عقیل

نام	عقیل
نام کامل	عقیل بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب
کنیه	ابویزید
زادروز	ده سال بعد از عام الفیل
نام پدر	ابوطالب
نام مادر	فاطمه بنت اسد
زمان اسلام آوردن	بعد از جنگ بدر
دین	اسلام
مذهب	شیعه
حضور در جنگ‌ها	جنگ موته • غزوه حنین
دلیل شهرت	برادر امیرالمؤمنین(ع) • پدر مسلم
نقش‌های برجسته	نسب‌شناس بزرگ قریش
درگذشت	دوران حکومت معاویه • مدینه
آرامگاه	مدینه • بقیع

عقیل بن ابی‌طالب برادر بزرگ‌تر حضرت على(ع) است.

عقیل کیست

عقیل فرزند ابوطالب بن عبدالمطلب بن هاشم, مادرش فاطمه بنت اسد بن هاشم و پسرعموى پیامبر گرامى اسلام(ص) است. او از ناحیه پدر و مادر هاشمى است. على(ع)، جعفر، طالب، ام هانى (فاخته)، جمانه و ریطه، برادران و خواهران اویند.

وى 20 سال از على(ع) و 10 سال از جعفر بزرگ تر و 10 سال از طالب کوچک تر بود. بنابراین مى توان سال تولد او را 30 سال پیش از بعثت پیامبر(ص) دانست. عقیل مورد علاقه و محبت ویژه ابوطالب بود. درسالى که مردم مکه بر اثر خشکسالى روزگار سختى را سپرى مى کردند, رسول خدا(ص) به عمویش عباس پیشنهاد کرد تا به خانه ابوطالب بروند و هرکدام یکى از فرزندان وى را به خانه بیاورند و نگه دارى کنند و بدین سان بار زندگى او را سبک نمایند.

وقتى آن ها به خانه ابوطالب رفتند و موضوع را طرح کردند ابوطالب گفت: عقیل را براى من بگذارید و دیگر هرچه مى خواهید انجام دهید. پیامبر گرامى(ص) حضرت على(ع) را و عباس جعفر را به خانه خود برد.

عقیل داراى 17 فرزند به نام هاى: مسلم، عبدالله، عبیدالله، محمد، عبدالرحمن، حمزه، على، جعفر، یزید، عثمان، سعید، سعد، رمله، زینب، فاطمه، اسمإ و ام هانى بود.

مسلم بن عقیل در جریان نهضت و قیام امام حسین(ع) از جانب آن حضرت به کوفه اعزام و در آن جا به دست عبیدالله بن زیاد والى کوفه دستگیر شد و با وضع دلخراشى به شهادت رسید. عبدالله و عبدالرحمن نیز در روز عاشورا شهید شدند. فرزندان دیگر عقیل منقرض شدند و از آنان اولادى باقى نماند جز محمد که عبدالله فقیه و مفسر معروف و عبدالرحمن فرزندان او هستند.

مسلمان شدن عقیل در تاریخ صحیح

چند نفر از بنی‏ هاشم قبل از جنگ بدر در مکه به اسلام گرویده بودند و بنا به مصالحی و از روی تقیه از اظهار آن امتناع می ‏ورزیدند و شرکت نمودن آنان به همراه مشرکین در جنگ بدر نیز از روی اجبار و اکراه بوده است.

لذا رسول خدا(ص) به اصحاب خود دستور داد که «در این جنگ (بدر) تعدادی از بنی ‏هاشم شرکت نموده ‏اند که نیازی در جنگ نداشتند، اگر به آنان دست یافتید از ریختن خونشان خودداری کنید.»، که از جمله آنان عباس، عقیل و ابوالبختری بودند.

عقیل و عباس پس از آنکه در جنگ بدر به اسارت مسلمانان در آمدند اسلام خود را علنی نمودند. ابن قتیبه دینوری دراین مورد می‏گوید: «فاسلم العباس و أمر عقیلاً فأسلم، و لم یسلم من الأساری غیر هما» «از اسیران مکه که در اختیار مسلمانان قرار گرفته بودند، بجز عباس و عقیل کسی اسلام را نپذیرفت.» مسلمان شدن عقیل اگر قبل از جنگ بدر هم نبود، بطور مسلم و یقین در جنگ بدر و از سال دوم هجرت، به اسلام گرویده و جزء مسلمانان بوده است.

عقیل از دیدگاه رجال شناسان اهل سنت

در این بحثِ «شخصیت عقیل از دیدگاه رجال شناسان اهل سنت» این مطلب مطرح است که تخصّص آنها علم رجال و کارشان معرفی ناقلان حدیث از لحاظ موقعیت معنوی و مورد اعتماد بودن آنها و یا عکس آن است. اینان عقیل را نه از نظر کثرت و قلّتِ حدیث ونه از زاویه تاریخ و صحابی بودن، بلکه از این جهت از وی یاد کرده اند که او از رجال حدیث و ناقلان اثر و سنت رسول خدا(ص) است. از جمله رجال شناسان و منابعی که در اختیار داریم عبارتند از

1. سرسلسله رجال شناسان اهل سنت، ابوحاتم رازی (متوفای 327 هـ .ق.) است که عقیل را جزء ناقلین حدیث معرفی کرده و کسانی را که از وی اخذ حدیث نمودهاند، چهار نفر میشمارد و چنین میگوید:«عقیل جزء صحابه رسول خدا است و ناقلان حدیث پیامبر از وی عبارتند از: موسی بن طلحه، عطاء بن ابی ریاح، حسن (بصری) و مالک بن ابی عامر»

2. و از کسانی که عقیل را با این سمت معرفی نموده است، ابن حجر عسقلانی است در «تهذیب التهذیب»، ولی او تعداد ناقلان حدیث از عقیل را هفت نفر ذکر نموده، مینویسد:«نقل کنندگان حدیث از وی; عبارتند از فرزندش محمد، نوادهاش عبدالله بن محمد و علاوه بر اینها عطاء، ابوصالح سمّان، موسی بن طلحه، حسن بصری و مالک بن ابی عامر اصبحی». ابن حجر در کتاب دیگرش «تقریب التهذیب» نیز از عقیل به عنوان یکی از رجال حدیث یاد نموده است.

3. حافظ شمس الدین ذهبی، ناقلان حدیث از عقیل را همانند ابن حجر، به استثنای مالک بن ابی عامر، می شمارد و می‌نویسد: «روی عنه ابنه محمد و ...»

حضور عقیل در مراسم ازدواج علی (ع) و فاطمه(س)

باید توجه داشت که جنگ بدر در آخر جمادی‏ الثانی سال دوم هجرت رخ داده و ازدواج امیر مؤمنان با فاطمه زهرا(س) پنج ماه پس از این جنگ در اول یا ششم ذی حجه همان سال واقع شده است.

طبق گفته منابع شیعه، عقیل در دو مرحله از مراسم این ازدواج حضور و مشارکت داشته است:

مرحله اول

طبق گزارش «اربلی» محدث و مورخ معروف در کشف الغمه، ضمن روایت مشروحی از امیر مؤمنان (ع) در مورد ازدواج آن حضرت با فاطمه(س) چنین آمده است:

«پس از گذشت یک ماه از مراسم عقد، برادرم عقیل نزد من آمد و ضمن اظهار مسرّت از ازدواجم با دختر پیامبر چنین گفت: برادر! چرا از رسول خدا درخواست نمی ‏کنی تا اجازه دهد همسرت را به خانه‏ ات بیاوری و با تشکیل زندگی جدید چشم مان روشن‏ تر و قلب مان شادمان‏ تر شود؟ گفتم برادر! شرم و حیا از رسول خدا(ص) مانع از این درخواست گردیده است. آنگاه به من قسم داد که به همراه او به محضر رسول خدا (ص) برویم و...»

مرحله دوم

بزرگ محدث شیعه، شیخ صدوق ضمن روایتی، جریان بدرقه و مشایعت حضرت زهرا به خانه امیر مؤمنان(ع) را نقل نموده و در آن روایت چنین آمده است که: «رسول خدا(ص) فاطمه(س) را بر شتر شهبا سوار نمود. سلمان افسار شتر را به دست گرفت و رسول خدا و حمزه و عقیل و جعفر و اهل بیت از پشت سرش با شمشیر کشیده می ‏رفتند و همسران پیامبر نیز در پیشاپیش در حالی که سرود می‏‌خواندند، در حرکت بودند. (والنّبی و حمزة و عقیل و جعفر و أهل البیت یمشون خلفها مشهرین سیوفهم...)

وفات عقیل

درگذشت وی را برخی در دوره حکومت معاویه و برخی در ابتدای خلافت یزید (قبل از واقعه حره) دانسته‌اند.