کوفه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '[[جواهر الکلام' به '[[جواهر الکلام (کتاب)')
 
(۴۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{Mbox
<div class="wikiInfo">[[پرونده:کوفه.jpg|بندانگشتی|کوفه]]</div>
| type  = notice
'''کوفه''' یکی از شهرهای کشور [[عراق]] است. این شهر در ۱۷۰ کیلومتری جنوب [[بغداد]] و در استان [[نجف]] واقع شده‌است. [[مسجد کوفه]] که در قرن ۷ میلادی ساخته شده‌است از بناهای مهم این شهر و زیارت‌گاه شیعیان است. این شهر مدتی مرکز خلافت [[علی بن ابی طالب|علی بن ابی‌ طالب]] بود و به همین دلیل به همراه [[سامرا]]، [[کربلا]]، [[کاظمین]] و [[نجف]] جایگاه ویژه‌ای در نزد [[مذهب شیعه|شیعیان]] دارد. پارچه‌ای را که مردان عرب به سر می‌اندازند و چفیه نام دارد برخاسته از این شهر است.
| class = ambox-In_use
| image = [[File:Ambox clock.svg|48px|alt=|link=]]
| css = margin: 1px
| text  = این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|[[راهنما:بخش|بخش]]|{{#switch:{{NAMESPACE}}
| {{ns:0}}      = مقاله
| بحث          = [[راهنما:صفحه بحث|صفحه بحث]]
| رده‌بندی      = [[ویکی‌پدیا:رده‌بندی|رده]]
| راهنما          = [[راهنما:فهرست|فهرست]]
| درگاه        = [[ویکی‌پدیا:درگاه|درگاه]]
| الگو      = [[ویکی‌پدیا:فضای نام الگو|الگو]]
| کاربر          = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه کاربری]]
| بحث کاربر      = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه بحث کاربری]]
| ویکی‌پدیا      = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه ویکی‌پدیا]]
| بحث ویکی‌پدیا = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه بحث ویکی‌پدیا]]
}}}} هم‌اکنون  برای {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|{{{2|مدتی کوتاه}}}|{{{1|مدتی کوتاه}}}}} '''تحت ویرایش عمده''' است. این برچسب برای جلوگیری از [[راهنما:تعارض ویرایشی|تعارض ویرایشی]] اینجا گذاشته شده‌است، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|بخش|صفحه}} انجام ندهید.<br>
<small>{{#if:{{{زمان|}}}|این پیام در {{{زمان|}}} اضافه شده است.|}} این صفحه آخرین‌بار در {{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}} ({{کوچک}}ساعت هماهنگ جهانی{{پایان کوچک}}) ({{Time ago|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}) تغییر یافته‌است؛ لطفا اگر در چند ساعت اخیر [{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=history}} ویرایش نشده است]، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با در دست ساخت جایگزین می‌کنید.</small>
<includeonly>{{#ifeq:{{{category}}}|no||{{#switch:{{NAMESPACE}}
| کاربر
| بحث کاربر = <!-- no category -->
| [[رده:صفحه‌های سخت در دست ویرایش]]}}}}</includeonly>
}}<noinclude>
</noinclude>


<div class="wikiInfo">
شهر کوفه در دو قرن نخست هجری دارای اهمیت بود ولی پس از آن به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی از اهمیت آن کاسته شد و شهرهایی مانند بغداد و نجف دارای اهمیت شد. بر اساس روایات شیعه، کوفه در آینده مجددا مرکز توجه قرار می‌گیرد و مرکز حکومت [[حجت بن حسن (مهدی)|حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه)]] پس از ظهور است.
[[پرونده:کوفه.jpg|بندانگشتی|کوفه]]
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
!نام کشور
|عراق
|-
|استان
|نجف
|-
|جمعیت
|بیش از 300 هزارنفر
|-
|نام های قدیم
|کوفان، سورستان، خَدّ العَذْراء، کوفة الجُند، کوفة الخُلد، منزل جهاد و دارالهجرة
|-
|مدهب
|شیعه
|-
|زبان رسمی
|عربی
|-
|زیارتگاه
|مرقد میثم تمار، مرقد هانی بن عروه، مرقد مسلم بن عقیل، مرقد مختار ثقفی، مدفن ذوالکفل پیامبر(ع)
|-
|مساجد
|مسجد کوفه، مسجد سهله، مسجد صعصعه بن صوحان
|-
|}
</div>


'''کوفه''' یکی از شهرهای کشور عراق است. این شهر در ۱۷۰ کیلومتری جنوب بغداد و در استان نجف واقع شده‌است. مسجد کوفه که در قرن ۷ میلادی ساخته شده‌است از بناهای مهم این شهر و زیارت‌گاه شیعیان است. این شهر مدتی مرکز خلافت علی بن ابی‌طالب بود و به همین دلیل به همراه سامرا، کربلا، کاظمین و نجف جایگاه ویژه‌ای در نزد شیعیان دارد. پارچه‌ای را که مردان عرب به سر می‌اندازند و چفیه نام دارد برخاسته از این شهر است.
== وجه تسمیه کوفه ==
در وجه تسمیه کوفه چند قول وجود دارد: یکی آن که «کوفه به معنای جایی است که در آن ریگ و شن باشد<ref> همو، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ۱۶۱</ref>».
مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است<ref> طبری، همان، ۳/۱۴۵</ref>».


شهر کوفه در دو قرن نخست هجری دارای اهمیت بود ولی پس از آن به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی از اهمیت آن کاسته شد و شهرهایی مانند بغداد و نجف دارای اهمیت شد. بر اساس روایات شیعه، کوفه در آینده مجددا مرکز توجه قرار می‌گیرد و مرکز حکومت حضرت مهدی(عج) پس از ظهور است.
دیگر آن که «نام سرزمین بابل از سواد عراق است و از آن رو کوفه نامیده‌اند که به صورت دایره است یا تپه شنی دایره» و نیز چون [[سعد بن ابی وقاص]]، پس از فتح قادسیه و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید»، از ریشه کاف و تکوف است<ref>بکری، معجم مااستعجم، ۱۱۴۱؛ طبری، همان، ۳/۱۴۶</ref>. برخی نیز گفته‌اند: «به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به «کوفان» معروف است، این منطقه را کوفه نامیده‌اند».


=تاریخچه=
== تاریخچه ==
طبق روایاتی که در کتاب‌های روایی شیعه و حتی غیرشیعه آمده است، تاریخچه این شهر به زمان [[سجده]] [[ملائکه]] بر [[حضرت آدم|آدم (علیه السلام)]] برمی‌گردد<ref>
بحارالانوار، ج١١، ص١4٩و ج١٠٠، ص٢٣٢</ref>.


طبق روایاتی که در کتاب‌های روایی شیعه و حتی غیرشیعه آمده است، تاریخچه این شهر به زمان سجده ملائکه بر آدم(ع) برمی‌گردد.<ref>
پس از آن، یکی از روستاهای این شهر واقع در غرب آن به‌عنوان محل زندگی [[حضرت نوح|حضرت نوح (علیه السلام)]] و ساختن کشتی مطرح شده است.<ref>بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٢ و ج١٠٠، ص٣٨6</ref> همچنین محل تنوری که فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح (علیه السلام) بوده، در [[مسجد کوفه]] تعیین شده است. و براین اساس هنوز در [[مسجد]] کوفه محل‌هایی با عنوان‌های مکان کشتی نوح و نیز تنور، علامت‌گذاری شده و نیز محل نماز نوح را «مسجد» معرفی کرده‌اند. هم‌چنین محل به آب‌انداخته شدن کشتی [[حضرت نوح|نوح (علیه السلام)]] رودخانه [[فرات]] عنوان شده است<ref> بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٣.</ref>.
بحارالانوار، ج١١، ص١4٩و ج١٠٠، ص٢٣٢</ref>


پس از آن، یکی از روستاهای این شهر واقع در غرب آن به‌عنوان محل زندگی حضرت نوح(ع) و ساختن کشتی مطرح شده است.<ref>بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٢ و ج١٠٠، ص٣٨6</ref> همچنین محل تنوری که فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح(ع) بوده، در [[مسجد کوفه]] تعیین شده است. و براین اساس هنوز در [[مسجد]]<ref>روک:مقاله مسجد</ref> کوفه محل‌هایی با عنوان‌های مکان کشتی نوح و نیز تنور، علامت‌گذاری شده و نیز محل نماز نوح را «مسجد» معرفی کرده‌اند. همچنین محل به آب‌انداخته شدن کشتی نوح(ع) رودخانه فرات عنوان شده است.<ref> بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٣.</ref>
همین‌طور از این شهر به‌عنوان محل زندگی [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم (علیه السلام)]] نیز یاد شده است، چنان‌که محل ساختن منجنیقی که حضرت ابراهیم(علیه السلام) را به‌وسیله آن در آتش‌ انداختند، این شهر ذکر کرده‌اند.


همین‌طور از این شهر به‌عنوان محل زندگی حضرت ابراهیم(ع) نیز یاد شده است، چنان‌که محل ساختن منجنیقی که حضرت ابراهیم(ع) را به‌وسیله آن در آتش‌ انداختند، این شهر ذکر کرده‌اند.
مدفن [[حضرت هود(علیه السلام)]]، ناحیه نُخَیلَه که در فاصله دو فرسخی شمال کوفه واقع است، معرفی شده است. و نیز در شمال شرقی کوفه روستایی به نام «قریة ذی الکِفْل» واقع شده که محل زندگی و مدفن ذوالکفل پیامبر(علیه السلام) می‌باشد. برخی نیزدمسجد کوفه را محل رویش بوته کدویی دانسته که [[یونس پیامبر(علیه السلام)]] را پوشانید. و بالاخره مسجد کوفه به‌عنوان محل نماز ١٠٧٠ پیامبر(علیه السلام) معرفی شده است<ref> بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨٩.</ref>.
به هرحال، این روایات در صورت صحت، بر آباد بودن این شهر در گذشته‌های دور دلالت می‌کنند.


مدفن حضرت هود(ع)، ناحیه نُخَیلَه که در فاصله دو فرسخی شمال کوفه واقع است، معرفی شده است. و نیز در شمال شرقی کوفه روستایی به نام «قریة ذی الکِفْل» واقع شده که محل زندگی و مدفن ذوالکفل پیامبر(ع) می‌باشد. برخی نیزدمسجد کوفه را محل رویش بوته کدویی دانسته که یونس پیامبر(ع) را پوشانید. و بالاخره مسجد کوفه به‌عنوان محل نماز ١٠٧٠ پیامبر(ع) معرفی شده است.<ref> بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨٩.</ref>
== جغرافیای کوفه ==
به هرحال، این روایات در صورت صحت، بر آباد بودن این شهر در گذشته‌های دور دلالت می‌کنند.  
کوفه در هشت کیلومتری شرق [[نجف|نجف اشرف]] بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است. به سبب همین نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و نیز جاری بودن یکی از شاخه‌های فرات در شرق آن<ref> اصطخری، المسالک والممالک، ۸۳؛ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، ۱/۲۷۰</ref>، زمین‌های اطراف شهر حاصل‌خیز است و به گفته [[اصطخری]] «به همین سبب آب و هوای کوفه از [[بصره]] خوش‌تر است<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۹۰</ref>».


=جغرافیای کوفه=
== آب و هوا ==
چنان‌که گفته شد، در شرق کوفه، رودخانه فرات و در طرف غرب و نواحی دیگر، بیابان قرار داشته است و این نکته باعث شده بود که هوای کوفه تلفیقی از هوای مرطوب و خشک باشد که اصطلاحاً به آن «برّی - بحری؛ بیابانی - دریایی» می‌گفتند. همین نوع هوا بود که آن را در آن زمان به‌عنوان یکی از خوش آب و هواترین شهرها معرفی نموده بود. در آن هنگام باد شمال از طرف بیابان و باد جنوب از طرف کشت‌زارها در این منطقه می‌وزید و هوای نسبتاً متنوعی به آن می‌داد<ref>مختصر کتاب البلدان، ص١55</ref>.


کوفه در هشت کیلومتری شرق نجف اشرف بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است. به سبب همین نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و نیز جاری بودن یکی از شاخه‌های فرات در شرق آن،<ref> اصطخری، المسالک والممالک، ۸۳؛ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، ۱/۲۷۰</ref> زمین‌های اطراف شهر حاصلخیز است و به گفته اصطخری «به همین سبب آب و هوای کوفه از بصره خوش‌تر است».<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۹۰</ref>
آب این شهر عمدتاً از نهر فرات تامین می‌شد که آبی شیرین و سرد و گوارا بود. علت گوارایی این آب در کوفه، نزدیک‌تر بودن آن به سرچشمه بود، در حالی‌که همین آب هنگامی که پس از عبور از کنار کوفه به بصره می‌رسد، گوارایی خود را از دست می‌دهد<ref>تاریخ الکوفه، ص١٣١. احنف بن قیس به مطالب ذکر شده اشاره می‌کند</ref>.


=آب و هوا=
یکی از بهترین شواهد بر خوش آب و هوایی کوفه داستان تاریخی زیر است:
 
دو مرد نزد عمر بن خطاب آمدند تا آنها را به لشکر فتوحات ملحق سازد. عمر از یکی از آنها پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: بصره. پس عمر هفتصد درهم حقوق سالیانه برای او تعیین نمود. از دیگری پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: کوفه. عمر برای او پانصد درهم حقوق سالیانه تعیین نمود. وی علت دویست درهم مابه‌التفاوت را وجود فرات در کوفه دانست<ref>فضل الکوفة و فضل اهلها، ص٩4</ref>.
روشن است که تعیین حق ماموریت کمتر برای متقاضی کوفه، خوش‌ آب و هوا بودن آن در مقایسه با بصره است.
 
== جمعیت ==
در مورد جمعیت کوفه طی مقاطع مختلف از سال ١٧ - 61 ه. ق منابع تاریخی اختلاف‌نظرهایی دارند. در اینجا مروری اجمالی بر جمعیت کوفه در مقطع مورد بحث خواهیم داشت، ضمن این‌که به اختلافات منابع نیز اشاره خواهیم کرد.
 
یعقوبی جمعیت اولیه کوفه را ده هزار جنگ‌جو ذکر می‌کند که اگر به این رقم تعداد نفرات خانواده‌های آنان را که همراه آنان بوده‌اند، اضافه نماییم، رقمی حدود سی هزار به‌دست می‌آید. علاوه بر این، حدود چهار هزار ایرانی به همراه فرمانده‌شان که دِیلَم نام داشت، قبل از فتح [[مدائن]] در سال 16 ه. ق به لشکر اسلام پیوستند و پس از بنیان کوفه، در آن ساکن شدند. پس تا اینجا رقم 34 هزار به‌دست می‌آید<ref>فتوح البلدان، ص٢٧٩</ref>.
 
روایتی که در مقابل این قول قرار دارد، روایت مربوط به ساختن [[مسجد جامع کوفه]] است که در آن زمان [[سعد بن ابی وقاص|سعد بن ابی‌وقاص]] مامور ساختن مسجدی شد که بتواند تمام جمعیت جنگ‌جویان کوفه را در خود جای دهد. مسجدی که سعد طبق این دستور بنا نمود، گنجایش چهل هزار نفر داشت<ref>معجم البلدان، ج4، ص4٩١</ref>. حال اگر تعداد نفرات خانواده‌های این چهل هزار نفر را شصت هزار نفر فرض نماییم به جمعیتی حدود صدهزار نفر دست پیدا می‌کنیم. این روایت با نقل قول [[طبری]] از [[عمر بن خطاب]] در سال 22 ه. ق تایید می‌شود که هنگام گلایه از اعتراض کوفیان به امرای خود می‌گوید: «چه مصیبتی بالاتر از صدهزاری که نه آنها از امرایشان راضی‌اند و نه امرایشان از آنها<ref>تاریخ الطبری، ج٣، ص٢4٣</ref>».
 
به هرحال، پس از تاسیس کوفه به‌علت آب و هوای خوش این منطقه و نیز نزدیکی آن به مرزهای [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] که از این راه لشکریان می‌توانستند با فتوحات خود غنایم فراوانی به‌دست آورند و هم‌چنین رونق کسب و کار در آن، سیل مهاجرت عرب‌ها و عجم‌ها به این منطقه سرازیر شد و نرخ رشد جمعیت رو به فزونی رفت. گفتنی است که در این دوره، همیشه مقداری از جمعیت کوفه در شهرهای ایران مشغول فتوحات بودند.
 
== اماک زیارتی شهر کوفه ==
 
=== مسجد کوفه ===
[[مسجد کوفه]]، پس از مساجد [[مکه]]، [[مدینه]] و [[بصره]]، چهارمین مسجد مهم و مقدس [[جهان اسلام]] است. این مسجد یکی از اولین مکان‌هایی است که سعد بن ابی وقاص در شهر جدید کوفه در سال ۱۷ هجری قمری بنا کرد. مسجد کوفه دارای صحنی وسیع، بدون سقف و دیوارهای عظیم و مرتفع است. این مسجد، جایگاه خطابه‌ها و قضاوت‌های حضرت علی (علیه السلام) بوده است که این جایگاه امروزه به «دکة القضا» مشهور است. [[علی بن ابی طالب|حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام)]] در این مکان با ضرب شمشیر [[ابن ملجم |ابن ملجم مرادی]] به شهادت رسید. این مسجد، چهل هزار نفر ظرفیت دارد و بر مساجد دیگر به جز [[مسجدالحرام]] و [[مسجد النبى (ص)|مسجدالنبی (صل الله عليه وسلم)]] فضیلت دارد. مسافر در مسجد کوفه می‌تواند نمازش را تمام یا شکسته بخواند. مرقد [[مسلم بن عقیل]]، [[مختار ثقفی]] و [[هانی بن عروه]] هم در کنار مسجد کوفه است.
 
=== مرقد میثم تمار ===
مرقد [[میثم تمار]] در فاصله ۳۰۰ متری از مسجد کوفه و در ابتدای بزرگراه نجف- کوفه واقع شده است. [[میثم تمار]] یکی از یاران وفادار و شاگران [[علی بن ابی طالب|حضرت علی (علیه السلام)]] بود و از [[صحابه|اصحاب]] پیامبر اسلام به شمار می‌رود.


چنان‌که گفته شد، در شرق کوفه، رودخانه فرات و در طرف غرب و نواحی دیگر، بیابان قرار داشته است و این نکته باعث شده بود که هوای کوفه تلفیقی از هوای مرطوب و خشک باشد که اصطلاحاً به آن «برّی - بحری؛ بیابانی - دریایی» می‌گفتند. همین نوع هوا بود که آن را در آن زمان به‌عنوان یکی از خوش آب و هواترین شهرها معرفی نموده بود. در آن هنگام باد شمال از طرف بیابان و باد جنوب از طرف کشت‌زارها در این منطقه می‌وزید
=== قصر دارالاماره کوفه ===
و هوای نسبتاً متنوعی به آن می‌داد.<ref>مختصر کتاب البلدان، ص١55</ref>
قصر دارالاماره یا مقر والی کوفه، قدیمی‌ترین ساختمان اسلامی در عراق است که در سال ۱۷ ه. ق بعد از ساخت مسجد کوفه به دست سعد ابن ابی وقاص ساخته شد. دارالاماره، ساختمانی با پلان مربعی شکل واقع در جنوب شرقی مسجد کوفه است که در سال ۷۱ قمری به دستور عبدالملک بن مروان تخریب شد و در حال حاضر تنها پایه‌ها و بخش‌هایی از دیوارهای آن باقی مانده است. این قصر در ابتدا اقامت‌گاه سعد و سپس محل زندگی [[خلیفه|خلفا]] و حاکمان کوفه بود. به شهادت رسیدن [[مسلم بن عقیل]]، و به نمایش گذاشتن سر بریده [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین (علیه‌السلام)]] و شهدای کربلا، گفتگوی [[زینب بنت علی|حضرت زینب (سلام الله علیها)]] و امام سجاد (علیه السلام) با [[عبیدالله بن زیاد]] از جمله رویدادهای مهمی هستند که در این مکان اتفاق افتاده است. دارالاماره محل اقامت مختار ثقفی هم بوده است و در همین‌جا، سر قاتلان [[عاشورا|واقعه عاشورا]] را نزد مختار آوردند.


آب این شهر عمدتاً از نهر فرات تامین می‌شد که آبی شیرین و سرد و گوارا بود. علت گوارایی این آب در کوفه، نزدیک‌تر بودن آن به سرچشمه بود، در حالی‌که همین آب هنگامی که پس از عبور از کنار کوفه به بصره می‌رسد، گوارایی خود را از دست می‌دهد.<ref>تاریخ الکوفه، ص١٣١. احنف بن قیس به مطالب ذکر شده اشاره می‌کند</ref>
=== مسجد سهله ===
[[مسجد سهله]] واقع در دو کیلومتری شمال غربی مسجد کوفه، یکی از مساجد مقدس شهر کوفه است که روایات فراوانی درباره فضیلت [[عبادت]] در آن وجود دارد. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد منتسب به امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه) است و بنابر روایات، این مکان اقامت‌گاه [[حجت بن حسن (مهدی)|امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)]] پس از ظهور ایشان خواهد بود. این مسجد صحنی وسیع، دیوارهای مرتفع و محراب‌های متعددی دارد. در میانه جنوبی [[مسجد سهله]]، جایگاه بزرگی قرار دارد که به «مقام حضرت حجت (علیه‌السلام)» مشهور است.


یکی از بهترین شواهد بر خوش آب و هوایی کوفه داستان تاریخی زیر است:
=== مسجد صعصعه بن صوحان ===
[[مسجد صعصعه بن صوحان]]، در نزدیکی مسجد سهله واقع شده است. این مسجد عبادت‌گاه صعصعه، فردی خطیب و سخنور، یکی از [[صحابه]] رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) و یکی از یاران وفادار [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)]] بوده است و او را در همین مکان به خاک سپردند. بنای مسجد [[صعصعه بن صوحان]] در ۱۳۸۷ قمری بازسازی شد.
 
=== مسجد زبد بن صوحان ===
[[مسجد زبد بن صوحان]] در نزدیکی مسجد [[صعصعه بن صوحان]] قرار دارد. زبد، برادر صعصعه و یکی از یاران رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) و [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السلام)]] بوده است. او در [[جنگ نهاوند]]، ابتدا یکی از دستانش را از دست داد و در ادامه جنگ در رکاب حضرت علی (علیه‌السلام) به شهادت رسید. بنای اصلی این مسجد تخریب شده و بنای جدیدی در سال ۱۳۹۵ قمری به جای آن ساخته‌اند.
 
=== مقام یونس (علیه‌السلام) ===
مقام یونس (علیه‌السلام) که به غلط در میان مردم به‌عنوان آرامگاه [[حضرت یونس بن متی (علیه‌السلام)]] شناخته شده است، ظاهری شبیه به مسجد دارد. در بخشی از گنبدخانه مقام یونس، محرابی وجود دارد که می‌گویند امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در آنجا [[نماز]] گزارده است. این مقام در فاصله یک کیلومتری مسجد کوفه و در کنار رود فرات واقع شده است. بنابر روایات، [[حضرت یونس]] در این مکان از شکم نهنگ بیرون آمده است. آرامگاه حضرت یونس (علیه‌السلام) در شهر موصل بر فراز تپه‌ای واقع شده است.
 
=== آرامگاه ابراهیم العمر ===
آرامگاه ابراهیم العمر در غرب آرامگاه میثم تمار در محله «حی کنده» واقع شده است. ابراهیم فرزند [[حسن مثنی]]، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) و جد سادات طباطبایی است.
 
=== خانه علی ابن ابی‌طالب ===
پس از آن‌که امام علی (علیه‌السلام)، کوفه را مرکز خلافت خود اعلام کرد، برخلاف حاکمان و خلفای پیشین به جای اقامت در دارالاماره و دارالخلافه در خانه‌ای ساده ساکن شد. خانه علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السلام)، امروزه هم‌چنان پابرجا است و زندگی ساده و بی‌آلایش آن حضرت را به نمایش می‌گذارد. این خانه دارای معماری ساده و چندین اتاق است. محل جلوس امام حسن و امام حسین (علیهالسلام)، محل غسل و چاه آب داخل منزل، از مکان‌هایی هستند که امروزه زائران [[زیارت]] می‌کنند.
 
=== مسجد حنانه ===
[[مسجد حنانه]] در نزدیکی قبرستان «ثوی» و مقبره [[کمیل ابن زیاد]]، بین [[نجف]] و [[کوفه]] واقع شده است. بنابر روایات، این مسجد محلی است که پس از قرارگیری سر مبارک امام حسین(علیه السلام) بر زمین آن، ناله سر داد و به همین دلیل آن را «حنانه» می‌نامند. مسجد حنانه دارای یک ضریح کوچک است و مقبره «الثویه» در نزدیکی آن قرار دارد که بسیاری از یاران امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در آنجا دفن شده‌اند. مقبره امام صادق(علیه‌السلام) هم در این مکان واقع شده است<ref>اماکن زیارتی کوفه را بشناسید (+عکس) - پول نیوز
https://www.poolnews.ir › news › اما...</ref>.
 
== مقابر یاران اهل‌بیت ==


دو مرد نزد عمر بن خطاب آمدند تا آنها را به لشکر فتوحات ملحق سازد. عمر از یکی از آنها پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: بصره. پس عمر هفتصد درهم حقوق سالیانه برای او تعیین نمود. از دیگری پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: کوفه. عمر برای او پانصد درهم حقوق سالیانه تعیین نمود. وی علت دویست درهم مابه‌التفاوت را وجود فرات در کوفه دانست.<ref>فضل الکوفة و فضل اهلها، ص٩4</ref>
=== مسلم بن عقیل ===
روشن است که تعیین حق ماموریت کمتر برای متقاضی کوفه، خوش‌ آب و هوا بودن آن در مقایسه با بصره است.
قبر [[مسلم بن عقیل]]، نماینده و سفیر امام حسین (علیه‌السلام) به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار دارالاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد<ref> ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ۱/۲۷۰؛ طبری، تاریخ الطبری، ۴/۲۱۶</ref>. نخستین کسی که بر فراز قبر او بنایی به پا کرد [[مختار  ثقفی|مختار بن ابی عبیدة ثقفی]] بود. در زمان [[آل بویه]]، عضدالدوله نیز آن را در ۳۶۸ ق توسعه داد. سلطان اویس جلایری در ۷۶۷ ق و پادشاهان صفوی در ۱۰۵۵ ق و پادشاهان قاجار در ۱۲۳۲ ق تعمیراتی در آن آستان انجام دادند.
جمعیت


در مورد جمعیت کوفه طی مقاطع مختلف از سال ١٧ - 61 ه. ق منابع تاریخی اختلاف‌نظرهایی دارند. در اینجا مروری اجمالی بر جمعیت کوفه در مقطع مورد بحث خواهیم داشت، ضمن اینکه به اختلافات منابع نیز اشاره خواهیم کرد.
از دیگر کسانی که این مزار را بازسازی کردند باید از [[شیخ محمدحسن نجفی]] معروف به صاحب [[جواهر الکلام (کتاب) فی شرح شرایع الاسلام (کتاب)|جواهر]] یاد کرد که در ۱۲۶۳ ق با مبالغی که سلطان لکهنو از [[هند]] برای این کار اختصاص داد به تعمیر گسترده آن پرداخت. او ضریحی از نقره و گنبدی از طلا بر فراز قبر مسلم نصب کرد<ref> ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، ۲۶۰؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱</ref>. در نزدیکی آن، قبرهای عاتکه و سکینه، دختران امام حسین (علیه السلام)، قرار دارد. در سال‌های اخیر به همت آیت‌الله حکیم و جمعی از نیکوکاران بنای جدیدی شامل حرم و رواق و ساخته شد و گنبد آن نیز توسط حاج رشاد مرزه طلاکاری گشت<ref>دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱</ref>.


یعقوبی جمعیت اولیه کوفه را ده هزار جنگ‌جو ذکر می‌کند که اگر به این رقم تعداد نفرات خانواده‌های آنان را که همراه آنان بوده‌اند، اضافه نماییم، رقمی حدود سی هزار به‌دست می‌آید. علاوه بر این، حدود چهار هزار ایرانی به همراه فرمانده‌شان که دِیلَم نام داشت، قبل از فتح مدائن در سال 16 ه. ق به لشکر اسلام پیوستند و پس از بنیان کوفه، در آن ساکن شدند. پس تا اینجا رقم 34 هزار به‌دست می‌آید.<ref>فتوح البلدان، ص٢٧٩</ref>
=== هانی بن عروه ===
[[هانی بن عروه]] از یاران امام علی (علیه‌السلام) است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود. در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین (علیه‌السلام) در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند. ضریح قبر هانی از نقره است که شیعیان هند برای آن ساخته‌اند. گنبد بزرگی نیز با کاشی‌های آبی بر فراز آن قرار دارد. داخل حرم او آینه‌کاری است<ref>دایرة المعارف تشیع</ref>.


روایتی که در مقابل این قول قرار دارد، روایت مربوط به ساختن مسجد جامع کوفه است که در آن زمان سعد بن ابی‌وقاص مامور ساختن مسجدی شد که بتواند تمام جمعیت جنگ‌جویان کوفه را در خود جای دهد. مسجدی که سعد طبق این دستور بنا نمود، گنجایش چهل هزار نفر داشت.<ref>معجم البلدان، ج4، ص4٩١</ref>حال اگر تعداد نفرات خانواده‌های این چهل هزار نفر را شصت هزار نفر فرض نماییم به جمعیتی حدود صدهزار نفر دست پیدا می‌کنیم. این روایت با نقل قول طبری از عمر بن خطاب در سال 22 ه. ق تایید می‌شود که هنگام گلایه از اعتراض کوفیان به امرای خود می‌گوید: «چه مصیبتی بالاتر از صدهزاری که نه آنها از امرایشان راضی‌اند و نه امرایشان از آنها».
=== مختار بن ابی عبیدة ثقفی ===
<ref>تاریخ الطبری، ج٣، ص٢4٣</ref>
در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد<ref> کمونه حسینی، همان، ۲۵۱؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰</ref>. آستان مختار در حرم مسلم بن عقیل واقع شده و هر دو بنای مشترکی دارند. ضریحی از چوب روی قبر این بزرگوار نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار مسجد کوفه (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته‌اند: «هذا قبر مختار بن ابی عبیدة الثقفی الآخذ بثارات الحسین».


به هرحال، پس از تاسیس کوفه به‌علت آب و هوای خوش این منطقه و نیز نزدیکی آن به مرزهای ایران که از این راه لشکریان می‌توانستند با فتوحات خود غنایم فراوانی به‌دست آورند و همچنین رونق کسب و کار در آن، سیل مهاجرت عرب‌ها و عجم‌ها به این منطقه سرازیر شد و نرخ رشد جمعیت رو به فزونی رفت. گفتنی است که در این دوره، همیشه مقداری از جمعیت کوفه در شهرهای ایران مشغول فتوحات بودند.
[[ابن بطوطه]] جهان‌گرد معروف قرن هشتم هجری گوید: «در سمت غرب قبرستان کوفه در نزدیکی قبر مختار، در مکانی چیزی به رنگ سیاه تند در زمینه سفیدی توجه مرا جلب کرد که مردم می‌گفتند این جا قبر [[ابن ملجم]] ملعون است و مردم کوفه همه ساله هیزم فراوان به آن جا می‌برند و هفت روز آتش بر گور او می‌افروزند<ref> ابن بطوطه، همان، ۱/۲۷۱</ref>».


=مکان های زیارتی شهر کوفه=
== خدیجه بنت امیرالمومنین علیه‌السلام ==
۱. مسجد کوفه


۲. آرامگاه یاران اهل بیت: از جمله: مسلم بن عقیل؛ هانی بن عروه؛ مختار بن ابی عبیدة ثقفی
مقبره سیده خدیجه، دختر امام علی (علیه‌السلام) و [[ام البنین|حضرت ام البنین (سلام الله علیها)]] و خواهر تنی حضرت ابولفضل (سلام الله علیه) می‌باشد؛ در مقابل باب الثعبان مسجد کوفه قرار دارد.


۳. دیگر مسجدهای معروف کوفه: از جمله مسجد سهله؛ مسجد حنانه؛ مسجد صعصة بن صوحان؛ مسجد زید بن صوحان؛ مسجد حمراء؛  مسجد جُعفی؛  مسجد بنی کاهل
=== میثم تمار ===
قبر [[میثم تمار]]، حدود چهارصد متری جنوب غربی مسجد کوفه، نزدیک خانه منسوب به امیرمؤمنان (علیه‌السلام) قرار دارد.


۴. خانه امیرالمومنین (ع)
=== کمیل بن زیاد نخعی ===
مرقد مطهر کمیل، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد.


۵. دارالاماره
=== مرقد زید بن علی علیه‌السلام ===
مرقد [[زید بن علی |زید بن علی (علیه‌السلام)]] در ۱۵ کیلومتری شمال کوفه قرار دارد. زید بن علی (علیه‌السلام)، فرزند چهارمین امام شیعیان است که در سال ۱۲۱ قمری در دوران [[هشام بن حکم|هشام]] قیام کرد، سپس در محله کناسه کوفه به دار آویخته شد و حاکم کوفه، یوسف بن عمرو ثقفی جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. آرامگاه او را در محلی که جنازه‌اش سوزانده شد، بنا کردند<ref> کمونه حسینی، عبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر و بزرگان صحابه و تابعین</ref>.


۶. مرقد زید بن علی (ع) <ref>عکس و دیدنی های تاريخي كوفه - سفر برو
== پانویس ==
http://safarbro.ir › عکس-و-دیدنی-های-...
{{پانویس}}
</ref>


=پانویس=
[[رده:شهرها]]
{{پانویس|2}}
[[رده:شهرهای اسلامی]]
[[رده:مراکز فرهنگی جهان اسلام]]
[[رده: مراکز فرهنگی شیعیان ]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۸

کوفه

کوفه یکی از شهرهای کشور عراق است. این شهر در ۱۷۰ کیلومتری جنوب بغداد و در استان نجف واقع شده‌است. مسجد کوفه که در قرن ۷ میلادی ساخته شده‌است از بناهای مهم این شهر و زیارت‌گاه شیعیان است. این شهر مدتی مرکز خلافت علی بن ابی‌ طالب بود و به همین دلیل به همراه سامرا، کربلا، کاظمین و نجف جایگاه ویژه‌ای در نزد شیعیان دارد. پارچه‌ای را که مردان عرب به سر می‌اندازند و چفیه نام دارد برخاسته از این شهر است.

شهر کوفه در دو قرن نخست هجری دارای اهمیت بود ولی پس از آن به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی از اهمیت آن کاسته شد و شهرهایی مانند بغداد و نجف دارای اهمیت شد. بر اساس روایات شیعه، کوفه در آینده مجددا مرکز توجه قرار می‌گیرد و مرکز حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه) پس از ظهور است.

وجه تسمیه کوفه

در وجه تسمیه کوفه چند قول وجود دارد: یکی آن که «کوفه به معنای جایی است که در آن ریگ و شن باشد[۱]». مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است[۲]».

دیگر آن که «نام سرزمین بابل از سواد عراق است و از آن رو کوفه نامیده‌اند که به صورت دایره است یا تپه شنی دایره» و نیز چون سعد بن ابی وقاص، پس از فتح قادسیه و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید»، از ریشه کاف و تکوف است[۳]. برخی نیز گفته‌اند: «به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به «کوفان» معروف است، این منطقه را کوفه نامیده‌اند».

تاریخچه

طبق روایاتی که در کتاب‌های روایی شیعه و حتی غیرشیعه آمده است، تاریخچه این شهر به زمان سجده ملائکه بر آدم (علیه السلام) برمی‌گردد[۴].

پس از آن، یکی از روستاهای این شهر واقع در غرب آن به‌عنوان محل زندگی حضرت نوح (علیه السلام) و ساختن کشتی مطرح شده است.[۵] همچنین محل تنوری که فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح (علیه السلام) بوده، در مسجد کوفه تعیین شده است. و براین اساس هنوز در مسجد کوفه محل‌هایی با عنوان‌های مکان کشتی نوح و نیز تنور، علامت‌گذاری شده و نیز محل نماز نوح را «مسجد» معرفی کرده‌اند. هم‌چنین محل به آب‌انداخته شدن کشتی نوح (علیه السلام) رودخانه فرات عنوان شده است[۶].

همین‌طور از این شهر به‌عنوان محل زندگی حضرت ابراهیم (علیه السلام) نیز یاد شده است، چنان‌که محل ساختن منجنیقی که حضرت ابراهیم(علیه السلام) را به‌وسیله آن در آتش‌ انداختند، این شهر ذکر کرده‌اند.

مدفن حضرت هود(علیه السلام)، ناحیه نُخَیلَه که در فاصله دو فرسخی شمال کوفه واقع است، معرفی شده است. و نیز در شمال شرقی کوفه روستایی به نام «قریة ذی الکِفْل» واقع شده که محل زندگی و مدفن ذوالکفل پیامبر(علیه السلام) می‌باشد. برخی نیزدمسجد کوفه را محل رویش بوته کدویی دانسته که یونس پیامبر(علیه السلام) را پوشانید. و بالاخره مسجد کوفه به‌عنوان محل نماز ١٠٧٠ پیامبر(علیه السلام) معرفی شده است[۷]. به هرحال، این روایات در صورت صحت، بر آباد بودن این شهر در گذشته‌های دور دلالت می‌کنند.

جغرافیای کوفه

کوفه در هشت کیلومتری شرق نجف اشرف بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است. به سبب همین نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و نیز جاری بودن یکی از شاخه‌های فرات در شرق آن[۸]، زمین‌های اطراف شهر حاصل‌خیز است و به گفته اصطخری «به همین سبب آب و هوای کوفه از بصره خوش‌تر است[۹]».

آب و هوا

چنان‌که گفته شد، در شرق کوفه، رودخانه فرات و در طرف غرب و نواحی دیگر، بیابان قرار داشته است و این نکته باعث شده بود که هوای کوفه تلفیقی از هوای مرطوب و خشک باشد که اصطلاحاً به آن «برّی - بحری؛ بیابانی - دریایی» می‌گفتند. همین نوع هوا بود که آن را در آن زمان به‌عنوان یکی از خوش آب و هواترین شهرها معرفی نموده بود. در آن هنگام باد شمال از طرف بیابان و باد جنوب از طرف کشت‌زارها در این منطقه می‌وزید و هوای نسبتاً متنوعی به آن می‌داد[۱۰].

آب این شهر عمدتاً از نهر فرات تامین می‌شد که آبی شیرین و سرد و گوارا بود. علت گوارایی این آب در کوفه، نزدیک‌تر بودن آن به سرچشمه بود، در حالی‌که همین آب هنگامی که پس از عبور از کنار کوفه به بصره می‌رسد، گوارایی خود را از دست می‌دهد[۱۱].

یکی از بهترین شواهد بر خوش آب و هوایی کوفه داستان تاریخی زیر است:

دو مرد نزد عمر بن خطاب آمدند تا آنها را به لشکر فتوحات ملحق سازد. عمر از یکی از آنها پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: بصره. پس عمر هفتصد درهم حقوق سالیانه برای او تعیین نمود. از دیگری پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: کوفه. عمر برای او پانصد درهم حقوق سالیانه تعیین نمود. وی علت دویست درهم مابه‌التفاوت را وجود فرات در کوفه دانست[۱۲]. روشن است که تعیین حق ماموریت کمتر برای متقاضی کوفه، خوش‌ آب و هوا بودن آن در مقایسه با بصره است.

جمعیت

در مورد جمعیت کوفه طی مقاطع مختلف از سال ١٧ - 61 ه. ق منابع تاریخی اختلاف‌نظرهایی دارند. در اینجا مروری اجمالی بر جمعیت کوفه در مقطع مورد بحث خواهیم داشت، ضمن این‌که به اختلافات منابع نیز اشاره خواهیم کرد.

یعقوبی جمعیت اولیه کوفه را ده هزار جنگ‌جو ذکر می‌کند که اگر به این رقم تعداد نفرات خانواده‌های آنان را که همراه آنان بوده‌اند، اضافه نماییم، رقمی حدود سی هزار به‌دست می‌آید. علاوه بر این، حدود چهار هزار ایرانی به همراه فرمانده‌شان که دِیلَم نام داشت، قبل از فتح مدائن در سال 16 ه. ق به لشکر اسلام پیوستند و پس از بنیان کوفه، در آن ساکن شدند. پس تا اینجا رقم 34 هزار به‌دست می‌آید[۱۳].

روایتی که در مقابل این قول قرار دارد، روایت مربوط به ساختن مسجد جامع کوفه است که در آن زمان سعد بن ابی‌وقاص مامور ساختن مسجدی شد که بتواند تمام جمعیت جنگ‌جویان کوفه را در خود جای دهد. مسجدی که سعد طبق این دستور بنا نمود، گنجایش چهل هزار نفر داشت[۱۴]. حال اگر تعداد نفرات خانواده‌های این چهل هزار نفر را شصت هزار نفر فرض نماییم به جمعیتی حدود صدهزار نفر دست پیدا می‌کنیم. این روایت با نقل قول طبری از عمر بن خطاب در سال 22 ه. ق تایید می‌شود که هنگام گلایه از اعتراض کوفیان به امرای خود می‌گوید: «چه مصیبتی بالاتر از صدهزاری که نه آنها از امرایشان راضی‌اند و نه امرایشان از آنها[۱۵]».

به هرحال، پس از تاسیس کوفه به‌علت آب و هوای خوش این منطقه و نیز نزدیکی آن به مرزهای ایران که از این راه لشکریان می‌توانستند با فتوحات خود غنایم فراوانی به‌دست آورند و هم‌چنین رونق کسب و کار در آن، سیل مهاجرت عرب‌ها و عجم‌ها به این منطقه سرازیر شد و نرخ رشد جمعیت رو به فزونی رفت. گفتنی است که در این دوره، همیشه مقداری از جمعیت کوفه در شهرهای ایران مشغول فتوحات بودند.

اماک زیارتی شهر کوفه

مسجد کوفه

مسجد کوفه، پس از مساجد مکه، مدینه و بصره، چهارمین مسجد مهم و مقدس جهان اسلام است. این مسجد یکی از اولین مکان‌هایی است که سعد بن ابی وقاص در شهر جدید کوفه در سال ۱۷ هجری قمری بنا کرد. مسجد کوفه دارای صحنی وسیع، بدون سقف و دیوارهای عظیم و مرتفع است. این مسجد، جایگاه خطابه‌ها و قضاوت‌های حضرت علی (علیه السلام) بوده است که این جایگاه امروزه به «دکة القضا» مشهور است. حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در این مکان با ضرب شمشیر ابن ملجم مرادی به شهادت رسید. این مسجد، چهل هزار نفر ظرفیت دارد و بر مساجد دیگر به جز مسجدالحرام و مسجدالنبی (صل الله عليه وسلم) فضیلت دارد. مسافر در مسجد کوفه می‌تواند نمازش را تمام یا شکسته بخواند. مرقد مسلم بن عقیل، مختار ثقفی و هانی بن عروه هم در کنار مسجد کوفه است.

مرقد میثم تمار

مرقد میثم تمار در فاصله ۳۰۰ متری از مسجد کوفه و در ابتدای بزرگراه نجف- کوفه واقع شده است. میثم تمار یکی از یاران وفادار و شاگران حضرت علی (علیه السلام) بود و از اصحاب پیامبر اسلام به شمار می‌رود.

قصر دارالاماره کوفه

قصر دارالاماره یا مقر والی کوفه، قدیمی‌ترین ساختمان اسلامی در عراق است که در سال ۱۷ ه. ق بعد از ساخت مسجد کوفه به دست سعد ابن ابی وقاص ساخته شد. دارالاماره، ساختمانی با پلان مربعی شکل واقع در جنوب شرقی مسجد کوفه است که در سال ۷۱ قمری به دستور عبدالملک بن مروان تخریب شد و در حال حاضر تنها پایه‌ها و بخش‌هایی از دیوارهای آن باقی مانده است. این قصر در ابتدا اقامت‌گاه سعد و سپس محل زندگی خلفا و حاکمان کوفه بود. به شهادت رسیدن مسلم بن عقیل، و به نمایش گذاشتن سر بریده امام حسین (علیه‌السلام) و شهدای کربلا، گفتگوی حضرت زینب (سلام الله علیها) و امام سجاد (علیه السلام) با عبیدالله بن زیاد از جمله رویدادهای مهمی هستند که در این مکان اتفاق افتاده است. دارالاماره محل اقامت مختار ثقفی هم بوده است و در همین‌جا، سر قاتلان واقعه عاشورا را نزد مختار آوردند.

مسجد سهله

مسجد سهله واقع در دو کیلومتری شمال غربی مسجد کوفه، یکی از مساجد مقدس شهر کوفه است که روایات فراوانی درباره فضیلت عبادت در آن وجود دارد. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد منتسب به امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه) است و بنابر روایات، این مکان اقامت‌گاه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) پس از ظهور ایشان خواهد بود. این مسجد صحنی وسیع، دیوارهای مرتفع و محراب‌های متعددی دارد. در میانه جنوبی مسجد سهله، جایگاه بزرگی قرار دارد که به «مقام حضرت حجت (علیه‌السلام)» مشهور است.

مسجد صعصعه بن صوحان

مسجد صعصعه بن صوحان، در نزدیکی مسجد سهله واقع شده است. این مسجد عبادت‌گاه صعصعه، فردی خطیب و سخنور، یکی از صحابه رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) و یکی از یاران وفادار امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بوده است و او را در همین مکان به خاک سپردند. بنای مسجد صعصعه بن صوحان در ۱۳۸۷ قمری بازسازی شد.

مسجد زبد بن صوحان

مسجد زبد بن صوحان در نزدیکی مسجد صعصعه بن صوحان قرار دارد. زبد، برادر صعصعه و یکی از یاران رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) و امام علی (علیه‌السلام) بوده است. او در جنگ نهاوند، ابتدا یکی از دستانش را از دست داد و در ادامه جنگ در رکاب حضرت علی (علیه‌السلام) به شهادت رسید. بنای اصلی این مسجد تخریب شده و بنای جدیدی در سال ۱۳۹۵ قمری به جای آن ساخته‌اند.

مقام یونس (علیه‌السلام)

مقام یونس (علیه‌السلام) که به غلط در میان مردم به‌عنوان آرامگاه حضرت یونس بن متی (علیه‌السلام) شناخته شده است، ظاهری شبیه به مسجد دارد. در بخشی از گنبدخانه مقام یونس، محرابی وجود دارد که می‌گویند امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در آنجا نماز گزارده است. این مقام در فاصله یک کیلومتری مسجد کوفه و در کنار رود فرات واقع شده است. بنابر روایات، حضرت یونس در این مکان از شکم نهنگ بیرون آمده است. آرامگاه حضرت یونس (علیه‌السلام) در شهر موصل بر فراز تپه‌ای واقع شده است.

آرامگاه ابراهیم العمر

آرامگاه ابراهیم العمر در غرب آرامگاه میثم تمار در محله «حی کنده» واقع شده است. ابراهیم فرزند حسن مثنی، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) و جد سادات طباطبایی است.

خانه علی ابن ابی‌طالب

پس از آن‌که امام علی (علیه‌السلام)، کوفه را مرکز خلافت خود اعلام کرد، برخلاف حاکمان و خلفای پیشین به جای اقامت در دارالاماره و دارالخلافه در خانه‌ای ساده ساکن شد. خانه علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السلام)، امروزه هم‌چنان پابرجا است و زندگی ساده و بی‌آلایش آن حضرت را به نمایش می‌گذارد. این خانه دارای معماری ساده و چندین اتاق است. محل جلوس امام حسن و امام حسین (علیهالسلام)، محل غسل و چاه آب داخل منزل، از مکان‌هایی هستند که امروزه زائران زیارت می‌کنند.

مسجد حنانه

مسجد حنانه در نزدیکی قبرستان «ثوی» و مقبره کمیل ابن زیاد، بین نجف و کوفه واقع شده است. بنابر روایات، این مسجد محلی است که پس از قرارگیری سر مبارک امام حسین(علیه السلام) بر زمین آن، ناله سر داد و به همین دلیل آن را «حنانه» می‌نامند. مسجد حنانه دارای یک ضریح کوچک است و مقبره «الثویه» در نزدیکی آن قرار دارد که بسیاری از یاران امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در آنجا دفن شده‌اند. مقبره امام صادق(علیه‌السلام) هم در این مکان واقع شده است[۱۶].

مقابر یاران اهل‌بیت

مسلم بن عقیل

قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر امام حسین (علیه‌السلام) به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار دارالاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد[۱۷]. نخستین کسی که بر فراز قبر او بنایی به پا کرد مختار بن ابی عبیدة ثقفی بود. در زمان آل بویه، عضدالدوله نیز آن را در ۳۶۸ ق توسعه داد. سلطان اویس جلایری در ۷۶۷ ق و پادشاهان صفوی در ۱۰۵۵ ق و پادشاهان قاجار در ۱۲۳۲ ق تعمیراتی در آن آستان انجام دادند.

از دیگر کسانی که این مزار را بازسازی کردند باید از شیخ محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر یاد کرد که در ۱۲۶۳ ق با مبالغی که سلطان لکهنو از هند برای این کار اختصاص داد به تعمیر گسترده آن پرداخت. او ضریحی از نقره و گنبدی از طلا بر فراز قبر مسلم نصب کرد[۱۸]. در نزدیکی آن، قبرهای عاتکه و سکینه، دختران امام حسین (علیه السلام)، قرار دارد. در سال‌های اخیر به همت آیت‌الله حکیم و جمعی از نیکوکاران بنای جدیدی شامل حرم و رواق و ساخته شد و گنبد آن نیز توسط حاج رشاد مرزه طلاکاری گشت[۱۹].

هانی بن عروه

هانی بن عروه از یاران امام علی (علیه‌السلام) است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود. در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین (علیه‌السلام) در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند. ضریح قبر هانی از نقره است که شیعیان هند برای آن ساخته‌اند. گنبد بزرگی نیز با کاشی‌های آبی بر فراز آن قرار دارد. داخل حرم او آینه‌کاری است[۲۰].

مختار بن ابی عبیدة ثقفی

در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد[۲۱]. آستان مختار در حرم مسلم بن عقیل واقع شده و هر دو بنای مشترکی دارند. ضریحی از چوب روی قبر این بزرگوار نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار مسجد کوفه (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته‌اند: «هذا قبر مختار بن ابی عبیدة الثقفی الآخذ بثارات الحسین».

ابن بطوطه جهان‌گرد معروف قرن هشتم هجری گوید: «در سمت غرب قبرستان کوفه در نزدیکی قبر مختار، در مکانی چیزی به رنگ سیاه تند در زمینه سفیدی توجه مرا جلب کرد که مردم می‌گفتند این جا قبر ابن ملجم ملعون است و مردم کوفه همه ساله هیزم فراوان به آن جا می‌برند و هفت روز آتش بر گور او می‌افروزند[۲۲]».

خدیجه بنت امیرالمومنین علیه‌السلام

مقبره سیده خدیجه، دختر امام علی (علیه‌السلام) و حضرت ام البنین (سلام الله علیها) و خواهر تنی حضرت ابولفضل (سلام الله علیه) می‌باشد؛ در مقابل باب الثعبان مسجد کوفه قرار دارد.

میثم تمار

قبر میثم تمار، حدود چهارصد متری جنوب غربی مسجد کوفه، نزدیک خانه منسوب به امیرمؤمنان (علیه‌السلام) قرار دارد.

کمیل بن زیاد نخعی

مرقد مطهر کمیل، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد.

مرقد زید بن علی علیه‌السلام

مرقد زید بن علی (علیه‌السلام) در ۱۵ کیلومتری شمال کوفه قرار دارد. زید بن علی (علیه‌السلام)، فرزند چهارمین امام شیعیان است که در سال ۱۲۱ قمری در دوران هشام قیام کرد، سپس در محله کناسه کوفه به دار آویخته شد و حاکم کوفه، یوسف بن عمرو ثقفی جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. آرامگاه او را در محلی که جنازه‌اش سوزانده شد، بنا کردند[۲۳].

پانویس

  1. همو، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ۱۶۱
  2. طبری، همان، ۳/۱۴۵
  3. بکری، معجم مااستعجم، ۱۱۴۱؛ طبری، همان، ۳/۱۴۶
  4. بحارالانوار، ج١١، ص١4٩و ج١٠٠، ص٢٣٢
  5. بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٢ و ج١٠٠، ص٣٨6
  6. بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٣.
  7. بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨٩.
  8. اصطخری، المسالک والممالک، ۸۳؛ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، ۱/۲۷۰
  9. یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۹۰
  10. مختصر کتاب البلدان، ص١55
  11. تاریخ الکوفه، ص١٣١. احنف بن قیس به مطالب ذکر شده اشاره می‌کند
  12. فضل الکوفة و فضل اهلها، ص٩4
  13. فتوح البلدان، ص٢٧٩
  14. معجم البلدان، ج4، ص4٩١
  15. تاریخ الطبری، ج٣، ص٢4٣
  16. اماکن زیارتی کوفه را بشناسید (+عکس) - پول نیوز https://www.poolnews.ir › news › اما...
  17. ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ۱/۲۷۰؛ طبری، تاریخ الطبری، ۴/۲۱۶
  18. ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، ۲۶۰؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱
  19. دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱
  20. دایرة المعارف تشیع
  21. کمونه حسینی، همان، ۲۵۱؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰
  22. ابن بطوطه، همان، ۱/۲۷۱
  23. کمونه حسینی، عبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر و بزرگان صحابه و تابعین