رئیسعلی دلواری
| رئیسعلی دلواری | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | رئیسعلی دلواری |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | ۱261 ش، ۱۸۸۳ م، ۱۳۰۰ ق |
| محل تولد | ایران تنگستان |
| سال درگذشت | 1294 ش، ۱۹۱۶ م، ۱۳۳۴ ق |
| روز درگذشت | دوازدهم شهريور |
| محل درگذشت | تنگک صفر |
| دین | اسلام، شیعه |
| فعالیتها | مبارزه با استعمار انگلیس |
رئیسعلی دلواری، از چهرههای برجستۀ مقاومت و مبارزه با استعمار انگلیس در تاریخ معاصر ایران و یکی از رهبران قیامهای مردمی علیه نیروهای اشغالگر انگلیس در جنوب ایران در دوران جنگ جهانی اول بود که در جهاد و مبارزه با استعمار در 12 شهریور سال 1294 ش، به شهادت رسید. روز شهادت وی، 12 شهریور ماه با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۹ ش، به نام «روز ملی مبارزه با استعمار» نامگذاری شده است.
زندگینامه
رئیسعلی دلواری در سال ۱۲۶۱ ش، در روستای دلوار از توابع تنگستان، متولد شد.
پیوستن به نهضت مشروطه
با شروع نهضت مشروطیت، رئیسعلی در حالی که ۲۴ سال بیشتر نداشت از جمله پیشگامان مشروطهخواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطهطلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد. دوران جوانی او همزمان با حضور گسترده استعمار انگلیس در خلیج فارس بود. وی نقشی کلیدی در قیام جنوب داشت. قیام مردم تنگستان به رهبری وی روی هم هفت سال طول کشید و در این مدت دلیران تنگستانی دو هدف عمده را دنبال میکردند، پاسداری از بوشهر، دشتستان و تنگستان بهعنوان منطقه سکونت خود و جلوگیری از حرکت قوای بیگانه به درون مرزهای ایران و دفاع از استقلال وطن.
مبارزات مشروطهخواهی
رئیسعلی با همراهی دیگر مشروطهخواهان بوشهر را از حاکمیت استبداد محمدعلی شاه قاجار خارج کرد و در سال ۱۲۸۷ ش، به درخواست ملاعلی تنگستانی و سید مرتضی مجتهد اهرمی که مخالف استبداد محمدعلی شاه بود، بوشهر را تصرف کرد و حدود ۹ ماه شهر را در کنترل داشت.
جنگ جهانی اول
در آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ م، با نقض بیطرفی توسط قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قرار دادند و کشتیهای جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر در ۸ اوت ۱۹۱۵ م برابر با ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ ش، بهصورت تدریجی قصد اشغال بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را داشتند. یک روز پس از اشغال بوشهر، چهارده نفر از ساکنین آن علیه اشغالگران اعتراض کردند، ولی، چون اهل نبرد مسلحانه نبودند دستگیر و به هندوستان تبعید شدند. بدنبال کسب تکلیف رئیسعلی از عالمان، حکم جهادیه مراجع نجف از جمله میرزای دوم توسط شیخ محمدحسین برازجانی به انضمام حکم خود شیخ به وی ابلاغ گردید. رئیسعلی به همراه دوستش خالو حسین بردخونی دشتی در اوایل ماه رمضان ۱۳۳۳ ق، در عمارت حاج سید محمدرضا کازرونی، پس از مذاکراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام داشت.
نبرد دلوار
نیروهای انگلیسی همزمان با حمله به بوشهر قصد تصرف ناحیه دلوار را داشتند. دلوار محلی بود که پیش از آن چندبار سربازان انگلیسی به آنجا تجاوز کرده، اما طعم شکست را در این ناحیه چشیده بودند. رئیسعلی دلواری و شیخ حسین خان چاهکوتاهی و زایرخضرخان اهرمی از این وقایع آگاه و در مقام دفاع از وطن برآمدند. قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران آغاز شد و نیروهای متجاوز انگلیسی که قریب به پنج هزار نفر بودند در دام مبارزان تنگستانی گرفتار آمدند و عدۀ زیادی از نیروهای انگلیسی در این حمله کشته شدند. عملیات چریکی پیروزمندانه رئیسعلی، سایر مبارزان تنگستان را تشویق به همراهی با او کرد. تا تابستان ۱۹۱۵ م، عملیات موفقی را علیه نیروی دریایی انگلیس رهبری کرد. انگلیسیها مجبور شدند نیروهای کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند و دلوار را به شدت بمباران کردند.
نبرد بوشهر
زمانی که مقامات انگلیسی تصمیم قطعی دربارهٔ اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز را داشتند بهمنظور تطمیع رئیسعلی، دو نفر از متابعان حیدرخان حیات داودی را به دلوار گسیل داشتند تا موافقت او را با پیادهشدن قوای انگلیس در کرانۀ خلیج فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان ضمن ملاقات با رئیسعلی متذکر شدند که چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف نظر کند، مقامات انگلیسی چهل هزار پوند به او خواهند پرداخت. رئیسعلی در پاسخ میگوید: «چگونه میتوانم بیطرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است؟» پس از مراجعت نمایندگان حیدرخان، نامۀ تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیسعلی نگاشته شد مبنی بر اینکه: «چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ مینماییم، در این صورت خانههایتان ویران و نخلهایتان را قطع خواهیم کرد». رئیسعلی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد».
شهادت
جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی دلواری در کنار سیصد تفنگدار برازجانی به رهبری غضنفرالسلطنه برازجانی از یک سو و نیروهای بریتانیا و خوانین متحد آنان از سوی دیگر بهطور پیاپی و پراکنده تا شهریور ۱۲۹۴ ش، ادامه یافت و انگلیسیها نتوانستند بر رئیسعلی و یارانش برتری یابند. رئیسعلی در محلی به نام «تنگک صفر» هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی به نام غلامحسین تنگکی، از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در سن ۳۳ سالگی شهید شد. زمان شبیخون مذکور و شهادت رئیسعلی دلواری در همه منابع، شب ۲۳ شوال ۱۳۳۳ قمری برابر با ۳ سپتامبر ۱۹۱۵ میلادی نقل شده است، که میتواند با ۱۲ شهریور تقویم خورشیدی برجیرایج آن زمان برابر بوده باشد[۱].
تأثیرات اجتماعی قیام
- تقویت روحیۀ مقاومت در برابر استعمار: رئیسعلی دلواری با شجاعت و پایداری خود در مبارزه علیه نیروهای اشغالگر انگلیس، توانست الگویی از مقاومت و مبارزه برای استقلال و آزادی ایران ارائه دهد. این الگو در سایر مناطق ایران، بهویژه در جنوب کشور، تأثیر زیادی داشت و موجب شد که مردم این مناطق نیز در برابر سلطۀ خارجی مقاومت کنند.
- تحریک و تقویت جنبشهای مردمی: شهادت رئیسعلی دلواری و مبارزات او علیه انگلیسیها موجب شد که موجی از آگاهی و خشم در میان مردم ایران به وجود آید. این آگاهی و در کنار آن احساسات به خروش آمده مردم منجر به شکلگیری و تقویت جنبشهای مردمی علیه نیروهای خارجی و حکومتهای مستبد داخلی شد.
- ایجاد وحدت و همبستگی میان مبارزان: مبارزات رئیسعلی دلواری نشان داد که با اتحاد و همبستگی میتوان در برابر قدرتهای بزرگ ایستاد. این درس موجب شد که در قیامهای بعدی، مانند نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان و نهضت ملی شدن صنعت نفت، اهمیت وحدت میان مبارزان بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
- تأثیر بر هویت ملی و بیداری ایرانیان: داستان رئیسعلی دلواری به مرور زمان به بخشی از هویت ملی ایرانیان تبدیل شد و در بازتعریف هویت ملی و بیداری مردم در برابر سلطهگریهای خارجی و حفظ استقلال کشور صاحب جایگاهی خاص شد.
تأثیرات قیام وی بر جنبشهای ضداستعماری
نفوذ رئیسعلی دلواری بر افکار و جنبشهای استعمارستیزانه بعدی در ایران و حتی فراتر از مرزهای آن بسیار عمیق و گسترده بود. او با رهبری مقاومت در برابر نیروهای استعمارگر انگلیسی در جنوب ایران، بهعنوان نماد مبارزه برای آزادی و استقلال شناخته شد و تأثیرات مهمی بر دیگر مبارزان و جنبشهای ضداستعماری در سراسر کشور گذاشت. برخی از این تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم عبارتند از:
- نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی: رئیسعلی دلواری با ایجاد یک نمونه موفق از مقاومت مردمی در برابر اشغالگران خارجی، الهامبخش جنبشهای دیگر مانند نهضت جنگل شد. میرزا کوچک خان جنگلی، که یکی از رهبران برجسته مقاومت علیه نیروهای خارجی (روسیه و بریتانیا) و حکومتهای مستبد داخلی بود، از روحیه استقلالطلبی و مبارزات رئیسعلی دلواری تأثیر گرفت. میرزا کوچک خان، مانند رئیسعلی، به اتحاد میان نیروهای محلی برای مقابله با نفوذ خارجی اعتقاد داشت.
- جنبش ملی شدن صنعت نفت: مبارزات رئیسعلی دلواری در برابر استعمار انگلیس، در کنار دیگر مبارزات مردمی، بستری را برای رشد و توسعه ایدههای ملیگرایانه و ضداستعماری در ایران فراهم کرد. این روحیه مبارزه و استقلالطلبی بعدها در جنبش ملی شدن صنعت نفت به اوج خود رسید. دکتر مصدق و یارانش، که به دنبال پایان دادن به نفوذ و استثمار انگلیس در ایران بودند، به نوعی ادامهدهنده راه مبارزانی چون رئیسعلی دلواری بودند.
- جنبشهای محلی و عشایری: رئیسعلی همچنین تأثیر زیادی بر جنبشهای محلی و عشایری داشت. روحیهای که او در میان مردم بوشهر و تنگستان برای مبارزه با اشغالگران ایجاد کرد، الهامبخش دیگر رهبران عشایری و محلی شد که در برابر سلطهگریهای خارجی مقاومت کنند. نمونههایی از این مقاومتها را میتوان در جنوب ایران و مناطق دیگر در برابر نفوذ خارجی مشاهده کرد.
- روحیۀ ضداستعماری در جنبشهای اسلامی: در دهههای بعد، جنبشهای اسلامی و انقلابیون ایران نیز از مبارزات و روحیه استقلالطلبی رئیسعلی دلواری تأثیر پذیرفتند. این جنبشها با تکیه بر الگوهای تاریخی مقاومت، از جمله مبارزات رئیسعلی دلواری، به مخالفت با هرگونه نفوذ خارجی و استعمار پرداختند[۲].
بزرگداشت
پیکر او ابتدا در نزدیکی حرم امامزادهای در روستای «کله بند» به خاک سپرده شد. اما به موجب وصیت خود رئیسعلی، پس از انتقال پیکر او را در جوار حرم علی بن ابیطالب (علیهالسّلام) در وادیالسلام دفن کردند. کنگره هشتادمین سال کشته شدن وی در سال ۱۳۷۳ ش، در بوشهر برگزار شد. همه ساله بزرگداشت وی در استان بوشهر و محل تولد وی «دلوار» در سالروز کشته شدن او گرامی داشته میشود.
روز ملی مبارزه با استعمار
در ایران با مصوبۀ شورای عالی انقلاب در سال ۱۳۸۹ ش، سالروز شهادت رئیسعلی دلواری برابر با روز ۱۲ شهریورماه، به نام «روز ملی مبارزه با استعمار» نامگذاری شده است.
جستارهای وابسته
- ایران
- بریتانیا
- استعمار
- جنگ جهانی اول
- محمد تقی شیرازی
- روز ملی مبارزه با استعمار
- شورای عالی انقلاب فرهنگی
پانویس
منابع
- رئیسعلی دلواری، وبسایت تابناک، تاریخ درج مطلب: بیتا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 12 شهریورماه 1404 ش.
- رئیسعلی دلواری، نماد فرهنگ مقاومت ایرانی، وبسایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تاریخ درج مطلب: 13 شهریورماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 12 شهریورماه 1404 ش.