حضرت یعقوب

نام	یَعْقُوب
لقب	اسرائیل
نام در قرآن	یعقوب • اسرائیل
نام پدر	اسحاق
نام مادر	رفقا بنت بتوئیل بن ناحور بن آزر • ربه‌کا
همسر	لیه • راحل
محل تولد	فلسطین
محل زندگی	کنعان • مصر
نام قوم	بنی‌اسرائیل
دین	یکتاپرست
تکرار نام در قرآن	۱۶ بار
حوادث مهم	در چاه انداختن یوسف • نابینا شدن یعقوب
محل مرگ	مصر
سن	140 یا 147
آرامگاه	الخلیل

حضرت یعقوب(ع) از پیامبران بزرگ الهی بود که قوم بنی‌اسرائیل از فرزندان و نوادگان او بودند. یعقوب(ع) پسر اسحاق(ع) و نوه ابراهیم(ع)، بر اساس برخی گزارش‌ها مادرش «رفقا بنت بتوئیل بن ناحور بن آزر» نام داشت.

او که لقبش اسرائيل است، پدر قوم بنى اسرائيل می باشد که در بین آنها انبیاء بسیاری مبعوث شد. او از پیامبران ستوده شده در قرآن است و داستان فراغ او از فرزندش حضرت یوسف (ع)، و چگونگی بازگشت او به نزدش، در قرآن آمده است.

ولادت و نسب حضرت یعقوب(ع)

حضرت یعقوب(ع) یکی از پیامبران بزرگ الهی و سر سلسله‌ی قوم بنی‌اسرائیل است. از تاریخ دقیق تولدش اطلاعاتی در دست نیست، اما تولد او به پدربزرگش ابراهیم(ع) بشارت داده شده بود: «همسر او(ابراهیم) در حالی‌که ایستاده بود [از شنیدن گفت‌وگوى فرشتگان با ابراهیم‏] خندید. او را به اسحاق و پس از اسحاق به یعقوب مژده دادیم».

حضرت یعقوب پسر حضرت اسحاق(ع) و نوه حضرت ابراهیم(ع) است. نام مادرش رفقا بنت بتوئیل بن ناحور بن آزر بود. خدا به اسحاق وحى فرمود که من از شکم رفقا دو امت و دو قوم بزرگ بیرون می‌آورم و فرزند کوچک را از فرزند بزرگ، بزرگ‌تر می‌سازم. عیسو(عیصو، عاص) و یعقوب دوقلو بودند، اما عیسو قبل از یعقوب به دنیا آمد.

نام و القاب حضرت یعقوب(ع)

واژه «یعقوب» از ریشه‌ی «عقب» و به معناى «پاشنه» است. گفته می‌شود از آن‌جا که یعقوب بعد از برادر دوقلوی خود «عیسو» به دنیا آمد، او را یعقوب نامیدند.

لقب یعقوب(ع)، اسرائیل است. در مورد فلسفه‌ی این لقب، چند وجه ذکر شده است:

1. اسر به معنای بنده است و «ایل»؛ یعنی خدا؛ از این‌رو که یعقوب(ع) بنده خوب خدا بود، او را چنین نامیدند.

2. از آن‌جا که حضرت یعقوب(ع) یکی از اجنه به نام «ایل» که چراغ بیت المقدس را خاموش می‌کرد، را اسیر و به یکی از ستون‌های مسجد بست، به این نام نامیده شد.

3. چون یعقوب(ع) از ترس برادر خود عیسو به نزد عموی خود رفت، و در شب سفر کرد(یسری باللیل)، به این لقب نامیده شد.

4. بر اساس گزارش تورات، فرشته الهی پس از کُشتی گرفتن با یعقوب گفت، هنگام سپیده‌دم قصد رفتن دارد، اما یعقوب(ع) گفت، اجازه نمی‌دهم، مگر آن‌که برای من دعا کنی. فرشته بعد از آشنایی با نام یعقوب، گفت: چون با فرشته و با انسان‌‌ها کشمکش داشتی و پیروز شدی، نام تو اسرائیل است، نه یعقوب.

فرزندان یعقوب(ع)

یعقوب(ع) از «لایا» دارای چند فرزند شد که عبارت‌اند از: روبیل، شمعان، لاوى، یهوذا، اشاجر، زفولون و دخترى به نام دینا. او هم‌چنین از «راحیل» صاحب دو فرزند به نام یوسف و بنیامین شد.

هم‌چنین یعقوب(ع) از «زلفا»(کنیز لیا) دارای چند فرزند به نام کاذ، آشر و نفتالى و نیز از کنیز راحیل دارای فرزندی به نام اودان شد.

از میان فرزندان یعقوب(ع) ملک و نبوت در میان چهار فرزند ایشان، یعنی لاوی، یهوذا(یهودا)، یوسف و بنیامین قرار گرفت.

نبوت یعقوب(ع)

یعقوب(ع) هنگام رفتن به کنعان، وقتی به بیت‌المقدس رسید، برای استراحت خوابید. در خواب دید نردبانی به سمت آسمان قرار دارد که او به سمت آسمان عروج می‌کند و خدا به او وحی کرد: من خدایی هستم که خدایی جز من نیست. خدای تو و پدرانت! و این زمین مقدس را برای تو و ذریه و پیامبران بعد از تو قرار دادم و حکمت و نبوت را به شما هدیه دادم.

قرآن نیز بر پیامبر بودن ایشان تأکید می‌کند:

«قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَ ما أُنْزِلَ إِلَینا وَ ما أُنْزِلَ إِلى‏ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ وَ یعْقُوبَ وَ الْأَسْباطِ ...»؛ بگویید ما به خدا و آنچه به سوى ما نازل شده، و به آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و نوادگانِ آنان فرود آمده، ایمان آوردیم.

آیین یعقوب (‌ع)

بر اساس گزارش قرآن کریم، مکتب و آیین یعقوب(ع) در راستای‌ دعوت‌ توحیدی‌ جدش ابراهیم(‌ع) بود:

«... و یعقوب به فرزندانش گفت: اى فرزندان من، خدا براى شما این دین را برگزیده است، مبادا بمیرید بدون ‌آن‌که بدان گردن نهاده باشید».

در همین راستا یعقوب(ع) در واپسین لحظات عمرش از فرزندان خود پرسید: «پس از من، چه چیز را می‌پرستید؟ گفتند: خدای تو و خدای پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، خداوند یکتا را، و ما در برابر او تسلیم هستیم».

با توجه به این آیات، آیین یعقوب(ع) همان دین حنیف جدش ابراهیم(ع) بود.

کتاب آسمانی یعقوب(ع)

نام حضرت یعقوب شانزده مرتبه با همین نام، و دو بار نیز با نام «اسرائیل» در قرآن آمده و به بخش‌های مهمی از زندگی او اشاره شده است، اما به نام کتابی آسمانی که بر آن‌حضرت نازل شده باشد، در قرآن اشاره نشده است. نیز در منابع تاریخی، تفسیری و روایی هم، مطلبی که بیانگر وجود کتابی آسمانی برای ایشان باشد، یافت نشد؛ لذا می‌توان گفت؛ یعقوب(ع) مروج دین ابراهیمی بود و کتابی آسمانی که متشکل از آیین و شرایع جدید باشد، نداشت.

آل یعقوب(ع)

قرآن کریم از وی به عنوان سر سلسله «آل یعقوب» نام برده است:

«...وَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ عَلى‏ آلِ‏ یَعْقُوبَ‏ کَما أَتَمَّها عَلى‏ أَبَوَیْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهیمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّکَ عَلیمٌ حَکیمٌ»؛ و نعمتش را بر تو و بر آل یعقوب تمام مى‏کند، چنان‌که پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق تمام کرد؛ یقیناً پروردگارت دانا و حکیم است.

«بنی اسرائیل» نیز به همان «آل یعقوب» در مصادیق گسترده‌اش گفته می‌شود.

ابتلائات و امتحانات یعقوب(ع)

در قرآن و روایات به گرفتاری‌های او از جمله جداشدن از فرزندش یوسف(ع) و برخی دلائل آن پرداخته شده است:

امام سجاد(ع) فرمود: «حضرت یعقوب(ع) هر روز گوسفندى را ذبح می‌کرد، بخشی از آن‌را صدقه میداد، و قسمت دیگرش را خود و خانواده‌اش استفاده مى‏کردند، اما شب جمعه‌ای هنگام افطار، سائلى که آن‌روز را روزه داشت، به خانه‌اش آمده و چند بار درخواست غذا کرد، یعقوب و اهل‌ بیتش صداى او را ‏شنیدند، ولى چون او را نشناخته و به او اعتمادی نداشتند پاسخ ندادند.

آن سائل ناامید شده و شب را در گرسنگى به سر برد و از یعقوب نزد خدا شکایت کرد. آن شب یعقوب و خانواده‌اش سیر خوابیدند و مقداری از غذایشان نیز اضافه آمد. خداوند به یعقوب وحى کرد که بنده ما را از خانه‌ات راندى و غضب ما را به سوى خود کشیدى و شایسته تأدیب گردیدى. در همان شب بود که یوسف(ع) نیز در خواب دید، یازده ستاره و آفتاب و ماه او را سجده می‏کنند، وقتى که صبح شد، و خواب را براى پدرش نقل کرد، یعقوب با آن درایتى که در تعبیر خواب داشت به ضمیمه وحیى که به او شده بود، از آینده دشوار خود مطلع شد. از آن لحظه گرفتارى‌های او آغاز شد:

1. جدایی از یوسف که قرآن به صورت مفصل به آن پرداخته است. اجمالاً او آگاه بود که فرزندش زنده است، اما نمی‌دانست که در چه وضعیتی به سر می­برد. به همین دلیل ایشان همواره گریان بود.

2. نابینایی بر اثر گریه زیاد.

3 . جدا شدن از فرزند دیگرش بنیامین. و ... البته در نهایت به فرزندانش رسید و چشمش بینا شد.

وفات و آرامگاه

یعقوب(ع) بعد از یافتن یوسف(ع) هفده سال در مصر باقی ماند، و سرانجام در سن 140 یا 147 یا 170 سالگی در مصر از دنیا رفت. او هنگام وفات به یوسف(ع) وصیت کرد که جنازه او را در مصر دفن نکند؛ لذا یوسف(ع) پیکر او را به فلسطین برد و در کنار قبر ابراهیم(ع) و اسحاق(ع) واقع‌ در مَکفیله‌(واقع در شهر الخلیل) به خاک سپرد.