقه ای غیر از بَتریه دانسته و آنان را به عنوان دو فرقه جدا از هم ذکر کرده است.

شرح حال موسس

حسن بن صالح از علماى بزرگ زیدى به شمار می رفت. وی مردى عابد و فقیه و متکلم بود. محمد بخارى، مسلم بن حجاج نیشابوری و دیگر اصحاب سنن از وى به عنوان ثقه نام برده‏ اند. کتاب الجامع در فقه از آثار وی به شمار می رود. محمد بن شبیب، ابو شمر و غیلان دمشقى از هم فکران صالح بودند و غیلان معرفت را بر دو نوع فطرى و اکتسابى می دانست.

اعتقادات

حسن بن صالح معتقد است که ایمان معرفت الهى است و راه معرفت الهی آن است که بنده یقین کند که جهان دارای پدید آورنده است. پیروان این فرقه نیز به طور مطلق می گویند که معرفت خدا مستلزم اثبات پیامبر ص نیست، زیرا از نظر عقل ایمان به خدا جایز است، در حالی که نیازی به ایمان به رسول خدا ص نیست. اما کفر خصلتى است که زیاد و کم ندارد.فرقه صالحیه به جناب ابوبکر و جناب عمر احترام می گذاشتند، اما در باره عثمان سخنی نمی‌گفتند و امر او را به خدا واگذار می کردند. آنان درباره امام على (ع) می‌گفتند که وى افضل مردمان بوده و بعد از رسول خدا (ص) او شایسته امامت است و اگر با رضایت خود از جانشینى کناره نمى‏ گرفت ابوبکر در معرض هلاکت بود. معتقد بودند که هر کسی از فرزندان حسن (ع) و حسین (ع) شمشیر بر کشد و دانا و عاقل و پرهیزگار باشد، او امام است. صالحیه شرط دیگرى براى امامت افزودند و آن حسن منظر یعنى زیبارویى است و باز می‌گفتند که اشکالى ندارد که در یک زمان دو امام وجود داشته باشد. ابوالحسن اشعری بتریه را اصحاب حسن بن صالح بن حی و اصحاب کثیر النواء معرفی می کند و معتقد است که بُتریه درباره عثمان و قاتلان او توقف کرده اند و عثمان را تکفیر نمی کردند. ایشان منکر متعه و رجعت اموات به دنیا بودند. بَتریه امامت علی (علیه السلام) را از لحظه ای که مورد بیعت مردم قرار گرفت، ثابت می دانستند. حکایت شده است که حسن بن صالح از عثمان تبری می کرد. البته صالحیه به لحاظ دیدگاه ها و اندیشه ها و در مقایسه با جارودیه فرقه ای معتدل تر است. آن ها معتقد بودند که امامت به شورا در میان مردم است و گاهی جایز است در شرایطی که افضل وجود دارد، مفضول امام شود، البته مشروط به آن که افضل به چنین امامتی رضایت داده باشد. صالحیه با همین نظریه در برخورد با مسأله خلافت ابوبکر و عمر آن را صحیح دانستند و گفتند هرچند علی (علیه السلام) برترین فرد پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بوده، اما وی خود از حق امامت خویش گذشته و بنابر مصالحی این امر را به ابوبکر و عمر واگذارده و با آن ها بیعت نیز کرده است و از همین روی هر چه را که وی به آن راضی بوده و آن را پذیرفته است، ما نیز راضی هستیم. صالحیه در باره عثمان نیز لااقل خلافت وی را در دوره نخست خلافتش صحیح می دانستند و از آن پس چونان که از ابن صالح نقل شده است، از او تبرّی جستند و بنابر گزارش دیگری نیز در این باره توقف کردند. بَتریه یا صالحیه به اصل امر به معروف و نهی از منکر اعتقاد داشتند و بر همین پایه معتقد بودند هرگاه کسی از فرزندان فاطمه علیهاالسلام قیام کند و عالم و شجاع باشد، او امام است و همراهی با او واجب است. آنان مخالف تقیه بودند و در این باره راه خود را از امامیه جدا کردند و بر پایه همین اصل، امامت کسی را که به دلیل تقیه قیام نکرده صحیح نمی دانند.صالحیه در فقه نیز عمدتاًً حنفی مسلک اند. در منابع، گزارش چندانی از انشعاب های درونی صالحیه در دست نیست، هرچند که حسن بن موسی نوبختی این فرقه را اصولاً انشعاب یا فرقه ای از عجلیه دانسته است.