۲۱٬۸۸۹
ویرایش
خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
وجه تمایز یک شاعر مذهبی معمولی و یک شاعر مذهبی اصیل نیز چیزی جز این نیست. شاعر مذهبی در «اسلام» متوقف است و فقط به صورت و پوستۀ [[دین]](شعائر و مناسک) توجه میکند، اما شاعر اصیل مذهبی به گفته [[خداوند]] در [[قرآن]] اهل «ایمان و عمل صالح» است و به حقیقت دین توجه دارد. این نکتۀ مهمی است که از نگاه بسیاری از شاعران دینی و آیینی روزگار ما پنهان مانده است. در اینجا بار دیگر یادآوری و تأکید این نکته ضروری است که شعر دینی تنها شعری نیست که به صورت بیواسطه، مستقیم و صریح در ستایش بزرگان دین سروده شده باشد.<br>علیرغم چنین ذهنیتی، گاه اشعاری بدون «موضوع صریح دینی» و کدها و کلیدهای مذهبی سروده میشوند که به خاطر برخورداری از موضع و مضمون فاخر و ارجمندِ ملهم از آموزههای دینی – همچون غزلهای [[حافظ]] و [[صائب]]، قصیدههای [[ناصر خسرو]]، و قطعههای [[پروین اعتصامی]] - مصداق شعر اصیل آیینی به شمار میآیند. برای مثال اشعاری که با محوریت مکارم اخلاق و با موضوعاتی چون تزویر ستیزی، مظلوم نوازی، احسان و نیکوکاری، نوعدوستی، تکریم ایتام یا احترام به والدین سروده شدهاند، در نگاه اول و به اعتبار موضوع ممکن است از دایره شعر آیینی به معنای مُصطلح امروز خارج باشند، حال آنکه علیرغم چنین برداشتی - از نظر موضع و مضمون – دقیقا مصداق شعر اصیل آیینی هستند. شاعرانی که چنین موضعی دارند - حتی اگر شعرشان عاری از واژگان دینی باشد – شاعر آیینیاند، چون سیرت و حقیقت دین در شعرشان به بهترین شکل تجلی پیدا کرده است. این چنین شعری ارزشمندتر از شعری است که فقط به صورت و پوسته دین توجه میکند و در مواردی نیز – علیرغم داشتن موضوع دینی – در تقابل با آموزههای اصیل وحیانی و قرآنی است. | وجه تمایز یک شاعر مذهبی معمولی و یک شاعر مذهبی اصیل نیز چیزی جز این نیست. شاعر مذهبی در «اسلام» متوقف است و فقط به صورت و پوستۀ [[دین]](شعائر و مناسک) توجه میکند، اما شاعر اصیل مذهبی به گفته [[خداوند]] در [[قرآن]] اهل «ایمان و عمل صالح» است و به حقیقت دین توجه دارد. این نکتۀ مهمی است که از نگاه بسیاری از شاعران دینی و آیینی روزگار ما پنهان مانده است. در اینجا بار دیگر یادآوری و تأکید این نکته ضروری است که شعر دینی تنها شعری نیست که به صورت بیواسطه، مستقیم و صریح در ستایش بزرگان دین سروده شده باشد.<br>علیرغم چنین ذهنیتی، گاه اشعاری بدون «موضوع صریح دینی» و کدها و کلیدهای مذهبی سروده میشوند که به خاطر برخورداری از موضع و مضمون فاخر و ارجمندِ ملهم از آموزههای دینی – همچون غزلهای [[حافظ]] و [[صائب]]، قصیدههای [[ناصر خسرو]]، و قطعههای [[پروین اعتصامی]] - مصداق شعر اصیل آیینی به شمار میآیند. برای مثال اشعاری که با محوریت مکارم اخلاق و با موضوعاتی چون تزویر ستیزی، مظلوم نوازی، احسان و نیکوکاری، نوعدوستی، تکریم ایتام یا احترام به والدین سروده شدهاند، در نگاه اول و به اعتبار موضوع ممکن است از دایره شعر آیینی به معنای مُصطلح امروز خارج باشند، حال آنکه علیرغم چنین برداشتی - از نظر موضع و مضمون – دقیقا مصداق شعر اصیل آیینی هستند. شاعرانی که چنین موضعی دارند - حتی اگر شعرشان عاری از واژگان دینی باشد – شاعر آیینیاند، چون سیرت و حقیقت دین در شعرشان به بهترین شکل تجلی پیدا کرده است. این چنین شعری ارزشمندتر از شعری است که فقط به صورت و پوسته دین توجه میکند و در مواردی نیز – علیرغم داشتن موضوع دینی – در تقابل با آموزههای اصیل وحیانی و قرآنی است. | ||
==نمونه یک شعر آیینی اصیل== | ==نمونه یک شعر آیینی اصیل== | ||
'''شعر آیینی''' اصیل، آمیزهای است از تعهد ادبی و دینی. البته آنان که مرعوب نظریههای ادبی «از ما بهتران» هستند، هرگز چنین حرفی را بر نمیتابند و همچنان بر موضع خویش پای میفشارند که: «هدف غایی و نهایی شعر چیزی نیست جز زیبایی و التذاذ هنری محض». پیروان چنین نظریهای شاعرانی چون [[فردوسی]]، [[ناصرخسرو]]، [[نظامی]]، [[سعدی]]، [[اقبال لاهوری]]، [[فرخی یزدی]] و [[پروین اعتصامی]] را به اعتبار اینکه اشعارشان آمیخته با تعهد و رسالتی انسانی است بر نمیتابند و از شاعرانی چون پروین به عنوان «ناظم» نام میبرند. چنانکه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی میگوید: «خیال نکنید که من هذیان میگویم یا دارم برای ناقدان مدرن وطنی، پاپوش میدوزم. جانِ کلامِ این خانمها و آقایان در چهل سال اخیر، تقریبا، همین است که عرض کردم: «نمازِ موج به سوی قبله گرداب است» شعر است و شعرِ ناب، ولی تمام دیوان پروین اعتصامی نظم است و شعر نیست.<br>محال است کسی تسلیم آن نظریهها و نقدها شده باشد و شعرِ پروین را شعر بداند. این نظریهها امروز بیشتر از نیمی از خلاقیتِ شعری عصر ما را در [[زبان فارسی]]، مسخ کردهاند. در کمتر مجله یا محفلی است که نفوذِ این نوع نگرش به شعر را نبینیم، اما، با همۀ سیطرهای که این گونه نقدها و نظریهها بر فرهنگ ایرانی عصرِ ما یافتهاند، پروین باطل السحرِ شعرِ خویش را در برابر خیلِ انبوهِ عَزایم خوانان، عرضه میدارد و سخنش و شعرش، همچون عصای موسی، حاصلِ کوشش چهل ساله جادوگران را میبلعد. خیل انبوه عاشقان پروین، که سال به سال و روز به روز در تزایدند، گواهان این پیروزیاند که این دخترکِ معصوم با شعرِ خویش، عملا، تمام این نظریهها را باطل اعلام میکند؛ این است معجزه اصلی پروین اعتصامی.» <ref>محمدرضا شفیعی کدکنی، با چراغ و آینه، ص۴۶۱.</ref>.<br> | |||
«خیال نکنید که من هذیان میگویم یا دارم برای ناقدان مدرن وطنی، پاپوش میدوزم. جانِ کلامِ این خانمها و آقایان در چهل سال اخیر، تقریبا، همین است که عرض کردم: «نمازِ موج به سوی قبله گرداب است» شعر است و شعرِ ناب، ولی تمام دیوان پروین اعتصامی نظم است و شعر نیست.<br> | |||
محال است کسی تسلیم آن نظریهها و نقدها شده باشد و شعرِ پروین را شعر بداند. این نظریهها امروز بیشتر از نیمی از خلاقیتِ شعری عصر ما را در زبان | |||
قطعه زیبا و عمیق «مست و هوشیار» از پروین اعتصامی گواه صادقی بر این ادعاست که شعر آیینی اصیل و نجیب، آمیزهای است از «تعهد ادبی» و «تعهد دینی ـ انسانی». شعری که نه مدح و منقبت است و نه سوگ و مرثیه، و علیرغم عاری بودن از کدها و کلیدهای کلیشهای شعر آیینی روزگار ما، شعری منبعث از جهان بینی اسلامی و صد در صد آیینی است که گوهر و جوهر دین در جان و جهان آن به بهترین شکل به جلوه درآمده است: | قطعه زیبا و عمیق «مست و هوشیار» از پروین اعتصامی گواه صادقی بر این ادعاست که شعر آیینی اصیل و نجیب، آمیزهای است از «تعهد ادبی» و «تعهد دینی ـ انسانی». شعری که نه مدح و منقبت است و نه سوگ و مرثیه، و علیرغم عاری بودن از کدها و کلیدهای کلیشهای شعر آیینی روزگار ما، شعری منبعث از جهان بینی اسلامی و صد در صد آیینی است که گوهر و جوهر دین در جان و جهان آن به بهترین شکل به جلوه درآمده است: محتسب، مستی به ره دید و گریبانش گرفت مست گفت ای دوست، این پیراهن است، افسار نیست گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان میروی گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست گفت: میباید تو را تا خانه قاضی برم گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه شب بیدار نیست گفت: نزدیک است والی را سرای، آنجا شویم گفت: والی از کجا در خانه خمار نیست گفت: تا داروغه را گوییم، در مسجد بخواب گفت: مسجد خوابگاه مردم بدکار نیست گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان گفت: کار شرع، کار درهم و دینار نیست گفت: از بهر غرامت، جامهات بیرون کنم گفت: پوسیدست، جز نقشی ز پود و تار نیست گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه گفت: در سر عقل باید، بیکلاهی عار نیست گفت: می بسیار خوردی، زان چنین بیخود شدی گفت: ای بیهودهگو، حرف کم و بسیار نیست گفت: باید حد زند هشیار مردم، مست را گفت: هشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست <ref>دیوان پروین اعتصامی.</ref>. | ||
محتسب، مستی به ره دید | |||
مست | |||
گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان میروی | |||
گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست | |||
گفت: میباید تو را تا خانه قاضی برم | |||
گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه شب بیدار نیست | |||
گفت: نزدیک است والی را سرای، آنجا شویم | |||
گفت: والی از کجا در خانه خمار نیست | |||
گفت: تا داروغه را گوییم، در مسجد بخواب | |||
گفت: مسجد خوابگاه مردم بدکار نیست | |||
گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان | |||
گفت: کار شرع، کار درهم و دینار نیست | |||
گفت: از بهر غرامت، جامهات بیرون کنم | |||
گفت: پوسیدست، جز نقشی ز پود و تار نیست | |||
گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه | |||
گفت: در سر عقل باید، بیکلاهی عار نیست | |||
گفت: می بسیار خوردی، زان چنین بیخود شدی | |||
گفت: ای بیهودهگو، حرف کم و بسیار نیست | |||
گفت: باید حد زند هشیار مردم، مست را | |||
گفت: هشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست <ref>دیوان پروین اعتصامی.</ref>. | |||
==تعریف شعر آیینی== | ==تعریف شعر آیینی== |