شیعه در الجزایر
| نام جریان | شیعه در الجزایر |
|---|---|
| جمعیت شیعیان | ۱۶۵،۰۰۰(2008) مجمع جهانی اهل بیت ع
۳۴۲،۰۰۰ (2009)انجمن دین و زندگی اجتماعی «مؤسسه PEW» |
| مراکز شیعی | موسسه فرهنگی الغدیر
موسسه فرهنگی البصائر موسسه فرهنگی التواصل[۱] |
| زیارتگاههای شیعی | مرقد سیدی الهواری و سیدی الحسنی |
ساکنان نخستین شمال آفریقا و از جمله الجزایر، آمازیغی‌ها یا بربرها بودند که از دوستداران اهل بیت به شمار می‌آمدند. اندکی پس از ورود اسلام به آفریقا، چند نفر از سرداران اسلام از جمله «موسی بن نصیر» فتوحات را در این سرزمین و از جمله الجزایر ادامه دادند. گفته‌اند موسی بن نصیر و پدرش از دوستداران اهل بیت علیهم‌السلام بوده‌اند. منطقه افریقیه و از جمله الجزایر به مدت پنج قرن (از اواخر قرن دوم تا اواخر قرن هفتم) منطقه نفوذ و گاه حاکمیت دوستداران اهل بیت بوده است. در دوره حکومت رستمیه (۷۷۶-۹۰۸م) که توسط فردی ایرانی الاصل به نام عبدالرحمان بن رستم پایه‌گذاری شد مذهب شیعه به طور جدی در الجزایر حضور داشت. حکومت‌های ادریسیان، فاطمیان و موحدون توانستند محبت اهل بیت را در این مناطق گسترش دهند.[۲]
تاریخچه مذهب تشیع در الجزایر
اکثریت ساکنان جمهوری الجزایر مسلمان و دارای مذهب مالکی که مذهب رسمی الجزایر به شمار می‌رود، هستند. اقلیات دیگری هم وجود دارد که از سایر مذاهب پیروی میکنند. یکی از این مذاهب، مذهب إباضیه(اِباضیه، یا اَباضیه، فرقه‌ای منسوب به عبدالله بن اباض تمیمی و از کهن‌ترین فرق شکل گرفته در بین مسلمانان. با اینکه این فرقه در برابر اکثریت مسلمانان (اهل سنت و تشیع) گروه کوچکی به‌شمار می‌آید، ولی از لحاظ تاریخی و شناخت اعتقادات فرق و مذاهب، دارای اهمیت بسیار است. باورمندان به این فرقه در عمان، زنگبار و شمال آفریقا زندگی میکنند.) است که مذهب اهالی منطقه مزاب در جنوب الجزایر به شمار می‌رود. همچنین در الجزایر چند ده هزار مسیحی وجود دارد، اما شیعیان الجزایر امروزه با آنکه در اقلیت هستند، به فضل جنبش استبصار که در سراسر الجزایر گسترش یافته است اندک اندک رو به افزایش هستند. علت ازدیاد جمعیت شیعیان و جنبش استبصار در الجزایر این است که الجزایری ها در مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، یک مذهب فکری صحیح و روح تسامح را یافته اند.
مذهب شیعه در الجزایر از زمان دولت رستمیان (۹۰۸م- ۷۷۶م) که توسط فرقه اباضیه تأسیس شده بود و تیارت را پایتخت و مرکز فکری و فرهنگی خود در شمال آفریقا قرار داده بودند، حضور داشت. تا اینکه مبلغ شیعه ابو‌عبیدالله شیعی، در سال ۹۰۸م دولت آنان را سرنگون کرد و اباضیان را وادار ساخت به سمت جنوب الجزایر نقل مکان کنند و در منطقه وادی میزاب (غردایه) مستقر شوند. یک دولت کوچک دیگری به نام دولت سجلماسه یا دولت مدراریه (۹۰۹م – ۷۵۸) بود که در جنوب غربی الجزایر و جنوب مراکش تا اطراف دولت رستمیان بر پا شده بود. این دولت را همانند دولت رستمیان، شیعیان تأسیس کرده بودند، اما مذهب آنان صفری بود. این دولت هم به دست دولت فاطمیان سرنگون شد.
به گفته مورخان از جمله ابن خلدون اولین دولتی که شیعیان در تاریخ الجزایر تأسیس کردند، در سطیف و دقیقا در بنی عزیز الجزایر بود. به نظر این تاریخ‌نگاران ورود شیعه به قاره آفریقا به فرمان امام جعفر صادق بوده است. ایشان دو نفر از پیروان خود را مکلف ساختند تا به مغرب عربی بروند و در آنجا اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های شیعه را منتشر کنند. آن دو نفر وارد الجزایر شدند و به قبیله کتامه رفتند و در مناطق مجاور این قبیله پایگاه‌های بزرگی در فالمه، سوق احراس، القاله، عنابه، سکیکده، العقل، جیجل، قسنططنیه و سطیف ایجاد کردند و افزون بر اینها پایگاه‌های کوچکتری در نواصر الأوراس، اقجان و غیره بنا کردند.
بنا به قولی دیگر، اولین دولت شیعی که تأسیس شد دولت فاطمی (۹۰۹م – ۱۱۷۱م) در شمال آفریقا بود که اولین خلافت اسلامی در منطقه مغرب بزرگ (تونس، الجزایر و مراکش) به شمار می‌رفت و از مذهب شیعه پیروی می‌کرد و پایتخت آن از سال ۹۰۹م تا پایان ۹۲۰ م، قیروان تونس بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹م، عرصه سیاست در جهان عرب و به ویژه در الجزایر شکل جدیدی به خود گرفت و از تفکر انقلاب اسلامی تأثیر پذیرفت تا جایی که باعث شد طیف‌های مذهبی الجزایر برپایی اسلام سیاسی و رسیدن به حاکمیت را بپذیرد و این انقلاب نزد آنان به یک الگو و یک مدل موفق تبدیل شد.
پژوهش‌های متخصص جامعه‌شناسی اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه (Oran) دکتر عبدالحفیظ غرس الله درباره "حضور شیعیان در الجزایر” حاکی از این است که قبل از دهه هشتاد، شیعیان در الجزایر حضور آشکاری نداشتند؛ چون تا قبل از فرستادن هیئت‌های اعزامی دانشجویان دانشگاه‌های ملی به مؤسسات آموزش عالی در کشورهای شرق عربی به خصوص کشورهایی که پیروان مذهب شیعه در آنها نسبتا زیاد است، مثل سوریه، لبنان و عراق، جامعه الجزایر کاملا از هرگونه نفوذ فرقه‌های مذهبی خارجی به دور مانده بود.
مناطق حضور شیعیان در الجزایر
با آنکه حضور شیعیان در الجزایر هنوز اندک است و فقط در برخی ایالت‌ها و شهرها مانند الجزیره (پایتخت)، باتنه، تبسه، خنشله، تیارت و سیدی بل عباس می‌توان آنها را مشاهده کرد، اما برخی سایت‌های شیعی از جمله سایت مرکز پژوهش‌های اعتقادی که بزرگترین سایت شیعی است و نیز سایت شیعه الجزایر که شعار «از مدرسه المصالیه تا مدرسه الخمینیه» را سرلوحه خود قرار داده است، در گزارش‌هایی که نقل کرده‌اند گفته‌اند: بعد از اینکه معلمان و کارمندانی که از عراق، سوریه و لبنان برای کار به الجزایر آمدند، مذهب شیعه به صورت سرّی در بخش‌های گسترده‌ای از جامعه الجزایر در حال انتشار گسترده است. مدیر سایت شیعه الجزایر محمد العامری نیز معتقد است روند استبصار و تشیع در الجزایر به لطف خدا همچنان ادامه دارد و در سراسر خاک الجزایر فوران کرده و هیاهویی به پا نموده و همه طبقات جامعه را در برگرفته است؛ چون قبلا فقط در میان جوانان دیده می‌شد، اما اکنون به برکت صاحب العصر و الزمان علیه‌السلام، تشیع در اغلب خانه‌ها وارد شده است و من شنیده‌ام که بزرگسال‌ترین شیعه ۶۹ سال سن دارد.
مزار سیدی الهواری ـ شهر وهران در الجزایر
برخی از منابع الجزایری می‌گویند: شهر سیدی خالد از توابع استان پسکره در جنوب الجزایر به خاطر وجود ضریح خالد بن سنان العبسی در این شهر، مرکز معنوی شیعیان الجزایر به شمار می‌رود. برخی منابع تاریخی نامعتبر هم ادعا میکنند که وی پیامبر بوده و قومش، مردم آذربایجان او را تنها گذاشتند؛ از این رو به سرزمین ایران سفر کرد. برخی دیگر راه افراط پیموده و این نبی مجهول را تقدیس کرده‌اند؛ چون آنان معتقدند او به عنوان پیامبر بربریان در منطقه ای به نام «نار» در نزدیکی باتنه در شرق الجزایر مبعوث شده بود. با وجود اینکه احادیث، نبوت او را نفی کرده است، اما شیعیان قبر او را زیارت میکنند و قبیله‌ای موسوم به أولاد خلیفه یا أولاد نایل از آن مراقبت میکنند و معتقدند آنها شریف‌زاده هستند و نسب آنان به علی بن ابی طالب علیه‌السلام بر‌می‌گردد. برخی منابع نیز نقل کرده‌اند که شیعیان شب عاشورا را در آنجا سپری کرده و شعائر ویژه خود را در آنجا برگزار میکنند. و به دلیل این که شیعیان الجزایر نمی‌توانند به اماکن مقدس شیعه در خارج از الجزیره سفر کنند، آنها به هرجایی که در آن ذکر اهل بیت علیهم‌السلام برپا باشد، مشرف می‌شوند.
حضور سیاسی شیعیان در الجزایر
شیعیان الجزایر هیچ فعالیت علنی‌ای که بتوانند از طریق آن موضع‌گیری‌ها و نظراتشان را درباره امور ملی پیگیری کنند، ندارند. این امر باعث می‌شود بررسی این مسأله با مشکلاتی روبرو شود؛ زیرا آنان هیچ روزنامه‌ای ندارند که از سخنانشان را در آنها بیان کنند، اما جدیدا چند سایت الکترونیک در شبکه جهانی ایجاد کرده‌اند که از آنها به عنوان منبری برای بیان نظرات خود و حضورشان استفاده میکنند؛ بدون آنکه در امور دولت دخالتی کنند؛ چون آنها معتقدند کار مهمتری دارند و آن کار مشاوره دادن و کشف حقیقت است.
الجزایر تنها کشور سنی است که روز عاشورا را همانند روز عید فطر، عید قربان و میلاد [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا) ]] صلی الله علیه و آله تعطیل رسمی اعلام کرده است و این امر سبب شده تا طرفداران جریان سلفی با آن مخالفت کنند و آن را جانب‌داری غیر موجه و خدمت بزرگ به شیعیان به شمار آورند.
مطالبات شیعیان الجزایر تنها در به رسمیت شناختن مذهب آنان محدود نمی‌شود، بلکه مطالبات سیاسی هم دارند. آنان در انتخابات شوراها و انتخابات پیشین مجلس تلاش‌هایی جهت نفوذ به برخی احزاب سیاسی داشتند و در برخی از احزاب نامزد شده بودند. اینها تلاش‌هایی است که شیعیان جهت ورود به دستگاه‌های دولتی انجام داده اند تا به روش‌های مختلف قدرت را کمی به دست بگیرند و فعالیت‌هایشان را تسهیل نمایند و چه بسا تلاش میکنند در مراحل بعدی احزاب سیاسی تأسیس کنند.
همچنین بسیاری از شیعیان اخیرا توانسته‌اند به بسیاری از شوراهای منتخب، برخی از مدارس خصوصی، دانشگاه‌ها، مساجد و حتی ادارات مالیاتی راه پیدا کنند و بسیاری دیگر توانسته‌اند از انتخابات شوراهای گذشته و حتی از برخی از منافع ملی به نحو احسن استفاده کرده و در مجالس منتخب راه یابند.
حضور شیعیان محدود به مجالس و اماکن اداری نمانده است، بلکه آنان در دانشگاه‌ها و ادارات مالیاتی برخی از استان‌ها نیز رسیده است. برخی از منابع خبری به این نکته اشاره کرده‌اند که حضور شیعیان در این میادین به حمایت حزب الله لبنان و رایزن‌های فرهنگی ایران بوده است.
عاشورا در الجزایر
بسیاری از الجزایری‌ها در روز عاشورا به زیارتگاه‌هایی همچون مرقد سیدی الهواری و سیدی الحسنی در شهر وهران می‌روند و در این اماکن به تضرع و درخواست شفاعت می‌پردازند. در کوه منقاس در شهر سطیف نیز مکانی به نام محل رد پای امام علی علیه‌السلام وجود دارد که شیعیان در روز عاشورا در آنجا گردهم می‌آیند. هیچ سندی دال بر اینکه امام علی علیه‌السلام در طول تاریخ در این منطقه حضور یافته است، وجود ندارد. روز عاشورا در الجزایر تعطیل رسمی است و این تعطیلی از دوران احمد بن بلا آغاز شده است. تعطیلی روز عاشورا در الجزایر نه به خاطر واقعه عاشورا بلکه به دلیل وقایع تاریخی از جمله عبور حضرت موسی(ع) از رود نیل، نابودی فرعون و یارانش و نجات حضرت نوح علیه‌السلام و یارانش از غرق شدن است. برخی از الجزایری‌ها اعتقاد دارند روز عاشورا یک روز استثنایی است و نباید در این روز اقدام به خرید کالای خاصی کرد و برخی دیگر نیز اعتقاد دارند که زکات و صدقه را باید در این روز به دیگران داد. [۳] هم اکنون در مناطقی از این کشور مانند شهرک‌های تابع استان وهران، در ماه محرم، مجالس حسینی برگزار می‌شود.[۴]
آیا شیعیان الجزایر تابع وطن خود هستند یا تابع ایران؟
شیعیان الجزایر همانند دیگر اقلیت‌های موجود در این کشور مثل أحمدیه و کرکریه از فشارهای دستگاه‌های دولتی که به خاطر اعتقاداتشان بر آنها تحمیل می‌شود گله دارند.
اکثر الجزایری‌ها دارای مذهب مالکی هستند، اما در دهه‌های گذشته مذهب وهابی در برخی محافل اجتماعی نفوذ کرده است و به خاطر فشارهای پیروان مذهب وهابی بر دستگاه‌های دولتی، شیعیان این کشور معمولا به پیروی از ایران که بزرگترین وطن برای پیروان مذهب شیعه در جهان به شمار می‌رود متهم می‌شوند. سلفی‌ها این ادعای پوچ را ابراز کرده‌اند تا میان شیعیان و سنی‌های الجزایر فتنه بیاندازند. این چنین تهمت‌هایی فقط به شیعیان محدود نمی‌شود، بلکه بسیاری از فرقه‌های الجزایر را هم به این تهمت‌ها متهم کرده‌اند؛ چون بر اساس ادعاهای این افراد، برخی از الجزایری‌ها به فرانسه وفادار هستند. طبق استدلال آنها می‌توان گفت که سلفی‌ها به عربستان وفادار و پیرو این کشور هستند و اخوان‌المسلمین هم پیرو مصر هستند.
در الجزایر هر شخصی در اعتقاداتش آزاد است و از ۲۰ سال قبل شیعیان در مناطق سوف، تبسه و… وجود دارند و تعدادشان بیش از ۲ میلیون است و حکومت با هیچ گروهی جز وهابیت هیچ مشکلی ندارد. روح دولت شیعی همچنان در الجزایر در جریان است، اما رفتارهای خشن جریان سلفی که می‌کوشد مانع تشیع شود، نوعی درگیری میان این دو مذهب به وجود آورده است.