اسرافیل

اسرافیل، نام فرشته‌ای از ملائکه مقرب که بیشترین شهرت او به دمیدن در صور به هنگام برپایی قیامت است. نام او را به صورت «اسرافین»، «سرافیل» و «سرافین» هم نوشته‌اند. برخی هم با قرار دادن نام اسرافیل در کنار جبرئیل و میکائیل، این نام را ترکیبی با ریشه عبرانی، مرکب از اسراف یا سراف به معنی «بنده» و ایل به معنی «خداوند» دانسته‌اند.

اسرافیل و وظایفش

اسرافیل، نام فرشته‌ای از ملائکه مقرب که بیشترین شهرت او به دمیدن در صور به هنگام برپایی قیامت است. نام او را به صورت «اسرافین»، «سرافیل» و «سرافین» هم نوشته‌اند. برخی هم با قرار دادن نام اسرافیل در کنار جبرئیل و میکائیل، این نام را ترکیبی با ریشه عبرانی، مرکب از اسراف یا سراف به معنی «بنده» و ایل به معنی «خداوند» دانسته‌اند. طبق روایاتی از پیغمبر اکرم‌ (صلی الله علیه وآله وسلم) و امام سجاد (علیه‌السلام)، از نام اسرافیل به «عبدالله» تعبیر شده است و از دیگر نام‌ها و القاب اسرافیل می‌توان به عبدالرحمان، عبدالخالق و ابوالمناقح اشاره کرد.

از حیث ریشه شخصیت، از اسرافیل به طور مستقیم در قرآن کریم یادی نشده است و سخن از این فرشته، تنها در روایات دیده می‌شود. یکی از سرچشمه‌های اساسی در‌این‌باره، روایتی نقل شده از زبان عایشه درباره دعای پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) پیش یا پس از نماز است که به دو گونه متفاوت ضبط شده است: در گونه نخست که روایت عکرمه بن عمار با دو واسطه از عایشه است، چنین آمده که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در افتتاح نماز شب، همواره دعایی را می‌خواند که سرآغاز آن عبارت «اللهم رب جبرائیل و میکائیل و اسرافیل...» بوده است. در گونه دوم که روایت جسره از عایشه است، در پاسخ سؤال یک زن یهودی درباره عذاب قبر، چنین آمده است که پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در سال‌های پایانی از عمر خود، پس از انجام هر نماز بر ذکر «رب جبرئیل و میکائیل و اسرافیل» مداومت داشته، پس از این عبارات از آتش جهنم و عذاب قبر استعاذه می‌کرد.

اوصاف اسرافیل

در روایات، اغلب اسرافیل فرشته‌ای با چهار بال و گاهی بیشتر، با پیکری بسیار بزرگ وصف شده است که پاهایش در قعر زمین هفتم جای گرفته و عرش برشانه‌اش قرار دارد. در کنار این عظمت، در روایات به این نکته اشاره شده که اسرافیل همواره در برابر بزرگی خداوند، خود را بسیار حقیر می‌داند و از جلال او، خود را با بالی از بال‌هایش می‌پوشاند؛ تا آنجا که اسرافیل به عنوان اسوه «حیاء اجلال» مطرح شده است. هم‌چنین در اخبار آمده است که اسرافیل ناچیزی عظمت خود را در مقابل عظمت خداوند، به حق دریافت و اولین کس بود که ذکر «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را بر زبان آورد. طبق بعضی از روایات نامشهور، خداوند انسان را در چهره، مانند اسرافیل آفریده است. برخی از پیشینیان هم معتقد بودند که اسرافیل، آوازی بسیار خوشی دارد. اوزاعی، عالم نامدار شام، شنیده بود که زیبایی آواز تسبیح اسرافیل، اهل آسمان را از عبادت بازداشته و به گوش سپردن به تسبیح او واداشته است. هم‌چنین در روایات، او را مؤذن اهل آسمان نامیده‌اند.

ملکه مقرب

به هنگام سخن از ملائکه مقرب، نام اسرافیل به عنوان فرشته سوم می‌آید؛ چه آن زمان که نام او در کنار جبرئیل و میکائیل به عنوان فرشته برگزیده برده شده و چه آن وقتی که با یادکردی از ملک الموت عزرائیل، از فرشته سخن آمده است. اگرچه در مقام شهرت، جبرئیل اولین و میکائیل دومین فرشته صاحب نام نزد مسلمانان هستند، اما گاهی در برخی روایات، اسرافیل بلندپایه تر از آن دو دانسته شده است. از جمله این روایات، سخنانی به نقل از تابعین چون حسن بصری و وهب بن منبه، به نقل از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) است که در آنها اسرافیل نزدیک‌ترین فرشته به بارگاه الهی معرفی شده است. برای نمونه در روایتی جبرئیل را، در قرب، هم پای اسرافیل آورده‌اند. همچنین در حدیثی نبوی، جبرئیل و میکائیل یاران دست راست و چپ اسرافیل شمرده شده‌اند و گاه سخن از آن است که اسرافیل در مواردی میان آن دو داوری کرده است.

در تبیین مقام قرب اسرافیل به خداوند، چنین آمده است که او مقرب عرش خداوند و گمارده او بر «لوح محفوظ» است و هرگاه که خداوند را اراده بر امری قرار گیرد، با واسطه لوح محفوظ، اسرافیل از آن فرمان آگاه می‌شود. در تفسیر قمی در ذیل آیه «بل هو قران مجید فی لوح محفوظ» آمده که: لوح محفوظ دو طرف دارد، یک طرفش بر سمت راست عرش بر پیشانی اسرافیل است که هروقت خدای تعالی سخن از وحی می‌کند، لوح به پیشانی اسرافیل می‌زند، و اسرافیل در لوح نظر می‌کند و آنچه را در لوح می‌بیند به جبرئیل وحی می‌کند.

به هر صورت، جایگاه اسرافیل به عنوان انتقال‌دهنده اوامر الهی از لوح محفوظ به دیگر کارگزاران، گاهی او را به عنوان «امین خداوند بین خود و خلق» و «سفیر اعلی» خوانده‌اند که پیام خداوند را به دیگر بندگان، از ملائکه و انبیا می‌رساند. از همین رو در روایات از میانجی‌گری اسرافیل در رساندن وحی سخن آمده است؛ انتقال وحی از خداوند به اسرافیل با واسطه لوح، با واسطه لوح از قلم، یا با واسطه فرشته‌ای از «روحانیین» و هم‌چنین انتقال آن از اسرافیل به جبرئیل بدون واسطه یا با میانجی‌گری میکائیل. همین منزلت اسرافیل در قرب به خداوند، گاهی او را به عنوان «حاجب» خداوند معرفی کرده است.

صور اسرافیل

به هنگام بیان وظیفه، هر یک از فرشتگان چهارگانه، بنابر آنچه نزد مسلمانان شهرت دارد، جبرئیل آورنده وحی، میکائیل موکل رزق و باران، اسرافیل دمنده در صور و عزرائیل فرشته مرگ است. در قرآن کریم، بدون یادی از نام این «دمنده»، از دمیدن در صور هنگام به سرآمدن زندگی آفریدگان و بر پا شدن قیامت، خبر داده شده است. در یک مورد (زمر/8) در کنار دمیدن اول در صور که پایان بخش جهان نخستین است، از دمیدن دیگری در صور یاد شده که موجب زنده شدن و برخاستن مردگان است. در بعضی از احادیث نبوی، از این دمنده با عنوان «صاحب الصور» یا «صاحب القرن» (قرن: بوقی از شاخ یاد شده) و بعضا بر تطبیق آن با اسرافیل تأکید شده است.

تفصیل جریان دمیدن در صور و برپایی قیامت، در روایات وارد شده و یکی از بلندترین روایات در این مورد، نقل اسماعیل بن رافع، قصاص مدینه از ابوهریره و او از پیغمبر اسلا م (صلی الله علیه وآله وسلم) است. در بعضی از روایات آمده است که در زمان امر خداوند به نفخ در صور، اسرافیل بر «صخره بیت المقدس» می‌ایستد و در صور می‌دمد، و به همین دلیل است که باب از در «قبه الصخره»، «باب اسرافیل» و «باب الصور» نام گرفته‌اند. در مقام مقایسه باید به روایاتی اشاره کرد که به هنگام سخن از داستان ذوالقرنین و آمدن او به سرزمین ظلمات، از دیدار او با «صاحب الصور» یاد کرده‌اند که در آنجا به انتظار امر خداوند بر دمیدن در صور ایستاده بود.

مرگ اسرافیل

در روایاتی که از مرگ فرشتگان چهارگانه پس از مرگ تمام مخلوقات جهان سخن می‌گویند، الهام گرفته از قرآن کریم، غالبا گفت و گو از آن است که ملک الموت پس از گرفتن جان فرشته دیگر، خود از سوی خداوند قبض روح می‌شود و این اسرافیل است که جانش پس از جبرئیل و میکائیل گرفته می‌شود. حتی در روایتی نقل شده که اسرافیل آخرین فرشته‌ای است که از سوی خداوند مرگ را درمی‌یابد. وقتی که زمان آن می‌رسد تا مردگان از نو جان بگیرند و رستاخیز برپا شود، در روایات نخست از زنده شدن اسرافیل و آنگاه جبرئیل و میکائیل سخن آمده است، چراکه اسرافیل است که به فرمان خداوند نفخه دوم را برای زنده کردن مردگان می‌دمد.

ارتباط با پیامبران

بر اساس پاره‌ای از روایات، اسرافیل اولین فرشته‌ای بود که فرمان خداوند را اطاعت کرد و بر آدم سجده کرد. در روایتی غیرمشهور آمده است که در جریان مؤاخات فرشته با پیامبرعلیه‌السلام، اسرافیل با آدم (علیه‌السلام)، میکائیل با ابراهیم (علیه‌السلام) و جبرئیل با پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) پیمان برادری بستند.

به روایتی، زمانی که ابراهیم خلیل (علیه‌السلام) در آتش افکنده شد، این اسرافیل بود که در یاری او از فرشتگان دیگر پیشی گرفت روایاتی مشابه حاکی از چنین سبقتی از سوی جبرئیل یا فرشته باران است. مأموران هلاک قوم سرکش لوط که ابتدا نزد ابراهیمعلیه‌السلام میهمان شدند و سپس به نزد لوط (علیه‌السلام) آمده، قومش را نابود کردند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل بودند که در پاره‌ای از روایات داستان، نام فرشته چهارمی هم در کنار آنان آمده است. در داستان قوم یونس (علیه‌السلام) نیز چنین آمده است که پس از توبه آنان، خداوند به اسرافیل فرمود تا فرود آید و عذاب را از ایشان بازگرداند. در سده‌های نخست هجری، نزد عالمان عراقی چنین شهرت داشت که پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) در سال آغازین از رسالت خود، وحی از اسرافیل می‌گرفت و از آن پس بود که جبرئیل بر این امر گمارده شد.

در تفصیل مضمون آیه مربوط به امداد پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) با لشکریان غیبی در سوره توبه، در روایات چنین آمده است که در جنگ بدر، اسرافیل با هزار تن از فرشتگان، در کنار لشکریان تحت فرمان جبرئیل و میکائیل به یاری پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) حاضر شدند. هم‌چنین در برخی از گونه‌های حدیث معراج، از دیدار پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) با اسرافیل در آسمان هفتم یاد شده است. از طرف دیگر روایتی با این مضمون وجود دارد که به هنگام درگذشت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) نخست جبرئیل، سپس میکائیل و آنگاه اسرافیل بر او نماز گزاردند. روایتی حکایت از آن دارد که به هنگام برخاستن پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) از خاک در روز قیامت، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل بر مدفن آن حضرت فرود می‌آیند.

درباره حضرت علی بن ابی طالب امام علی (علیه‌السلام) در برخی روایات چنین آمده است که او در جنگ بدر، شب هنگام برای طلب آب بیرون رفت و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل به کمک او شتافتند؛ و در روایتی دیگر آمده که فرشتگانی در جنگ خیبر، امام علی (علیه‌السلام) را یاری رساندند که از آن میان اسرافیل پشت سر او بود. در روایاتی هم آمده است که در آخرالزمان، اسرافیل همراه دیگر فرشتگان به یاری سپاه مسلمانان خواهد آمد؛ و گاهی به صراحت از یاری رساندن او به حضرت صاحب الامر (عجل الله فرجه الشریف) سخن آمده است.

منابع

برگرفته از سایت اسرافیل کیست و وظایفش چیست؟ - راسخونhttps://rasekhoon.net