سجده بر زمین و استفاده از مهر (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

<br />

   

در حدیث آمده که هیچ کار انسان برای شیطان ناراحت‏‌کننده‏‌تر از سجده نیست، و در حدیثی دیگر [[محمد (ص) خاتم الانبیاء|پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)]] به یکی از یاران خود فرمود: «وَ إِذَا أرَدْتَ أنْ یَحْشُرَکَ اللهُ مَعِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأطِلِ السُّجُودَ بَیْنَ یَدَیِ اللهِ الوَاحِدِ الْقَهّارِ»اگر می‌‌‏خواهی در قیامت با من محشور شوی برای خداوند قهّار سجده‌‏های طولانی بجا آور <ref>(سفینة البحار، مادّه سجود.)</ref>.

جمله‏ (لَهُ یَسْجُدُونَ) <ref>(در آیه 206 اعراف)</ref> و همچنین تعبیر (وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) <ref>(رعد، آیه 15.)</ref> با توجه به مقدّم شدن «للّه» در جمله مزبور، آیه دلالت بر حصر دارد یعنی همه و همه در آسمان و زمین فقط برای خدا سجده می‌‏کنند!

جالب‌توجه این‌که در کتاب «وسائل الشیعة» در ابواب سجده نماز، بابی تحت عنوان «عدم جواز السجود لغیر الله» ذکر شده و در آن هفت حدیث از پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و امامان معصوم نقل شده است که سجده برای غیر خدا جایز نیست. <ref>(وسائل الشیعة، جلد 4، صفحه 984.)</ref>از این سخن در بحث‏‌های آینده نتیجه‌‏گیری می‌‌کنیم.  

فقهای اهل‌سنت عموماً معتقد به جواز سجده بر همه چیز هستند البتّه گروهی از آنان سجده بر آستین لباس یا گوشه عمامه و مانند آن را استثنا کرده و جایز ندانسته‏ اند.  

در مساجد ایران و عراق و کشورهای شیعه‏‌نشین که تمام مساجد مفروش است، قطعه خاکی را به نام «مهر نماز» درست کرده و آن را روی فرش گذارده و بر آن سجده می‌‏کنند تا پیشانی که اشرف اعضای انسان است، در پیشگاه خداوند به خاک ساییده شود و نهایت تواضع در پیشگاه خدا به عمل آید. گاه این قطعه خاک را از تربت شهیدان انتخاب می‌‏کنند که یادآور جانفشانی‏‌های آنها در راه خدا باشد و حضور قلب بیشتری در نماز حاصل کنند، و تربت شهیدان کربلا را بر دیگران ترجیح می‌‏دهند، ولی نه همیشه مقیّد به تربت هستند و نه خاک، بلکه همان‏طور که گفته شد بر سنگ‏‌های کف مساجد- مانند مسجد‌الحرام و مسجد النبی (صلی‌الله علیه و آله)- به راحتی سجده می‌‏کنند. (دقّت کنید)<ref>مکارم شیرازى، ناصر، شیعه پاسخ مى گوید، 1جلد، مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب ‌علیه‌السلام - قم - ایران، چاپ: 8.</ref>

این حدیث را شیعه و اهل سنّت از پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نقل کرده‌‏اند که‏ فرمود:  

بعضی گمان کرده‌‏اند معنای حدیث آن است که سراسر روی زمین محلّ عبادت پروردگار است و انجام عبادات، مخصوص محلّ معیّنی نیست، آن گونه که یهود و نصاری گمان می‌‏کرده‌‏اند که عبادت حتماً باید در کلیسا و معابد خاص انجام گردد، ولی این تفسیر با کمی دقّت با معنای واقعی حدیث سازگار نیست، زیرا پیامبر فرمود: «زمین هم طهور است و هم مسجد» و می‌‏دانیم آنچه طهور است و با آن می‌‏توان تیمّم کرد، خاک و سنگ زمین است، بنابراین سجده‏‌گاه نیز باید همان خاک و سنگ باشد. <br>

بنابراین شکّی نیست که مسجد در اینجا به معنای سجده‏‌گاه است و سجده‌‏گاه باید همان چیزی باشد که بتوان بر آن تیمّم کرد. پس اگر شیعیان مقیّد هستند بر زمین سجده کنند و سجده بر فرش و مانند آن را مجاز نمی‌‌‏دانند، کار خطایی نکرده‌‏اند، چون به دستور رسول‌الله (صلی‌الله علیه و آله) عمل می‌‏کنند.  

(صلی‌الله علیه و آله) از روایات متعدّدی استفاده می‌‏شود که پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نیز بر زمین سجده می‌‏کرد، نه بر فرش، لباس و مانند آن.  

در حدیثی از أبو هریره می‌‏خوانیم که می‌‏گوید: «سجد رسول الله فی یوم مطیر حتّی أنّی لانظر إلی أثر ذلک فی جبهته و ارنبته؛ رسول خدا را در یک روز بارانی دیدم که بر زمین سجده می‌‏کرد و اثر آن بر پیشانی و بینی او نمایان بود». <ref>مجمع الزوائد، جلد 2، صفحه 126.</ref>اگر سجده بر فرش و پارچه جایز بود، لزومی نداشت آن حضرت در روز بارانی بر زمین سجده کند. <br>

بدیهی است مفهوم حدیث این است که پیامبر بر همان سجّاده حصیری سجده می‌‏کرد.  

روایات متعدّدی در منابع معروف اهل سنّت آمده است که پیامبر بر «خمره» نماز می‌‏خواند، (خُمره حصیر کوچک یا سجّاده‏ای است که از برگ درخت نخل می‌‏بافتند).  

   

می‏گوید: «کنت اصلّی مع النبی (صلی‌الله علیه و آله) الظهر فآخذ قبضة من الحصی فاجعلها فی کفّی ثم احولها إلی الکف الأخری حتّی تبرد ثمّ اضعها لجبینی حتّی اسجد علیها من شدّة الحرّ؛ من با پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نماز ظهر می‌‏خواندم، مقداری از سنگریزه‌‏ها را در یک کف دست می‌‏گرفتم و آن را از این دست به آن دست می‌‏کردم تا خنک شود و بر آن سجده کنم، این کار به خاطر شدّت گرما بود». <ref>مسند احمد، جلد 3، صفحه 327؛ سنن بیهقى، جلد 1، صفحه 439.</ref> این حدیث به خوبی نشان می‌‏دهد که اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) مقیّد بودند بر زمین سجده کنند، حتّی برای موقع گرما چاره می‌‏اندیشیدند. اگر سجده بر زمین لازم نبود این کار پرزحمت لزومی نداشت.  

انس بن مالک می‌‏گوید: «کنّا مع رسول الله (صلی‌الله علیه و آله) فی شدّة الحرّ فیأخذ أحدنا الحصباء فی یده فإذا برد وضعه و سجد علیه؛ ما در شدّت گرما در خدمت رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) بودیم بعضی از ما سنگریزه را در دستش می‌‏گرفت تا خنک شود سپس آن را بر زمین می‌‏نهاد و بر آن سجده می‌‏کرد». <ref>السنن الکبرى بیهقى، جلد 2، صفحه 106.</ref> این تعبیر نیز نشان می‌‏دهد که این کار در بین اصحاب رایج بوده است.  

أبو عبیده نقل می‌‌کند «أنّ ابن مسعود لا یسجد- أو قال لا یصلّی- إلّا علی الأرض؛ عبدالله بن مسعود نماز نمی‌‏خواند یا گفت: سجده نمی‌‌‏کرد، مگر بر زمین». <ref>مصنف ابن أبی شیبه، جلد 1، صفحه 397.</ref>اگر منظور از زمین، فرش باشد احتیاج به گفتن ندارد، بنابراین زمین به همان معنای خاک، سنگ، شن و مانند اینهاست.  

از یاران ابن مسعود آمده است: «کان لا یرخص فی السجود علی غیر الأرض حتّی فی السفینة و کان یحمل فی السفینة شیئاً یسجد علیه؛ او اجازه نمی‌‌‏داد بر غیر زمین سجده کنند، حتّی هنگامی که به کشتی سوار می‌‏شد، چیزی با خود به کشتی می‌‏برد و بر آن سجده می‌‏کرد». <ref>طبقات الکبرى، ابن سعد، جلد 6، صفحه 53.</ref>  

علی بن عبدالله بن عبّاس به «رزین» نوشت: «ابعث إلیّ بلوح من أحجار المروة علیه اسجد؛ قطعه صافی از سنگ‏های «مروه» برای من بفرست تا بر آن سجده کنم». <ref>اخبار مکّه ازرقى، جلد 2، صفحه 151.</ref>

در نقل دیگری در کتاب فتح الباری (شرح صحیح بخاری) آمده است: «کان عمر بن عبدالعزیز لا یکتفی بالخمرة بل یضع علیها التراب و یسجد علیه؛ عمر بن عبدالعزیز قناعت به سجده بر حصیر نمی‌‌‏کرد بلکه مقداری خاک بر آن می‌‏گذارد و بر آن سجده می‌‏کرد». <ref>فتح البارى، جلد 1، صفحه 410.</ref>

از مجموع این اخبار می‌‏فهمیم که سیره اصحاب و تابعین، در قرون نخستین این بوده است که بر زمین یعنی خاک و سنگ و شن و مانند آن سجده می‌‌کردند.  

   

حدیث امام صادق (علیه‌السلام): هشام بن حکم که از یاران دانشمند آن حضرت است سؤال کرد، بر چه چیز می‌‏توان سجده کرد و بر چه چیز نمی‌‌‏توان سجده کرد؟ امام فرمود: «السُّجُودُ لَا یَجُوزُ إِلَّا عَلَی الأرْضِ أَوْ مَا أنْبَتَتْ الأرْضُ إِلَّا مَا أُکِلَ أوْ لُبِسَ‏؛ سجود جایز نیست مگر بر زمین یا چیزی که از زمین می‌‏روید، مگر خوردنی‏ها و پوشیدنی‏ها». هشام می‌‏گوید: گفتم فدایت شوم حکمت آن چیست؟<br>

سپس امام افزود: «وَ السُّجُودُ عَلَی الأرْضِ أَفْضَلُ لَانَّهُ أبْلَغُ لِلتَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏؛ سجده بر زمین افضل است، چرا که تواضع و خضوع در برابر خدا را بهتر نشان می‌‏دهد». <ref>علل الشرایع، جلد 2، صفحه 341.</ref>

   

مکارم شیرازی، ناصر، شیعه پاسخ می‌‌‌گوید، 1جلد، مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب ‌علیه‌السلام - قم - ایران، چاپ: 8.  

<references />