قرآن مورخان (کتاب)

قرآن مورخان
نام	قرآن مورخان
پدیدآوران	30 تن از پژوهشگران غربی
سال نشر	2019 م

قرآن مورخان یا «قرآن تاریخ‌نگاران»، عنوان کتابی است که در 4 جلد و بیش از 4000 صفحه حاصل تحقیقات قریب 30 تن از پژوهشگران غربی که تحت مدیریت «محمدعلی امیرمعزی» و «گیوم دی» تدوین و در اواخر سال ۲۰۱۹ م، در فرانسه منتشر گردید. در نهم اسفند ۱۳۹۹ ش، در نشست حلقه دیدگاه نو، دکتر محمدعلی امیرمعزی این اثر را معرفی کرد. در این کتاب که با روش تاریخی - انتقادی نگاشته شده است آخرین پژوهش‌های قرآنی مستشرقین در دو قرن اخیر تجمیع گردیده است.

معرفی اجمالی سر ویراستار

محمدعلی امیرمعزی سر ویراستار و یکی از ۲۸ نویسندۀ «قرآنِ مورخان» است. او در تهران در سال 1334 ش، در خانواده‌ای فرهنگی با تمایلات و تعلقات دینی به دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی و متوسطۀ خود را در این شهر و در مدرسۀ فرانسوی‌زبان رازی گذراند. خانواده او مخصوصا پدرش علاقه به مباحث دینی و الهیاتی داشت و در چنین فضایی او توجهش به فرهنگ ایران و اسلام به‌ویژه جنبه‌های عرفانی و فلسفی این دین جلب شد. در سال آخر دبیرستان با همراهی یکی از دوستان خانوادگی برای نخستین بار با هانری کُربن دیدار می‌کند و چون علاقۀ محصل جوان را به مسائل فلسفی، دینی و عرفانی می‌بیند او را تشویق به آمدن به فرانسه و ادامۀ تحصیل در رشتۀ اسلام‌شناسی در پاریس می‌کند. امیر معزی پس از گرفتن دیپلم در سال 1974 م، با موافقت خانواده برای ادامۀ تحصیل به پاریس می‌رود و مشغول تحصیل در مدرسه مطالعات عالی (سوربن) می‌شود. او مدت دوسال به پای درس‌های کُربن می‌رود و به تشویق او به شیعه‌پژوهی به‌ویژه بررسی متون اولیه و نخستین آن مشغول می‌شود. در کنار تحصیل در حوزۀ اسلام‌پژوهی شروع به یادگیری زبان عربی در انستیتوی زبان‌های شرقی کرده و زبان پهلوی، یونانی و لاتین هم کمی می‌آموزد. امیر معزی سال‌ها بعد رسالۀ پایان‌نامۀ تحصیلی خود را به بررسی سیمای امام در متون اولیه شیعه، به راهنمایی دانیل ژیماره و ژان ژولیوه به پایان می‌رساند و از قضا دفاع از پایان‌نامه تحصیلی‌اش در سالن هانری کربن انجام می‌گیرد. او در سال 1988 م، پس از بازنشستگی استادش نخست استادیار و سپس در سال 1994 م، جانشین استاد خود در همان کرسی می‌شود.

درون‌مایۀ قرآن مورخان

دکتر امیرمعزی بر این باور است که این اثر بر یک قیاس منطقی استوار است؛ مقدمۀ اول: پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) اساساً رسالتی را که دنبال می‌کرد اعلام آخرالزمان بود. در نظر اینان، سی سوره آخر قرآن و ده‌ها آیۀ دیگر نشان‌دهندۀ همین رسالت و رویکرد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌ علیه وآله) است. مقدمۀ دوم: قرآن و پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) هر دو به یک فرهنگ یهودی ـ مسیحی (مسیهودی) تعلق دارند که همچنان منتظر موعود هستند. طبیعتاً از قرآنی که در چنین فضایی شکل گرفته انتظار می‌رفته که مسیح موعود را اعلام کند. این مسیح موعود که قرآن در پی اعلام آن است، همان علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) است. امیرمعزی به‌عنوان یکی از شیعه‌پژوهان غرب مطرح است؛ اما نتیجۀ نظریه‎های شیعه‌پژوهانۀ وی همان نظریۀ شیعیان غالی است که در طول تاریخ در جامعۀ شیعه مطرود بود. او اعتقاد دارد تشیع واقعی و مورد نظر ائمه (علیهم‌السلام) همان تشیعی است که در فرهنگ عالمان شیعه از آن به غلو یاد شده است و اگر در بیان ائمه (علیهم‌السلام) این تفکر مذمت شده‌ از باب کشف سرّ بوده است نه به خاطر اصل این نظریه. او معتقد است که بالاترین شئون از هر لحاظ نسبت به امام در دیدگاه اسماعیلیه وجود دارد و در معرفی شیعه به کتب اسماعیلیه ارجاع می‌دهد. یکی از آموزه‌های این تشیع در قرون نخستین اعتقاد به تحریف قرآن است. دکتر امیرمعزی و همکارانشان معتقدند در قرآنی که اختیار ما قرار دارد، تدوینی است که در دوران عبدالملک مروان (از سال ۶۵ تا ۸۶ هجری) رخ داده است. در این بازه زمانی، قرآن بر پایه متون مختلف جمع‌آوری می‌شود و این قرآن فعلی شکل می‌گیرد. در این قرآن نگاه آخرالزمانی برجسته نیست و هدفش این است که نگاه مسیحی ـ یهودی و آخرالزمانی را تحت‌الشعاع قرار دهد. محمدعلی امیرمعزی دربارۀ نتایج تحقیقات انجام شده در پروژۀ «قرآن مورخان» می‌گوید: این تحقیقات ثابت کرده‌اند که آنچه متون اسلامی راجع به پیدایش اسلام و پیدایش قرآن می‌گویند قابل اعتماد نیستند و باید با عینکی خیلی انتقادی‌تر از آنچه تا این موقع انجام شده به این متون نگاه کرد، ما می‌دانیم در مورد دورۀ پیدایش اسلام یعنی حیات پیامبر و معاصرینش و در مورد پیدایش قرآن آنچه که متون اسلامی می گویند قابل اعتماد نیست. مولفان کتاب قرآن مورخان در صدد اثبات این معنا هستند که متن کنونی قرآن متعلق به اواخر دوره باستان - اندکی پیش از قرون وسطی- بوده و به‌طور همزمان از مسیحیت و یهودیت بیزانسی (روم شرقی) و ساسانی تاثیرپذیرفته است. از منظر آنها قسمتی از قرآن موجود متاثر از کتب پیشین و بخش عمده‌اش بعد از پیامبر با حمایت و میل حاکمان تدوین گردیده است. بنابر این قرآن کنونی فاقد وثاقت تاریخی است.

بازتاب انتشار کتاب قرآن مورخان در جهان اسلام

خانم زینب عبد العزیز استاد تمدن فرانسه در دانشگاه قاهره دربارۀ این کتاب می‌گوید: «این بزرگترین و بزدلانه‌ترین سیلی فرانسه به قرآن، اسلام و مسلمانان در سراسر جهان، به‌ویژه در مصر، الازهر و محققان برجسته‌اش است. آقای محمدعلی امیرمعزی، استاد شیعه دانشگاه‌های فرانسه، و آقای گیوم دیه، فرانسوی، استاد اسلام‌شناسی در دانشگاه آزاد بروکسل، تحت عنوان علم و تحقیقات علمی دقیق و صادقانه، و زیر پرچمی به نام مسلمانی که بر این جنایت نظارت داشته‌اند، صورت پذیرفته است». همچنین آقای اسامه نبیل دربارۀ کتاب قرآن مورخان چنین می‎گوید: «در مقدمه کتاب تصریح گردیده که کتابی آسمانی نیست، بلکه کتابی تاریخی است که پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) آن را از پیش خود نوشته است؛ در این کتاب مستشرقی آلمانی و یهودی‌الاصل در اصل قرآن و سنت نبوی تشکیک کرده است؛ مجامع سکولار در فرانسه از این کتاب استقبال کردند و آن را اثری عظیم دانستند که قدسیت و حرمت قرآن را رد کرده و در وحی بودنش تشکیک میکند. باید گفت که این کتاب در چهارچوب کمپینی مغرضانه انجام می‌شود که تلاش می‌کند نسخه‌ای از اسلام ارائه کند که آن را از اسلامی که مسلمانان کشورهای اسلامی در گذشته و حال می‌شناسند متمایز کند؛ سارل سان برو مدیر «اندیشکدۀ پژوهش‌های ژئوسیاسی پاریس» در مقاله‌اش به دو زبان فرانسوی و عربی گفته است که این اثر عبارت است از منسجم‌سازی نصوص مقدسه از قرن نهم تا الان است که ظلمی است به اسلام که نصوص قرآن را مقتبس از نصوص یهودیت و مسیحیت دانسته و معتقد است که گردانندگان این پروژه نهایت سعی خود را کرده اند تا این مسأله را اثبات کنند که عرب مضمون معنوی قرآن را از بین بردند و آن را تبدیل به یک متن سیاسی، نظامی و امپریالیستی کردند؛ وی در مقابل ادعای اثبات شده در قرآن مورخان مبنی بر وحیانی نبودن و بشری بودن قرآن کریم برخی از مستشرقان که به بشری نبودن قرآن اعتراف کرده‌اند را نام برده از جمله: (مارسیل بوازار، جاک بیرک، مارتین سمیث، دال ف. إیکلمان، ریچار لازاروس، ف. إی. بیترز، ریچارد بولییه، ریمون فاری و ...) وی گفته است که این کتاب اسلام را به جمود متهم کرده است. آقای اسامه نبیل در انتها این پروژه را یک پروژه ایدئولوژیک با نگاهی شیعی دانسته است.

برخی از مبانی قرآن مورخان

1. عدم وثاقت تاریخی قرآن؛
2. به جهت فتوحات اسلامی که توسط حاکمان اسلامی صورت گرفته مورخان به نفع حکومت‌های اسلامی این منابع را نوشته‌اند؛ بنابراین، منابع اسلامی قابل اعتماد نیست؛
3. تناقض در قرآن؛
4. قرآن برگرفته از کتب پیشین است؛
5. عدم تناسب آیات؛
6. بنیان‌گذار واقعی اسلام به‌عنوان دین امپراتوری عبدالملک است و اوست که سعی می‌کند قرآن را شکل دهد؛
7. قرآن اقتباس از عهدین و ... بوده؛
8. اسلام در زمان عبدالملک بن مروان بنیان نهاده شده است؛
9. تحریف قرآن؛
10. قرآن کتاب تاریخی است که در طول دو قرن نوشته شده است؛
11. قرآن یک متن مسأله‌دار و مسأله‌انگیز است، سه عامل : الف - جنگ‌های داخلی بین مسلمین، ب- فتوحات، ج - پیدایش امپراتوری عرب، علت مسأله‌انگیز بودن قرآن می‌باشد؛
12. امیر معزی: دو عنوان قرآن صامت و قرآن ناطق در تشیع نشانه‌ای بر تحریف قرآن در نزد شیعیان نخستین است؛
13. امیر معزی: اخبار از آخرالزمان و معرفی علی (علیه‌السلام) به‌عنوان مسیح موعود اصلی‌ترین رسالت پیامبر (صلی‌الله علیه وآله)؛
14. امیر معزی: انذار پیامبر (صلی‌الله علیه وآله) دربارۀ پایان جهان کاری جز دعوت مردمش به سوی هدایت‌گری مسیحایش – که علی (علیه‌السلام) است – نداشته است؛
15. از آنجا که پیشگویی پیامبر در فرارسیدن قریب‌الوقوع آخرالزمان و علی (علیه‌السلام) به‌عنوان مسیح موعود تحقق نیافت و هر دو بعد از مدتی از دنیا رفتند تغییرات جدی در قرآن توسط حاکمان بعدی اموی خاصه عبدالملک بن مروان صورت گرفت از جمله آنکه بعد آخرالزمانی که اصلی‌ترین رسالت پیامبر بود کمرنگ گردید.

جستارهای وابسته

• قرآن
• مسیحیت
• اسماعیلیه
• آیین یهودیت