بریکس

بریکس
نام رویداد	بریکس
تاریخ رویداد	سپتامبر 2006 م
مکان رویداد	شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد
عوامل	برزیل روسیه هند چین
دلیل اهمیت	اصلاح نظام مالی جهانی تقویت همکاری‌های اقتصادی کاهش وابستگی به دلار آمریکا افزایش نفوذ سیاسی همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری مقابله با چالش‌های جهانی
پیامدها	افزایش قدرت چانه‌زنی گسترش بازارها تنوع‌بخشی به منابع تقویت همکاری‌های جنوب-جنوب ایجاد توازن در نظام بین‌الملل ایجاد یک واحد پول مشترک برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا

بریکس (BRICS)، مخفف نام انگلیسی پنج کشور، برزیل (Brazil)، روسیه (Russia)، هند (India)، چین (China) و آفریقای جنوبی (South Africa)، تشکیل دهندۀ یک سازمان بین دولتی با اهداف اصلاح نظام مالی جهانی، تقویت همکاری‌های اقتصادی، کاهش وابستگی به دلار آمریکا، افزایش نفوذ سیاسی، همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری، مقابله با چالش‌های جهانی، و گسترش عضویت است. در نشست این سازمان در آگوست 2023 م، در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، با هدف گسترش اعضای گروه بریکس، عضویت شش کشور جدید ایران، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و آرژانتین مورد تأیید قرار گرفت. بریکس اکنون 30 درصد از مساحت زمین، 45 درصد از جمعیت جهان و مجموعاً 31.5 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده‌اند که از سهم 30.7 درصدی کشورهای «گروه هفت» بیشتر است. در این میان پیوستن ایران به‌عنوان عضو جدید بریکس، فرصت‌ها و ظرفیت‌هایی مانند: افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی، دسترسی به منابع مالی، کاهش اثرات تحریم‌ها، توسعه روابط تجاری، مشارکت در پروژه‌های زیرساختی، و کاهش وابستگی به دلار را برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرد.

تاریخچه

واژۀ بریکس (BRICS) مخفف پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور: برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است. ایدۀ اولیه تشکیل گروه بریکس هنگامی مطرح شد که آمریکا به رهبری جورج بوش به دنبال حمله به افغانستان و عراق با بهانه دموکراسی و جنگ علیه تروریسم بود و جیم اونیل، اقتصاددان مؤسسۀ سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس، در سال 2001 م، در گزارشی با عنوان «ساختن بریک‌های اقتصادی بهتر» به پتانسیل‌های اقتصادی برزیل، روسیه، هند و چین اشاره کرد. به دنبال طرح این دیدگاه، در شصت و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر سال 2006 م، وزرای امور خارجهٔ کشور‌های برزیل، روسیه، هند و چین گفت وگو‌های مقدماتی را آغاز کردند. بعد از این اجلاس، رهبران ارشد بریک، در ۴ نشست دیپلماتیک دیگر (یکاترینبورگ، سائوپائولو، ژاپن و لندن) به منظور محکم ساختن پایه‌های شکل‌گیری این گروه شرکت کردند. اولین جلسۀ گروه بریکس در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ م، در یکاترینبورگ روسیه با حضور لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، دمیتری مدودف، منموهن سینگ و هو جینتائو به‌عنوان نمایندگان کشور‌های برزیل، روسیه، هند و چین برگزار گردید. در این اجلاسیه کشور‌های عضو بریکس بر موضوعاتی نظیر روش‌های بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان متمرکز گردیدند. همچنین این کشور‌ها در خصوص برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر و ایفای نقش مؤثر و بیشتر در امور اقتصادی جهان به بحث و تبادل نظر پرداختند. نکتۀ جالب تشکیل گروه بریکس که قرار است در برابر اقتصاد غرب یعنی آمریکا و اروپا قرار گیرد این است که ایدۀ اولیۀ تشکیل گروه بریکس به‌وسیله یک شرکت خدمات مالی و بانکداری آمریکایی مطرح شد.

اهداف بریکس

• اصلاح نظام مالی جهانی: یکی از مهم‌ترین اهداف بریکس، ایجاد تغییرات اساسی در ساختار نظام مالی بین‌المللی است. این گروه معتقد است که نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی بیش از حد تحت سلطۀ کشورهای غربی قرار گرفته‌اند و نیاز به اصلاحات جدی دارند. بریکس به دنبال افزایش نقش و نمایندگی کشورهای در حال توسعه در این نهادهاست.
• تقویت همکاری‌های اقتصادی: بریکس تلاش می‌کند تا روابط تجاری و اقتصادی بین اعضای خود را تقویت کند. این امر شامل افزایش حجم تجارت درون گروهی، تسهیل سرمایه‌گذاری‌های متقابل و همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی است. ایجاد بانک توسعه جدید در سال 2014 م، با هدف تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار در کشورهای عضو و سایر اقتصادهای نوظهور، نمونه‌ای از این تلاش‌هاست.
• کاهش وابستگی به دلار آمریکا: بریکس به دنبال کاهش سلطه دلار آمریکا در مبادلات بین‌المللی است. این گروه تلاش می‌کند تا استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین اعضا را افزایش دهد و حتی ایدۀ ایجاد یک ارز مشترک را مطرح کرده است. هدف از این اقدامات، کاهش آسیب‌پذیری در برابر نوسانات دلار و تحریم‌های آمریکاست.
• افزایش نفوذ سیاسی: بریکس به دنبال افزایش وزن سیاسی خود در عرصه بین‌المللی است. این گروه تلاش می‌کند تا در مسائل مهم جهانی مانند تغییرات اقلیمی، امنیت بین‌المللی و توسعۀ پایدار نقش فعال‌تری ایفا کند. همچنین، به دنبال ایجاد یک نظام چندقطبی در روابط بین‌الملل است که در آن قدرت‌های نوظهور نقش بیشتری داشته باشند.
• همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری: بریکس بر اهمیت همکاری در زمینه‌های علمی، فناوری و نوآوری تاکید دارد. این گروه به دنبال تبادل دانش و تجربیات بین اعضا و همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی مشترک است. هدف از این همکاری‌ها، تقویت توان علمی و فناوری کشورهای عضو و کاهش وابستگی به کشورهای پیشرفته غربی است.
• مقابله با چالش‌های جهانی: بریکس تلاش می‌کند تا در مواجهه با چالش‌های مهم جهانی مانند تروریسم، تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی و بهداشت جهانی، رویکردی هماهنگ اتخاذ کند. این گروه معتقد است که همکاری بین کشورهای در حال توسعه می‌تواند به حل موثرتر این مشکلات کمک کند.
• گسترش عضویت: در سال‌های اخیر، بریکس به دنبال گسترش اعضای خود بوده است. این گروه در نشست 2023 م، خود تصمیم گرفت تا کشورهای ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی را به عضویت بپذیرد. هدف از این گسترش، افزایش نفوذ و قدرت گروه در عرصۀ بین‌المللی است.

اعضای بریکس

در حال حاضر، اعضای اصلی بریکس شامل: برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند، اما این گروه در حال گسترش است. در نشست سران بریکس در آگوست 2023 م، در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، تصمیم گرفته شد که شش کشور جدید به عضویت این گروه درآیند. این کشورها عبارتند از:

1. ایران؛
2. مصر؛
3. اتیوپی؛
4. امارات متحده عربی؛
5. عربستان سعودی؛
6. آرژانتین.

عضویت رسمی این کشورها از 1 ژانویه 2024 م، آغاز شد، به استثنای آرژانتین که با تغییر دولت در این کشور، از پیوستن به بریکس انصراف داد. عربستان سعودی نیز در ابتدا به بریکس نپیوست و اعلام کرد که هنوز در حال بررسی این موضوع است. اما دولت آفریقای جنوبی در ادامه وضعیت عضویت عربستان را تایید کرد. با پیوستن این کشورهای جدید، بریکس اکنون 30 درصد از مساحت زمین و 45 درصد از جمعیت جهان را در بر می‌گیرد. همچنین، اعضای بریکس مجموعاً 31.5 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده‌اند که از سهم 30.7 درصدی کشورهای گروه هفت بیشتر است. علاوه بر این کشورها، بیش از 40 کشور دیگر نیز علاقه خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کرده‌اند. برخی از این کشورها عبارتند از:

• الجزایر؛
• بنگلادش؛
• اندونزی؛
• مکزیک؛
• نیجریه؛
• سودان؛
• سوریه؛
• تایلند؛
• ترکیه؛
• ونزوئلا؛
• زیمبابوه.

پیوستن ایران به بریکس

تلاش‌های ایران برای پیوستن به بریکس از سال‌ها قبل آغاز شده بود. در سال 2017 م، ایران در چهارچوب «بریکس پلاس» امکان مشارکت در سازوکارهای بریکس را پیدا کرد. در همان سال، مذاکرات برای مشارکت ایران در بانک توسعه جدید بریکس نیز آغاز شد. در دولت شهید رئیسی، تلاش‌ها برای پیوستن به بریکس شدت گرفت. شهید دکتر رئیسی در چهارچوب دکترین سیاست خارجی خود، بر اهمیت ارتقای دیپلماسی اقتصادی، چندجانبه‌گرایی، حضور فعال ایران در سازمان‌های اقتصادی منطقه‌ای و همکاری‌های جدید جنوب - جنوب تأکید کرد. سرانجام، طی نشست سران بریکس در آگوست 2023 م، تصمیم گرفته شد که ایران به همراه چند کشور دیگر به عضویت این گروه درآید. عضویت رسمی ایران از 1 ژانویه 2024 م، آغاز شد.

پیامدها و فرصت‌های عضویت ایران در بریکس

• افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی: عضویت در بریکس می‌تواند قدرت سیاسی و اقتصادی ایران را افزایش دهد. همانطور که گفته شد، این گروه حدود 26 درصد از مساحت زمین، 42 درصد از جمعیت جهان و سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار دارد.
• دسترسی به منابع مالی: ایران امیدوار است با پیوستن به بانک توسعه جدید BRICS، بتواند به منابع مالی جدیدی دست یابد. این بانک می‌تواند 8 تا 10 میلیارد دلار وام (30 درصد از آن به ریال ایران) برای پروژه‌های زیرساختی اختصاص دهد.
• کاهش اثرات تحریم‌ها: عضویت در BRICS می‌تواند به ایران کمک کند که تا حدودی اثرات تحریم‌های بین‌المللی را کاهش دهد. همکاری با کشورهای عضو بریکس می‌تواند راه‌های جدیدی را برای دور زدن تحریم‌ها فراهم کند.
• توسعه روابط تجاری: ایران می‌تواند از طریق BRICS، روابط تجاری خود را با اقتصادهای بزرگی مانند چین، هند و روسیه گسترش دهد. این امر می‌تواند به افزایش صادرات ایران و جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند.
• مشارکت در پروژه‌های زیرساختی: ایران می‌تواند در پروژه‌های بزرگ زیرساختی مانند کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) نقش مهمی ایفا کند. این کریدور سالانه حدود 20 میلیارد دلار درآمد ترانزیتی برای ایران ایجاد می‌کند.
• کاهش وابستگی به دلار: ایران از طریق مکانیسم‌های مالی بریکس، وابستگی خود به دلار را کاهش خواهد داد.

قدرت‌نمایی در مقابل آمریکا و اروپا

اعضای بریکس هر چند کشورهای نوپای صنعتی هستند، اما توانسته‌اند در چند سال اخیر اهمیت خود را به رخ آمریکا و کشورهای اروپایی بکشند؛ اعضای این گروه برخلاف تصور برخی تنها به همکاری‌های اقتصادی بسنده نکرده‌اند. هرچند رشد پرشتاب اقتصادی این کشورها ابتدا آنها را به هم پیوند داد، اعضای این گروه اکنون در تلاش هستند تا در معادلات سیاسی جهان هم فعالانه‌تر عمل کنند. روسیه و چین دو عضو دائمی شورای امنیت هستند و ۳ عضو دیگر هم نامزد عضویت در این شورا به حساب می‌آیند. کشورهای بریکس در نشست‌های خود خواستار نفوذ بیشتر اعضای خود در شورای امنیت سازمان ملل متحد شده‌اند و این مسأله به خوبی هدف این کشورها را برای بازی کردن نقشی پررنگ‌تر در مسائل بین‌المللی نشان می‌دهد. سهم کشورهای عضو بریکس از اقتصاد جهانی طی سال‌های اخیر به سرعت افزایش پیدا کرده و انتظار می‌رود این روند همچنان ادامه داشته باشد. علاوه بر این وزن دیپلماتیک کشورهای بریکس هم در حال افزایش است و به همین خاطر گروه آنها را باید تشکلی از کشورهای راهبردی در سال‌های آینده دانست.

بریکس و کشورهای در حال توسعه

تغییر و تحولات سریع و شتابندۀ معادلات سیاسی، اقتصادی و نظامی در دو سطح منطقه‌ای و بین‌المللی باعث شده است تا امروزه کشورها بنا به نیازها و ضروریات جایگاه خود در عرصۀ جهانی، به سوی همکاری و تعامل بیشتر حرکت کنند. یکی از قویترین نمودهای این امر، تشکیل گروه بریکس است. بی‌تردید تعامل کشورهای در حال توسعه با این قدرت جدید سیاسی – اقتصادی می‌تواند در رشد و پیشرفت آنها تأثیرگذار باشد و در این میان، کشورهایی که سعی در تحقق پیشرفت دارند یا به هر دلیلی از راه یافتن و پیوستن به مجموعه و باشگاه صنعتی و اقتصادی دنیا بازمانده‌اند، می‌کوشند تا با پیوستن و ملحق شدن به این سازمان، نیازهای اقتصادی خود را برآورده سازند.

در این میان، جهان عرب که مجموعه‌ای از کشورهای فقیر یا در حال توسعه را در بر ‌می‌گیرد، می‌تواند با تنظیم سیاست‌های اقتصادی و البته سیاسی خود از منافع تعامل با این بلوک جدید اقتصادی بهره‌مند شود. اما مسأله‌ای که در این بین مطرح می‌شود، رویکردها و رفتارهای سیاسی هرکدام از این کشورها در تعامل با مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی است که می‌تواند در پیوستن یا عدم پیوستن به این نهاد بین‌المللی تأثیرگذار باشد. این امر، بیش از هرچیز در عین حالی که کشورهای در حال رشد را به روی‌آوری به این گروه قدرتمند اقتصادی جدید تشویق می‌کند، می‌تواند آنها را از آن دور سازد. این مسئله‌ای است که در مواضع خود کشورهای در حال رشد هم نمود دارد. برای مثال، مواضع عربستان سعودی در قبال تحولات سوریه یا دیگر رخدادهای جهان عرب کاملا در تعارض با سیاست‌ها و مواضع چین و روسیه است و در نتیجه عربستان و اقمار این کشور در جهان عرب هرچند که می‌توانند روابط تجاری و در آینده سیاسی خود را با بخشی از این بلوک توسعه و گسترش بخشند، به همان اندازه هم از بخش دیگری از این بلوک، فاصله می‌گیرند و این چه بسا در روند تصمیم‌گیری مشترک کشورهای عضو این نهاد در قبال روابط با این کشور نوعی تقابل ایجاد کند.

جستارهای وابسته

• سید ابراهیم رئیسی
• ایران
• هند
• چین
• برزیل
• روسیه

منابع

• گروه بریکس، وب‌سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 31 شهریورماه 1404 ش.

• بریکس چیست؟ اعضای بریکس چه کشورهایی هستند + اهداف گروه، وب‌سایت ایران بروکر، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 31 شهریورماه 1404 ش.