منیره گرجی

منیره گرجی
نام کامل	منیره گرجی فرد
نام‌های دیگر	منیره علی بانو گرجی فرد
اطلاعات شخصی
سال تولد	1308 ش، ۱۹۳۰ م، ۱۳۴۸ ق
محل تولد	ایران تهران
سال درگذشت	1403 ش، ۲۰۲۵ م، ۱۴۴۶ ق
دین	اسلام، شیعه
آثار	نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیا حقوق زنان در قانون اساسی ایران جایگاه تربیت در معارف قرآنی زن و خانواده در اسلام
فعالیت‌ها	تأسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان تدریس علوم دینی و قرآنی و درس عرفان امام خمینی

منیره گرجی از بانوان قرآن‌پژوه و تنها بانوی عضو مجلس خبرگان قانون اساسی بود که به این مجلس راه یافت. وی دروس حوزوی را در محضر اساتیدی مانند آیت‌الله طالقانی و دیگر علمای برجسته آن زمان فراگرفت و پس از حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی با تأکید بر حقوق و جایگاه زنان در اسلام، نقش مؤثری در تدوین اصولی که به تأمین حقوق زنان در چارچوب اسلامی می‌پرداخت، داشت و از مدافعان سرسخت اصل برابری در کرامت انسانی و تأکید بر مسئولیت‌های اجتماعی و خانوادگی زنان بود. او پس از پایان دوره مجلس خبرگان قانون اساسی، از فعالیت‌های سیاسی کنار رفت و به تأسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان و به تدریس علوم دینی و قرآنی و درس عرفان امام خمینی پرداخت. نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیا، حقوق زنان در قانون اساسی ایران، جایگاه تربیت در معارف قرآنی و زن و خانواده در اسلام از جمله تألیفات ایشان در حوزه تربیت دینی و حقوق زنان است. منیره گرجی سرانجام در ۹۵ سالگی در ۲۳ دی‌ماه 1403 ش، درگذشت.

زندگی‌نامه

منیره علی گرجی در سال ۱۳۰۸ش، در محله عین‌الدوله تهران، در خانواده‌ای پرجمعیت با هشت خواهر و برادر بزرگ، متولد شد. پدرش، محمدآقا، در زمین‌های سرخه‌حصار در شرق تهران به فعالیت کشاورزی اشتغال داشت. وی در سن ۱۵ سالگی با مردی کفاش و مذهبی که اجداد گرجستانی داشت، ازدواج کرد.

تحصیلات

او، تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در مدارس تهران به پایان رساند و سپس به دلیل علاقه شدید به علوم دینی، وارد حوزه‌های آموزشی اسلامی شد و در محضر اساتید بزرگی مانند آیت‌الله طالقانی و دیگر علمای برجسته آن زمان به تحصیل فقه، اصول و تفسیر قرآن پرداخت. بر اساس روایت خود او از زندگی‌اش قرآن را در دوران ابتدایی به صورت پراکنده و با مطالعه خود فراگرفته و متون دیگر را نیز به صورت خودخوان آموخته است. او در شهریور سال ۱۳۷۱ ش، در مصاحبه‌ای با نشریه پیام زن در این خصوص می‌گوید: «مطالبی که تاکنون خوانده‌ام نه به روش کلاسیک و دانشگاهی بوده و نه به روش معمول حوزه‌ها، بلکه دروسی که لازم می‌دیدم بخوانم، به صورت تک درس نزد استاد می‌خواندم، از قبیل منطق، فلسفه، اصول، فقه و غیره. این روش به خاطر این بود که ضرورتی برای آن احساس نمی‌کردم».

مبارزات انقلابی

بعد از مدتی، جلسات قرآنی و اعتقادی بانو گرجی رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت . طوری که در سال‌های 1356 ش و 1357 ش، این جلسات در تهران معروف شد و به کانونی برای آماده‌سازی زنان و خانواده‌ها برای انقلاب اسلامی تبدیل شد و یکی از شاگردانش، محبوبه دانش آشتیانی، در تظاهرات ۱۷ شهریور 1357 ش، به شهادت رسید. بانو گرجی خاطره‌ای از دوران انقلاب نقل می‌کند که نشان از روحیه مقاومت و استقامت او دارد: «در هفته‌ای که قرار بود امام خمینی به ایران بازگردند، در فرودگاه تحصن کردیم و تهدید به تیراندازی شدیم. دخترم با خشم به من گفت که اگر قرار است تیر بخورم، من باید اول باشم! این روحیه را باید حفظ کنیم!».

نمایندگی در مجلس خبرگان قانون اساسی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در اوایل سال ۱۳۵۸ ش، شورای انقلاب تصمیم به تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی گرفت. امام خمینی دستور دادند که تدوین قانون اساسی ابتدا توسط نمایندگان منتخب مردم صورت گیرد. در این زمان، بانو گرجی تصمیم گرفت در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی کاندیدا شد. منیره گرجی در مورد انگیزه‌اش برای کاندیداتوری مجلس خبرگان قانون اساسی می‌گوید: درمورد راه یافتن به مجلس، من هیچ وقت برای خودم قدمی بر نداشتم. الان هم نه با کسی آشنا هستم و نه در خانه‌ای رفت و آمد دارم، بلکه سعی دارم بنده خدا باشم و اگر مسؤولیتی احساس کنم حاضرم انجام وظیفه نمایم. وقتی جریان مجلس خبرگان مطرح شد، چند نفر از آقایان مرتب تلفن می‌زدند و اصرار داشتند که من در انتخابات شرکت کنم. من هم خودم تعجب می‌کردم، چون نه همسرم در این جریانات حضور داشت و نه پسر یا دامادی داشتم و نه خودم اهل این بودم و هستم که بخواهم خودم را مطرح کنم... من اول نمی‌پذیرفتم، چون مریض بودم. یک روز از رادیو یا تلویزیون شنیدم که خانم‌هایی از مجاهدین (منافقین) و فدائیان آن زمان مصاحبه می‌کردند و می‌خواستند با آن نظرات غیر اسلامی به مجلس بروند. من با خودم گفتم اگر بناست مجلس تشکیل شود و این ها بخواهند کاندید شوند، من باید بروم و لااقل جلوی یکی از این‌ها را بگیرم. وی درادامه گفت: وقتی دیدم پیشنهاد زیاد است و این مسایل نیز در جامعه وجود دارد، بعد از مدتی به این برادران جواب مثبت دادم. البته این برادران از جمله آقای خزعلی، آن موقع در جلساتی مرا آزمایش کردند.

بانو گرجی به عنوان تنها زن منتخب تهران در مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد و با ۱۳۰۶۵۶۲ رأی به این مجلس راه یافت. او در این مجلس به شدت پیگیر مسائل مربوط به حقوق زنان و خانواده بود و سخنرانی‌های زیادی در مورد حقوق زن در اسلام و در مکتب تشیع ایراد کرد. اما این فعالیت‌ها با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو شد، از جمله اعتراضات برخی از متحجرین که در ابتدا به حضور یک زن در چنین مجلسی انتقاد کردند. بانو گرجی در پاسخ به این اعتراضات گفت: «من مطمئن هستم که در این مجلس گناه نمی‌کنم، هر کس که فکر می‌کند این مجلس گناه است، می‌تواند آنجا را ترک کند»

حضور این بانوی محقق در مجلس، نه تنها به عنوان نمادی از مشارکت زنان در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور، بلکه نشان‌دهنده دیدگاه پیشروانه انقلاب اسلامی در توجه به نقش بانوان بود. در مجلس خبرگان قانون اساسی، گرجی با تأکید بر حقوق و جایگاه زنان در اسلام، نقش مؤثری در تدوین اصولی داشت که به تأمین حقوق زنان در چارچوب اسلامی می‌پرداخت. او از مدافعان سرسخت اصل برابری در کرامت انسانی و تأکید بر مسئولیت‌های اجتماعی و خانوادگی زنان بود. تلاش‌های او موجب شد بسیاری از اصول قانون اساسی ایران به شکل خاصی به مسائل زنان و خانواده توجه کند.

پایان فعالیت سیاسی و بازگشت به تدریس

پس از پایان دوره مجلس خبرگان قانون اساسی، بانو گرجی از فعالیت‌های سیاسی کنار رفت و به تدریس علوم دینی و قرآنی پرداخت. او به تأسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان پرداخت و در حوزه علمیه خدیجه کبری و مرکز تربیت معلم شهید رجایی به تدریس درس عرفان امام خمینی ادامه داد.

آثار و تألیفات

از منیره گرجی چندین کتاب و مقاله علمی به جا مانده است که بیشتر آن‌ها به موضوعات تربیتی، دینی و حقوق زنان می‌پردازد. آثار او نه تنها به عنوان منابع ارزشمند برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به مسائل زنان محسوب می‌شود، بلکه برای عموم مردم نیز الهام‌بخش است. برخی از مهم‌ترین آثار او عبارتند از:

• نگرش قرآن به حضور زن در تاریخ انبیا؛
• حقوق زنان در قانون اساسی ایران؛
• جایگاه تربیت در معارف قرآنی؛
• زن و خانواده در اسلام؛

دیدگاه‌های فکری و دینی

یکی از ویژگی‌های برجسته منیره گرجی، دیدگاه‌های نوگرایانه او در حوزه دینی بود، به طوری که تلاش می‌کرد اسلام را به عنوان دینی پویا و جامع معرفی کند که توانایی پاسخ به نیازهای زمانه را دارد. او بر این باور بود که آموزه‌های اسلامی به ویژه در زمینه حقوق زنان، به درستی تبیین نشده‌اند و تلاش کرد با بهره‌گیری از منابع اصیل اسلامی، تصویری روشن‌تر و عادلانه‌تر از این حقوق ارائه دهد. در کنار فعالیت‌های داخلی، در عرصه‌های بین‌المللی نیز به عنوان نماینده‌ای از زنان مسلمان ایرانی شناخته شد. او در کنفرانس‌ها و نشست‌های متعدد بین‌المللی شرکت کرد و دیدگاه‌های انقلاب اسلامی درباره زنان و خانواده را به جهانیان معرفی نمود. سخنرانی‌های او در این نشست‌ها، به ویژه در موضوعاتی مانند جایگاه زن در اسلام، حقوق بشر و خانواده اسلامی، با استقبال گسترده‌ای مواجه می‌شد.

تأثیرات و میراث او

فعالیت‌های منیره گرجی تأثیرات عمیقی بر جامعه ایرانی گذاشت. او با نقش‌آفرینی در تدوین قانون اساسی، الگویی از حضور مؤثر زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ارائه کرد. تلاش‌های او برای ارتقای آگاهی دینی و تربیتی زنان، نسل‌هایی از بانوان آگاه و متعهد به ارزش‌های اسلامی و انقلابی را تربیت کرد. یکی از جنبه‌های مهم میراث او، تأکید بر تعامل میان سنت و مدرنیته در چارچوب اسلام بود. او نشان داد که می‌توان در عین پایبندی به ارزش‌های دینی، نگاهی پیشرو به مسائل داشت و برای حل مشکلات جامعه از ظرفیت‌های موجود بهره برد. گرجی به عنوان یک بانوی مسلمان ایرانی، الگویی الهام‌بخش برای زنان در ایران و جهان است. زندگی و فعالیت‌های او نشان‌دهنده توانایی زنان در ایفای نقش‌های کلیدی در جامعه است. تلاش‌های او برای ارتقای آگاهی دینی و تربیتی، و همچنین حضور مؤثر در عرصه سیاست، میراثی ماندگار است که تا نسل‌ها به یاد خواهد ماند. او در طول زندگی خود ثابت کرد که زنان می‌توانند در کنار نقش‌های خانوادگی، در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نیز تأثیرگذار باشند. به این ترتیب نه تنها به عنوان یک چهره برجسته تاریخی، بلکه به عنوان یک الگوی عملی برای زنان امروز شناخته می‌شود که خواهان تغییر، پیشرفت و خدمت به جامعه خود هستند.

درگذشت

سرانجام منیره گرجی در ۹۵ سالگی به تاریخ ۲۳ دی‌ماه 1403 ش، درگذشت.

تشییع

پیکر منیره گرجی در صبح روز سه‌شنبه ۲۵ دی سال ۱۴۰۳ ش، مصادف با ۱۳ رجب سال ۱۴۴۶ ق و همزمان سالروز ولادت امام علی (علیه‌السلام) با حضور طبق وصیت آن مرحومه بدون هرگونه تشریفات و با حضور خانواده، شاگردان، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده و جمعی از علاقه‌مندان ایشان برگزار و در قطعه ۱۰۳ آرامستان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

پیام‌ها

پیام رئیس‌جمهور

بسم الله الرحمن الرحیم. إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ ^{[بقره–156]} ‎ درگذشت بانوی فرهیخته، استاد منیره گرجی قرآن‌پژوه برجستۀ کشور و صاحب «نشان ارزشمند مهر»، موجب تأثر خاطر شد. این چهره مردمی و متعهد که اولین زن عضو مجلس خبرگان بود، با حضور مؤثر در عرصه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از جمله تدریس، تبیین و گسترش مفاهیم قرآنی و ارزش‌های اسلامی، پایه‌گذاری نخستین مؤسسه مطالعات و تحقیقات زنان، نگاه ویژه به جایگاه زنان و خانواده در ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور، نامی ماندگار در تاریخ این مرز و بوم از خود برجای گذاشت. اینجانب این ضایعه را به جامعه فرهنگی و قرآنی کشور به‌ویژه بیت مکرم آن مرحومه تسلیت می‌گویم و از درگاه خداوند منان برای ایشان رحمت و رضوان الهی و همجواری با صالحان و برای عموم بازماندگان معزز صبر و اجر خواستارم. مسعود پزشکیان.

شورای فرهنگی و اجتماعی خانواده و زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی

بسم الله الرحمن الرحیم. وفات بانوی قرآنی، سرکار خانم منیره گرجی نه تنها ضایعه‌ای برای جامعه زنان که اسباب تأثر اهالی قرآن و وعظ و خطابه، کنشگران عرصه سیاست و همه ایرانیان قدرشناسی گردید که از سوابق علمی و مبارزاتی ایشان مطلع و با جایگاه علمی و اخلاقی ایشان آشنا بودند. این بانوی فرهیخته و متواضع، فعالیت‌های انقلابی و مبارزاتی خود را از محافل قرآنی بانوان در سال‌ها پیش از انقلاب آغاز کرد و به‌عنوان چهره‌ای سرشناس و مؤثر در به ثمر نشستن انقلاب اسلامی به‌عنوان اولین و تنها بانوی عضو مجلس خبرگان سابقه‌ای تکرار ناشدنی را به‌عنوان یک زن در کارنامه خود ثبت کرد. منیره گرجی یادآور نگاه امام عظیم‌الشأن به حضور زنان در عرصه‌های سرنوشت‌ساز سیاست و نماد سیره سیاسی ایشان در فرصت‌سازی برای آنان در تعیین مقدرات اساسی جامعه بود. پس از آن نیز عمر شریف این بانوی اخلاق و پارسایی، به درس و وعظ و تفسیر قرآن گذشت و هرگز در احساس مسؤولیت و حضور اثربخش او در این سنگر، خللی ایجاد نگردید. اینجانب درگذشت ایشان را به دوستداران امام و انقلاب به‌ویژه جامعه زنان انقلابی تسلیت عرض می‌کنم و از حضرت باری، علو درجات معنوی برای ایشان مسالت می‌نمایم فهیمه فرهمندپور رییس شورای فرهنگی و اجتماعی خانواده و زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی

مدیر حوزه‌های علمیه خواهران

إِنَّا لِلَّٰهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ ^{[بقره–156]} ‎ ارتحال بانوی قرآن‌پژوه خانم منیره گرجی فرد، که عمر خود را در راه نشر معارف قرآن کریم و اهداف عالیه انقلاب اسلامی صرف نموده است موجب تألم و تأثر گردید. رحلت آن بانوی مجاهد و پرهیزگار را به خانواده ایشان تسلیت عرض نموده و از خداوند منان برای آن مرحومه غفران و رضوان و برای بازماندگان شکیبایی و پاداش الهی را مسألت دارم. مجتبی فاضل مدیر حوزه‌های علمیه خواهران

جستارهای وابسته

• قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
• سید روح‌الله موسوی خمینی
• جمهوری اسلامی ایران
• انقلاب اسلامی ایران
• حقوق بشر

یادداشت

«نشان مهر»، از نشان‌های افتخار در ایران است. بر اساس ماده ۱۸ آیین‌نامه اعطای نشان‌های دولتی، «نشان مهر» به زنانی اعطا می‌شود که در یکی از زمینه‌های زیر منشأ آثار ارزنده باشند:

1. ارائه عملی الگوی مادر یا همسر نمونه به‌ویژه در میان مادران و همسران شهدا، جانبازان و آزادگانی که با فداکاری در حفظ و تحکیم خانواده، در زمینه‌های فرهنگی، آموزشی یا پژوهشی خدمات برجسته‌ای را ارائه نموده باشند؛
2. ابراز شایستگی در عرصه‌های بین‌المللی به نحوی که موجب افتخار برای کشور و معرف شخصیت زن در جمهوری اسلامی ایران باشد؛
3. معرفی الگوی زن مسلمان در جامعه و تلاش برای تبیین و ترویج مبانی عقیدتی و اجتماعی آن؛
4. مشارکت سازنده و فعال در امور اجتماعی، اقتصادی و سیاسی.

منابع

• بررسی زندگی مرحوم منیره گرجی، تنها نماینده زن مجلس خبرگان، شبکه شرق، تاریخ درج مطلب: 24 دی‌ماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 25 دی‌ماه 1403 ش.
• منیره گرجی که بود؟، وب‌سایت فارس، تاریخ درج مطلب: 24 دی‌ماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 25 دی‌ماه 1403 ش.
• معصومه ریعان، جایگاه تفکر در روش تفسیری بانو منیره گرجی، فصلنامه بینات، شماره 88، سال 1389 ش، ص 92.
• منیره گرجی؛ الگوی ماندگار بانوی مسلمان ایرانی، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 21 دی‌ماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 21 دی‌ماه 1403 ش.
• پیکر مرحومه منیره گرجی بدون تشریفات تشییع شد، پایگاه خبری تحلیلی مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 24 دی‌ماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 25 دی‌ماه 1403 ش.
• استاد منیره گرجی نامی ماندگار در تاریخ این مرز و بوم از خود برجای گذاشت، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 24 دی‌ماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 25 دی‌ماه 1403 ش.
• پیام تسلیت دکتر فرهمندپور در سوگ بانوی قرآنی و انقلابی، منیره گرجی، وب‌سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی، تاریخ درج مطلب: 25 دی‌ماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 25 دی‌ماه 1403 ش.
• پیام تسلیت مدیر حوزه‌های علمیه خواهران در پی درگذشت خانم منیره گرجی فرد، وب‌سایت مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران، تاریخ درج مطلب: 24 دی‌ماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 25 دی‌ماه 1403 ش.