کوفه: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{Mbox | type = notice | class = ambox-In_use | image = 48px|alt=|link= | css = margin: 1px | text = این {{#i...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۵۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{جعبه اطلاعات شهر | ||
| | | عنوان = کوفه | ||
| | | تصویر = کوفه.jpg | ||
| | | نام = | ||
| | | کشور = [[عراق]] | ||
| | | تاریخ تأسیس = | ||
| | | استان = استان [[نجف]] | ||
| | | تعداد جمعیت = | ||
| پراکندگی دینی = | |||
| ویژگی خاص = مرکز خلافت [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام]]) بود | |||
}} | |||
'''کوفه''' یکی از شهرهای کشور [[عراق]] است. این شهر در ۱۷۰ کیلومتری جنوب [[بغداد]] و در استان [[نجف]] واقع شده‌است. [[مسجد کوفه]] که در قرن ۷ میلادی ساخته شده‌است از بناهای مهم این شهر و زیارتگاه شیعیان است. این شهر مدتی مرکز خلافت [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام]]) بود و به همین دلیل به همراه [[سامرا]]، [[کربلا]]، [[کاظمین]] و [[نجف]] جایگاه ویژه‌ای در نزد [[مذهب شیعه|شیعیان]] دارد. پارچه‌ای را که مردان عرب به سر می‌اندازند و چفیه نام دارد برخاسته از این شهر است. | |||
< | شهر کوفه در دو قرن نخست هجری دارای اهمیت بود ولی پس از آن به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی از اهمیت آن کاسته شد و شهرهایی مانند بغداد و نجف دارای اهمیت شد. بر اساس روایات شیعه، کوفه در آینده مجددا مرکز توجه قرار می‌گیرد و مرکز حکومت [[حجت بن الحسن (مهدی)|حضرت مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه‌الشّریف)]] پس از ظهور است. | ||
[[ | |||
==وجه تسمیه کوفه== | |||
در وجه تسمیه کوفه چند قول وجود دارد: یکی آن که «کوفه به معنای جایی است که در آن ریگ و شن باشد<ref> همو، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ۱۶۱</ref>». | |||
مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است<ref> طبری، همان، ۳/۱۴۵</ref>». | |||
دیگر آن که «نام سرزمین بابل از سواد عراق است و از آن رو کوفه نامیده‌اند که به صورت دایره است یا تپه شنی دایره» و نیز چون [[سعد بن ابی وقاص]]، پس از فتح قادسیه و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید»، از ریشه کاف و تکوف است<ref>بکری، معجم مااستعجم، ۱۱۴۱؛ طبری، همان، ۳/۱۴۶</ref>. برخی نیز گفته‌اند: «به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به «کوفان» معروف است، این منطقه را کوفه نامیده‌اند». | |||
| | |||
==تاریخچه== | |||
|جمعیت | طبق روایاتی که در کتاب‌های روایی شیعه و حتی غیرشیعه آمده است، تاریخچه این شهر به زمان [[سجده]] [[ملائکه]] بر [[حضرت آدم|آدم (علیه‌السّلام)]] برمی‌گردد<ref> | ||
بحارالانوار، ج١١، ص١4٩و ج١٠٠، ص٢٣٢</ref>. | |||
|- | |||
| | پس از آن، یکی از روستاهای این شهر واقع در غرب آن به‌عنوان محل زندگی [[حضرت نوح|حضرت نوح (علیه‌السّلام)]] و ساختن کشتی مطرح شده است<ref>بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٢ و ج١٠٠، ص٣٨6</ref>. همچنین محل تنوری که فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح (علیه‌السّلام) بوده، در [[مسجد کوفه]] تعیین شده است. و براین اساس هنوز در [[مسجد]] کوفه محل‌هایی با عنوان‌های مکان کشتی نوح و نیز تنور، علامت‌گذاری شده و نیز محل نماز نوح را «مسجد» معرفی کرده‌اند. همچنین محل به آب‌انداخته شدن کشتی [[حضرت نوح|نوح (علیه‌السّلام)]] رودخانه [[فرات]] عنوان شده است<ref> بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٣.</ref>. | ||
| | |||
|- | همین‌طور از این شهر به‌عنوان محل زندگی [[حضرت ابراهیم(ع)|حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام)]] نیز یاد شده است، چنان‌که محل ساختن منجنیقی که حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) را به‌وسیله آن در آتش انداختند، این شهر ذکر کرده‌اند. | ||
| | |||
| | مدفن [[حضرت هود(علیه السلام)|حضرت هود (علیه‌السّلام)]]، ناحیه نُخَیلَه که در فاصله دو فرسخی شمال کوفه واقع است، معرفی شده است. و نیز در شمال شرقی کوفه روستایی به نام «قریة ذی الکِفْل» واقع شده که محل زندگی و مدفن ذوالکفل پیامبر (علیه‌السّلام) می‌باشد. برخی نیز مسجد کوفه را محل رویش بوته کدویی می دانند که [[یونس پیامبر(علیه السلام)|یونس پیامبر (علیه‌السّلام)]] را پوشانید. و بالاخره مسجد کوفه به‌عنوان محل نماز ١٠٧٠ پیامبر (علیهم‌السّلام) معرفی شده است<ref> بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨٩.</ref>. | ||
| | به هرحال، این روایات در صورت صحت، بر آباد بودن این شهر در گذشته‌های دور دلالت می‌کنند. | ||
| | |||
| | ==جغرافیای کوفه== | ||
کوفه در هشت کیلومتری شرق [[نجف|نجف اشرف]] بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است. به سبب همین نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و نیز جاری بودن یکی از شاخه‌های فرات در شرق آن<ref> اصطخری، المسالک والممالک، ۸۳؛ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، ۱/۲۷۰</ref>، زمین‌های اطراف شهر حاصل‌خیز است و به گفته [[اصطخری]] «به همین سبب آب و هوای کوفه از [[بصره]] خوش‌تر است<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۹۰</ref>». | |||
==آب و هوا== | |||
چنان‌که گفته شد، در شرق کوفه، رودخانه فرات و در طرف غرب و نواحی دیگر، بیابان قرار داشته است و این نکته باعث شده بود که هوای کوفه تلفیقی از هوای مرطوب و خشک باشد که اصطلاحاً به آن «برّی - بحری؛ بیابانی - دریایی» می‌گفتند. همین نوع هوا بود که آن را در آن زمان به‌عنوان یکی از خوش آب و هواترین شهرها معرفی نموده بود. در آن هنگام باد شمال از طرف بیابان و باد جنوب از طرف کشت‌زارها در این منطقه می‌وزید و هوای نسبتاً متنوعی به آن می‌داد<ref>مختصر کتاب البلدان، ص١55</ref>. | |||
آب این شهر عمدتاً از نهر فرات تامین می‌شد که آبی شیرین و سرد و گوارا بود. علت گوارایی این آب در کوفه، نزدیک‌تر بودن آن به سرچشمه بود، در حالی‌که همین آب هنگامی که پس از عبور از کنار کوفه به بصره می‌رسد، گوارایی خود را از دست می‌دهد<ref>تاریخ الکوفه، ص١٣١. احنف بن قیس به مطالب ذکر شده اشاره می‌کند</ref>. | |||
یکی از بهترین شواهد بر خوش آب و هوایی کوفه داستان تاریخی زیر است: | |||
دو مرد نزد عمر بن خطاب آمدند تا آنها را به لشکر فتوحات ملحق سازد. عمر از یکی از آنها پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: بصره. پس عمر هفتصد درهم حقوق سالیانه برای او تعیین نمود. از دیگری پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: کوفه. عمر برای او پانصد درهم حقوق سالیانه تعیین نمود. وی علت دویست درهم مابه‌التفاوت را وجود فرات در کوفه دانست<ref>فضل الکوفة و فضل اهلها، ص٩4</ref>. | |||
روشن است که تعیین حق ماموریت کمتر برای متقاضی کوفه، خوش آب و هوا بودن آن در مقایسه با بصره است. | |||
== جمعیت == | |||
در مورد جمعیت کوفه طی مقاطع مختلف از سال ١٧ - 61 ه. ق منابع تاریخی اختلاف‌نظرهایی دارند. در اینجا مروری اجمالی بر جمعیت کوفه در مقطع مورد بحث خواهیم داشت، ضمن این‌که به اختلافات منابع نیز اشاره خواهیم کرد. | |||
یعقوبی جمعیت اولیه کوفه را ده هزار جنگ‌جو ذکر می‌کند که اگر به این رقم تعداد نفرات خانواده‌های آنان را که همراه آنان بوده‌اند، اضافه نماییم، رقمی حدود سی هزار به‌دست می‌آید. علاوه بر این، حدود چهار هزار ایرانی به همراه فرمانده‌شان که دِیلَم نام داشت، قبل از فتح [[مدائن]] در سال 16 ه. ق به لشکر اسلام پیوستند و پس از بنیان کوفه، در آن ساکن شدند. پس تا اینجا رقم 34 هزار به‌دست می‌آید<ref>فتوح البلدان، ص٢٧٩</ref>. | |||
روایتی که در مقابل این قول قرار دارد، روایت مربوط به ساختن [[مسجد جامع کوفه]] است که در آن زمان [[سعد بن ابی وقاص|سعد بن ابی‌وقاص]] مامور ساختن مسجدی شد که بتواند تمام جمعیت جنگ‌جویان کوفه را در خود جای دهد. مسجدی که سعد طبق این دستور بنا نمود، گنجایش چهل هزار نفر داشت<ref>معجم البلدان، ج4، ص4٩١</ref>. حال اگر تعداد نفرات خانواده‌های این چهل هزار نفر را شصت هزار نفر فرض نماییم به جمعیتی حدود صدهزار نفر دست پیدا می‌کنیم. این روایت با نقل قول [[طبری]] از [[عمر بن خطاب]] در سال 22 ه. ق تایید می‌شود که هنگام گلایه از اعتراض کوفیان به امرای خود می‌گوید: «چه مصیبتی بالاتر از صدهزاری که نه آنها از امرایشان راضی‌اند و نه اُمرایشان از آنها<ref>تاریخ الطبری، ج٣، ص٢4٣</ref>». | |||
به هرحال، پس از تاسیس کوفه به‌علت آب و هوای خوش این منطقه و نیز نزدیکی آن به مرزهای [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] که از این راه لشکریان می‌توانستند با فتوحات خود غنایم فراوانی به‌دست آورند و همچنین رونق کسب و کار در آن، سیل مهاجرت عرب‌ها و عجم‌ها به این منطقه سرازیر شد و نرخ رشد جمعیت رو به فزونی رفت. گفتنی است که در این دوره، همیشه مقداری از جمعیت کوفه در شهرهای ایران مشغول فتوحات بودند. | |||
==اماک زیارتی شهر کوفه== | |||
===مسجد کوفه === | |||
[[مسجد کوفه]]، پس از مساجد [[مکه]]، [[مدینه]] و [[بصره]]، چهارمین مسجد مهم و مقدس [[جهان اسلام]] است. این مسجد یکی از اولین مکان‌هایی است که سعد بن ابی وقاص در شهر جدید کوفه در سال ۱۷ هجری قمری بنا کرد. مسجد کوفه دارای صحنی وسیع، بدون سقف و دیوارهای عظیم و مرتفع است. این مسجد، جایگاه خطابه‌ها و قضاوت‌های حضرت علی (علیه السلام) بوده است که این جایگاه امروزه به «دکة القضا» مشهور است. [[علی بن ابی‌طالب|حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)]] در این مکان با ضرب شمشیر [[ابن ملجم |ابن ملجم مرادی]] به شهادت رسید. این مسجد، چهل هزار نفر ظرفیت دارد و بر مساجد دیگر به جز [[مسجدالحرام]] و [[مسجد النبى (ص)|مسجدالنبی (صلّی‌الله علیه وآله)]] فضیلت دارد. مسافر در مسجد کوفه می‌تواند نمازش را تمام یا شکسته بخواند. مرقد [[مسلم بن عقیل]]، [[مختار ثقفی]] و [[هانی بن عروه]] هم در کنار مسجد کوفه است. | |||
=== مرقد میثم تمار=== | |||
مرقد [[میثم تمار]] در فاصله ۳۰۰ متری از مسجد کوفه و در ابتدای بزرگراه نجف- کوفه واقع شده است. [[میثم تمار]] یکی از یاران وفادار و شاگران [[علی بن ابی‌طالب|حضرت علی (علیه‌السّلام)]] بود و از [[صحابه|اصحاب]] پیامبر اسلام به شمار می‌رود. | |||
===قصر دارالاماره کوفه=== | |||
قصر دارالاماره یا مقر والی کوفه، قدیمی‌ترین ساختمان اسلامی در عراق است که در سال ۱۷ ه. ق بعد از ساخت مسجد کوفه به دست سعد ابن ابی وقاص ساخته شد. دارالاماره، ساختمانی با پلان مربعی شکل واقع در جنوب شرقی مسجد کوفه است که در سال ۷۱ قمری به دستور عبدالملک بن مروان تخریب شد و در حال حاضر تنها پایه‌ها و بخش‌هایی از دیوارهای آن باقی مانده است. این قصر در ابتدا اقامت‌گاه سعد و سپس محل زندگی [[خلیفه|خلفا]] و حاکمان کوفه بود. به شهادت رسیدن [[مسلم بن عقیل]]، و به نمایش گذاشتن سر بریده [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین (علیه‌السّلام)]] و شهدای کربلا، گفتگوی [[زینب بنت علی|حضرت زینب (سلام‌الله علیها)]] و امام سجاد (علیه‌السّلام) با [[عبیدالله بن زیاد]] از جمله رویدادهای مهمی هستند که در این مکان اتفاق افتاده است. دارالاماره محل اقامت مختار ثقفی هم بوده است و در همین‌جا، سر قاتلان [[عاشورا|واقعه عاشورا]] را نزد مختار آوردند. | |||
===مسجد سهله=== | |||
[[مسجد سهله]] واقع در دو کیلومتری شمال غربی مسجد کوفه، یکی از مساجد مقدس شهر کوفه است که روایات فراوانی درباره فضیلت [[عبادت]] در آن وجود دارد. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد منتسب به امام مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه‌الشّریف) است و بنابر روایات، این مکان اقامت‌گاه ایشان پس از ظهور خواهد بود. این مسجد صحنی وسیع، دیوارهای مرتفع و محراب‌های متعددی دارد. در میانه جنوبی [[مسجد سهله]]، جایگاه بزرگی قرار دارد که به «مقام حضرت حجت (علیه‌السّلام)» مشهور است. | |||
===مسجد صعصعه بن صوحان=== | |||
مسجد صعصعة بن صوحان، در نزدیکی مسجد سهله واقع شده است. این مسجد عبادت‌گاه صعصعه، فردی خطیب و سخنور، یکی از [[صحابه]] رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) و یکی از یاران وفادار [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)]] بوده است و او را در همین مکان به خاک سپردند. بنای مسجد [[صعصعة بن صوحان]] در ۱۳۸۷ قمری بازسازی شد. | |||
===مسجد زبد بن صوحان=== | |||
مسجد [[مسجد زبد بن صوحان|زبد بن صوحان]] در نزدیکی مسجد صعصعة بن صوحان قرار دارد. زبد، برادر صعصعه و یکی از یاران رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) و [[علی بن ابی طالب|امام علی (علیه‌السّلام)]] بوده است. او در [[جنگ نهاوند]]، ابتدا یکی از دستانش را از دست داد و در ادامه جنگ در رکاب حضرت علی (علیه‌السّلام) به شهادت رسید. بنای اصلی این مسجد تخریب شده و بنای جدیدی در سال ۱۳۹۵ قمری به جای آن ساخته‌اند. | |||
===مقام یونس (علیه‌السّلام)=== | |||
مقام یونس (علیه‌السّلام) که به غلط در میان مردم به‌عنوان آرامگاه حضرت یونس بن متی (علیه‌السّلام) شناخته شده است، ظاهری شبیه به مسجد دارد. در بخشی از گنبدخانه مقام یونس، محرابی وجود دارد که می‌گویند امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در آنجا [[نماز]] گزارده است. این مقام در فاصله یک کیلومتری مسجد کوفه و در کنار رود فرات واقع شده است. بنابر روایات، [[حضرت یونس]] در این مکان از شکم نهنگ بیرون آمده است. آرامگاه حضرت یونس (علیه‌السّلام) در شهر موصل بر فراز تپه‌ای واقع شده است. | |||
===آرامگاه ابراهیم العمر=== | |||
آرامگاه ابراهیم العمر در غرب آرامگاه میثم تمار در محله «حی کنده» واقع شده است. ابراهیم فرزند [[حسن مثنی]]، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) و جد سادات طباطبایی است. | |||
=== مسجد حنانه === | |||
[[مسجد حنانه]] در نزدیکی قبرستان «ثوی» و مقبره [[کمیل ابن زیاد]]، بین [[نجف]] و [[کوفه]] واقع شده است. بنابر روایات، این مسجد محلی است که پس از قرارگیری سر مبارک امام حسین (علیه‌السّلام) بر زمین آن، ناله سر داد و به همین دلیل آن را «حنانه» می‌نامند. مسجد حنانه دارای یک ضریح کوچک است و مقبره «الثویه» در نزدیکی آن قرار دارد که بسیاری از یاران امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) در آنجا دفن شده‌اند. مقام امام صادق (علیه‌السّلام) هم در این مکان واقع شده است<ref>اماکن زیارتی کوفه را بشناسید (+عکس) - پول نیوز | |||
https://www.poolnews.ir › news › اما...</ref>. | |||
==مقابر یاران اهل‌بیت== | |||
===مسلم بن عقیل=== | |||
قبر [[مسلم بن عقیل]]، نماینده و سفیر امام حسین (علیه‌السّلام) به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار دارالاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد<ref> ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ۱/۲۷۰؛ طبری، تاریخ الطبری، ۴/۲۱۶</ref>. نخستین کسی که بر فراز قبر او بنایی به پا کرد [[مختار ثقفی|مختار بن ابی عبیدة ثقفی]] بود. در زمان [[آل بویه]]، عضدالدوله نیز آن را در ۳۶۸ ق توسعه داد. سلطان اویس جلایری در ۷۶۷ ق و پادشاهان صفوی در ۱۰۵۵ ق و پادشاهان قاجار در ۱۲۳۲ ق تعمیراتی در آن آستان انجام دادند. | |||
از دیگر کسانی که این مزار را بازسازی کردند باید از [[شیخ محمدحسن نجفی]] معروف به صاحب [[جواهر الکلام (کتاب) فی شرح شرایع الاسلام (کتاب)|جواهر]] یاد کرد که در ۱۲۶۳ ق با مبالغی که سلطان لکهنو از [[هند]] برای این کار اختصاص داد به تعمیر گسترده آن پرداخت. او ضریحی از نقره و گنبدی از طلا بر فراز قبر مسلم نصب کرد<ref> ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، ۲۶۰؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱</ref>. در نزدیکی آن، قبرهای عاتکه و سکینه، دختران امام حسین (علیه‌السّلام)، قرار دارد. در سال‌های اخیر به همت آیت‌الله حکیم و جمعی از نیکوکاران بنای جدیدی شامل حرم و رواق و ساخته شد و گنبد آن نیز توسط حاج رشاد مرزه طلاکاری گشت<ref>دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱</ref>. | |||
===هانی بن عروه=== | |||
[[هانی بن عروه]] از یاران امام علی (علیه‌السّلام) است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود. در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین (علیه‌السّلام) در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند. ضریح قبر هانی از نقره است که شیعیان هند برای آن ساخته‌اند. گنبد بزرگی نیز با کاشی‌های آبی بر فراز آن قرار دارد. داخل حرم او آینه‌کاری است<ref>دایرة المعارف تشیع</ref>. | |||
===مختار بن ابی عبیدة ثقفی === | |||
در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد<ref> کمونه حسینی، همان، ۲۵۱؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰</ref>. آستان مختار در حرم مسلم بن عقیل واقع شده و هر دو بنای مشترکی دارند. ضریحی از چوب روی قبر این بزرگوار نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار مسجد کوفه (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته‌اند: «هذا قبر مختار بن ابی عبیدة الثقفی الآخذ بثارات الحسین». | |||
[[ابن بطوطه]] جهان‌گرد معروف قرن هشتم هجری گوید: «در سمت غرب قبرستان کوفه در نزدیکی قبر مختار، در مکانی چیزی به رنگ سیاه تند در زمینه سفیدی توجه مرا جلب کرد که مردم می‌گفتند این جا قبر [[ابن ملجم]] ملعون است و مردم کوفه همه ساله هیزم فراوان به آن جا می‌برند و هفت روز آتش بر گور او می‌افروزند<ref> ابن بطوطه، همان، ۱/۲۷۱</ref>». | |||
==خدیجه بنت امیرالمومنین علیه‌السّلام== | |||
مقبره سیده خدیجه، دختر امام علی (علیه‌السّلام) و [[ام البنین|حضرت ام البنین (سلام‌الله علیها)]] و خواهر تنی حضرت ابولفضل (سلام‌الله علیه) می‌باشد؛ در مقابل باب الثعبان مسجد کوفه قرار دارد. | |||
===میثم تمار=== | |||
قبر [[میثم تمار]]، حدود چهارصد متری جنوب غربی مسجد کوفه، نزدیک خانه منسوب به امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) قرار دارد. | |||
===کمیل بن زیاد نخعی=== | |||
مرقد مطهر کمیل، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد. | |||
===مرقد زید بن علی علیه‌السّلام=== | |||
مرقد [[زید بن علی |زید بن علی (علیه‌السّلام)]] در ۱۵ کیلومتری شمال کوفه قرار دارد. زید بن علی (علیه‌السّلام)، فرزند چهارمین امام شیعیان است که در سال ۱۲۱ قمری در دوران [[هشام بن حکم|هشام]] قیام کرد، سپس در محله کناسه کوفه به دار آویخته شد و حاکم کوفه، یوسف بن عمرو ثقفی جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. آرامگاه او را در محلی که جنازه‌اش سوزانده شد، بنا کردند<ref> کمونه حسینی، عبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر و بزرگان صحابه و تابعین</ref>. | |||
==جستارهای وابسته== | |||
*[[عراق]] | |||
*[[نجف]] | |||
*[[زید بن علی |زید بن علی (علیه‌السّلام)]] | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
{{شهرها}} | |||
[[رده:شهرها]] | |||
[[رده:شهرهای اسلامی]] | |||
[[رده:عراق]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۴۹
| کوفه | |
|---|---|
 | |
| کشور | عراق |
| استان | استان نجف |
| ویژگی خاص | مرکز خلافت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) بود |
کوفه یکی از شهرهای کشور عراق است. این شهر در ۱۷۰ کیلومتری جنوب بغداد و در استان نجف واقع شده‌است. مسجد کوفه که در قرن ۷ میلادی ساخته شده‌است از بناهای مهم این شهر و زیارتگاه شیعیان است. این شهر مدتی مرکز خلافت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) بود و به همین دلیل به همراه سامرا، کربلا، کاظمین و نجف جایگاه ویژه‌ای در نزد شیعیان دارد. پارچه‌ای را که مردان عرب به سر می‌اندازند و چفیه نام دارد برخاسته از این شهر است.
شهر کوفه در دو قرن نخست هجری دارای اهمیت بود ولی پس از آن به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی از اهمیت آن کاسته شد و شهرهایی مانند بغداد و نجف دارای اهمیت شد. بر اساس روایات شیعه، کوفه در آینده مجددا مرکز توجه قرار می‌گیرد و مرکز حکومت حضرت مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه‌الشّریف) پس از ظهور است.
وجه تسمیه کوفه
در وجه تسمیه کوفه چند قول وجود دارد: یکی آن که «کوفه به معنای جایی است که در آن ریگ و شن باشد[۱]». مقدسی می‌گوید: «هر شن که با ریگ آمیخته بود کوفه است، نمی‌بینی که زمین آن چنین است[۲]».
دیگر آن که «نام سرزمین بابل از سواد عراق است و از آن رو کوفه نامیده‌اند که به صورت دایره است یا تپه شنی دایره» و نیز چون سعد بن ابی وقاص، پس از فتح قادسیه و استقرار در انبار، سپاه مسلمانان را برای رهایی از بدی آب و هوا و موجودات آزاردهنده آن به سوی این سرزمین هدایت کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید»، از ریشه کاف و تکوف است[۳]. برخی نیز گفته‌اند: «به سبب وجود کوه کوچکی در آن جا که به «کوفان» معروف است، این منطقه را کوفه نامیده‌اند».
تاریخچه
طبق روایاتی که در کتاب‌های روایی شیعه و حتی غیرشیعه آمده است، تاریخچه این شهر به زمان سجده ملائکه بر آدم (علیه‌السّلام) برمی‌گردد[۴].
پس از آن، یکی از روستاهای این شهر واقع در غرب آن به‌عنوان محل زندگی حضرت نوح (علیه‌السّلام) و ساختن کشتی مطرح شده است[۵]. همچنین محل تنوری که فوران آب از آن نشانه بروز طوفان نوح (علیه‌السّلام) بوده، در مسجد کوفه تعیین شده است. و براین اساس هنوز در مسجد کوفه محل‌هایی با عنوان‌های مکان کشتی نوح و نیز تنور، علامت‌گذاری شده و نیز محل نماز نوح را «مسجد» معرفی کرده‌اند. همچنین محل به آب‌انداخته شدن کشتی نوح (علیه‌السّلام) رودخانه فرات عنوان شده است[۶].
همین‌طور از این شهر به‌عنوان محل زندگی حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) نیز یاد شده است، چنان‌که محل ساختن منجنیقی که حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) را به‌وسیله آن در آتش انداختند، این شهر ذکر کرده‌اند.
مدفن حضرت هود (علیه‌السّلام)، ناحیه نُخَیلَه که در فاصله دو فرسخی شمال کوفه واقع است، معرفی شده است. و نیز در شمال شرقی کوفه روستایی به نام «قریة ذی الکِفْل» واقع شده که محل زندگی و مدفن ذوالکفل پیامبر (علیه‌السّلام) می‌باشد. برخی نیز مسجد کوفه را محل رویش بوته کدویی می دانند که یونس پیامبر (علیه‌السّلام) را پوشانید. و بالاخره مسجد کوفه به‌عنوان محل نماز ١٠٧٠ پیامبر (علیهم‌السّلام) معرفی شده است[۷]. به هرحال، این روایات در صورت صحت، بر آباد بودن این شهر در گذشته‌های دور دلالت می‌کنند.
جغرافیای کوفه
کوفه در هشت کیلومتری شرق نجف اشرف بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است. به سبب همین نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و نیز جاری بودن یکی از شاخه‌های فرات در شرق آن[۸]، زمین‌های اطراف شهر حاصل‌خیز است و به گفته اصطخری «به همین سبب آب و هوای کوفه از بصره خوش‌تر است[۹]».
آب و هوا
چنان‌که گفته شد، در شرق کوفه، رودخانه فرات و در طرف غرب و نواحی دیگر، بیابان قرار داشته است و این نکته باعث شده بود که هوای کوفه تلفیقی از هوای مرطوب و خشک باشد که اصطلاحاً به آن «برّی - بحری؛ بیابانی - دریایی» می‌گفتند. همین نوع هوا بود که آن را در آن زمان به‌عنوان یکی از خوش آب و هواترین شهرها معرفی نموده بود. در آن هنگام باد شمال از طرف بیابان و باد جنوب از طرف کشت‌زارها در این منطقه می‌وزید و هوای نسبتاً متنوعی به آن می‌داد[۱۰].
آب این شهر عمدتاً از نهر فرات تامین می‌شد که آبی شیرین و سرد و گوارا بود. علت گوارایی این آب در کوفه، نزدیک‌تر بودن آن به سرچشمه بود، در حالی‌که همین آب هنگامی که پس از عبور از کنار کوفه به بصره می‌رسد، گوارایی خود را از دست می‌دهد[۱۱].
یکی از بهترین شواهد بر خوش آب و هوایی کوفه داستان تاریخی زیر است:
دو مرد نزد عمر بن خطاب آمدند تا آنها را به لشکر فتوحات ملحق سازد. عمر از یکی از آنها پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: بصره. پس عمر هفتصد درهم حقوق سالیانه برای او تعیین نمود. از دیگری پرسید: قصد کجا داری؟ جواب داد: کوفه. عمر برای او پانصد درهم حقوق سالیانه تعیین نمود. وی علت دویست درهم مابه‌التفاوت را وجود فرات در کوفه دانست[۱۲]. روشن است که تعیین حق ماموریت کمتر برای متقاضی کوفه، خوش آب و هوا بودن آن در مقایسه با بصره است.
جمعیت
در مورد جمعیت کوفه طی مقاطع مختلف از سال ١٧ - 61 ه. ق منابع تاریخی اختلاف‌نظرهایی دارند. در اینجا مروری اجمالی بر جمعیت کوفه در مقطع مورد بحث خواهیم داشت، ضمن این‌که به اختلافات منابع نیز اشاره خواهیم کرد.
یعقوبی جمعیت اولیه کوفه را ده هزار جنگ‌جو ذکر می‌کند که اگر به این رقم تعداد نفرات خانواده‌های آنان را که همراه آنان بوده‌اند، اضافه نماییم، رقمی حدود سی هزار به‌دست می‌آید. علاوه بر این، حدود چهار هزار ایرانی به همراه فرمانده‌شان که دِیلَم نام داشت، قبل از فتح مدائن در سال 16 ه. ق به لشکر اسلام پیوستند و پس از بنیان کوفه، در آن ساکن شدند. پس تا اینجا رقم 34 هزار به‌دست می‌آید[۱۳].
روایتی که در مقابل این قول قرار دارد، روایت مربوط به ساختن مسجد جامع کوفه است که در آن زمان سعد بن ابی‌وقاص مامور ساختن مسجدی شد که بتواند تمام جمعیت جنگ‌جویان کوفه را در خود جای دهد. مسجدی که سعد طبق این دستور بنا نمود، گنجایش چهل هزار نفر داشت[۱۴]. حال اگر تعداد نفرات خانواده‌های این چهل هزار نفر را شصت هزار نفر فرض نماییم به جمعیتی حدود صدهزار نفر دست پیدا می‌کنیم. این روایت با نقل قول طبری از عمر بن خطاب در سال 22 ه. ق تایید می‌شود که هنگام گلایه از اعتراض کوفیان به امرای خود می‌گوید: «چه مصیبتی بالاتر از صدهزاری که نه آنها از امرایشان راضی‌اند و نه اُمرایشان از آنها[۱۵]».
به هرحال، پس از تاسیس کوفه به‌علت آب و هوای خوش این منطقه و نیز نزدیکی آن به مرزهای ایران که از این راه لشکریان می‌توانستند با فتوحات خود غنایم فراوانی به‌دست آورند و همچنین رونق کسب و کار در آن، سیل مهاجرت عرب‌ها و عجم‌ها به این منطقه سرازیر شد و نرخ رشد جمعیت رو به فزونی رفت. گفتنی است که در این دوره، همیشه مقداری از جمعیت کوفه در شهرهای ایران مشغول فتوحات بودند.
اماک زیارتی شهر کوفه
مسجد کوفه
مسجد کوفه، پس از مساجد مکه، مدینه و بصره، چهارمین مسجد مهم و مقدس جهان اسلام است. این مسجد یکی از اولین مکان‌هایی است که سعد بن ابی وقاص در شهر جدید کوفه در سال ۱۷ هجری قمری بنا کرد. مسجد کوفه دارای صحنی وسیع، بدون سقف و دیوارهای عظیم و مرتفع است. این مسجد، جایگاه خطابه‌ها و قضاوت‌های حضرت علی (علیه السلام) بوده است که این جایگاه امروزه به «دکة القضا» مشهور است. حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در این مکان با ضرب شمشیر ابن ملجم مرادی به شهادت رسید. این مسجد، چهل هزار نفر ظرفیت دارد و بر مساجد دیگر به جز مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلّی‌الله علیه وآله) فضیلت دارد. مسافر در مسجد کوفه می‌تواند نمازش را تمام یا شکسته بخواند. مرقد مسلم بن عقیل، مختار ثقفی و هانی بن عروه هم در کنار مسجد کوفه است.
مرقد میثم تمار
مرقد میثم تمار در فاصله ۳۰۰ متری از مسجد کوفه و در ابتدای بزرگراه نجف- کوفه واقع شده است. میثم تمار یکی از یاران وفادار و شاگران حضرت علی (علیه‌السّلام) بود و از اصحاب پیامبر اسلام به شمار می‌رود.
قصر دارالاماره کوفه
قصر دارالاماره یا مقر والی کوفه، قدیمی‌ترین ساختمان اسلامی در عراق است که در سال ۱۷ ه. ق بعد از ساخت مسجد کوفه به دست سعد ابن ابی وقاص ساخته شد. دارالاماره، ساختمانی با پلان مربعی شکل واقع در جنوب شرقی مسجد کوفه است که در سال ۷۱ قمری به دستور عبدالملک بن مروان تخریب شد و در حال حاضر تنها پایه‌ها و بخش‌هایی از دیوارهای آن باقی مانده است. این قصر در ابتدا اقامت‌گاه سعد و سپس محل زندگی خلفا و حاکمان کوفه بود. به شهادت رسیدن مسلم بن عقیل، و به نمایش گذاشتن سر بریده امام حسین (علیه‌السّلام) و شهدای کربلا، گفتگوی حضرت زینب (سلام‌الله علیها) و امام سجاد (علیه‌السّلام) با عبیدالله بن زیاد از جمله رویدادهای مهمی هستند که در این مکان اتفاق افتاده است. دارالاماره محل اقامت مختار ثقفی هم بوده است و در همین‌جا، سر قاتلان واقعه عاشورا را نزد مختار آوردند.
مسجد سهله
مسجد سهله واقع در دو کیلومتری شمال غربی مسجد کوفه، یکی از مساجد مقدس شهر کوفه است که روایات فراوانی درباره فضیلت عبادت در آن وجود دارد. این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد منتسب به امام مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه‌الشّریف) است و بنابر روایات، این مکان اقامت‌گاه ایشان پس از ظهور خواهد بود. این مسجد صحنی وسیع، دیوارهای مرتفع و محراب‌های متعددی دارد. در میانه جنوبی مسجد سهله، جایگاه بزرگی قرار دارد که به «مقام حضرت حجت (علیه‌السّلام)» مشهور است.
مسجد صعصعه بن صوحان
مسجد صعصعة بن صوحان، در نزدیکی مسجد سهله واقع شده است. این مسجد عبادت‌گاه صعصعه، فردی خطیب و سخنور، یکی از صحابه رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) و یکی از یاران وفادار امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بوده است و او را در همین مکان به خاک سپردند. بنای مسجد صعصعة بن صوحان در ۱۳۸۷ قمری بازسازی شد.
مسجد زبد بن صوحان
مسجد زبد بن صوحان در نزدیکی مسجد صعصعة بن صوحان قرار دارد. زبد، برادر صعصعه و یکی از یاران رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) و امام علی (علیه‌السّلام) بوده است. او در جنگ نهاوند، ابتدا یکی از دستانش را از دست داد و در ادامه جنگ در رکاب حضرت علی (علیه‌السّلام) به شهادت رسید. بنای اصلی این مسجد تخریب شده و بنای جدیدی در سال ۱۳۹۵ قمری به جای آن ساخته‌اند.
مقام یونس (علیه‌السّلام)
مقام یونس (علیه‌السّلام) که به غلط در میان مردم به‌عنوان آرامگاه حضرت یونس بن متی (علیه‌السّلام) شناخته شده است، ظاهری شبیه به مسجد دارد. در بخشی از گنبدخانه مقام یونس، محرابی وجود دارد که می‌گویند امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) در آنجا نماز گزارده است. این مقام در فاصله یک کیلومتری مسجد کوفه و در کنار رود فرات واقع شده است. بنابر روایات، حضرت یونس در این مکان از شکم نهنگ بیرون آمده است. آرامگاه حضرت یونس (علیه‌السّلام) در شهر موصل بر فراز تپه‌ای واقع شده است.
آرامگاه ابراهیم العمر
آرامگاه ابراهیم العمر در غرب آرامگاه میثم تمار در محله «حی کنده» واقع شده است. ابراهیم فرزند حسن مثنی، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) و جد سادات طباطبایی است.
مسجد حنانه
مسجد حنانه در نزدیکی قبرستان «ثوی» و مقبره کمیل ابن زیاد، بین نجف و کوفه واقع شده است. بنابر روایات، این مسجد محلی است که پس از قرارگیری سر مبارک امام حسین (علیه‌السّلام) بر زمین آن، ناله سر داد و به همین دلیل آن را «حنانه» می‌نامند. مسجد حنانه دارای یک ضریح کوچک است و مقبره «الثویه» در نزدیکی آن قرار دارد که بسیاری از یاران امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) در آنجا دفن شده‌اند. مقام امام صادق (علیه‌السّلام) هم در این مکان واقع شده است[۱۶].
مقابر یاران اهل‌بیت
مسلم بن عقیل
قبر مسلم بن عقیل، نماینده و سفیر امام حسین (علیه‌السّلام) به کوفه، سمت شرق مسجد کوفه کنار دارالاماره و متصل به دیوار مسجد کوفه قرار دارد[۱۷]. نخستین کسی که بر فراز قبر او بنایی به پا کرد مختار بن ابی عبیدة ثقفی بود. در زمان آل بویه، عضدالدوله نیز آن را در ۳۶۸ ق توسعه داد. سلطان اویس جلایری در ۷۶۷ ق و پادشاهان صفوی در ۱۰۵۵ ق و پادشاهان قاجار در ۱۲۳۲ ق تعمیراتی در آن آستان انجام دادند.
از دیگر کسانی که این مزار را بازسازی کردند باید از شیخ محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر یاد کرد که در ۱۲۶۳ ق با مبالغی که سلطان لکهنو از هند برای این کار اختصاص داد به تعمیر گسترده آن پرداخت. او ضریحی از نقره و گنبدی از طلا بر فراز قبر مسلم نصب کرد[۱۸]. در نزدیکی آن، قبرهای عاتکه و سکینه، دختران امام حسین (علیه‌السّلام)، قرار دارد. در سال‌های اخیر به همت آیت‌الله حکیم و جمعی از نیکوکاران بنای جدیدی شامل حرم و رواق و ساخته شد و گنبد آن نیز توسط حاج رشاد مرزه طلاکاری گشت[۱۹].
هانی بن عروه
هانی بن عروه از یاران امام علی (علیه‌السّلام) است که در جنگ‌های عصر آن امام حضور داشت و از پناه دهندگان مسلم بن عقیل بود. در سال شصت هجری به همراه مسلم به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. قبر این یار فداکار حسین (علیه‌السّلام) در داخل حرم مسلم ابن عقیل قرار دارد که هر دو دارای یک صحن و تاریخ بنای مشترک هستند. ضریح قبر هانی از نقره است که شیعیان هند برای آن ساخته‌اند. گنبد بزرگی نیز با کاشی‌های آبی بر فراز آن قرار دارد. داخل حرم او آینه‌کاری است[۲۰].
مختار بن ابی عبیدة ثقفی
در سمت قبله، متصل به مسجد، بقعه و مزار مختار بن ابی عبیدة ثقفی است که موفق شد انتقام خون شهیدان کربلا را از سپاه عبیدالله بن زیاد بگیرد و کوفه را برای مدتی تحت تصرف خود درآورد[۲۱]. آستان مختار در حرم مسلم بن عقیل واقع شده و هر دو بنای مشترکی دارند. ضریحی از چوب روی قبر این بزرگوار نصب شده و پنجره‌ای در زاویه شرقی به دیوار مسجد کوفه (سمت جنوب) باز می‌شود. قطعه سنگی از قرن دوم هجری به خط کوفی دارد که روی آن نوشته‌اند: «هذا قبر مختار بن ابی عبیدة الثقفی الآخذ بثارات الحسین».
ابن بطوطه جهان‌گرد معروف قرن هشتم هجری گوید: «در سمت غرب قبرستان کوفه در نزدیکی قبر مختار، در مکانی چیزی به رنگ سیاه تند در زمینه سفیدی توجه مرا جلب کرد که مردم می‌گفتند این جا قبر ابن ملجم ملعون است و مردم کوفه همه ساله هیزم فراوان به آن جا می‌برند و هفت روز آتش بر گور او می‌افروزند[۲۲]».
خدیجه بنت امیرالمومنین علیه‌السّلام
مقبره سیده خدیجه، دختر امام علی (علیه‌السّلام) و حضرت ام البنین (سلام‌الله علیها) و خواهر تنی حضرت ابولفضل (سلام‌الله علیه) می‌باشد؛ در مقابل باب الثعبان مسجد کوفه قرار دارد.
میثم تمار
قبر میثم تمار، حدود چهارصد متری جنوب غربی مسجد کوفه، نزدیک خانه منسوب به امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) قرار دارد.
کمیل بن زیاد نخعی
مرقد مطهر کمیل، در مسیر نجف به کوفه در منطقه ثَویّه نزدیک مسجد حنّانه قرار دارد. این بنا در شرق شهر نجف، میان میدانی وسیع در شمال بلوار کوفه قرار دارد.
مرقد زید بن علی علیه‌السّلام
مرقد زید بن علی (علیه‌السّلام) در ۱۵ کیلومتری شمال کوفه قرار دارد. زید بن علی (علیه‌السّلام)، فرزند چهارمین امام شیعیان است که در سال ۱۲۱ قمری در دوران هشام قیام کرد، سپس در محله کناسه کوفه به دار آویخته شد و حاکم کوفه، یوسف بن عمرو ثقفی جنازه او را سوزاند و خاکسترش را به باد داد. آرامگاه او را در محلی که جنازه‌اش سوزانده شد، بنا کردند[۲۳].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ همو، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ۱۶۱
- ↑ طبری، همان، ۳/۱۴۵
- ↑ بکری، معجم مااستعجم، ۱۱۴۱؛ طبری، همان، ۳/۱۴۶
- ↑ بحارالانوار، ج١١، ص١4٩و ج١٠٠، ص٢٣٢
- ↑ بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٢ و ج١٠٠، ص٣٨6
- ↑ بحارالانوار، ج١١، ص٣٣٣.
- ↑ بحارالانوار، ج١٠٠، ص٣٨٩.
- ↑ اصطخری، المسالک والممالک، ۸۳؛ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، ۱/۲۷۰
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۴/۴۹۰
- ↑ مختصر کتاب البلدان، ص١55
- ↑ تاریخ الکوفه، ص١٣١. احنف بن قیس به مطالب ذکر شده اشاره می‌کند
- ↑ فضل الکوفة و فضل اهلها، ص٩4
- ↑ فتوح البلدان، ص٢٧٩
- ↑ معجم البلدان، ج4، ص4٩١
- ↑ تاریخ الطبری، ج٣، ص٢4٣
- ↑ اماکن زیارتی کوفه را بشناسید (+عکس) - پول نیوز https://www.poolnews.ir › news › اما...
- ↑ ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ۱/۲۷۰؛ طبری، تاریخ الطبری، ۴/۲۱۶
- ↑ ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، ۲۶۰؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱
- ↑ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰ـ۱۱۱
- ↑ دایرة المعارف تشیع
- ↑ کمونه حسینی، همان، ۲۵۱؛ دایرة المعارف تشیع، ۱/۱۱۰
- ↑ ابن بطوطه، همان، ۱/۲۷۱
- ↑ کمونه حسینی، عبدالرزاق، آرامگاه‌های خاندان پاک پیامبر و بزرگان صحابه و تابعین
شهرها | |||
|---|---|---|---|
 |